MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Gołębiowska
Montaż i instalacja węzła cieplnego 713[03].Z4.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anna Kusina
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Opracowanie redakcyjne:
inż. Anna Gołębiowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z4.05
 Montaż i instalacja węzła cieplnego zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu Monter sieci komunalnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu węzła cieplnego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Rodzaje węzłów cieplnych 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Wyposażenie węzłów ciepłowniczych 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.3.3. Ćwiczenia 26
4.3.4. Sprawdzian postępów 28
4.4. Kompaktowe węzły cieplne i ich instalacja 29
4.4.1. Materiał nauczania 29
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Aparatura kontrolno- pomiarowa i automatyka stosowana w węzłach cieplnych 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów 39
4.6. Próba szczelności, uruchomienie i rozruch węzła cieplnego 40
4.6.1. Materiał nauczania 40
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 45
4.7. Eksploatacja węzła cieplnego 46
4.7.1. Materiał nauczania 46
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.7.3. Ćwiczenia 49
4.7.4. Sprawdzian postępów 50
5. Sprawdzian osiągnięć 51
6. Literatura 55
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik jest obudową dydaktyczną będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy
o zasadach montażu przewodów i uzbrojenia sieci cieplnej.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie
ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- Materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę
oraz inne z
ródła informacji,
- Zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału
nauczania,
- Ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,
- Sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie
tego sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia
materiału nauczania i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- Sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- Wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż i instalacja węzła cieplnego , której treści teraz poznasz
jest jedną z koniecznych do zapoznania się z technologią montażu sieci cieplnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu na stanowisku do ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z4
Technologia montażu sieci cieplnych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy
montażu rurociągów
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż sieci cieplnej
713[03].Z4.05
Montaż i instalacja węzła cieplnego
Schemat układu jednostki modułowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać połączenia rur stalowych i z tworzyw sztucznych,
- dobierać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-
zakończeniowych oraz do wykonania montażu połączeń rur stalowych i z tworzyw
sztucznych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu węzła cieplnego,
- przygotować materiały potrzebne do montażu lub instalacji węzła cieplnego,
- ocenić stan techniczny elementów węzła cieplnego przygotowanych do montażu,
- dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu lub instalacji węzła cieplnego oraz
przyrzÄ…dy kontrolno- pomiarowe,
- dobrać środki do transportu elementów węzła cieplnego na miejsce montażu,
- przetransportować elementy węzła cieplnego na miejsce montażu,
- ustalić kolejność montażu elementów węzła cieplnego,
- wyznaczyć miejsca montażu poszczególnych elementów węzła cieplnego,
- zamontować urządzenia węzła cieplnego,
- zainstalować kompaktowe węzły cieplne,
- zamontować osprzęt węzła cieplnego,
- zainstalować aparaturę kontrolno- pomiarową, zabezpieczającą i elementy automatyki
w urządzeniach węzła cieplnego,
- wykonać podłączenie węzła cieplnego do sieci cieplnej i instalacji c.o.
- przeprowadzić próbę ciśnienia elementów węzła cieplnego po wykonaniu montażu,
- dokonać regulacji i nastawy zamontowanych urządzeń węzła cieplnego,
- dokonać uruchomienia i rozruchu węzła cieplnego,
- zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu urządzeń stosowanych w węz
le
cieplnym
- usunąć usterki powstałe podczas montażu węzła cieplnego
- skontrolować pracę urządzeń węzła cieplnego
- skontrolować urządzenia pomiarowe i dokonać odczytu,
- zlokalizować awarie eksploatacyjnych węzłów cieplnych,
- usunąć awarie eksploatacyjne węzłów cieplnych,
- wykonać konserwację urządzeń węzła cieplnego,
- wykonać obmiar wykonanych robót,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu węzła cieplnego.
4.1.1. Materiał nauczania
Każdy pracownik zobowiązany jest przez rozpoczęciem pracy do zapoznania się
z regulaminem pracy, obowiązującymi przepisami bhp i do przestrzegania tych przepisów.
