MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Rozwadowska
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych
713[03].Z1/2.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z1/2.05
 Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu  Monter sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu połączeń rur sieciowych
żeliwnych, kamionkowych i betonowych 7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
8
4.1.3. Ćwiczenia
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
10
4.2. Rury i kształtki żeliwne i ich montaż 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
17
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów
20
4.3. Rury i kształtki kamionkowe i ich montaż 21
4.3.1. Materiał nauczania
21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
24
4.3.3. Ćwiczenia 24
4.3.4. Sprawdzian postępów
27
4.4. Rury betonowe i ich montaż 28
4.4.1. Materiał nauczania
28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
31
4.4.3. Ćwiczenia 32
4.4.4. Sprawdzian postępów
33
4.5. Połączenia rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych z armaturą
i rurociągami z innych materiałów 34
4.5.1. Materiał nauczania
34
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
37
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów
38
5. Sprawdzian osiągnięć 39
6. Literatura 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu połączeń rur
sieciowych żeliwnych, kamionkowych i betonowych przy budowie sieci komunalnych.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem,
- Materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz
inne z
ródła informacji,
- Zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania,
- Ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne oraz
ukształtować umiejętności praktyczne,
- Sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego
sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- Sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- Wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych , której
treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu
sieci komunalnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z1
Technologia montażu sieci
wodociÄ…gowych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo 
zakończeniowe przy montażu
sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z4
Technologia montażu sieci
cieplnych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż rurociągów z tworzyw 713[03].Z4.04
sztucznych Montaż sieci cieplnej
713[03].Z4.05
Montaż i instalacja węzła
713[03].Z1/2/3/4.05
cieplnego
Montaż rurociągów żeliwnych,
kamionkowych i betonowych
713[03].Z3 713[03].Z2
Technologia montażu sieci Technologia montażu sieci
gazowych kanalizacyjnych
713[03].Z1.06
713[03].Z3.05 Montaż sieci wodociągowej 713[03].Z2.06
Montaż sieci gazowej Montaż sieci kanalizacyjnych
713[03].Z1.07
Montaż i instalacja urządzeń 713[03].Z2.07
713[03].Z3.06
regulujących ciśnienie Montaż i instalacja pompowni
Montaż i instalacja stacji
wody w sieci kanalizacyjnych
gazowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać połączenia rur stalowych i rur z tworzyw sztucznych,
- wykonywać montaż rurociągów z rur stalowych i rur z tworzyw sztucznych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych
przy montażu sieci komunalnych oraz do montażu połączeń rur stalowych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu rur żeliwnych, kamionkowych
i betonowych,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu rur żeliwnych, kamionkowych
i betonowych,
- przygotować materiały potrzebne do montażu rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
- ocenić stan techniczny rur i łączników żeliwnych, kamionkowych i betonowych do montażu,
- dostarczyć rury żeliwne, kamionkowe i betonowe na miejsce montażu,
- przygotować rury do montażu,
- wykonać połączenia rur żeliwnych,
- wykonać połączenia rur kamionkowych,
- wykonać połączenia rur betonowych,
- wykonać połączenia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych z armaturą sieciową,
- wykonać odgałęzienia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
- wykonać przejścia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych na rurociągi wykonane
z innych materiałów,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu połączeń rur
sieciowych żeliwnych, kamionkowych i betonowych
4.1.1. Materiał nauczania
Przy montażu i eksploatacji sieci i instalacji sanitarnych pracownicy mogą być narażeni na
działanie niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników. Będą do nich należeć: praca na
otwartej przestrzeni w różnych warunkach atmosferycznych, termicznych i oświetleniowych, praca
na różnych poziomach wysokości (nad i pod powierzchnią terenu), zmienne zagospodarowanie
terenu pracy, hałas, pyły, toksyczne substancje chemiczne i substancje wybuchowe. Konieczne jest
więc by pracownicy przestrzegali zasad bhp i ochrony ppoż. oraz byli wyposażeni w środki ochrony
indywidualnej.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku. Środki ochrony indywidualnej, w jakie powinien być wyposażony pracownik to
przede wszystkim: odzież robocza  ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna,
kurtka przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi, trzewiki skórzano-gumowe,
rękawice ochronne drelichowe, kask ochronny [5, s. 53-57].
Podczas wykonywania czynności montażowych przy budowie rurociągów z rur żeliwnych,
kamionkowych i betonowych należy przestrzegać zasad z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,
które są następujące:
- na stanowisku roboczym powinien panować ład i porządek
- na stanowisku roboczym powinny znajdować się tylko narzędzia niezbędne do zaplanowanej
pracy, ułożone w odpowiednim porządku,
- w czasie wykonywania prac związanych z obróbką rur przy montażu rurociągów należy
używać odpowiednich i nieuszkodzonych narzędzi,
- obrabiane elementy powinny być właściwie zamocowane, aby nie mogły się przesuwać w
czasie obróbki,
- używając elektronarzędzi przed ich uruchomieniem trzeba sprawdzić czy są właściwie
uziemione i sprawne,
- podczas przecinania rur żeliwnych przecinakiem należy zabezpieczyć oczy przez nałożenie
okularów ochronnych oraz na przecinak należy nałożyć ochraniacz, aby zabezpieczyć dłoń
przed stłuczeniem,
- ponadto miejsce przy przecinaniu rur żeliwnych powinno być ogrodzone tarczami ochronnymi,
aby nie zaistniała możliwość zranienia pracowników odłamkami lub odpryskami,
- przy montażu przewodów z rur kołnierzowych nie wolno sprawdzać palcami centryczności
otworów w ustawionych kołnierzach, w tym celu stosuje się stalowe pręty o odpowiedniej
długości i grubości,
- rury kołnierzowe po założeniu uszczelek między kołnierze należy ściągnąć na stykach śrubami
a następnie należy śruby dokręcać dopasowanym kluczem główkowym lub nastawnym, ramion
klucza nie wolno przedłużać,
- podczas topienia ołowiu należy wkładać ołów do kociołków cęgami, a jego topienie
przeprowadzić w odpowiedniej odległości od wykopu (co najmniej 3 m od jego krawędzi), aby
nie było możliwości poparzenia pracowników w wykopie i rozlania rozgrzanego metalu,
- naczynie z roztopionym ołowiem należy opuszczać do wykopu na linie stalowej lub konopnej,
po uprzedzeniu pracowników znajdujących się w wykopie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- pracownicy zatrudnieni przy topieniu ołowiu oraz przy zalewaniu złącz ołowiem powinni być
wyposażeni w okulary, rękawice i odzież ochronną,
- nie wolno wlewać ołowiu do wilgotnych kielichów, ani też wrzucać wilgotnych kawałków
ołowiu do kociołków,
- po skończonej pracy stanowiska powinny być uprzątnięte, narzędzia i materiały schowane
w odpowiednich pomieszczeniach [1, s. 56-58, 155; 3, s. 144].
Budowa sieci komunalnych jest związana z prowadzeniem prac w wykopach często o znacznej
głębokości jak w przypadku sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Dlatego wszelkie prace związane
z wykonaniem wykopów, ich zabezpieczeniem przez obudowę i odwodnieniem oraz rozbiórką
obudowy i zasypywaniem należy prowadzić bardzo starannie. A w szczególności:
- należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów,
- należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie, gdyż
napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy wykopu,
a następnie rozluz
nienie rozpór i załamanie obudowy i zawalenie się wykopu,
- niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w obrębie pracującego sprzętu ciężkiego,
- urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 0,7 m od krawędzi wykopu,
- niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych,
- narzędzia i materiały montażowe opuszcza się do wykopu ręcznie za pomocą lin,
a przedmioty ciężkie np. rury o średnicach większych od 300 mm na łańcuchach za pomocą
wyciÄ…garek,
- przed opuszczeniem narzędzi i materiałów montażowych należy sprawdzić stan lin, łańcuchów,
wyciÄ…garek itp.,
- liny i łańcuchy należy chronić przed przetarciem za pomocą podkładek drewnianych lub
gumowych,
- każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia stanu
obudowy, a szczególnie stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym ulewnym lub
długotrwałym deszczu,
- niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu jego
obudowy i możliwości jego zawalenia,
- należy ustawić bariery ochronne i oznakowania widoczne zarówno w dzień jak
i w nocy,
- po skończonej pracy wykop należy zabezpieczyć tak, aby uniemożliwić wpadnięcie do wykopu
osobom postronnym [1, s. 155, 312].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki jest narażony pracownik przy budowie
sieci komunalnych?
2. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy montażu rurociągów
sieci komunalnych z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych?
3. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy montażu złącz rurociągów sieci komunalnych z rur
żeliwnych, kamionkowych i betonowych?
4. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy montażu rurociągów w wykopach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ rodzaj i przeznaczenie środków ochrony indywidualnej, w jakie powinien być
wyposażony pracownik wykonujący prace montażowe przy budowie rurociągów sieci
komunalnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z czynnikami uciążliwymi, szkodliwymi i niebezpiecznymi na jakie są narażeni
pracownicy przy budowie sieci komunalnych oraz z rodzajami środków ochrony
indywidualnej,
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) rozpoznać na ilustracjach, modelach lub w warunkach rzeczywistych poszczególne środki
ochrony indywidualnej,
4) określić przeznaczenie każdego z nich,
5) wyniki swoich spostrzeżeń zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej: odzież i obuwie robocze, kaski ochronne, okulary ochronne itd.
 zdjęcia i ilustracje przedstawiające środki ochrony indywidualnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z montażem rurociągów z rur
żeliwnych, kamionkowych i betonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu
rurociągów z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające montaż rurociągów z rur żeliwnych,
kamionkowych i betonowych oraz stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu rurociągów z rur
żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż rurociągów z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
 zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy sieci komunalnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej sieci wodociÄ…gowej
lub kanalizacyjnej określ przepisy bhp i ochrony ppoż. jakich należy przestrzegać przy montażu
rurociągów z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu
rurociągów z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) określić przepisy bhp i ochrony ppoż. jakich należy przestrzegać przy montażu rurociągów
z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej z rur żeliwnych,
kamionkowych lub betonowych,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać czynniki uciążliwe, szkodliwe i niebezpieczne na jakie jest narażony
pracownik przy montażu rurociągów sieci komunalnych ?
