1841899709

127

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

B. Problemy metodologii 'historii czasopiśmiennictwa. Z powyższych wywodów wynika więc duża przydatność „Bibliografii polskiej” w pracach badawczych historyka prasy. ^ł) Niemniej sprawa zasługuje jeszcze na rozważenie i to chyba z dość zasadniczych względów. Po prostu wydaje mi się, że rodzica się nowa dyscyplina — historia czasopiśmiennictwa — nie wypracowała w dostateczny sposób kryteriów badawczych, wyróżniających ją w jednoznaczny sposób od innych pobliskich nauk (historia myśli społecznej, politycznej). Tak się składa, iż prawo do prac badawczych nad czasopiśmiennictwem uzurpują sobie wyłącznie bądź historycy stosunków politycznych, bądź historycy literatury, z tym. że większą aktywność w formowaniu podstaw metodologicznych wykazują historycy stosunków politycznych. Zrozumiałe jest oczywiście, że inne kryteria (zbliżone do swych zainteresowań) na czoło wysuwają pierwsi, a inne (jeśli w ogóle wysuwają) poloniści. Rozbieżności są raczej dość istotne; z drugiej zaś strony brak w naszym piśmiennictwie prac, które byłyby syntezą obu kierunków zainteresowań.

W dotychczasowych opracowaniach z historii organów prasowych (jakie jednak ilościowo ubogich!) dość dobrze mamy zbadany problem skutków o d-działy wania prasy; bezsprzeczny to wyraz supremacji w dotychczasowych badaniach historyków stosunków politycznych.

A inny nic mniej zasadniczy element wiedzy w naszej dyscyplinie: obraz wewnętrzny pisma? Raczej domena zainteresowań historyka literatury. Plon badań zarówno natury ilościowej, jak i jakościowej minimalny. I to nic tylko w naszym piśmiennictwie. W wspomnianym już artykule „L/historien et la presse” J. Kayser, omawiając szeroko problemy skutków oddziaływania prasy, rezonansu społecznego, prawie w ogóle nie zajmuje się wewnętrznym obrazem pisma.

Z tego kręgu problematyki badawczej — w dużym uproszczeniu — na czoło wysuwam w swych rozważaniach zagadnienia podstawowego tworzywa: gatunki dziennikarskie oraz język wypowiedzi dziennikarskich. Brak nawet ogólnie informujących prac na temat wkładu języka prasowego w rozwój ogólnokulturalnej polszczyzny, choć wkład ten jest olbrzymi^{1 2 3 4 5}), nie zawsze w dostateczny sposób uświadamiany.

Historyk literatury w pracach badawczych nad czasopismem dość chętnie i często interesuje się jego tematyką, ale czyni to raczej w aspektach wąskich, własnej profesji — interesuje go strona ich ideowej wymowy (oczywiście postulat pierwszorzędny w badaniach prasoznawczych), wkład w narodowe piśmiennictwo, popularyzacja literatury na łamach czasopisma. Brak natomiast prac dotyczących rozwoju, kształtowania się poszczególnych gatunków dziennikarskich na przestrzeni minionych 300, czy 250 lat prasy polskiej. Piszę „250 lat”, gdyż pierwsze 50-lecie dziejów prasy polskiej od ukazania się Merkuriusza Polskiego nie dostarcza wielu przykładów do przedmiotowych badań. Dla historyka czasopiśmiennictwa — zajmującego się omawianym aspektem badań — obok Merkuriusza z 1661 godnym uwagi będą dopiero Nowiny Polskie (1729—1737), jedno z najbardziej długowiecznych pism w pierwszym okresie dziejów nrasy polskiej, pismo J. Naumańskiego, uważanego — i słusznie — za ojca felieton^, ..służącego podobnie jak dzisiaj, nie tylko do urozmaicenia czy ożywienia pisma, ale również do regulowania rozmieszczenia tekstu”.^fi)

Tematyka badawcza leżąca odłogiem! A przecież sprawy te, o których wspominam są jednym z nielicznych zresztą, wspólnych pomostów badaczy historii prasy i zagadnień współczesnych. Cytowany powyżej sąd A. Bara kieruje uwagę na jeszcze jeden moment w badaniach nad gatunkami dziennikarskimi: prócz zagadnień związanych ze stylistyką i typologią trzeba zwrócić uwagę również na topografio poszczególnych gatunków na kolumnie czasopisma. Problem niezwykle ciekawy, ale i w ogóle nie poruszany w naszym piśmiennictwie. Czy tutaj da się ustalić jakieś stale zasady? Trudno orzec bez wstępnych badań. Analogie do stanu współczesnego nie doprowadzą do żadnych wniosków, gdyż niektóre z naszych pism aktualnie się ukazujących (Przekrój, Dookoła świata) materiał nie tak dawno przeznaczany na

1

*) Przydatność ta wzrastałaby niepomiernie, gdyby opisy bibliograficzne rejestrowały

2

(w tych wypadkach, gdzie podaje się bibliografię zawartości pisma) w osobnej rubryce ma

3

teriały, komunikaty odredakcyjne, przynoszące gros materiałów interesujących badacza czaso

4

piśmiennictwa. Oczywiście zdaję sobie sprawę z dyskusyjnego charakteru propozycji na marginesie omawiania bibliografii narodowej.

5

) Swoje przypuszczenia wysuwam przez analogię do stanu współczesnego, gdzie nie trudno dostrzec rolę czasopiśmiennictwa w rozpowszechnianiu nowych pojęć, w wzbogacaniu słownictwa współczesnej polszczyzny.

•) A. Ba r:    Katalog wystawy czasopism polskich, Kraków 1938. s. 21.