DEKONSTRUKCJA I
DEKONSTRUKCJONIZM

Wykład X

 DEKONSTRUKCJONIZM



Początek – USA – lata 60/70
(komparatystykaw Yale)



Rozkwit – instytucjonalizacja –
lata 70. i 80.

ale



Wyhamowanie impetu – po
1984 r. – śmierć Paula de Mana
(1983)

Główni przedstawiciele ruchu:



Paul de Man



John Hillis Miller



Barbara Johnson (1947 – 2009)



Goeffrey Hartmann



Harold Bloom
(problematyczne)

PAUL DE MAN

(1919 – 1983)

JOHN HILLIS MILLER

1928 – jeszcze żyje



Inspirator ruchu Jacques
Derrida

Referat na międzynarodowej konferencji w
Baltimore (Johns Hopkins University - 1966):
Struktura, gra i znak w dyskursie nauk
humanistycznych

DEKONSTRUKCJA

JACQUES DERRIDA

(1930 – 2004)

Relacje

?



Dekonstrucjonizm
dekonstrukcja



Dekonstrucjonizm
dekonstrukcja

Derrida:

dekonstrukcjonizm

, to

dekonstrukcja sprowadzona do
„dającego się wykładać zbioru
teorematów […], ustabilizowana i
znormalizowana […] – jeden z licznych
<<-izmów>>, osłabiających

zdarzeniowość

,

labilność

,

aporetyczność

i

nieteoretyczność

dekonstrukcji.”

Koncepcja Derridy z „wczesnego” (poł.
lat 60. – poł. 70) okresu twórczości



Publikacje z tego okresu (m. in.):



Głos i fenomen (1967)



Pismo [écriture] i różnica (1967)



O grammatologii (1967) [gramm –
‘ślad’]



Dysseminacja (1972)



Marginesy filozofii (1972)



Pozycje (1972)



Przełom

Glas

(1974)[‘Podzwonne’]

„POGLĄDY” Derridy – okres filozoficzny

//

„METAFIZYCE

- nazwa pochodzi od

Heideggera -

OBECNOŚCI”

(PLATONIZMOWI)

Platonizm - aparat filozoficznych dystynkcji,
odziedziczonych przez Zachód po Platonie; aparat
ten zdominował zachodnie myślenie

Podstawa:

LOGO

(od gr. logos)

-FONO-CENTRYZM



Szereg opozycji (pierwszy człon
wartościowany pozytywnie)
matryca aksjologiczna



Na przykład:

-

Obecność // brak (nieobecność)

- Byt // niebyt



Prawda // fałsz



Istota rzeczy // zjawisko (fenomen)



Wewnętrzne // zewnętrzne



Pierwotne // wtórne



Transcendentalne // empiryczne



Rozumowe // zmysłowe



Świadome // nieświadome



Rzeczywistość // reprezentacja



Rzecz, przedmiot // znak



Znaczone // znaczące



Słowo mówione // słowo pisane

Derrida

przeciw:



Wyrazistej opozycyjności i umocowanemu na niej wartościowaniu



Punkt wyjścia – jądro systemu logocentrycznego i metafizyki

mowa // pismo

Prawda, byt, Gorsza, zepsuta forma
wewnętzność - świadomość, mowy, rodzaj techniki,
obecność (dźwięk) utrwalania, zewnętrzność,

suplement

logo

fono

centryzm

•logofonocentryzm



Wypowiedź (ustna) pismo
[

écriture

]

tekst



Skierowanie ku znaczeniu, sensowi
uobecnionemu w mowie



Znaczenie jest zdeterminowane
przez uprzednią wobec niego całość -
system

•W konsekwencji (logofonocentryzmu)

interpretacja tekstu



Deszyfracja sensu już obecnego, różnego od
sensu sytuującego się „poza” nim



Sens dominuje nad tekstem i warunkuje go

TEKST mniej lub bardziej

przezroczysty wehikuł do przenoszenia
prymarnego wobec niego sensu

Ale: Kurs językoznawstwa ogólnego
(de Saussure)

tylko negatywny układ odniesienia dla dekonstrukcji,



arbitralność

związku znaczonego i

znaczącego wymaga trwałego odciśnięcia
(„śladu”) w przestrzeni pisma (inskrypcji)



język jest systemem

różnic

, co najlepiej

oddaje pismo



w analizie pisma odsłania się

différ

a

nce

(w przekładzie S. Cichowicza – różnia )