2) określić środki ochrony indywidualnej przy montażu rurociągów sieci
komunalnych z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych?
3) podać szczegółowe przepisy bhp jakich powinni przestrzegać pracownicy przy
montażu rurociągów z rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych?
4) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych przy budowie
rurociągów rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Rury i kształtki żeliwne i ich montaż
4.2.1. Materiał nauczania
Charakterystyka rur
Żeliwo jest stopem żelaza i węgla oraz innych domieszek np. siarki, krzemu, fosforu, manganu.
Zawartość wÄ™gla w żeliwie wynosi 2÷3,6 %.
Tabela 1. Wybrane właściwości fizyczne żeliwa sferoidalnego stosowanego do produkcji rur [2, s. 39].
Właściwości Jednostka Wartość
MPa >420
Wytrzymałość na rozciąganie
MPa
Wytrzymałość na ściskanie >550
GPa
Moduł sprężystości E
>170
1/K
Współczynnik rozszerzalności cieplnej
10 × 10-6
Współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej W/(mÅ"K)
42
Ciepło właściwe
J/(kgÅ"K)
550
Rury i kształtki żeliwne stosuje się do budowy przewodów sieci wodociągowej oraz
przewodów instalacji i sieci kanalizacyjnej (głównie przykanalików). Zastosowanie rur żeliwnych
w kanalizacji jest uwarunkowane właściwościami ścieków, które nie mogą działać agresywnie na
materiał rury. Rury i kształtki żeliwne produkuje się jako ciśnieniowe (kołnierzowe i kielichowe)
stosowane przede wszystkim w układach transportu wody oraz bezciśnieniowe (tylko kielichowe)
stosowane do odprowadzania ścieków i nie podlegające próbie hydraulicznej. Wymiary rur
i kształtek żeliwnych są znormalizowane [1, s. 245].
Rury żeliwne są trwałe, szczelne, bardzo wytrzymałe i odporne na ścieranie oraz korozję. Wadą
tych rur jest duży ciężar, kruchość czyli mała odporność na uderzenia, mała wytrzymałość na
zginanie oraz pracochłonny montaż. Do produkcji rur żeliwnych stosuje się dwie odmiany żeliwa:
szare i sferoidalne. Żeliwo sferoidalne charakteryzuje się znacznie lepszymi właściwościami
wytrzymałościowymi w stosunku do żeliwa szarego [2, s. 38].
Rury i kształtki żeliwne ciśnieniowe do budowy przewodów sieci wodociągowej są pokryte
wewnątrz i na zewnątrz powłoką przeciwkorozyjną ze smoły pogazowej. Mogą to być prostki
kołnierzowe lub kielichowe lub kształtki kołnierzowo  kielichowe. Do kształtek można zaliczyć:
kolana, łuki, trójniki, zwężki oraz korki, nasuwki, kołnierze ślepe itd. Kształtki żeliwne dobiera się
w czasie montażu w zależności od ich przeznaczenia. Ich średnice odpowiadają średnicom rur.
Kształtki umożliwiają zmianę średnicy przewodu (zwężki) lub jego kierunku (kolana i łuki),
wykonanie odgałęzień (trójniki).
Prostki żeliwne ciśnieniowe produkuje się w dwóch klasach LA i A w zależności od grubości
ścianki rury oraz wykonania. W klasie A ścianka rur jest grubsza o 10% niż w klasie LA. Prostki
klasy LA są kielichowe natomiast produkowane klasie A kołnierzowe. Wymiary produkowanych
rur są następujące:
- w klasie A prostki majÄ… Å›rednice nominalne 80÷1000 mm, gruboÅ›ci Å›cianek 8,6÷27,0 mm oraz
dÅ‚ugoÅ›ci 3000÷4000 mm,
- w klasie LA prostki majÄ… Å›rednice nominalne 50÷1200 mm, gruboÅ›ci Å›cianek 6,7÷22,5 mm
oraz dÅ‚ugoÅ›ci 2000÷6000 mm [1, s. 126; 4, s. 298-299].
Obok rur z żeliwa szarego do budowy wodociągów stosuje się również rury z żeliwa
sferoidalnego. SÄ… to rury:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- kielichowe lub koÅ‚nierzowe f-my VON ROLL Pipe Division Ltd., o Å›rednicach 80÷700 mm,
wytrzymujące ciśnienie do 8 MPa,
- kielichowe, kołnierzowe lub łączone na kielichy z dławicami f-my HALBERG GmbH,
o Å›rednicach 80÷1800 mm, wytrzymujÄ…ce ciÅ›nienie 2,3÷6,4 MPa [2, s. 300].
Rys. 1. Rury żeliwne ciśnieniowe (prostki): a) kielichowa, b) kołnierzowa [4, s. 298].
Kształtki żeliwne bezciśnieniowe podobnie jak ciśnieniowe mają różne przeznaczenie są to:
łuki o kącie 45o lub 70o, trójniki z odgałęzieniem pod kątem 45o, odsadzki o przesunięciu osi o 65,
130, lub 200 mm. Prostki żeliwne SA produkowane o wymiarach:
- średnice nominalne 50, 70, 100, 150 lub 200 mm,
- gruboÅ›ci Å›cianek 3,5÷6 mm,
- dÅ‚ugoÅ›ci 1250÷3000 mm [1, s. 245].
a) b) c)
Rys. 2. Kształtki żeliwne kielichowe bezciśnieniowe: a) trójnik, b) łuk c) zwężka [2, s. 40-42].
Oprócz rur i kształtek kielichowych do budowy instalacji kanalizacyjnych stosuje się rury
i kształtki bezkielichowe łączone przy pomocy różnego rodzaju obejm zaciskowych.
Rury i kształtki żeliwne są znakowane na powierzchni zewnętrznej. Oznaczenie powinno
zawierać takie informacje jak: nazwę wyrobu, nazwę lub symbol producenta, datę produkcji,
średnicę nominalną, system połączeń, a w przypadku łuków i trójników również powinna być
podana wartość kąta [2, s. 43].
Połączenia
Rury żeliwne kielichowe są zaopatrzone na jednym końcu w kielich umożliwiający szczelne
i sztywne połączenie rur polegające na wsunięciu końca bosego jednej rury do kielicha drugiej (aż
do oporu). Następnie należy wypełnić pozostałą wolną przestrzeń w kielichu materiałem
uszczelniającym. Do głębokości 2/3 kielich uszczelnia się sznurem konopnym (smołowanym lub
białym przy ostatecznym uszczelnieniu połączenia kielichowego ołowiem lub tylko smołowanym
przy zastępczych materiałach uszczelniających). Pozostałą część wolnej przestrzeni uszczelnia się
ołowiem lub folią aluminiową. Jako materiał zastępczy stosuje się zaprawę cementową.
W przypadku rur bezciśnieniowych połączenia kielichowe wykonuje się podobnie. Różnica polega
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
na zastosowaniu do uszczelnienia połączenia tylko sznura czarnego (smołowanego) i zaprawy
cementowej o konsystencji odpowiedniej do ubijania. Połączenia kielichowe wykonuje się
zazwyczaj przy montażu przewodów wodociągowych układanych bezpośrednio w ziemi oraz
kanalizacyjnych. Zastosowanie ołowiu do uszczelniania połączeń dotyczy odcinków przewodów
narażonych na działanie obciążeń dynamicznych. Natomiast folii aluminiowej nie wolno stosować
w gruntach alkalicznych [1, s. 84-86; 4, s. 299; 7, s. 29].
Rury żeliwne kołnierzowe łączy się zakładając między kołnierze sąsiednich rur pierścieniową
uszczelkę gumową z przekładką płócienną o grubości 3 mm (lub klingerytową). Następnie należy
ściągnąć równomiernie kołnierze śrubami założonymi w ich otwory. Liczba otworów zależy od
średnicy kołnierza i jest wielokrotnością 4. Połączenia kołnierzowe to połączenia rozłączne. Stosuje
się je wszędzie tam gdzie może wystąpić konieczność wymiany rury, kształtki lub elementu
uzbrojenia np. w pompowniach, zbiornikach i innych obiektach wodociÄ…gowych lub
kanalizacyjnych. Ze względu na możliwość skorodowania śrub połączenia te nie mogą być
umieszczone bezpośrednio w gruncie [4, s. 300].
Oprócz połączeń sztywnych: kielichowych i kołnierzowych rury żeliwne można łączyć za
pomocÄ… poÅ‚Ä…czeÅ„ elastycznych: gwintowanych dla rur o Å›rednicach 100÷500 mm oraz Å›rubowych
dla rur o średnicach ponad 500 mm [4, s. 299; 3, s. 113].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 b)
c)
Rys. 3. Połączenia rur żeliwnych.
a) sztywne rur kielichowych: 1  sznur smołowany, 2  zaprawa cementowa, 3  izolacja bitumiczna [4, s. 299];
b) sztywne rur kołnierzowych: 1  kołnierz, 2  pierścieniowa uszczelka gumowa, 3  otwory na śruby, 4  śruby
stalowe [1, s. 85]; c) elastyczne gwintowe rur kielichowych [1, s. 148]; d) elastyczne śrubowe rur kielichowych:
1  kielich, 2  pierścień gumowy, 3  dławik, 4  śruba stalowa [4, s. 299].
