Geografia turyzmu0

82    4. Historii! turystyki

Moda na pobył w /nkopnnrm, |nkn pojawiła się w kręgach zamożnych obywateli Galicji i zaboru rosy|*k lego, spiawila, że w 1899 r. (roku doprowadzenia linii kolejowej z Chabówko liczba odwiedzających wzrosła do 5013, a w 1901 r. wyniosła już 8518 osób [Kulczycki I*>GM. 5I|. Rozwój funkcji turystycznej w Zakopanem zaowocował m.in. pojawieniem się w kilach dziewięćdziesiątych licznych lokalnych czasopism (wydawanych na ogól tylko w sezonie letnim), poświęconych głównie opisom przyrody tatrzańskiej i folklorowi podhalańskiemu, jak również bieżącym problemom związanym z napływem do Zakopanego gości.

Jak już zaznaczono, jednym z przejawów wzrostu zainteresowania rejonem Zakopanego było założenie przez miłośników Tatr i Podhala organizacji nazwanej Towarzystwo Tatrzańskie. Działalność Towarzystwa Tatrzańskiego polegała m.in. na budowaniu schronisk (pierwsze powstało nad Morskim Okiem w 1874 r.), działalności naukowej oraz propagowaniu idei uprawiania turystyki i czynnego wypoczynku. W 1887 r. do Towarzystwa Tatrzańskiego należało już 1868 osób, nie tylko z zaboru austriackiego, ale również z pozostałych części Polski.

Towarzystwo Tatrzańskie od początku istnienia zajmowało się m.in. budowaniem w górach infrastruktury turystycznej. Podobne działania podejmowały organizacje istniejące we Lwowie w Beskidach Wschodnich, dzięki czemu do 1914 r. w galicyjskiej części Karpat było łącznie 13 schronisk. O tym, jak duże znaczenie przywiązywano w tym czasie do rozwoju na obszarze Kaipat turystyki, może świadczyć fakt, że w 1904 r. w ówczesnym sejmie galicyjskim odbyła się dyskusja na lemat Zakopanego [Kulczycki 1968].

Przełom XIX i XX w. przyniósł dalszy rozwój funkcji turystycznych w nie* mieć kich wówczas Sudetach (głównie w Szklarskiej Porębie oraz rejonie Karpa-, cza). Jak podaje J. Potocki [1997, 31], tylko w okresie 1883-1903 liczba odwiedzających Szklarską Porębę wzrosła z 2822 do 10 779 osób, Sobieszów z 2623* do 5425, Karpacz z 418 do 4422, Karpacz Górny z zaledwie 133 do 3814 odwiedzających itd. Szybki rozwój funkcji tury stycznych nastąpił również nad Morzem Bałtyckim (np. Międzyzdroje). Z kolei w Galicji celem wycieczek turystycznych stał się również Kraków i pobliska Wieliczka, a w ówczesnym zaborze rosyjskim tereny podmiejskie wokół Warszawy i Łodzi, gdzie nastąpiła moda na spędzanie, lata na tzw. letnisku (zjawisko to nazywane było w XIX w. często „willegiaturą”).' Rozwój turystyki zaowocował m.in. powstaniem w 1906 r. (w zaborze rosyjskim) Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego oraz Akademickiego Klubu Turystycznego (działał we Lwowie do 1923 r.), założeniem w 1907 r. we Lwowie Karpackiego 'Towarzystwa Narciarzy (już w 1910 r. połączyło się ono z powstałym w Krakowie 'Tatrzańskim Towarzystwem Narciarzy, dając początki powstałemu w 1919 r. Polskiemu Związkowi Narciarskiemu), jak również utworzeniem w 1913 r. Poznańskiego 'Towarzystwa Turystycznego.