Obowiązkiem każdego pracownika jest:
 sprawdzić urządzenia oraz używany sprzęt ochrony osobistej przed rozpoczęciem pracy,
 utrzymywać należyty porządek na swoim stanowisku pracy oraz dbać o powierzone
narzędzia i maszyny,
 stosować środki ochrony zdrowia, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać
się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym badaniom lekarskim
i stosować się do wskazań lekarskich,
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożenia życia lub zdrowia oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby
znajdujące się w rejonie zagrożenia o grożącym niebezpieczeństwie,
 udzielić jak najdalej idącej pomocy poszkodowanemu współtowarzyszowi pracy
i zawiadomić natychmiast przełożonego,
 przed rozpoczęciem pracy ułożyć i przygotować na stanowisku roboczym wszelkie
potrzebne materiały i narzędzia, których powinno być tylko tyle, ile ich potrzeba
w jednym dniu lub do wykonania określonej czynności,
 materiały należy zamocować w urządzeniach obróbczych na takiej wysokości i w takiej
pozycji, żeby wysiłek fizyczny pracownika był jak najmniejszy,
 narzędzia i przyrządy pomiarowe powinny się znajdować w oddzielnych skrzynkach,
 materiały nie powinny być pomieszane z wyrobami gotowymi,
 wszystkie ruchome części maszyn i urządzeń powinny być należycie zabezpieczone,
 kucie otworów musi być wykonywane od podłogi w kierunku sufitu,
 każdy przebity otwór należy natychmiast zabezpieczyć,
 do pracy powyżej zasięgu rąk pracownika należy stosować odpowiednie pomosty
i rusztowania,
 na rusztowaniach i pomostach nie wolno pozostawić żadnych narzędzi oraz gromadzić
zbędnych materiałów,
 przed użyciem urządzenia dz
wigowego należy sprawdzić stan lin, łańcuchów i urządzeń
hamujÄ…cych,
 liny konopne, choćby nieznacznie uszkodzone lub przechowywane w wilgotnym miejscu
należy poddać próbie wytrzymałości,
 rury podnoszone na haku należy zabezpieczyć przed przesunięciem w uchwytach
i ześlizgnięciem się z haka,
 dz
wigi, wózki należy zaopatrzyć w napisy wskazujące najwyższe dopuszczalne
obciążenie- obciążeń tych nie wolno przekraczać,
 wszystkie prace zespołowe przy transporcie ręcznym powinny być kierowane przez
odpowiednio przeszkolonych pracowników,
 podczas prób przewodów ciepłowniczych i uzbrojenia nie wolno dokonywać
jakichkolwiek napraw urządzeń znajdujących się pod ciśnieniem,
 zabrania się zdejmowania osłon z silników i sprzęgieł pomp obiegowych,
 obciążanie zaworów bezpieczeństwa dodatkowymi ciężarami lub przesuwanie ciężarków
poza miejsce zaznaczone jest zabronione[5, s.277-280].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie czynności na stanowisku należy wykonać przed rozpoczęciem pracy?
3. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas transportu przewodów i urządzeń węzła
cieplnego?
4. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas montażu przewodów i urządzeń węzła
cieplnego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasady bhp, jakich trzeba przestrzegać przy organizacji stanowiska pracy do
montażu elementów węzła cieplnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się za przepisami bhp przy organizowaniu stanowiska pracy do montażu
elementów węzła cieplnego,
2) obejrzeć film, zdjęcia przedstawiające stosowanie przepisów bhp przy organizacji
stanowiska pracy,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy bhp,
 film przedstawiajÄ…cy organizacjÄ™ stanowiska pracy zgodnie z przepisami bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. Przy montażu elementów
węzła cieplnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przepisami dotyczącymi bhp oraz ppoż. dotyczącymi prac przy montażu
i instalacji elementów węzła cieplnego,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac przy montażu węzła
cieplnego i stosowanie przepisów bhp i ppoż.,
3) określić skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ppoż. przy montażu elementów węzła
cieplnego,
4) wskazać konieczność stosowania przepisów bhp i ppoż.,
5) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż i instalację węzła cieplnego,
 zdjęcia lub ilustracje przedstawiające montaż węzła cieplnego,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bhp i ppoż.?
2) podać przepisy bhp i ppoż. związane z organizacją stanowiska
pracy przy montażu węzła cieplnego?
3) podać przepisy bhp i ppoż. związane z montażem węzła cieplnego?
4) podać przepisy bhp i ppoż. przy montażu węzła cieplnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Rodzaje węzłów cieplnych
4.2.1. Materiał nauczania
Nośnik ciepła jest doprowadzony do instalacji w budynku siecią ciepłowniczą. Tu musi
on być rozdzielony do poszczególnych odbiorników: centralnego ogrzewania, wymienników
ciepła, nagrzewnic wentylacyjnych lub instalacji technologicznych (w zakładach
przemysłowych). Odbiorniki są na ogół przystosowane do innych wartości temperatury
i ciśnienia nośnika ciepła niż te, które ma nośnik w sieci. Miejscem, w którym następuje
ostateczne przygotowanie nośnika ciepła na potrzeby odbiorców, jest węzeł ciepłowniczy.