„różnica”, „zwłoka”, „odraczanie sensu”

w grze

znaczących (w „tańcu znaczących” – Nietzsche)



Odsłonięcie paradoksalnej logiki écriture
jako

suplementu

- paradoksalnej logiki wszelkiej
suplementacji
(np. analiza pism J. J. Rousseau – wg jego
deklarowanej intencji kultura to tylko
suplement do jedynie ważnej natury)

Cel lektury (nie – interpretacji)tekstów wg
(wczesnego) Derridy

:



Wskazywanie ukrytych w nich, rozsadzających
założoną całość, mechanizmów
„rozbiórkowych” (bo teksty dekonstruują się
same) – rozstępów, szczelin, suplementacji



Wskazywanie (wg Richarda Rorty’ego), „jak
możemy podważyć intencję tekstów, które
odwołują się do opozycji metafizycznych?”;
„jak możemy zdemaskować je jako
metafizyczne?”

Przekonanie



O aporetycznej [aporia] naturze znaczenia (bo
jednostkami tekstu są nierozstrzygalniki
[undecidables])



O braku sensu uprzedniego wobec procesu
znaczeniowego wytwarzanego przez sam tekst (nie
ma znaczenia transcendentalnego, tylko relacyjne)



O zasadniczej – odwlekającej, rozpleniającej
znaczenie [dissemination] –

retoryczności

(tropologiczności, figuratywności) języka



O tym, że tekst nie jest zamkniętą, suwerenną
całością, bo wytwarza znaczenia w relacji z coraz
nowymi kontekstami, których nie można ograniczyć
ani domknąć



RADYKALNY INTERTEKSTUALIZM

(il n’y a pas dehors texte – nie ma nic

poza tekstem)



Idea nowego tekstu – tekstu ogólnego [texte
général] bezpodmiotowego,
bezintencjonalnego, zdecentrowanego –
tekstu, który stał się łańcuchem różnicujących
śladów pochodzących z innych tekstów



Tekstualizacja wszystkiego, co było
postrzegane jako zewnętrzne wobec tekstu

DEKONSTRUKCJONIZM

(na

przykład):



Paul de Man

– cel krytyki

prawda

-

Zagraża jej pierwotna retoryczność języka



Czytanie odkrywanie tego stanu
rzeczy i konfrontacja z nim



Krytyka

narracyjna relacja z tego

doświadczenia



Język krytyki tak samo retoryczny, jak język jej
przedmiotu

krytyka

figura figury

albo

alegoria

(symbol – możliwość utożsamienia; alegoria – rozziew)



Krytyka opis tekstu, jego
powtórzenie czy reprezentacja (niemożliwość
parafrazy jak w NC)



Krytyka zawsze zbacza z tekstu, bo
przestrzeń między tekstem krytycznym a
tekstem literackim wypełniają różnice i tropy



Wszystkie odczytania są nieodczytaniami
[

misreading

], bo teksty są nieczytelne,

nierozstrzygalne



Lektury (interpretacje) jako teksty retoryczne
mówiące o tekstach retorycznych cechuje
spotęgowana nieczytelność – aporetyczność.

•J. Hillis Miller



Naczelne hasło j.w.:

„każde odczytanie jest

nieodczytaniem”



Czytanie

„wejście w perspektywę nieskończonych

powtórzeń”, „boczny (oboczny) taniec”

//

ruchowi

ukierunkowanemu i celowemu



Jedna z taktyk lekturowych – zatrzymywanie się
przy powtarzających się słowach asocjacje,
etymologie, echa innych tekstów



//

całościowemu, hierarchicznemu układowi tekstu



Czytanie „różnicujące powtarzanie”, zmiana
akcentów, odwracanie porządków, przesunięcia
elementów, eksponowanie marginesów