Szybki rozwój uzdrowisk sudeckich i karpackich, jak również położonych nad Morzem Bałtyckim, był związany z upowszechnieniem »lę w ówczesnej medycynie koncepcji leczenia wodami mineralnymi, kąpielami borowinowymi itp. Duże zna-

*    zenie podczas leczenia przypisywano również czynnikom mikroklimatycznym, kąpielom morskim i w rzekach, spacerom itp. Obok wspomnianych wcześniej uz-tliowisk. na początku XX w. nastąpił dynamiczny rozwój Ciechocinka i Nałęczowa, które siały się głównymi kurortami w zaborze rosyjskim. W następnych latach i o/wojowi turystyki uzdrowiskowej sprzyjały: powstanie w 1905 r. Polskiego Towarzystwa Balneologicznego (w Krakowie) i działalność Wydziału Uzdrowisk Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, jak również utworzenie w 1910 r. z inicjatywy właścicieli uzdrowisk (głównie hrabiego J. Potockiego, właściciela Ry-manowa-Zdroju) - Związku Uzdrowisk Polskich.

Na przełomie XIX i XX w. również na ziemiach polskich, podobnie jak i w po/ostałej części Europy, pojawiły się przewodniki krajoznawcze w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Obok przewodników napisanych przez wspomnianego już W Eliasza Radzikowskiego, na uwagę zasługują prace Z. Glogera, A. Janowskiego. a zwłaszcza M. Orłowicza, który łącznie był autorem około 200 przewodników po Polsce (m.in. poświęconych niemieckim wówczas Sudetom, Śląskowi i Prusom Wschodnim) i innych krajach Europy [Kulczycki 1968, 49]. Duży udział w pro-pnpowaniu turystyki miała również prasa. Już w 1874 r. zaczął ukazywać się Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego (wychodził do 1920 r.), w 1884 r. pismo za-

i    vi nowane Turysta, a w 1910 r. czasopismo Ziemia. Artykuły poświęcone krajoznawstwu ukazywały się również w szeroko czytanych czasopismach Wędrowiec, A z ii/. Wieniec i Tygodnik Ilustrowany [Kulczycki 1968, 38].

Odzyskanie przez Polskę w 1918 r. niepodległości, a także wprowadzenie

ii    Mn w o czasie pracy (1919 r.) i płatnych urlopach (1922 r.), wpłynęło na dalszy lo/wój turystyki. Jak podają J. Warszyńska i A. Jackowski [1978], w 1921 r. k m|owy ruch turystyczny oceniano na ponad 90 000, w 1935 r. na 430 000, n w l‘HK r. na blisko 650 000. W okresie międzywojennym nastąpiła stopniowa tir koncentracja ruchu turystycznego. W 1923 r. w 13 najważniejszych miejscowo m nich turystycznych wypoczywało 83,5% turystów, w 1930 r. 69,9%, a w 193H r. fi 1.1% |S. Leszczycki, za: J. Warszyńska, A. Jackowski 1978], Głównymi ośrod Uimi turystycznymi nadal były Zakopane i Krynica, a także Rabka, Ciechocinek om/ podwarszawski Otwock, który, obok funkcji uzdrowiskowych, miał silne zna

*    /cnie letniskowe. W tym czasie funkcje letniskowe zaczęły się pojawiać również w podgórskich wsiach karpackich, dokąd wyjeżdżali całymi rodzinami głównie mieszkańcy Krakowa [Kulczycki 1968].

W myśl ustawy z 1922 r. główne uzdrowiska polskie stały się własnością państwa, co było dobitnym dowodem wagi, jaką władze przykładały do rozwijania Itiiyslyki. Dotyczyło tu Iłuska-Zdroju, Ciechocinku, Druskicnnik (obecnie na Litwie), Inowrocławia. Krynicy i Szklą (obecnie Ukraina). Ponadto 15 uzdrowisk miało status uzdrowisk użyteczności publicznej, 6 natomiast miało prawo pobielania specjalnej opłaly uzdrowiskowej, a 23 po/.osluwały własnością prywatną.