A
ączy on sieć ciepłowniczą z instalacją u odbiorcy ciepła.
Węzeł ciepłowniczy jest to zespół urządzeń służących do:
 przekazywania ciepła w sieci ciepłowniczej do poszczególnych odbiorników ciepła
w budynku,
 zmiany wartości parametrów (temperatury i ciśnienia) nośnika ciepła,
 pomiaru i regulacji tych parametrów oraz strumienia nośnika ciepła, ewentualnej
rejestracji wymienionych wielkości,
 zabezpieczenia instalacji przed niedopuszczalnym wzrostem ciśnienia i temperatury.
Węzeł ciepłowniczy może znajdować się w odrębnym pomieszczeniu (budynku) lub
w wydzielonej jego części [2, s. 212].
Rys. 1 Klasyfikacja węzłów ciepłowniczych [2, s. 213]
Do instalacji centralnego ogrzewania wodnego stosuje się: węzły ciepłownicze
bezpośrednie, w których woda sieciowa i woda instalacyjna nie są oddzielone. Rozróżnia się
tu trzy rodzaje węzłów:
 węzeł bezpośredniego zasilania B, w którym woda sieciowa wpływa bezpośrednio z sieci
do instalacji wewnętrznej centralnego ogrzewania, a jej parametry, tj. ciśnienie
i temperatura, sÄ… takie same jak w sieci,
 węzeł zmieszania pompowego P, w którym zmiana parametrów wody następuje za
pośrednictwem pompy mieszającej,
 węzeł hydroelewatorowy H (strumieniowy), w którym zmiana parametrów wody
następuje za pośrednictwem pompy strumieniowej;
 węzły ciepłownicze pośrednie- węzły ciepłownicze wymiennikowe W, w których
przetwarzanie parametrów nośnika ciepła następuje w wymienniku ciepła [2, s. 213].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Węzły ciepłownicze mogą być wykonywane jako: indywidualne  usytuowane w każdym
budynku, grupowe  oddzielnie stojące budynki, w których zgrupowane są urządzenia do
przetwarzania ciepła dostarczanego do instalacji c.o. i c.w.u., skąd nośnik ciepła o obniżonych
parametrach jest przesyłany do kilku lub kilkunastu budynków [4, s. 313].
Węzeł bezpośredniego zasilania B
Rys. 2. Węzeł bezpośredni c.o. [4. s. 314]
Połączenie sieci ciepłowniczej z węzłem rozpoczyna się zaworami odcinającymi na
zasileniu z sieci (zawór 1) i na powrocie do sieci (zawór 2). Zaworami odcinającymi można
zamknąć dopływ nośnika ciepła do węzła ciepłowniczego podczas przerw eksploatacyjnych,
awarii itd. Aby umożliwić przepływ wody w sieci podczas odcięcia przepływu przez węzeł
stosuje się tzw. złącza obiegowe. Podczas pracy węzła, zawór na złączu jest zamknięty.
Z chwilą zamknięcia zaworów 1 i 2 otwiera się zawór 3 i nośnik ciepła przepływa przez
złącze obiegowe. Każdy węzeł jest wyposażony w manometry do pomiaru ciśnienia na
zasileniu i powrocie sieci ciepłowniczej oraz instalacji c.o. i termometry. Odmulacz służy do
zatrzymywania zanieczyszczeń. Kryza dławiąca służy do redukowania ciśnienia panującego
w sieci do ciśnienia wymaganego w instalacji c.o., a kryza pomiarowa  do ewentualnego
pomiaru spadku ciśnienia w węz
le. Zawór bezpieczeństwa chroni instalację c.o. przed
wzrostem ciśnienia ponad wartość dopuszczalną. Na schemacie węzła pokazany jest także
zawór regulacyjny, którego otwarcie jest regulowane temperaturą powietrza zewnętrznego.
Przed zaworem umieszczono filtr siatkowy [4, s. 313].
W węz
le tego typu, nośnik ciepła wpływa bezpośrednio do instalacji wewnętrznej c.o.,
a jego parametry, tj. ciśnienie i temperatura, nie zmieniają się i są takie jak w sieci.
W związku z tym węzły te mają dość ograniczone zastosowanie. Nadają się tylko do
budynków, gdzie instalacja może mieć parametry takie jak sieć ciepłownicza. Do sieci
o wysokich parametrach mogą być podłączane w ten sposób budynki, w których instalacje są
wytrzymałe na zwiększone ciśnienie. Węzły bezpośrednie nadają się również do zasilania
budynków przemysłowych w ciepło technologiczne.
