zrzut ekranu 13

•C| Programy Miejsca System

O O 0 Kozielecki Józef - Koncepcje psychologiczne człowieka.pdf

Plik Edycja Widok Przejdź Pomoc

Mechanizmy re spełniają kilka funkcji. Przede wszystkim redukują czy obniżają poziom lęku, który powstaje w sytuacji konfliktowej; lęk jest najważniejszą konsekwencją frustracji. Ludzie, którzy nie mogą zaspokoić swoich potrzeb, są nieraz sparaliżowani przez tę emocję. Obniżenie poziomu lęku ma dla nich pierwszorzędne znaczenie. Poza tym mechanizmy te chronią poczucie godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę jednostki. Ułatwiają jej znalezienie swojego miejsca w zmechanizowanym i często wrogim otoczeniu.

Mechanizmy obronne nic rozwiązują konfliktów; jedynie łagodzą ich objawy. Działają podobnie jak środki poliatywne w medycynie, które zmniejszają cierpienie, lecz nie usuwają przyczyny choroby. Często się zdarza, że mechanizmy te - jako niezbyt racjonalne i dość nierealistyczne formy ochrony przed konfliktami - pomagają jedynie na krótką metę, ich działanie jest doraźne. Jednocześnie z perspektywicznego punktu widzenia czasem nawet szkodzą one organizmowi; są niebezpieczne dla człowieka; wywołują pewne niekorzystne skutki uboczne. W każdym razie nie eliminują one rzeczywistych konfliktów motywacyjnych i interpersonalnych.

2Najbardziej znanym mechanizmem obronnym jest represja, czyli wyparcie. Została ona wykryta przez Freuda; jednak dopiero współczesne badania pozwoliły poznać jej znaczenie i przebieg. Represja polega na usuwaniu ze świadomości myśli o konfliktach, popędach, przykrych przeżyciach i upokarzających niepowodzeniach, które wywołują lęk czy poczucie winy. Człowiek przestaje zdawać sobie sprawę ze swoich kięsk i dramatów. Celem represji jest zmniejszenie lub zupełne wyeliminowanie lęku. Przyjmijmy, że jakiś naukowiec, człowiek o wysokim autorytecie moralnym, wziął udział w pewnym przyjęciu, w czasie którego zachowywał się dość kompromitująco. Fakt ten wywołał u niego lęk. Dręczyły go głębokie wyrzuty sumienia i poczucie winy. Wyparcie tych upokarzających zdarzeń ze świadomości (całkowite zapomnienie o nich) pozwoliło wyeliminować przykre stany emocjonalne i przywrócić pewność siebie. Represja jest formą wyuczoną i można ją dość ściśle opisać w termi-

118

nach behawiorystycznych. Myśli o niepowodzeniach, czyli wewnętrzna reakcja człowieka, wywołują lęk, który stanowi pewną formę wzmocnię-nia negatywnego (kary). Pojawienie się takiej myśli jest sygnałem czy zwiastunem kary (lęku). Chcąc uniknąć jej człowiek przestaje myśleć o przykrych zdarzeniach, wypiera je ze świadomości. Represja jest wewnętrzną reakcją pozwalającą usunąć lęk. Chociaż Skinner prawdopodobnie nie zgodziłby się z taką interpretacją zjawiska wyparcia, wydaje się, że pozwala ona lepiej zrozumieć ten mechanizm samoobrony.

Proces represji psychicznej nie jest w pełni zbadany; nie znamy dokładnie jego struktury i przebiegu. Wiadomo jednak, że chcąc ułatwić wyparcie lękotwórczych myśli o konfliktach i frustracji oraz chcąc utrzymać je w nieświadomości przez dłuższy czas, człowiek wykonuje często dodatkowe czynności, które odgrywają rolę katalizatora w reakcjach chemicznych. Wybór hobby jest jedną z takich czynności. Zbieranie znaczków czy starych zegarów pochłania człowieka bez reszty i nie dopuszcza do świadomości myśli lękowych. Często czytanie książek, które nie są związane z traumatycznymi przeżyciami, które wprowadzają go w pasjonujący świat fikcji, ułatwia proces zapomnienia o nie rozwiązanych konfliktach osobistych. Znane są przypadki ludzi, którzy w chwilach ciężkich niepowodzeń, w obliczu frustracji i stresu sięgają po science ficńon lub Alicję w krainie czarów. Lektura redukuje - przynajmniej na krótki czas -lęk i poczucie winy. Również wykonywanie prostych mechanicznych czynności, takich jak ciągłe mycie samochodu, sprzątanie czy gra w karty, może być ucieczką od żenowania się lękotwórczymi zdarzeniami. Psychoanalitycy traktują takie czynności ludzkie jako symptomy represji. Nie trzeba jednak dodawać, że wybór hobby czy zagłębianie się w powieściach fantastycznych może, ale nie musi być przejawem wyparcia.

Współczesne badania obaliły mit o uniwersalności tego mechanizmu samoobrony. Wiadomo obecnie ponad wszelką wątpliwość, że nie wszyscy ludzie i nie w każdych okolicznościach dokonują represji myśli o konfliktach i traumatycznych przeżyciach. Niektórzy preferują tę formę samoobrony, inni zaś prawie zupełnie z niej nie korzystają. W jednym z eksperymentów, polegającym na zapamiętywaniu listy słów, udało się