5136436227

Goethe, Cierpienia młodego ¹Wertera

(...) sercu memu są dzieci najbliższe na ziemi. Kiedy na nie patrzę i w małym stworzeniu widzę zarodki wszystkich cnót, wszystkich sił, których kiedyś tak bardzo będą potrzebować, kiedy w uporze widzę całą przyszłą stałość i moc charakteru¹⁰¹, w swawoli cały przyszły dobry humor i łatwość wymykania się wszelkim niebezpieczeństwom życia, wszystko tak niezepsu-te, tak nienaruszone (...) (ks. I, list z 29 czerwca, s. 41)¹⁰⁸,

apołogia prostoty (jedzenia - chleb z masłem, ziemniaki z kwaśnym mlekiem, groch, kapusta) i sposobu bycia (zabawy z dziećmi), krytyka stosunków społecznych itd.

Istnieje wiele podobieństw z powieścią Rousseau: jedną z nich jest uwielbienie dla ogrodu angielskiego; utożsamianie nowej estetyki promującej „naturalność”¹⁰⁹, przeciwstawioną „sztuczności”, z „nową emocjonalnością”. Rousseau szeroko rozwodził się nad „naturalnością” Elizjum Julii, przy tej okazji dając zresztą rodzaj przepisu na urządzenie takiego ogrodu - Goethemu wystarczy już tylko aluzja:

Ogród jest prosty i zaraz przy wejściu można zauważyć, że plan kreślił nie uczony ogrodnik, lecz czułe serce, które tu chciało rozkoszować się sobą. Już niejedną łzę poświęciłem nieboszczykowi w zapadłym pawiloniku, który był ulubionym jego miejscem [mowa o założycielu ogrodu; przyp. - MC-K], a jest również i moim (ks. I, list z 4 maja, s. 6)¹¹⁰.

^1(r Julia sądziła, że upór należy łamać, a złe czyny karać takim samym czynem (Jeśli dziecko na przykład zabrało innemu dziecku zabawkę, należy mu zabrać jego zabawkę). W tej różnicy podejścia widać odmienność podejścia ideologicznego Rousseau, w tym przypadku wynikającego z jego „programu dydaktycznego”, i sentymentalizmu Goethego związanego z koncepcją dzieciństwa jako stanu niewinności.

¹⁰⁸    (...) meinem Herzen sind die Kinder am nachsten auf der Erde. Wenn ich ihnen zusehe und in dem kleinen Dinge die. Keirne aller Tugenden, aller Krafte sehe, die. sie einmal so nótig brauchen werden; wenn ich in dem Eigensinne kiinftige Siandhaftigke.it und Festigke.it des Charakters, in dem Mutwillen guten Humor und Leichtigke.it, ilber die Gefahren der We.lt hinzuschliipfen, erblicke, alles so unverdorben, so ganz!

¹⁰⁹    Ogród angielski naśladować miał naturalny układ przyrodniczy; łączenie nowej tendencji w estetyce z przeciwstawieniem uczucia („czułe serce” - ein fuhlendes Herz\ por. przyp. 62) rozumowi sytuuje ten fragment w samym centrum sentymentalizmu.

¹¹⁰    Der Garten ist einfach, und man fiihlt gle.ich bei dem Eintritte, daji nicht ein wisse.n-schaftlicher Gartner, sondern ein fuhlendes Herz den Plan gezeichnet, das seiner selbst hier geniejien wollte. Schon manche Trane hab’ ich dem Abgeschiedenen in dem verfal-lenen Kabinettchen geweint, das sein Lieblingsplatzchen war und auch meines ist. Por. u Rousseau: Co więcej uczyni człowiek o dobrym smaku żyjący dla samego szczęścia, umiejący cieszyć się własnym szczęściem i szukający prawdziwych i prostych rozkoszy, gdy zapragnie u wrót swego domu zrobić promenadę? Postara się, aby była wygodna

73