Historia

myśli

ekonomiczne

j

2008/2009

Podstawowa literatura przedmiotu:

1. W.Stankiewicz; Historia myśli

ekonomicznej, PWE, Warszawa, 1988;

2. H.Landreth, D.Collander; Historia

myśli ekonomicznej,Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 1998;

3. E.Taylor, Historia rozwoju ekonomiki,

PWN, Poznań, 1957;

4. M.Blaug, Teoria ekonomii,

Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2000;

Korzyści ze studiowania

historii myśli ekonomicznej

• Hme uświadamia względność paradygmatów;

• Studiowanie dawnych teorii ekonomicznych

może być źródłem inspiracji dla nowych idei

• Głównym motywem studiowania hme jest chęć

zostania lepszym ekonomistą !

Historia myśli ekonomicznej

jest samodzielną gałęzią nauki

• Obiekt badawczy: przeszłość myśli

ekonomicznej.

• Cel badawczy: poszukiwanie prawidłowości

jej rozwoju

Spośród nauk historycznych najpoważniejsze

związki

z historią myśli ekonomicznej wykazują:
historia gospodarcza i historia filozofii.

Pojęcia najczęściej spotykane

w literaturze przedmiotu

• Pogląd - sąd o czymś, sposób zapatrywania się na

coś, punkt widzenia (np. pogląd fizjokratów na

powstawanie i podział wartości)

• Koncepcja ekonomiczna - zbiór poglądów

uporządkowanych z punktu widzenia pewnej

wspólnej cechy (koncepcja funkcjonowania

modelowego uczestnika rynku)

• Szkoła ekonomiczna - zespół poglądów

połączonych wspólnotą tez naczelnych,

sformułowanych przez ich twórcę i głoszonych

przez grupę jego uczniów lub zwolenników (np.

szkoła fizjokratyczna, szkoła klasyczna)

• Kierunek w rozwoju myśli ekonomicznej -

system kilku szkół następujących
uporządkowany z punktu widzenia założeń
generalnych (np. kierunek subiektywny).

• Doktryna ekonomiczna - powszechnie

akceptowany pogląd na zjawisko gospodarcze,
lansowany jako wytyczna uzasadniająca
określone działanie - np. politykę
gospodarczą. (np.doktryna markantylizmu)

Przedmiot badawczy ekonomii

A.Smith (1776): przedmiotem ekonomii

jest badanie procesów tworzenia i

podziału bogactwa narodowego

D. Ricardo (1817): ekonomia polityczna

odkrywa prawa rządzące podziałem

dochodu między trzema klasami:

właścicielami ziemi, kapitału i pracy

J. S. Mill (1836): ekonomia koncentruje

się na człowieku wyłącznie jako na

istocie, która pragnie posiadać

bogactwo (materialne) i jest

zdolna do oceny względnej skuteczności

środków dla osiągnięcia tego celu

• A. Marshall (1890): ekonomika bada rodzaj

ludzki w jego codziennym życiu gospodarczym;
bada ona tę stronę działalności
indywidualnej i społecznej, która najściślej
jest związana z osiąganiem i użytkowaniem
rzeczy materialnych, niezbędnych do
dobrobytu

• L. Robbins (1932) : przedmiot badań

ekonomii stanowi działalność ludzi stojących
przed koniecznością wyboru ograniczonych
środków alternatywnego zastosowania
służących do realizacji konkurencyjnych celów

„Economics is the science

which studies human behaviour

as a relationship

between ends and scarce means

which have alternative uses.”

[L. Robbins (1932), An Essay on the Nature and

Significance of Economic Science, New York: New
York University Press, 1984, s.16]

Zasadnicze okresy w historii myśli

ekonomicznej

I. Wczesny okres przedklasyczny

od VIII w. p.n.e. do XV w. n.e.

II. Okres przedklasyczny od XV w. do 1776 r.

III. Okres klasyczny od 1776 r. do lat 70. XIX w.
IV. Rewolucja marginalistyczna lata 70. XIX w.
V. Ekonomia współczesna XX w.
V.1. Instytucjonalizm XIX/XX w.
V.2. Rewolucja keynesowska lata 30.XX w.
V.3. Mikroekonomia i makroekonomia od

lat.30.XX w.