Zasady montażu
Przed przystąpieniem do montażu należy przygotować potrzebne materiały tj. sprawdzić ich
jakość, zorganizować właściwy transport na miejsce montażu i odpowiednio je zmagazynować.
Rury i kształtki żeliwne należy przed montażem poddać oględzinom i sprawdzić czy
dostarczone na miejsce budowy materiały z danej partii spełniają następujące warunki:
- rury powinny być proste, czyste od zewnątrz i od wewnątrz,
- muszą charakteryzować się gładką powierzchnią bez widocznych wad odlewniczych,
- żeliwo powinno mieć jednorodną drobnoziarnistą strukturę, bez pęcherzy i zagłębień,
- dopuszczalne zmniejszenie grubości ścianki wynosi 10% grubości nominalnej,
- warstwa asfaltowa pokrywająca rury powinna być gładka i błyszcząca oraz nie powinna
odpadać w skutek opukiwania rury młotkiem,
- kołnierze rur powinny być położone ściśle w płaszczyz
nie prostopadłej do osi rury, a ich
powierzchnie powinny być gładkie i mieć nacięte rowki.
Ponadto rury należy opukać metalowym młotkiem o masie ok. 0,25 kg. Rury żeliwne
nieuszkodzone wydają wówczas dz
więk metaliczny, pęknięte  głuchy. Miejsca podejrzane
o uszkodzenia należy obejrzeć po oczyszczeniu szczotką i przemyciu naftą [3, s. 102-103; 7, s. 12].
Materiały doszczelniające połączenia kielichowe rur żeliwnych powinny odpowiadać
następującym wymaganiom:
- folia aluminiowa powinna mieć kształt długich pasemek i nie powinna być zanieczyszczona,
- ołów powinien być miękki i ciągliwy, a jego barwa w przekroju powinna być szarosina,
- zaprawa cementowa powinna mieć konsystencję odpowiednią do ubijania [3, s. 113].
Podczas składowania i transportu rur żeliwnych należy przestrzegać następujących zasad:
- rury o dużej średnicy należy zabezpieczyć w czasie transportu przed przetaczaniem się przez
podklinowanie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
- podczas transportu rury i kształtki nie powinny uderzać o siebie i o inne przedmioty metalowe,
- nie wolno zrzucać rur podczas wyładunku, lecz przetaczać je po pochylni,
- rury i kształtki mogą być składowane na wolnym powietrzu, ale na suchym i wyrównanym
terenie, a w okresie zimowym na podkładach,
- wysokość składowania nie może przekraczać 2,0 m,
- rury należy układać kielichami na przemian,
- materiały uszczelniające i pomocnicze należy przechowywać w magazynach lub
pomieszczeniach zamkniętych, w skrzyniach lub pojemnikach [3, s. 103; 7, s. 12].
Do transportu rur żeliwnych stosuje się samochody dostawcze skrzyniowe z otwartą tylną klapą
skrzyni lub ciÄ…gniki z przyczepÄ… o odpowiednich wymiarach [3, s.107].
Rys. 4. Przecinanie rury obcinakiem chomontowym [1, s. 36].
Montaż przewodów z rur żeliwnych należy zacząć od odmierzenia odpowiedniej długości rur
i ich docięcia. Po odmierzeniu na całym obwodzie rury należy zaznaczyć kredą linię cięcia. Do
ręcznego cięcia rur używa się przecinaka i młotka. Lekkimi uderzeniami młotka w przecinak
wyznacza siÄ™ rysÄ™ na obwodzie rury. Po wykonaniu rysy odcina siÄ™ rurÄ™ silnymi uderzeniami. W
czasie tej czynności przecinak należy trzymać prostopadle do rury. Rura powinna wówczas
spoczywać na miękkim podłożu np. piasku, które będzie amortyzować uderzenia. Takie obcinanie
rur żeliwnych jest pracochłonne, stąd coraz częściej stosuje się obcinaki chomontowe. Przy ich
użyciu przecinanie rury odbywa się pod wpływem wahadłowych ruchów obcinaka opasującego
rurę. Przez cały czas cięcia noże obcinaka prowadzi się po jednej linii, a miejsce cięcia smaruje
olejem. Cięcie rur można wykonać również przy użyciu pił mechanicznych [ 1, s. 36-37].
Rury żeliwne przed ich bezpośrednim użyciem do montażu lub układania należy wewnątrz i na
końcach starannie oczyścić. Uszkodzone powłoki ochronne należy naprawić przez usunięcie
uszkodzeń i wykonanie nowej izolacji. Opuszczanie do wykopu odcinków przewodów
zmontowanych na powierzchni ziemi oraz rur do montażu należy wykonać w sposób
zabezpieczający przed możliwością uszkodzenia połączeń i izolacji używając w tym celu
odpowiedniego sprzętu. Rury żeliwne mogą być opuszczane do wykopu ręcznie za pomocą jednej
lub dwóch lin, jeżeli ich średnica nie jest większa niż 0,2 m. Przy montażu rurociągów w gruncie
suchym lub nawodnionym, ale z obniżonym poziomem wody gruntowej wykonanie połączeń
kielichowych można rozpocząć po uÅ‚ożeniu w wykopie 5÷7 rur. Natomiast przy montażu
przewodów w gruncie nawodnionym (odwodnienie wykopu przy użyciu pomp) każde złącze
ułożonej rury powinno być natychmiast uszczelniane. Rury należy układać osiowo w wykopie,
kielichami w kierunku przeciwnym do spadku dna wykopu. [3, s. 115; 7, s. 13,22].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 5. Opuszczanie rur do wykopu bez obudowy i z obudowÄ… [3, s. 109].
Wykonanie połączeń kielichowych rozpoczyna się od dokładnego ustawienia łączonych rur
względem siebie. Koniec bosy jednej rury powinien być umieszczony ściśle osiowo w kielichu
drugiej. Między końcem bosym rury a wewnętrznym czołem kielicha należy pozostawić szczelinę
3÷5 mm. Dopuszczalna jest lekka zmiana kierunku rury w kielichu, warunkiem jest, że szczelina
między rurą a kielichem wyniesie co najmniej 6 mm. Wykonanie uszczelnienia połączenia
kielichowego powinno przebiegać następująco:
- W kielichu układa się pierwszą warstwę uszczelniającą ze smołowanego sznura konopnego,
nawijając w tym celu sznur wokół końca bosego rury włożonej w kielich w odcinkach
o długości równej co najmniej 1,25 obwodu rury. Sznur ubija się dobijakiem ręcznym.
- Układanie drugiej warstwy ze sznura białego należy wykonać podobnie jak warstwę pierwszą,
ale dotyczy to tylko połączeń doszczelnianych ołowiem.
- A
ączna grubość obu warstw nie powinna być większa niż 2/3 długości kielicha.
- Po ułożeniu i ubiciu sznura konopnego w kielichu układa się warstwę materiału
doszczelniającego czyli folii aluminiowej, ołowiu lub zaprawy cementowej. Sposób ułożenia
zależy od rodzaju materiału.
- Folię aluminiową splata się lub skręca a po umieszczeniu w kielichu ubija dobijakiem
równomiernie na całym obwodzie, aż do wypełnienia kielicha. Po wykonaniu próby
szczelności folię należy zabezpieczyć przed korozją przez pokrycie lakierem asfaltowym.
- Doszczelnienie ołowiem polega na wlaniu do przygotowanej wcześniej formy roztopionego
ołowiu i ubiciu go po zastygnięciu. Formę wykonuje się zazwyczaj z tłustej gliny plastycznej,
a przy dużych średnicach rur można użyć specjalnej formy stalowej.
- Każdą warstwę uszczelnienia ubija się dobijakiem do momentu, kiedy zacznie on odskakiwać
[1, s. 84-85; 3, s. 115; 7, s. 15].
Rys. 6. Ubijanie sznura w kielichu uszczelnianiem Rys. 7. Forma z gliny do zalewania ołowiem
Z tarczą ochronną i młotkiem: 1- uderzenie właściwe, szczeliny kielichowej [1, s. 85].
2- uderzenie niewłaściwe [1, s. 84].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 Wykonanie połączeń kołnierzowych polega na włożeniu między kołnierze sąsiednich rur
uszczelki. Następnie należy równomiernie ściągnąć kołnierze rur przez skręcenie śrub znajdujących
się w ich otworach. Połączenia te należy wykonać natychmiast po ułożeniu rur w wykopie
niezależnie od warunków gruntowych i wodnych. Przy wykonaniu połączeń kołnierzowych należy
przestrzegać następujących zasad:
- przy połączeniach należy używać śrub o łbach prostokątnych, a gwintowany rdzeń śruby nie
powinien wystawać ponad nakrętkę więcej niż 5 mm,
- śruby należy dokręcać parami równomiernie na całym obwodzie kołnierza, stosując zasadę
dokręcania kolejnych śrub po przekątnej,
- kołnierze tak należy ustawić podczas montażu, aby nie było śrub w płaszczyz
nie pionowej
i poziomej przechodzÄ…cej przez oÅ› rurociÄ…gu,
- do uszczelnienia połączenia należy między kołnierzami umieścić uszczelkę gumową
o gruboÅ›ci 3 mm i Å›rednicy wewnÄ™trznej wiÄ™kszej o 3÷5 mm od Å›rednicy wewnÄ™trznej rury, a
jej średnica zewnętrzna powinna być taka żeby uszczelka dotykała śrub swoim zewnętrznym
obwodem,
- w przypadku konieczności ułożenia rur łączonych kołnierzowo bezpośrednio w ziemi, należy
zabezpieczyć połączenia przed korozją stosując specjalną taśmę izolacyjną lub nakładając
warstwy asfaltu [1, s. 85; 3, s. 117; 7, s. 15].
