1999020280

(7) ZARYS HYDROGRAFII BAŁTYKU 7

Wkraczając do Bałtyku od strony morza Północnego, wchodzimy przez Skagerrak do pierwszej części składowej morza Bałtyckiego — Kattegatu, do którego niektórzy zaliczają również i (Ore) - Sund. Po stronie szwedzkiej widzimy tu głęboką rynnę, przedłużenie rynny norweskiej, której głębokość sięga 100 metrów; strona zachodnia, jutlandzka ma głębokości od 8 do 15 m, na północ od Seelandu jest od 20 do 40 m wody. Szerokość Sundu koło Helsingór wynosi 4,4 km, koło Kopenhagi 25 km; w części południowej nie jest on głębszy niż 8 metrów⁷.

Następną częścią składową jest tzw. morze Bełtów, najpłytsze ze wszystkich, a obejmujące według definicyj międzynarodowych obszar Bełtów⁷: Wielkiego, Małego, Samso, Langeland i Alsen, dalej płycizny między Seeland a Laaland, Bełt Fehmarn, zatoki Kilońską i Meklenbur-ską. Głębokości w Morzu Bełtów nie przekraczają nigdzie 30 metrów⁷ poza rynnami ancylusowymi. Mały Bełt zwęża się do 050 m przy głębokości około 20 m, w dużym Bełcie izobaty 10 m leżą w odległości 10— 29 km od siebie. Bełty powstały podobnie jak kanał La Manche pod działaniem erozyjnym falowania, idącego ze Skagerraku, czemu współdziałały w okresie litorynowym silne prądy przypływu i odpływu. Na dnie tego „morza ' widzimy kilka zatopionych dolin rzecznych odpływu jeziora ancylusowego. Kiedy w litorynie otwarły się przejścia bałtyckie na północ i na zachód, falowanie i przypływy swobodnie przenikały do Bałtyku i doliny te częściowo rozmyły. Zachowały się jedynie małe odcinki w Małym Bełcie, w dużym zaś tylko krótkie odcinki szerokości 1 km, a w Kattegacie tzw. „Lasórinne .

Z morza Bełtów wkraczamy już w obręb Bałtyku właściwego, ciągnącego się w kształcie litery S od ławicy Móen do końca zatoki Fińskiej. Na wstępie wydzielamy mały basenik Arkoński między Rugią a Skanią z głębokościami do 53 m. Na wschód od Bornholmu mamy już nieco głębszy basen Bornholmski, ograniczony od wschodu ławicą Środkową, na zachodzie ławicami Rónne i Orlą (Adlergrund). Największa głębia wynosi tu 105 m. Od strony wschodniej ławice Słupska i Środkowa stają na przeszkodzie bezpośredniej komunikacji z następną, największą ćzęścią Bałtyku, basenem centralnym, zwanym też morzem Gotlandz-kim (Ostersjo). Basen ten tworzy całość od zatoki Gdańskiej do zatoki Fińskiej; w najszerszym miejscu ma 330 km, a w kierunku podłużnym, z południa na północ — 875 km. Prawdopodobnie basen ten istniał już w trzeciorzędzie jako system rzeczny, który potem posłużył lodowcowi jako łożysko. Erozja była tu łatwa, bo odbywała się w materiale z łupków i wapieni: jako świadki erozyjne pozostały dzisiejsze wyspy Born-holm, Gotland i Olami. Największa głębokość wynosi tu 249 metrów