V.4. Monetaryzm od lat 50.XX w

Wczesny okres przedklasyczny

I.1. Myśl ekonomiczna starożytnej Grecji

• Ksenofont (430 - 355)
• Platon (428 - 343)
• Arystoteles (384 - 322)

I.2. Myśl ekonomiczna starożytnego

Rzymu

• Katon (234-149)
• Warron (116-27),
• Kolumella (ur. 42 r. n.e.)

I.3. Średniowieczna myśl ekonomiczna

• Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Starożytność

W starożytnej Grecji i Rzymie podstawą

stosunków gospodarczych jest własność ziemi

i niewolników. Produkcja rolna stanowi główne

źródło utrzymania ludności.

Między niewolnikami i panami toczy się ostra

walka, dochodzi do wystąpień, buntów i powstań

niewolników

(najsłynniejsze z nich to powstanie

Spartakusa (74-71 r. p.n.e.).

W IV w. p.n.e. Grecję podbija Macedonia,

która z kolei ulega Rzymowi.

W konsekwencji Grecja

na początku I w. n.e. staje się prowincją rzymską.

• Kultura rzymska poza zagadnieniami

prawnymi i politycznymi pozostawała pod
silnym wpływem sztuki i nauki starożytnej
Grecji (Rzymianie podbili Grecję politycznie
lecz Grecy podbili Rzym kulturowo).

• W okresie republiki Rzym przeżywa rozkwit

ekonomiczny, w szczególności dokonuje się
postęp w uprawie roli – rozwijają się wielkie
majątki ziemskie oparte na pracy
niewolników, których wielką liczbę
dostarczają wojny.

• Na tym tle powstaje literatura o charakterze

poradnikowym dotycząca prowadzenia
majątków ziemskich i obchodzenia się z
niewolnikami.

Upadek Cesarstwa

Zachodniorzymskiego (476 r. n.e.)

wyznacza umowną datę końca

starożytności

i początku średniowiecza.

Myśl ekonomiczna

starożytnej Grecji

Ksenofont (430 - 355)

Oikonomikos

(dzieło w formie dialogu) dotyczące sposobów kierowania

gospodarstwem domowym typu niewolniczego

Oikos - dom
nomos - prawo
nomeus - człowiek, który zarządza, przydziela

• chrematystyka

pojecie wprowadzone w

Oikonomikos – umiejętność gromadzenia bogactwa

związanego przede wszystkim z majątkiem

ziemskim oraz bydłem

Ksenofont

na przykładzie lutni

ilustruje zagadnienie

wartości użytkowej

i wartości wymiennej

Platon (427-347)

szczęście społeczeństwa nie wynika z dobrobytu

lecz z doskonałości obywateli;

Koncepcja państwa idealnego:

obraz idealnego państwa oparty jest na tezie o

wysokich walorach społecznego podziału pracy.

Specjalizacja obejmuje wytwórców i

zarządzających.

Najwyżej cenieni są filozofowie, niżej – wojownicy,

następnie rolnicy i rzemieślnicy.

Handlarze są w pogardzie, choć są tolerowani.

Arystoteles ( 384 -322)

Rozważania nad ekonomią zawarte są w dziełach:

Polityka, Etyka nikomachejska i Ekonomika (?)

• Arystoteles stawia fundamentalne pytanie o sens ludzkiego

życia.

Szczęście jest celem, do którego świadomie

dążą

wszyscy ludzie

[ Etyka nikomachejska ]

• Istota szczęścia nie polega na doznawaniu przyjemności i

rozkoszy. Dobro człowieka może polegać tylko i

wyłącznie na działaniu dla niego specyficznym –

działaniu rozumnym

• Szczęście nie może się całkowicie obejść bez dóbr

materialnych. Nie są one jednak celem lecz jedynie

środkiem do celu.

3 sposoby zdobywania dóbr

według Arystotelesa

1. sposób naturalny : rolnictwo, hodowla,

łowy

2. poprzez handel wymienny: wymiana

równych wartości

3. sposób nienaturalny:

handel za

pośrednictwem pieniądza.

