zrzut ekranu 20

•Cj Programy Miejsca System ty
Q O O Kozielecki Józef - Koncepcje psychologiczne człowieka.pdf
Plik Edycja Widok Przejdź Pomoc
^ Poprzednia ^ Następna 67 (67 z 132)	Dopasuj do szerokości ▼	___

ny do rzeczywistego zagrożenia. Człowiek ten nie znał prawdziwych źródeł swoich emocji, nie wiedział, że paradoksalne reakcje w towarzystwie kobiet wiążą się z nieświadomymi konfliktami, które powstały w dzieciństwie. Zdaniem psychoanalityków złe stosunki z matką spowodowały zge-neralizowany lęk wobec kobiet.

Lęk neurotyczny, będący konsekwencją nierozwiązywalnych konfliktów wewnętrznych, jest rzeczywistym problemem dla człowieka, zagraża on jego egzystencji, utrudnia przystosowanie się do świata społecznego; wywołuje stan beznadziejności i pustki, prowadzi do mniej lub bardziej poważnych zaburzeń neurotycznych.

ii

3 Człowiek nie jest jednak zwykłą ofiarą lęku. Przeciwnie, próbuje z nim walczyć. Powiedział R. May: „Lęk, podobnie jak gorączka, wskazuje, że wewnątrz człowieka tocz)'- się walka. Tak jak gorączka jest symptomem wskazującym, iż organizm mobilizuje swoją energię fizyczną i prowadzi zmagania z zakażeniem spowodowanym na przykład przez tuberculosis bacilli, tak lęk jest dowodem, iż człowiek prowadzi walkę psychiczną lub duchową”²². Ta analogia wydaje mi się dość odległa. Psychoanalityq' jednak zawsze lubili korzystać z plastycznych porównań.

Jak człowiek walety z lękiem neurotycznym? Najczęściej wykorzystuje swój system obronny „ja”, czyli zbiór mechanizmów, takich jak represja, projekcja, racjonalizacja czy substytucja. W wielu przypadkach pozwalają one zmniejszyć lęk i beznadziejność przynajmniej na krótki okres. Dzięki nim lęk otwarty, ze wszystkimi jego objawami fizjologicznymi, z poczuciem paniki i przerażenia, zostaje zamieniony w lęk latentny. Ten ostami - według psychoanalityków ~ jest pewną formą lęku potencjalnego, który w przypadku niekorzystnej sytuacji może ujawnić się z całą swoją siłą. Przyjmijmy, że młody naukowiec wyparł ze świadomości fakt, iż kilka miesięcy temu wygłosił kompromitujący referat. Gdy ktoś przypomni mu to upokarzające zdarzenie, stan lękowy powróci prawdopodobnie z całą ostrością.

²² Tamże.

Chociaż system obronny często jest pożyteczny, może on w pewnych okolicznościach wywierać niekorzystne skutki. Zdarza się, że obrona przed lękiem jest dodatkowym jego źródłem. Karen Horney i inni psychoanalitycy opisali „paradoks obronny «ja»”, który wiąże się z powstawaniem lęku wtórnego. Jak powstaje lęk wtórny? Określony mechanizm obronny, na przykład racjonalizacja, redukuje lęk pierwotny, jednocześnie rodzi on lęk wtórny, który z kolei wymaga ukształtowania nowych form obrony. Powstaje błędne koło. Misternie zbudowany system obrony obraca się przeciwko broniącemu. Przyjmijmy, że młody naukowiec, który nie ma znaczących osiągnięć w kraju, opowiada z całym przekonaniem o swoich sukcesach zagranicznych. Twierdzi, że jego prace są nie tylko znane w Rosji czy USA, lecz pewni uczeni również kopiują jego pomysły. Taka racjonalizacja pociąga za sobą poważne konsekwencje. Naukowiec ren zaczyna tak postępować, aby potwierdzić swoją formę obrony. Zaczyna nawiązywać kontakty zagraniczne. Staje się członkiem towarzystw naukowych itd. Mimo to bardzo trudno jest utrzymać taką racjonalizację. Oto przyjeżdża do kraju grupa zagranicznych badaczy, którzy nie słyszeli o nim. Oto ukazują się publikacje, w których nie cytuje się prac naszego bohatera. Fakty te wywołują dodatkowy lęk - lęk wtórny. Aby obronić się przed nim, naukowiec musi stworzyć nowe zmyślenia, nowe formy samooszukiwania się. Tak więc zaczyna twierdzić, że uczeni, którzy odwiedzili jego instytut, nie należą do czołówki światowej, że są ignorantami, którzy nie czytają prac swoich kolegów itp. Z kolei ten nowy mechanizm obronny może spowodować wtórny lęk drugiego stopnia. Ten niebezpieczny łańcuch stanów lękowych nie ma często końca.

System obronny może wywoływać wtórny lęk neurotyczny w zupełnie inny sposób. Człowiek nie jest istotą doskonałą; często włącza on do systemu obronnego takie mechanizmy, które są ze sobą sprzeczne. Taki konflikt między nimi może być źródłem dodatkowego lęku. Aby zmniejszyć go, należy zmienić początkowy system obronny i usunąć z niego niezgodności; nigdy nie ma jednak gwarancji, że modyfikacje te nie wywołają nowych sprzeczności i nowego lęku. W tym przypadku obrona przed lękiem może tworzyć nowe ognisko tej emocji.