Rys. 8. Właściwa kolejność przykręcania śrub w kołnierzach [1, s. 65].
Połączenia elastyczne rur żeliwnych należy wykonać bezpośrednio po ułożeniu rur w wykopie
przykręcając odpowiednim kluczem nakrętki w połączeniu gwintowanym lub skręcając śruby
w połączeniu śrubowym. Operacje te przeprowadza się po dokładnym osiowym ustawieniu
łączonych rur i założeniu pierścieni gumowych [3, s. 117].
Połączenia kielichowe rur żeliwnych bezciśnieniowych wykonuje się analogicznie jak dla rur
pracujących pod ciśnieniem, ale do uszczelnienia połączenia używa się tylko sznura czarnego
(smołowanego) i zaprawy cementowej o konsystencji odpowiedniej do ubijania [1, s. 86].
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego wykonuje się rury żeliwne?
2. Czym się charakteryzują rury żeliwne?
3. Jakie połączenia stosuje się przy łączeniu rur żeliwnych?
4. W jaki sposób sprawdza się jakość materiałów do montażu rurociągów z rur żeliwnych?
5. Jakie są zasady transportu materiałów do montażu rurociągów z rur żeliwnych?
6. Jakie są zasady składowania materiałów do montażu rurociągów z rur żeliwnych?
7. W jaki sposób należy wykonać połączenie kielichowe rur żeliwnych?
8. W jaki sposób należy wykonać połączenie kołnierzowe rur żeliwnych?
9. W jaki sposób należy wykonać połączenia elastyczne rur żeliwnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania techniczne i czynności związane z montażem rurociągów z rur żeliwnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu rurociągów z rur żeliwnych,
2) określić rodzaje i zakres stosowania poszczególnych połączeń rur żeliwnych,
3) określić zasady przygotowania rur żeliwnych do montażu,
4) określić czynności montażowe przy wykonywaniu rurociągów z rur żeliwnych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ zasady transportu i składowania materiałów stosowanych do montażu rurociągów z rur
żeliwnych (rur i kształtek żeliwnych, materiałów uszczelniających i pomocniczych).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania materiałów do montażu rurociągów z rur
żeliwnych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania
materiałów do montażu rurociągów z rur żeliwnych,
3) określić sposób transportu poszczególnych materiałów w zależności od ich rodzaju,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do montażu rurociągów
z rur żeliwnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
stan i jakość materiałów do montażu rurociągów z rur żeliwnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do montażu rurociągów z rur
żeliwnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych rur, kształtek, materiałów uszczelniających
i pomocniczych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w rury i kształtki żeliwne,
materiały do uszczelnienia połączeń rur żeliwnych oraz materiały pomocnicze  zarówno dobre
jak i wadliwe (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.
na miejscu budowy sieci wodociÄ…gowej lub kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
połączenia kielichowego rur żeliwnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur żeliwnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń kielichowych rur
żeliwnych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż połączenia kielichowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur żeliwnych,
 dokumentacja techniczna rurociągu z rur żeliwnych o połączeniach kielichowych,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń kielichowych rur żeliwnych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (ręczny dobijak i młotek),
 materiały potrzebne do montażu (prostki żeliwne kielichowe, materiały uszczelniające itd.).
Ćwiczenie 5
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
połączenia kołnierzowego rur żeliwnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń ciśnieniowych rur żeliwnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń kołnierzowych rur
żeliwnych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż połączenia kołnierzowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur żeliwnych,
 dokumentacja techniczna rurociągu z rur żeliwnych o połączeniach kołnierzowych,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń kołnierzowych rur żeliwnych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucz do skręcania śrub),
 materiały potrzebne do montażu (prostki żeliwne kołnierzowe, materiały uszczelniające
i pomocnicze).
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rury żeliwne?
2) określić sposoby połączeń rur żeliwnych?
3) określić sposoby oceny jakości materiałów do montażu rurociągów z
rur żeliwnych?
4) określić zasady transportu i magazynowania materiałów do montażu
rurociągów z rur żeliwnych?
5) wykonać połączenia kielichowe rur żeliwnych?
6) wykonać połączenia kołnierzowe rur żeliwnych?
7) wykonać połączenia elastyczne rur żeliwnych?
8) zastosować przepisy bhp przy montażu połączeń?
9) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Rury i kształtki kamionkowe i ich montaż
4.3.1. Materiał nauczania
Głównym surowcem do produkcji rur kamionkowych jest glina krzemionkowa zawierająca
domieszkÄ™ tlenku glinu. UformowanÄ… masÄ™ wypala siÄ™ w temperaturze 1300oC w specjalnych
piecach. Po wypaleniu wewnętrzne i zewnętrzne ścianki rury są zazwyczaj szkliwione
(glazurowane). Rury kamionkowe stosuje się w kanalizacji do budowy kanałów i przykanalików
odprowadzających ścieki, szczególnie o agresywnym charakterze [4, s. 166].
Tabela 2. Wybrane właściwości fizyczne kamionki [5, s. 34].
Właściwości Jednostka Wartość
22
Ciężar objętościowy kN/m3
10÷20
Wytrzymałość na rozciąganie MPa
100÷200
Wytrzymałość na ściskanie MPa
Twardość Wg skali Mohsa H"7
Moduł sprężystości E MPa H"50 000
Kwasoodporność pH 2÷12
o
Wytrzymałość na temperatury C
od -10 do +70
Chropowatość Å›cian rur szkliwionych mm 0,02÷0,05
Współczynnik rozszerzalności cieplnej 1/K
5×10-6
Współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej W/(mÅ"K)
H"1,2
Do zalet rur kamionkowych można zaliczyć: trwałość, odporność na agresywne działanie
substancji chemicznych oraz zmiany temperatury, szczelność, dużą wytrzymałość, małą
chropowatość ścianek rur i odporność na ścieranie przez niesiony w ściekach piasek. Wadą jest
kruchość materiału rury [2, s. 33].
Rury i kształtki kamionkowe mogą występować w wersji szkliwionej, częściowo szkliwionej
(szkliwione sÄ… tylko powierzchnie stykajÄ…ce siÄ™ z cieczÄ…) oraz nieszkliwionej. Produkowane rury
i kształtki są przystosowane do połączeń kielichowych: jeden koniec jest wykonany w formie
kielicha a drugi koniec rury to koniec bosy. Przy czym rura lub kształtka może mieć fabrycznie
zamontowaną uszczelkę w kielichu i na końcu bosym (typ U) lub nie mieć uszczelek. Rury
i kształtki kamionkowe produkuje się w dwóch gatunkach jakości I i II [2, s. 34].
Rys. 9. Rury kamionkowe [5, s. 34 i 36].
Rury kamionkowe produkuje siÄ™ jako prostki o wymiarach:
- Å›rednice 100÷1000 mm;
- gruboÅ›ci Å›cianek 16÷55 mm;
- długości: 600, 1000, 1250, 1500 mm.
Produkcja kształtek obejmuje: trójniki skośne i redukcyjne pojedyncze i podwójne o kącie 45o,
trójniki proste pojedyncze oraz podwójne normalne i redukcyjne, łuki, kolana i zwężki. Kształtki
umożliwiają zmianę średnicy przewodu lub jego kierunku, wykonanie odgałęzień [1, s. 245].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 10. Kształtki kamionkowe: trójnik skośny, kolano, zwężka, łuk [2, s.35-37].
Rys. 11. Odcinek kanału z rur kamionkowych odgałęzieniem [6, s.303].
Rury kamionkowe o Å›rednicach 100÷300 mm poddaje siÄ™ próbie hydraulicznej na ciÅ›nienie 0,4
MPa, a rury o średnicach powyżej 300 mm na ciśnienie 0,3 MPa [1, s. 245].
Obecnie na rynku są dostępne rury kamionkowe HEPWORTH produkowane jako:
- rury bezkielichowe SUPER SLEVE o Å›rednicy 100÷300 mm Å‚Ä…czone za pomocÄ… obejm
polipropylenowych,
- rury bezkielichowe HEP SLEVE o Å›rednicach 200÷300 mm również Å‚Ä…czone za pomocÄ… obejm
polipropylenowych,
- rury kielichowe HEP SEAL o Å›rednicy 250÷600 mm, uszczelnienie kielicha stanowi uszczelka
gumowo  polistyrenowa,
- rury kielichowe glazurowane GRESALA o Å›rednicy 150÷800 mm, uszczelnienie kielicha
stanowi uszczelka z ciągliwej żywicy poliuretanowej.
Rys. 12. Rury HEPWORT typu SUPER SLEVE i HEP SEAL [4, s.166].
Do rur HEPWORT oferowane są kształtki takie jak: kolana 90o, 45o, 30o i 15o, trójniki 45o i
90o, kolana ze stopką, zwężki, wpusty posadzkowe oraz czyszczaki [4, s. 166-167].
Rury i kształtki kamionkowe są znakowane na powierzchni zewnętrznej, a oznaczenie powinno
zawierać: normę wyrobu, nazwę producenta, datę produkcji, średnicę nominalną, wytrzymałość na
zgniatanie, system połączeń [2, s. 37].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Połączenia
Przewody i kształtki kamionkowe łączy się najczęściej przy pomocy złączy kielichowych. Do
niedawna jako uszczelnienie między kielichem a końcem bosym stosowano sznur konopny lub
pakuły impregnowane materiałami bitumicznymi oraz kit asfaltowy lub zaprawę cementową.
Obecnie coraz częściej stosuje się połączenia kielichowe uszczelniane uszczelkami z elastomeru
EPDM i poliuretanu PU, co zapewnia odpowiednią trwałość i szczelność połączeń oraz jest mniej
pracochłonne w wykonaniu. Rury bezkielichowe łączy się za pomocą obejm polipropylenowych
[2, s. 37].