To co jest zwykłym środkiem

zaczyna być traktowane jako cel.

Gromadzenie bogactw pieniężnych

temu nie służy – powoduje

odwrócenie sensu życia.

Koncepcja złotego środka – we

wszystkim

potrzebny jest umiar.

Przyjemności, zaszczytów i bogactw nie

szuka się dla nich samych. Życie

spędzone na zdobywaniu tych dóbr

jest życiem absurdalnym i

nieautentycznym - jest poszukiwaniem

rzeczy, które są najwyżej środkami nie

celami.

Arystoteles o niewolnictwie

Niewolnictwo jest stanem zgodnym z

naturą.

Tak jak dusza panuje nad ciałem, tak ludzie,

u których dominuje dusza i intelekt

powinni panować nad tymi, w których nie

mają one przewagi.

Dobro pana i dobro niewolnika są ze sobą

powiązane.

Niewolnik nie jest w stanie sam sobą

kierować,

stąd władza pana nad niewolnikiem

jest czymś i dobrym i naturalnym.

Arystoteles o pieniądzu

Pieniądz jest wyrazem umowy społecznej,

zrodzonej pod wpływem potrzeb wymiany dóbr.

Pobieranie procentu to niegodny sposób

zarobkowania.

Pieniądz jest jedynie pośrednikiem w wymianie

(miernikiem wartości dóbr)

i nie może rodzić nowych pieniędzy.

Rozumienie ekonomii podobne do

arystotelesowskiego

odnajdziemy w średniowieczu

Arystoteles o monopolu

Opowieść o Talesie z Miletu

Hedonizm

Dwa rodzaje hedonizmu:

1.Hedonizm arystypejski
2.Hedonizm epikurejski

Myśl ekonomiczna

starożytnego Rzymu

W myśli ekonomicznej Rzymu

zaznacza się wyraźnie

nurt pragmatyczny:

1. zagadnienia rentowności rolnictwa;
2.efektywność wykorzystania

niewolników;

3.dochodowość działalności

gospodarczej ...

• Katon (234-149)

• Warron (116-27)

• Kolumella (ur. 42 r. n.e.)

• Cyceron (106 - 43)

Katon, Warron, Kolumella

autorzy traktatów z zakresu

ekonomiki rolnictwa,

przeciwstawiają się (podobnie jak

Cyceron)

pożyczaniu pieniędzy na procent

Katon (234-149)

• zaleca stosowanie prymitywnych narzędzi,

niewolnicy wykazują brak dbałości o narzędzia

i brak zainteresowania podnoszeniem

wydajności pracy - należy wymusić jak

największą pracę z niewolnika w  okresie jego

maksymalnych możliwości fizycznych, o czym

powinni stale pamiętać nadzorcy;

• wskazuje na korzyści wynikające z dogodnej

lokalizacji gospodarstwa w  pobliżu dróg i

portów;

Warron (116-27)
• stosuje podział narzędzi na:
- nieme,
- półnieme,
- i mówiące;
• tam gdzie praca jest złożona i

odpowie-dzialna lepiej posługiwać

się ludźmi wolnymi.

Kolumella (ur. 42 r. n.e.)
• wydajna praca może pochodzić

tylko od wolnego człowieka;
wydajność zależy również od
wyposażenia gospodarstwa w 
narzędzia;

Cyceron (106-43)

rozpatruje zagadnienia gospodarcze z

punktu widzenia społeczno etycznego

i ustala hierarchię zajęć:

najbardziej godne szacunku jest

rolnictwo, następnie wielki handel

(gdyż

daje znaczne dochody)

, zajęciami poślednimi są

handel detaliczny

i inne drobne zajęcia najgorszym z nich

jest

pożyczanie pieniędzy na procent.

Średniowieczna

myśl ekonomiczna

Panującą ideologią średniowiecza

jest chrześcijaństwo uznane za

oficjalną ideologię państwową.

Początkowo chrześcijaństwo

rozpowszechniało się

wśród warstw nieposiadających

(plebsu i niewolników)

dlatego pierwotnie głosiło ideologię

będącą pochwałą ubóstwa i wspólnej

własności.

