1841899707

125

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

przez krótki czas, ale to rezultat niesprzyjających warunków politycznych). W 1847 ukazało się 10 nowych pism codziennych, politycznych (6 w Warszawie i po jednym w Krakowie, Lwowie, Wilnie i Poznaniu), w roku następnym 51 nowych czasopism. W historii polskiego dziennikarstwa XIX w. jest to chyba najwyższa ilość nowych periodyków, które powstały w ciągu jednego roku. W sumie w roku 1848 ukazywało się 105 czasopism.

Stan posiadania rynku prasowo-wydawniczego u schyłku XIX i XX w. jest imponujący: w 1890 ukazywało się 225 czasopism, w 1896 — 255, 1903 — 570. Między rokiem 1891 a 1896 ukazało się przeszło 130 nowych czasopism, a w następnym sześcioleciu — 215. Centrum ruchu wydawniczego znajdowało się w zaborze austriackim: we Lwowie i Krakowie.

II. Wewnętrzna zawartość opisu bibliograficznego

Opis bibliograficzny w spisie czasopism jest lakoniczny, ograniczony do najniezbędniejszych elementów bibliograficznych (w tym miejscu pełni on funkcję odsyłacza): tytuł, podtytuł, miejsce i czas wydawania oraz częstotliwość. W wypadku pism rzadkich podane są nazwy bibliotek przechowujących poszczególne numery danego periodyku. Obszerniejszy opis czasopisma (np. w odniesieniu do Czasu i jego dodatków obejmuje 7 stron druku — chyba najobszerniejszy w „Bibliografii”!) znajduje się pod właściwym hasłem, którym jest oczywiście tytuł pisma.

Jaka jest zawartość wewnętrzna takiego rozszerzonego opisu bibliograficznego u Estreichera? Podaje on obok tytułu i podtytułu ewentualne ich przekształcenia, uzupełnienia lub zmiany na przestrzeni czasu, w jakim ukazuje się dany periodyk (z zaznaczeniem daty zmiany). Dalsze elementy opisu: czasokres i częstotliwość ukazywania się czasopisma (z podaniem — najczęściej — dat dziennych); format, nazwa, miejscowość i właściciel drukarni, wydawcy i redaktorzy, cena, omówienie problematyki pisma i kręgów współpracowników. W wypadku pism ważnych, uzyskujących duży rezonans społeczny, opis bibliograficzny jest szeroko rozbudowany.

Przykład: Biblioteka Warszawska. Obok wyżej podanych elementów dochodzą informacje o wysokości nakładów, wykazy współpracowników, autorów tłumaczonych, autorów listów publikowanych na łamach pisma. W wypadku czasopism długowiecznych. a takim jest Biblioteka Warszawska (1841—1914) zestawienia nazwisk są sporządzane oddzielnie dla poszczególnych okresów (zazwyczaj dziesięciolecia). W opisie znajdziemy również informacje dotyczące spisów zawartości treści (oczywiście, jeśli je redakcja publikuje), ksiąg pamiątkowych i jubileuszowych, dodatków ze wspólną paginacją. Dodatki posiadające osobną paginację i numerację potraktowane są oddzielnie. Przy wielu periodykach podana jest zawartość poszczególnych numerów. W innych wypadkach często wymienia się ciekawsze publikacje.

Nie trzeba dodawać, iż tak bogate opisy, dotyczące nie tylko formaliów, potraktowanych w rozwoju dynamicznym, ale i treści wewnętrznej pisma, są bardzo przydatne do dalszych studiów nad pismem.

W tym miejscu dygresja. Nie można w niczym umniejszać wysiłku badawczego i trudu edytorskiego autorów ..Bibliografii polskiej”, ale nie można również traktować opisów jako swego rodzaju dogmatów, przynoszących informacje pewne, w których nic nie wolno zmienić.

Dotykam problemu ewentualnej kompletności dokonanego zestawienia czasopism i poprawności podanych w opisie informacji. Jest zrozumiałe, że właśnie w „Bibliografii polskiej”, jako bibliografii narodowej skupiają się jak w soczewce wszelke braki w pracach badawczych nad historią czasopiśmiennictwa i w stanie posiadania zasobów bbliotecznych. Bardzo często obok opisu autor umieszcza znak zapytania, gdyż tytuł nie jest zachowany w znanych mu księgozbiorach. W innych wypadkach brak kilku roczników, numerów'. Na pozór drobiazg, ale przecież nie jeden raz uniemożliwiający zrekonstruowanie wdedzy o czasopiśmie, jego dziejach i czasokresie ukazywania się.

Oto jeden z przykładów: Czcionka — pierwsze polskie pismo zawodowa (drukarzy) o zabarwieniu socjalistycznym. Estreicher okres jego ukazywania się ustala na lata 1872—1878, nie przytaczając źródeł informacji. Mimo, że periodyk ukazywał się nie tak dawno, bo przed 80 laty, to jednak z powodu zachowania się tylko pojedynczych numerów w bibliotekach, już przed 50 laty autorzy wspominający o Czcionce mieli kłopoty z ustaleniem dat jej ukazywania się. E. Haecker (w „Historii socjalizmu...”, Kraków 1933) podaje: 1872 — kwiecień 1874. natomiast Bednarski — grudzień 1871 — 1876. Które z tych dat są najbardziej prawdopodobne?