Rys. 13. Połączenie kielichowe rur kamionkowych; 1- zaprawa cementowa, 2- sznur konopny [6, s. 303; 1, s. 86].
Zasady montażu
Przed przystąpieniem do montażu należy przygotować potrzebne materiały tj. sprawdzić ich
jakość, zorganizować właściwy transport na miejsce montażu i odpowiednio je zmagazynować.
Rury i kształtki kamionkowe należy przed montażem poddać oględzinom i sprawdzić czy
dostarczone na miejsce budowy materiały z danej partii spełniają następujące warunki:
- rury powinny być proste, czyste od zewnątrz i od wewnątrz,
- muszą charakteryzować się gładką powierzchnią bez widocznych wad i ubytków,
- pokrywająca rury warstwa szkliwna powinna być gładka i błyszcząca oraz nie powinna
odpadać w skutek opukiwania rury młotkiem,
Ponadto rury należy opukać metalowym młotkiem o masie ok. 0,25 kg. Rury kamionkowe
nieuszkodzone wydają wówczas czysty dz
więk metaliczny, pęknięte  głuchy [3, s. 171; 7, s. 12].
Podczas składowania i transportu rur kamionkowych należy przestrzegać następujących
zasad:
- rury należy transportować w pozycji leżącej podłużnie do kierunku ruchu,
- podczas transportu rury i kształtki nie powinny uderzać o siebie i o inne przedmioty, stąd
należy je zabezpieczyć przekładając poszczególne warstwy słomą lub deskami,
- należy zachować szczególną ostrożność przy załadunku i rozładunku - nie wolno zrzucać rur na
ziemiÄ™,
- rury i kształtki mogą być składowane na wolnym powietrzu, ale na suchym i wyrównanym
terenie, na podkładach drewnianych, a nie bezpośrednio na ziemi,
- rury należy układać poziomo kielichami na przemian, wysokość składowania nie może
przekraczać 2,0 m,
- materiały uszczelniające i pomocnicze należy przechowywać w magazynach lub
pomieszczeniach zamkniętych, w skrzyniach lub pojemnikach [3, s. 171; 7, s. 12].
Do transportu rur kamionkowych stosuje siÄ™ samochody dostawcze skrzyniowe o odpowiedniej
ładowności.
Montaż przewodów z rur kamionkowych rozpoczyna się od sprawdzenia stanu rur i kształtek
 czy nie uległy uszkodzeniu w czasie transportu i składowania, oczyszczenia ich oraz opuszczenia
do wykopu. Rury kamionkowe mogą być opuszczane ręcznie za pomocą jednej lub dwóch lin,
jeżeli ich średnica nie jest większa niż 0,4 m. Rury należy układać osiowo w wykopie, kielichami
w kierunku przeciwnym do spadku dna wykopu [7, s. 22].
Wykonanie połączeń kielichowych rozpoczyna się od dokładnego ustawienia łączonych rur
względem siebie. Koniec bosy jednej rury powinien być umieszczony ściśle osiowo w kielichu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
drugiej. Między końcem bosym rury a wewnętrznym czołem kielicha należy pozostawić szczelinę
3÷5 mm. Dopuszczalna jest lekka zmiana kierunku rury w kielichu, warunkiem jest, że szczelina
między rurą a kielichem wyniesie co najmniej 6 mm. Wykonanie uszczelnienia połączenia
kielichowego powinno przebiegać następująco:
- w kielichu układa się pierwszą warstwę uszczelniającą z 2 do 3 zwojów sznura konopnego
smołowanego o grubości dostosowanej do średnicy rury, nawijając go w tym celu wokół końca
bosego w momencie układania przewodu,
- uszczelnienie sznurem konopnym smołowanym po dobiciu go w kielichu powinno zajmować
około 2/3 głębokości kielicha,
- pozostałą przestrzeń w kielichu należy wypełnić szczeliwem zabezpieczającym tj. asfaltem lub
mieszaniną paku i smoły zalewanymi na gorąco, kitem asfaltowym  na zimno, zaprawą
cementowÄ… lub glinÄ… plastycznÄ…,
- zalewanie uszczelnienia na gorąco należy przeprowadzić bez przerw,
- zaprawę cementową należy oddzielić od sznura smołowanego jednym zwojem dobitego sznura
niesmołowanego [7, s. 23].
Rys. 14. Rury kamionkowe szkliwione f-my Keramo-Steinzeug: a) widok, b) rodzaje stosowanych uszczelek [2, s.36].
Rury i kształtki kamionkowe kielichowe z uszczelkami poliuretanowymi lub elastomerowymi
montuje siÄ™ wciskajÄ…c koniec bosy w kielich z zamontowanÄ… fabrycznie uszczelkÄ…. Uszczelka
powinna wypełniać całą przestrzeń, między bosym końcem a mufą kielicha [7, s. 23].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego wykonuje siÄ™ rury kamionkowe?
2. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… rury kamionkowe?
3. Jakie połączenia stosuje się przy łączeniu rur kamionkowych?
4. W jaki sposób sprawdza się jakość rur i kształtek kamionkowych?
5. Jakie są zasady transportu i składowania materiałów do montażu rurociągów z rur
kamionkowych?
6. W jaki sposób należy wykonać połączenia kielichowe rur kamionkowych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania techniczne i czynności związane z montażem rurociągów z rur
kamionkowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu rurociągów z rur kamionkowych,
2) określić sposoby łączenia rur kamionkowych,
3) określić zasady przygotowania rur kamionkowych do montażu,
4) określić czynności montażowe przy wykonywaniu rurociągów z rur kamionkowych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ zasady transportu i składowania materiałów stosowanych do montażu rurociągów z rur
kamionkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania materiałów do montażu rurociągów z rur
kamionkowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania
materiałów do montażu rurociągów z rur kamionkowych,
3) określić sposób transportu poszczególnych materiałów w zależności od ich rodzaju,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do montażu rurociągów
z rur kamionkowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
stan i jakość materiałów do montażu rurociągów z rur kamionkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do montażu rurociągów z rur
kamionkowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych rur, kształtek, materiałów uszczelniających
i pomocniczych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w rury i kształtki kamionkowe,
materiały do uszczelnienia połączeń oraz materiały pomocnicze  zarówno dobre jak i wadliwe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
odcinka przewodu z odgałęzieniem z rur kamionkowych o połączeniach kielichowych z uszczelką
poliuretanowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur kamionkowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń rur kamionkowych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż odcinka przewodu z odgałęzieniem stosując połączenia kielichowe.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur kamionkowych,
 dokumentacja techniczna rurociągu z rur kamionkowych o połączeniach kielichowych
z uszczelkÄ… poliuretanowÄ…,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń rur kamionkowych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
 materiały potrzebne do montażu (prostki kamionkowe kielichowe z uszczelkami
poliuretanowymi, kształtki: trójnik do odgałęzienia, kolana, materiały uszczelniające itd.).
Ćwiczenie 5
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
odcinka przewodu z odgałęzieniem z rur kamionkowych o połączeniach kielichowych
uszczelnianych sznurem konopnym i zaprawÄ… cementowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur kamionkowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń rur kamionkowych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż odcinka przewodu z odgałęzieniem stosując połączenia kielichowe
uszczelniane sznurem konopnym i zaprawÄ… cementowÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur kamionkowych,
 dokumentacja techniczna rurociągu z rur kamionkowych o połączeniach kielichowych
uszczelnianych sznurem konopnym i zaprawÄ… cementowÄ…,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń rur kamionkowych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (ręczny dobijak i młotek),
 materiały potrzebne do montażu (prostki kamionkowe kielichowe, kształtki: trójnik do
odgałęzienia, kolana, materiały uszczelniające i pomocnicze).
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rury kamionkowe?
2) określić sposoby połączeń rur kamionkowych?
3) określić sposoby oceny jakości materiałów do montażu rurociągów z
rur kamionkowych?
4) określić zasady transportu i magazynowania materiałów do montażu
rurociągów z rur kamionkowych?
5) wykonać połączenia rur kamionkowych?
6) zastosować przepisy bhp przy montażu połączeń?
7) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Rury betonowe i ich montaż
4.4.1. Materiał nauczania
Rury betonowe są w użyciu od ponad 100 lat. Ich historia rozpoczęła się wraz z produkcją
cementu na skalę przemysłową. W połowie XIX wieku pojawiły się pierwsze  rury cementowe ,
a w roku 1889  betonowe rury zbrojone o jeszcze większej wytrzymałości. Produkcja rur
betonowych i żelbetowych powinna być szczególnie staranna. Wyprodukowane wyroby należy
przechowywać w miejscu wilgotnym i zacienionym, przez co najmniej 90 dni po wykonaniu. Okres
ten może być krótszy (25÷30 dni) przy zastosowaniu do produkcji cementu szybkoschnÄ…cego
[4, s. 168].
Rys. 15. Rury betonowe [Strona internetowa SPEBK].
Rury betonowe mają zastosowanie w kanalizacji do budowy kanałów o średnich i dużych
przekrojach, które odprowadzają ścieki nieagresywne. Szersze zastosowanie tych rur wymaga
odpowiedniego zabezpieczenia materiału rury. Stąd najczęściej z rur betonowych wykonuje się
kanały deszczowe [1, s. 246].