Powstaje konieczność ukonstytuowania

ustroju gospodarczego w taki sposób

aby zapewnić rozwój i postęp życia

gospodarczego w zgodzie z

postulatami religijnymi

chrześcijaństwa;

W wypracowanie takiej koncepcji włożono

olbrzymią pracę myślową.

Szczytowym osiągnięciem w tym zakresie jest

system filozoficzny Tomasza z Akwinu

(Summa theologica, komentarze do Etyki i Polityki Arystotelesa)

Tomasz z Akwinu

(1225-1274)

Twórczość Tomasza z Akwinu stanowi

szczytowe osiągnięcie średniowiecznej

kanonistyki.

• Teoria własności – uzasadnia przyczyny i

konieczność istnienia własności

prywatnej. Instytucja własności prywatnej

jest odbiciem porządku boskiego i prawa

naturalnego.

System poglądów Tomasza z Akwinu

• Dla człowieka skażonego

grzechem pierworodnym jedynym
ustrojem jest ustrój oparty na
własności prywatnej. Zmusza
bowiem jednostkę do
maksymalnego wysiłku.

Istotna własność należy do Boga.

On stworzył rzeczy by służyły całej

ludzkości

a nie jednemu człowiekowi.

Jednostka posiada jedynie własność

użytkowania i musi z niej zdać

rachunek Bogu.

Jednostka może dla siebie zatrzymać

tylko tyle dochodu ile potrzebuje na

utrzymanie.

Resztę należy oddać biednym.

Używanie własności

nie może oznaczać

jej nadużywania

(konieczność jałmużny, konsumpcja

według przynależności stanowej,

obowiązek pracy).

• Akwinata sankcjonuje istnienie

własności prywatnej oraz istnienie

klasy wielkich posiadaczy ziemskich;

• zrywa z koncepcjami Kościoła

biednych, głoszonymi przez

pierwszych ojców Kościoła - bogacze

pod groźbą grzechu mają obowiązek

dawania jałmużny:

egoizm rządzi produkcją

ale nie rozdziałem dochodu

społecznego.

Teoria ceny sprawiedliwej

–

oparta jest na teorii własności i teorii

stosunków społecznych.

• uznając konieczność wymiany dóbr i

usług przyjmuje zasadę

ekwiwalentności wymiany czyli

wymiany równych wartości.

• wartość pracy mierzona jest ilością

czasu, zależy również od „godności i

przynależności stanowej wytwórcy”;

Cena sprawiedliwa

powstaje w procesie produkcji

i do niej powinny zmierzać ceny

rynkowe

Wszelkie wahania ceny

wywołane koniunkturą lub wynikające

z monopolu są uznane za niemoralne,

za źródło wyzysku;

tworzenie zapasów spekulacyjnych jest

grzechem.

Nauka o zysku kupieckim

podstawowa teza: konieczność

i  pożyteczność handlu drobnego

i lokalnego

zysk jest uzasadniony

jedynie jako ekwiwalent

dodatkowych nakładów kupca

Teoria procentu

podstawowa teza: bezpłodność pieniądza (za

Arystotelesem)

• pieniądz (kapitał ruchomy) niczego nie stwarza, nie

może być zatem źródłem zysku

• procent to lichwa – dochód bez pracy – grzech

Tylko tyle pieniędzy należy odebrać ile się dało

Jedyne instytucje, które mogą gromadzić pieniądz

to

kościół i państwo.

Koncepcja ceny i płacy

sprawiedliwej była reakcją na

silne w tych czasach tendencje

monopolistyczne gildii i cechów.

Teoria ceny sprawiedliwej,

teorie zysku kupieckiego,

płacy roboczej, procentu

w ujęciu Tomasza z Akwinu

stanowiły podstawę nauki

Kościoła o etyce

gospodarczej

aż do XVIII wieku.

Klemens V

(1311 r.)

pobieranie procentu jest sprzeczne

z nakazami moralności,

stąd jest niedozwolone

Prawa pobierania procentu bronił

Jan Kalwin (1509-1564)

reformator religijny:

w Ewangelii jest mowa o pomocy

a nie o pożyczce gospodarczej.