Rury betonowe są tańsze od kamionkowych oraz bardziej wytrzymałe na obciążenia zewnętrzne
szczególnie przy większych średnicach. Natomiast ich odporność na ścieranie dna piaskiem jest
mniejsza. Ich wewnętrzna powierzchnia na obwodzie zwilżonym ściekami pokrywa się śliską,
biologiczną powłoką przyścienną. Stąd opory hydrauliczne przy przepływie nie są większe niż w
rurach kamionkowych. Ponadto rury betonowe i żelbetowe charakteryzują się bardzo dobrą
wytrzymałością na obciążenia. Wadą tych rur jest ograniczenie w stosowaniu przy odprowadzaniu
kwaśnych ścieków przemysłowych. Mimo, że odczyn ścieków bytowo  gospodarczych wynosi
pH = 7,2÷7,8 to wydzielajÄ…cy siÄ™ z nich siarkowodór może niszczyć nie zanurzonÄ… część kanaÅ‚u
(nie pokrytą powłoką przyścienną). Stąd zaleca się by rury betonowe zabezpieczać powłoką
bitumiczną. Rury stosowane do odprowadzania ścieków o charakterze agresywnym powinny być
wykonane z cementu kwasoodpornego [4, s.167-169].
W zależności od cech wytrzymałościowych rury betonowe produkowane są w dwóch klasach:
I i II. Natomiast w zależności od kształtu przekroju poprzecznego i sposobu połączeń rozróżnia się
cztery typy produkowanych rur betonowych:
- typ A to rury o przekroju koÅ‚owym, bez stopki o Å›rednicy wewnÄ™trznej dw = 150÷160 mm
i gruboÅ›ci Å›cianki g = 24÷58 mm, sÄ… to rury Å‚Ä…czone na zakÅ‚ad,
- typ B to rury o przekroju koÅ‚owym, ze stopkÄ… o Å›rednicy wewnÄ™trznej dw = 150÷160 mm,
gruboÅ›ci Å›cianki g = 24÷70 mm i szerokoÅ›ci stopki s = 120÷450 mm, sÄ… to rury Å‚Ä…czone na
zakład,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- typ C to rury o przekroju jajowym, ze stopką, których wysokość wewnętrzna jest określona
jako 1,5 krotna Å›rednica koÅ‚a d i wynosi h = 900÷1500 mm, przy Å›rednicy d = 600÷1000 mm, a
grubość Å›cianki g = 74÷110 mm i szerokość stopki s = 375÷600 mm, sÄ… to rury Å‚Ä…czone na
zakład,
- typ D to rury kielichowe (bez stopki), o Å›rednicy wewnÄ™trznej dw = 150÷1000 mm i gruboÅ›ci
Å›cianki g = 24÷74 mm, sÄ… to rury Å‚Ä…czone na kielich [1, s. 246-247].
Niezależnie od typu rury betonowe produkuje się o długościach 750 i 1000 mm.
Obecnie na rynku są dostępne rury kielichowe betonowe i żelbetowe typu WIPROS
produkowane przez PBH INÅ»BUD wg normy DIN 4032 z betonu B55 o Å›rednicach od Ø 200 mm
do Ø 3500 mm i dÅ‚ugoÅ›ci 2500 mm. Rury te sÄ… odporne na ekstremalne obciążenia statyczno-
dynamiczne oraz na ścieki agresywne. Mają niewspółmiernie większe wytrzymałości od
tradycyjnych rur betonowych poprzez pogrubienie ścianki przeciętnie o 3 cm i zwiększenie ilości
wagowej zbrojenia obwodowego. Są produkowane w wersji żelbetowej i żelbetowo-polimerowej.
Zastosowanie betonu polimerowego umożliwia wykorzystanie tych rur w przemyśle spożywczym,
chemicznym i petrochemicznym. Rurociąg z rur WIPROS można układać do głębokości do 10 m,
a minimalna nadsypka wynosi 30 cm. Rury WIPROS sÄ… Å‚Ä…czone na gumowÄ… uszczelkÄ™ rolowanÄ…
[Katalog producenta].
Rys. 16. Kielichowe rury betonowe: g- grubość ścianki, dw- średnica wewnętrzna [1, s. 247].
Rys. 17. Rury betonowe o przekroju a) kołowym typu A, b) kołowym typu B ze stopką,
c) jajowym; 1- wpust, 2- pióro [4, s. 167].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Odgałęzienia przewodów z rur betonowych oraz zmiany kierunku wykonuje się
w studzienkach kanalizacyjnych połączeniowych i rewizyjnych. Podobnie postępuje się
w przypadku zmiany średnicy przewodu lub materiału, z jakiego jest on wykonany. Studzienki
kanalizacyjne wykonuje się równolegle z budową kanałów. Dno studzienki kanalizacyjnej powinno
mieć wyrobione koryta (kinetę) zgodnie z przekrojami i kierunkiem zbiegających się kanałów.
Przykanaliki można podłączać do kanałów betonowych przez osadzenie na zaprawie cementowej
odcinków rur w wybitych otworach przy zachowaniu szczelności połączenia [7, s. 25].
Połączenia
Przewody z rur betonowych łączy się na zakład, czyli na wpust i pióro oraz kielichowo. Jeżeli
rury betonowe są przystosowane do połączeń na zakład, to połączenie polega na nałożeniu zaprawy
cementowej na górną połowę wpustu i dolną pióra. Następnie należy dosunąć rury do siebie, aż
zaprawa wypełni dokładnie szczelinę między wpustem i piórem. Połączenia kielichowe rur
betonowych uszczelnia się jak połączenia kielichowe rur żeliwnych i kamionkowych przy użyciu
sznura smołowanego i kitu asfaltowego lub zaprawy cementowej [1, s. 87; 4, s.169].
Rys. 18. Złącza rur betonowych: a) kielichowe, b) na zakład; 1- sznur konopny, 2- kit asfaltowy [1, s. 86].
Zasady montażu
Przed przystąpieniem do montażu należy przygotować potrzebne materiały tj. sprawdzić ich
jakość, zorganizować właściwy transport na miejsce montażu i odpowiednio je zmagazynować.
Rury betonowe przed ich ułożeniem powinny przez około 6 miesięcy pozostawać na otwartym
powietrzu ułożone na podkładach drewnianych [4, s. 169].
Rury betonowe przed montażem należy poddać oględzinom i sprawdzić czy po dostarczeniu
na miejsce budowy spełniają następujące warunki:
- rury powinny być proste, czyste od zewnątrz i od wewnątrz,
- końce rur zarówno do połączeń na kielichy jak również krawędzie połączeniowe do połączeń
na zakład powinny być nieuszkodzone,
- powierzchnie zewnętrzne i wewnętrzne powinny być gładkie, bez zbyt widocznych stref
ubijania (przy formowaniu pionowym) oraz rys, pęknięć, skupień żwiru, piasku lub cementu,
- pokrywająca rury powłoka bitumiczna powinna być gładka i błyszcząca oraz nie powinna
odpadać od ścianki rury,
Ponadto rura betonowa poddana ciśnieniu wody 1,5 krotnie większemu od ciśnienia roboczego
może wykazywać wilgotną powierzchnię zewnętrzną, ale nie powinny na niej wystąpić krople, co
może świadczyć o obniżonej wytrzymałości na ciśnienie wewnętrzne [1, s. 246].
Podczas składowania i transportu rur betonowych o średnicach do 500 mm należy stosować
te same zasady, co w przypadku rur kamionkowych. Ale rury o większej średnicy transportuje się
i składuje w pozycji pionowej, czyli oparte końcem bosym na podłożu [3, s. 174].
Do transportu rur betonowych stosuje siÄ™ samochody dostawcze skrzyniowe o odpowiedniej
ładowności.
Rys. 19. Przetaczanie rur betonowych [3, s. 198].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Montaż przewodów z rur betonowych należy rozpocząć od sprawdzenia stanu rur  czy nie
uległy uszkodzeniu w czasie transportu i składowania, oczyszczenia ich oraz opuszczenia do
wykopu. Rury betonowe i żelbetowe mogą być opuszczane ręcznie za pomocą jednej lub dwóch lin,
jeżeli ich średnica nie jest większa niż 0,4 m. Rury należy układać osiowo w wykopie, a rury
przystosowane do połączeń kielichowych w taki sposób, aby ich kielichy były zwrócone
w kierunku przeciwnym do spadku dna wykopu. Uszczelnienia kanałów z rur betonowych
i żelbetowych można wykonywać w temperaturze powyżej 0oC, a zaprawa cementowa nie powinna
mieć temperatury niższej niż +16oC [7, s. 22].
Wykonanie połączeń na zakład należy rozpocząć od starannego oczyszczenia wpustu i pióra
oraz od ich obfitego zwilżenia wodą. Na dolną część wpustu należy nałożyć warstwę zaprawy. Na
rurze dostawnej zaprawę nakłada się na górnej części pióra. Po silnym dociśnięciu rur do siebie
usuwa się wyciśniętą zaprawę, wyrównuje ją w miejscu połączenia wygładzając i zacierając spoinę.
Szczelinę między rurami należy wypełnić zaprawą bardzo dokładnie i wykonać opaskę z zaprawy
cementowej o gruboÅ›ci 3÷5 cm i szerokoÅ›ci okoÅ‚o 15 cm. Do uszczelniania poÅ‚Ä…czeÅ„ należy stosować
zaprawÄ™ cementowÄ… wykonanÄ… w proporcjach 1:2 lub 1:3 porcji cementu do piasku [7, s. 23].
Rys. 20. Narzędzie do usuwania nadmiaru zaprawy (od wewnątrz) [1, s. 86].
Wykonanie połączeń kielichowych rur betonowych przeprowadza się podobnie jak
w przypadku rur kamionkowych, rozpoczynając od dokładnego ustawienia łączonych rur względem
siebie. Koniec bosy jednej rury powinien być umieszczony ściśle osiowo w kielichu drugiej.
Wykonanie uszczelnienia połączenia kielichowego polega na nawinięciu wokół końca bosego
sznura konopnego i dobiciu go w kielichu. Pozostałą przestrzeń w kielichu wypełnia się szczeliwem
zabezpieczającym  kitem asfaltowym zalewanym na zimno. Najczęściej połączenia kielichowe rur
betonowych uszczelnia się samą zaprawą cementową, z wyjątkiem terenów objętych szkodami
górniczymi [7, s.23].
Po wykonaniu połączeń oraz przez następne 8 godzin od ukończenia tych prac wykop musi być
odwodniony, aby nie następowało wymywanie cementu. Pokrycie zewnętrznych powierzchni rury
powłokami ochronnymi należy wykonać po stwardnieniu zaprawy. Natomiast zasypywanie wykopu
można rozpocząć po 8 godzinach, czyli po upływie okresu wiązania cementu [7, s. 23].
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego wykonuje się rury betonowe i żelbetowe?
2. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… rury betonowe?
3. Jakie połączenia stosuje się przy łączeniu rur betonowych?
4. W jaki sposób sprawdza się jakość rur betonowych?
5. Jakie są zasady transportu i składowania rur betonowych?
6. W jaki sposób należy wykonać połączenie na zakład rur betonowych?
7. W jaki sposób należy wykonać połączenie kielichowe rur betonowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania techniczne i czynności związane z montażem rurociągów z rur betonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu rurociągów z rur betonowych,
2) określić rodzaje połączeń rur betonowych,
3) określić zasady przygotowania rur betonowych do montażu,
4) określić czynności montażowe przy wykonywaniu rurociągów z rur betonowych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ zasady transportu i składowania materiałów stosowanych do montażu rurociągów z rur
betonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania materiałów do montażu rurociągów z rur
betonowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania
materiałów do montażu rurociągów z rur betonowych,
3) określić sposób transportu rur betonowych,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do montażu rurociągów
z rur betonowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
stan i jakość materiałów do montażu rurociągów z rur betonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do montażu rurociągów z rur
betonowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych rur betonowych i materiałów uszczelniających,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w rury betonowe, materiały do
uszczelnienia połączeń rur  zarówno dobre jak i wadliwe (najkorzystniej by ćwiczenie zostało
wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
odcinka przewodu z rur betonowych łączonych na zakład.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur betonowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń rur betonowych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż odcinka przewodu stosując połączenia na zakład.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur betonowych,
 dokumentacja techniczna rurociÄ…gu z rur betonowych,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń rur betonowych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (kielnia, narzędzia do usuwania nadmiaru zaprawy od
wewnÄ…trz),
 materiały potrzebne do montażu (rury betonowe np. typu A lub B, materiały uszczelniające 
zaprawa cementowa).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rury betonowe i żelbetowe?
2) określić sposoby połączeń rur betonowych?
3) określić sposoby oceny jakości rur betonowych?
4) określić zasady transportu i magazynowania rur betonowych?
5) wykonać połączenia rur betonowych na zakład?
6) wykonać połączenia kielichowe rur betonowych?
7) zastosować przepisy bhp przy montażu połączeń?
8) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5. Połączenia rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych
z armaturą i rurociągami z innych materiałów
4.5.1. Materiał nauczania
Sposób połączenia wykonanego przewodu z elementami uzbrojenia jest uzależniony od typu
armatury i rodzaju stosowanych złączy oraz od materiału przewodów.
Przy budowie sieci wodociągowej z rur żeliwnych zasuwy i odwodnienia montuje się w trakcie
wykonywania przewodów. Natomiast hydranty i odpowietrzenia należy montować na przewodzie
po przeprowadzeniu próby szczelności, montując w trakcie budowy przewodu wszelkie niezbędne
kształtki przyłączeniowe [7, s. 34].
Na przewodach wodociągowych stosuje się zasuwy o średnicach do 500 mm, z króćcami
kielichowymi wyposażone w obudowę i przeznaczone do umieszczenia bezpośrednio w gruncie.
W przypadku zasuw o większych średnicach  powyżej 500 mm oraz zasuw o króćcach
kołnierzowych konieczne jest umieszczenie ich w specjalnych komorach lub studzienkach. Obiekty
takie powinny mieć odpowiednie wymiary, a przy przejściu przewodów żeliwnych przez ich ściany
należy zastosować specjalne nasuwki. Możliwe jest wykonanie przejścia luz
no, ale otwór
przejściowy należy wypełnić materiałem trwale plastycznym [4, s.310].
Rys. 21. Obudowa zasuwy kielichowej: Rys. 22. Studzienka do montażu zasuw o średnicy powyżej 500 mm:
1- skrzynka uliczna z pokrywą, 2- kaptur 1- właz typu kanalizacyjnego, 2- skrzynka do zasuw, 3- uszczelnienie
z rurą ochronną, 3- kwadrat do klucza, papą na podkładzie asfaltowym, 4- beton, 5- nasuwka [1, s. 133].
nasadowego, 4- sprzęgło, 5- drążek
przedłużający sworzeń, 6- zasuwa
kielichowa [1, s. 132].
Hydranty podziemne i naziemne należy łączyć z żeliwnym przewodem wodociągowym przy
pomocy trójnika wmontowanego w przewód lub odcinka rury prostej i kolana kielichowo 
kołnierzowego ze stopką [7, s. 35].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 23. Trójnik ze stopką i trójnik kołnierzowy do montażu armatury wodociągowej [Katalog producenta].
Odpowietrzniki i napowietrzniki montuje się na odnodze trójnika kielichowego lub
kołnierzowego, skierowanej ku górze. Te elementy umieszcza się w studzienkach podziemnych
[7, s. 35].
Wykonanie połączeń kielichowych i kołnierzowych przy montażu uzbrojenia sieci
wodociągowej przeprowadza się analogicznie jak w przypadku łączenia przewodów. Ale przed
połączeniem z przewodami zasuwy podziemne należy ustawiać na blokach z betonu lub cegieł, aby
nie wprowadzać dodatkowych naprężeń [7, s.34].
Przy budowie sieci kanalizacyjnej z rur kamionkowych i betonowych zmiany kierunku oraz
połączenia i rozgałęzienia kanałów należy wykonywać za pośrednictwem odpowiednich studzienek
kanalizacyjnych i komór. Odgałęzienia kanałów z rur kamionkowych można wykonywać przy
użyciu trójników skośnych. Wówczas przy połączeniach ze skośną odnogą kanału stosuje się łuki
kamionkowe. Osadzenie przewodów w ściankach studzienki należy dokładnie uszczelnić i obrobić
uwzględniając oddzielne osiadanie studzienki i przewodu.
Rys. 24. Hydrant pożarowy naziemny [4, s. 314]. Rys. 25. Wpust uliczny [6, s. 345].
Wpusty deszczowe służące do odprowadzania z ulic i placów wód opadowych należy
podłączać do kanałów za pośrednictwem przykanalików z rur betonowych lub kamionkowych.
Połączenia rur przykanalika ze ścianą wpustu powinny być szczelne, dokładnie obrobione
i umożliwiające oddzielne osiadanie wpustu. Przy wyjściu z syfonu osadnika wpustu deszczowego
stosuje siÄ™ Å‚uki kamionkowe [7, s. 25-26].
Przy łączeniu ze sobą rur i kształtek z różnych materiałów stosuje się połączenia mieszane.
Takie połączenia występują podczas rozbudowy i remontów istniejących już sieci komunalnych.
Obecnie do budowy sieci wodociÄ…gowych stosuje siÄ™ rury z tworzyw sztucznych, a istniejÄ…ce sieci
były zazwyczaj wykonywane z rur żeliwnych. Podobne problemy występują w przypadku instalacji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
kanalizacyjnych wykonanych z rur kamionkowych lub żeliwnych. W przypadku ich remontu
następuje konieczność połączenia rur z tworzyw sztucznych z istniejącymi przewodami.
W tradycyjnym montażu sieci lub instalacji kanalizacyjnej podobne sytuacje miały miejsce przy
połączeniach przewodów z rur żeliwnych z kamionkowymi [1, s. 87].
Rys. 26. Dołączniki: a) do dołączania sieci kanalizacyjnej żeliwnej do kamionkowej, b) do dołączania
sieci kanalizacyjnej kamionkowej do żeliwnej; Dnom -100, 150 i 200 mm, D  odpowiednio 145, 200
i 255 mm [1, s. 87].
Do wykonania połączenia mieszanego niezbędne są specjalne kształtki, dostosowane swoją
konstrukcją i kształtem do wymiarów i rodzaju połączeń rur z różnych materiałów. Są to dołączniki
umożliwiające połączenie przewodów wykonanych z rur żeliwnych i kamionkowych. Ich
konstrukcja jest stosunkowo prosta, gdyż zarówno rury żeliwne i jak i kamionkowe łączy się
kielichowo, a właściwości tych rur są stosunkowo podobne [1, s. 87].
Kształtki do połączeń rur z tworzyw sztucznych z rurami żeliwnymi, mają bardziej
skomplikowaną konstrukcję. Wynika to ze znacznego zróżnicowania łączonych materiałów. Rury
PVC można połączyć z rurami żeliwnymi przez połączenie kołnierzowe stosując specjalną tulejkę
z PVC [1, s. 89].
Rys. 27. Połączenie rozłączne rur PVC z rurą żeliwną kołnierzową: 1- rura z PVC,
2- rura żeliwna kołnierzowa, 3- tuleja z PVC, 4- uszczelka, 5- śruby stalowe,
6- powierzchnie klejone, 7- kołnierz luz
ny [6, s. 248].
Przejście z rur betonowych na inny materiał odbywa się w studzienkach kanalizacyjnych
i dotyczy całego odcinka sieci kanalizacyjnej między studzienkami. Również w przypadku
remontów załamanych lub zniszczonych kanałów z rur betonowych wymienia się je lub remontuje
(np. wprowadzając rurę z tworzywa sztucznego w miejsce starego rurociągu) na całej długości
między studzienkami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób wykonuje się połączenia rur żeliwnych z uzbrojeniem sieci wodociągowej?
2. Jak wykonuje się połączenia rur kamionkowych i betonowych z elementami uzbrojenia sieci
kanalizacyjnej?
3. Co to są połączenia mieszane?
4. Do czego służą dołączniki?
5. W jaki sposób można wykonać przejście z rury żeliwnej na rurę z tworzywa sztucznego?
6. Jakie są zasady przejścia z rury betonowej na rurę z innego materiału?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
połączenia przewodu z rur żeliwnych z zasuwą wodociągową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur żeliwnych z armaturą,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż połączenia przewodu żeliwnego z zasuwą wodociągową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur żeliwnych,
 dokumentacja techniczna odcinka rurociągu z rur żeliwnych z zasuwą wodociągową,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania śrub lub ręczny dobijak i
młotek),
 materiały potrzebne do montażu (zasuwa wodociągowa, prostki żeliwne dostosowane do
rodzaju połączeń, materiały uszczelniające itd.).
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
połączenia przewodu z rur żeliwnych z przewodem z rur kamionkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu połączeń rur żeliwnych z rurami z innych
materiałów,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż połączenia przewodu żeliwnego z przewodem z rur kamionkowych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do montażu przewodów z rur żeliwnych i kamionkowych,
 dokumentacja techniczna odcinka rurociągu z rur żeliwnych z przejściem na rurę kamionkową,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu połączeń,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (ręczny dobijak i młotek),
 materiały potrzebne do montażu (dołącznik, prostki żeliwne i kamionkowe, materiały
uszczelniajÄ…ce itd.).
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady wykonania połączeń rur żeliwnych z armaturą sieci
wodociÄ…gowej?
2) określić zasady wykonania połączeń rur kamionkowych i betonowych
z uzbrojeniem sieci kanalizacyjnej?
3) wykonać montaż połączeń rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych
z uzbrojeniem?
4) określić zasady montażu połączeń rur żeliwnych, betonowych i kamionkowych
z rurami wykonanymi z innych materiałów?
5) wykonać montaż połączeń mieszanych rur żeliwnych, betonowych
i kamionkowych?
6) zastosować przepisy bhp przy montażu połączeń mieszanych i połączeń
z armaturÄ…?
7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem a następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Żeliwo jest to stop:
a) żelaza i ołowiu.
b) żelaza i krzemu.
c) żelaza i wÄ™gla o zawartoÅ›ci wÄ™gla 2 ÷ 3,6 %.
d) żelaza i węgla o zawartości węgla poniżej 2%.
2. Przedstawiony na rysunku fragment sieci kanalizacyjnej jest wykonany z rur:
a) żeliwnych.
b) betonowych.
c) kamionkowych.
d) z polichlorku winylu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
3. Na powierzchni zewnętrznej rur kamionkowych producent powinien oznaczyć:
a) nazwę wyrobu i producenta, średnicę nominalną oraz ciśnienie nominalne.
b) nazwę wyrobu i producenta, średnicę nominalną oraz system połączeń.
c) nazwę wyrobu, średnicę nominalną oraz system połączeń.
d) nazwę wyrobu i producenta oraz system połączeń.
4. Przedstawiona na rysunku kształtka kamionkowa to:
a) Å‚uk.
b) kolano.
c) zwężka.
d) trójnik skośny.
5. Do cięcia rur żeliwnych używa się:
a) nożyc.
b) piłki do metalu.
c) przecinaka i młotka.
d) obcinaka krążkowego.
6. Rury betonowe Å‚Ä…czy siÄ™:
a) na gwint.
b) na zakład.
c) na kołnierze.
d) przez spawanie.
7. Do budowy kanałów odprowadzających ścieki agresywne stosuje się rury:
a) stalowe.
b) żeliwne.
c) betonowe.
d) kamionkowe.
8. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne elementów do budowy rurociągów żeliwnych
przedstawia:
a) dwukielich.
b) prostkę żeliwną kielichową.
c) prostkę żeliwną kołnierzową.
d) króciec żeliwny jednokołnierzowy.
9. A
ącząc rury żeliwne z hydrantami podziemnymi należy stosować:
a) kolano ze stopkÄ….
b) odwadniak.
c) zwężkę.
d) opaskÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
10. Aby wykonać węzeł (skrzyżowanie) na sieci wodociągowej z rur żeliwnych należy w miejscu
zaznaczonym strzałką użyć:
a) kolana 90o o średnicy 100 mm.
b) kolana 60o o średnicy 150 mm.
c) łuku 30o o średnicy 100 mm.
d) łuku 30o o średnicy 150 mm.
11. Wykonując połączenia kielichowe materiał uszczelniający ubija się w kielichu:
a) dobijakiem ręcznym i młotkiem.
b) metalowym prętem.
c) ostrym narzędziem.
d) nie ubija siÄ™.
12. Przedstawione na rysunku połączenie to:
a) połączenie elastyczne rur żeliwnych.
b) połączenie kołnierzowe rur żeliwnych.
c) połączenie rozłączne rury PVC z rurą żeliwną.
d) połączenie rozłączne rury PVC z rurą kamionkową.
13. Przy przecinaniu rur żeliwnych monter musi mieć okulary ochronne:
a) aby lepiej widzieć.
b) nie ma wymagań w tym zakresie.
c) aby chronić oczy przed odpryskami.
d) aby chronić oczy przed promieniowaniem UV.
14. Opuszczając do wykopu rury kamionkowe o średnicy mniejszej niż 400 mm:
a) należy użyć żurawia lub dz
wigu.
b) nie ma wymagań w tym zakresie.
c) trzeba zastosować wyciągarki i łańcuchy .
d) należy wykonać to ręcznie przy użyciu lin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
15. Rury betonowe o dużych średnicach transportuje się i składuje:
a) w pozycji pionowej.
b) nie ma wymagań w tym zakresie.
c) w pozycji poziomej z zabezpieczeniem przed przesuwaniem.
d) w pozycji poziomej bez zabezpieczenia przed przesuwaniem.
16. Połączenia rur betonowych wykonuje się:
a) jeżeli temperatura otoczenia jest dodatnia i temperatura zaprawy jest większa niż +10oC.
b) jeżeli temperatura otoczenia jest dodatnia i temperatura zaprawy jest większa niż +16oC.
c) jeżeli temperatura otoczenia jest dodatnia.
d) nie ma wymagań w tym zakresie.
17. Przy uszczelnianiu połączeń kielichowych za pomocą roztopionego ołowiu pracownicy
powinni posiadać:
a) odzież ochronną, rękawice i okulary.
b) odzież roboczą i półmaski z filtrem.
c) odzież roboczą i fartuch skórzany.
d) odzież roboczą i tarczę ochronną.
18. WadÄ… rur betonowych nie sÄ…:
a) skupienia żwiru, piasku, cementu.
b) widoczne pęknięcia i rysy.
c) widoczne strefy ubijania.
d) plamy wilgoci.
19. Przed wykonaniem połączeń kołnierzowych sprawdzenie centryczności otworów w kołnierzach
należy wykonać:
a) palcem.
b) wzrokowo.
c) przy użyciu drewnianego patyka.
d) przy użyciu pręta metalowego o odpowiednich wymiarach.
20. Jaki jest tryb postępowania (po odcięciu dopływu prądu) w czasie udzielania pomocy
przedlekarskiej poszkodowanemu, który został powierzchownie poparzony roztopionym
ołowiem:
a) opatrzyć oparzenia, schłodzić je i osłonić jałowym opatrunkiem, podjąć kroki
ograniczające skutki wstrząsu i wezwać pogotowie.
b) podjąć kroki ograniczające skutki wstrząsu i w razie potrzeby wezwać pomoc.
c) opatrzyć oparzenia i wezwać pogotowie ratunkowe.
d) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................................................................
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
2. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje kanalizacyjne. Projektowanie, wykonanie, eksploatacja.
Wyd. Seidel  Przywecki Sp. z o.o., Warszawa 2004.
3. Dindorf L.: Technologia robót sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, WSiP, Warszawa 1998.
4. Heidrich Z.: WodociÄ…gi i Kanalizacja, cz. 1 i 2 WSiP, Warszawa 1998.
5. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.
6. Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodÄ™ i kanalizacja wsi. Arkady 1992.
7. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988
8. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP,
Warszawa 1999.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny
4. Instalacje sanitarne
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PN-EN 295-1: 1999 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej
i kanalizacyjnej. Wymagania
PN-EN 295-4: 2000 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej
i kanalizacyjnej. Wymagania dotyczące specjalnych kształtek, łączników
i zamiennych elementów
PN-EN 295-7: 2001 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej
i kanalizacyjnej. Wymagania dotyczące kamionkowych rur i złączy
przeznaczonych do przeciskania
PN-EN 476: 2001 Wymagania ogólne dotyczące elementów stosowanych w systemach
kanalizacji grawitacyjnej
PN-EN 545: 2000 Rury, kształtki i wyposażenie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia
do rurociągów wody. Wymagania i metody badań
PN-EN 598: 2000 Rury, kształtki i wyposażenie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia
do odprowadzania ścieków. Wymagania i metody badań
PN-82/H-74002 Żeliwne rury kanalizacyjne
PN-81/H-74100 Rury żeliwne ciśnieniowe  Wymagania i badania
PN-84/H-74101 Rury żeliwne ciśnieniowe do połączeń sztywnych
PN-84/H-74102 Rury żeliwne ciśnieniowe do połączeń elastycznych śrubowych
BN-83/8971-06 Rury betonowe  Ogólne wymagania i badania
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów: rur żeliwnych, kamionkowych
i betonowych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44