Węzeł hydroelewatorowy jest rodzajem węzła bezpośredniego zasilania instalacji c.o.
W węz
le tym następuje zmiana parametrów nośnika ciepła, tzn. pewna redukcja ciśnienia
oraz zmiana temperatury. Węzły tego typu obecnie nie są stosowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 3. Węzeł hydroelewatorowy c.o. [4, s. 314]
Węzeł zmieszania pompowego P
Pompy mieszające wymuszają obieg nośnika ciepła w instalacji c.o. oraz obniżają
temperaturę wody zasilającej z sieci. Obniżenie temperatury wody następuje w wyniku
mieszania w określonym stosunku do wody sieciowej i wody powracającej z instalacji c.o.
Usytuowanie pomp mieszających (zasilenie lub powrót instalacji) zależy od ciśnienia, jakie
ma być wytworzone w instalacji c.o.
Rys. 4. Węzeł zamieszania pompowego [4, s. 314]
Węzły wymiennikowe W są węzłami pośredniego zasilania. Woda sieciowa i woda
w instalacji c.o. znajdują się w odrębnych obiegach. Odpowiednia temperaturę nośnika ciepła
uzyskuje się w wymienniku ciepła, gdzie woda sieciowa przekazuje ciepło wodzie
ogrzewanej, krążącej w instalacji c.o. Zaletami węzłów wymiennikowych są:
 uniezależnienie ciśnienia w instalacji c.o. od ciśnienia panującego w sieci ciepłowniczej,
 zmniejszenie ubytków uzdatnionej wody sieciowej [4, s. 313÷315].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 5. Węzeł wymiennikowy [4, s. 315]
Węzły ciepłownicze dla instalacji ciepłej wody użytkowej mogą być tylko pośrednie
 wymiennikowe. W zależności od połączenia ich z siecią ciepłowniczą rozróżnia się:
 węzeł ciepłowniczy jednostopniowy, szeregowy  węzeł ciepłowniczy z wymiennikiem
ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej, którego zasilanie i powrót włączone są
do przewodu zasilającego sieci ciepłownicze;
 węzeł ciepłowniczy jednostopniowy, równoległy  węzeł ciepłowniczy z wymiennikiem
ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej, którego zasilanie jest włączone do
przewodu zasilającego, a powrót do przewodu powrotnego sieci ciepłowniczej;
 węzeł ciepłowniczy dwustopniowy, szeregowy  węzeł ciepłowniczy z wymiennikiem
ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej, w którym I stopień wymiennika ciepła
jest włączony szeregowo do przewodu zasilającego z sieci ciepłowniczej;
 węzeł ciepłowniczy dwustopniowy, szeregowo-równoległy  węzeł ciepłowniczy
z wymiennikiem ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej, w którym I stopień
wymiennika jest włączony szeregowo do przewodu powrotnego do sieci ciepłowniczej,
a II stopień  równolegle [2, s. 214].
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jakie zadania spełniają węzły cieplne?
2. Jakie znasz rodzaje węzłów cieplnych?
3. Jaka jest różnica między węzłem bezpośrednim i pośrednim?
4. Jaka jest zasada pracy węzła wymiennikowego?
5. Jaka jest zasada pracy węzła bezpośredniego?
6. Jakie dzielimy węzły c.w.u. w zależności od połączenia ich z siecią cieplną?
7. Jaka jest różnica między węzłem c.w.u. jednostopniowym i dwustopniowym?
8. W jaki sposób włączone są wymienniki c.w.u. w węz
le dwustopniowym szeregowym?
9. W jaki sposób włączone są wymienniki c.w.u. w węz
le dwustopniowym szeregowo-
-równoległym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem lub schematem przedstaw zasadę działania węzła cieplnego
wymiennikowego (pośredniego).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami węzłów cieplnych i ich charakterystyką,
2) przeanalizować wyposażenie węzła pośredniego posługując się modelem, rysunkami lub
zdjęciami,
3) obejrzeć film przedstawiający zasadę pracy węzła wymiennikowego,
4) określić zasadę działania węzła wymiennikowego  sposób przetwarzania parametrów
nośnika ciepła,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy w grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model węzła wymiennikowego,
 rysunki i film przedstawiające wyposażenie i zasadę pracy węzła wymiennikowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj budowę i zadania węzła bezpośredniego i pośredniego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wyposażeniem i rodzajami węzłów cieplnych,
2) określić zakres pracy węzła bezpośredniego,
3) określić zakres pracy węzła wymiennikowego,
4) porównać zasadę pracy węzłów: bezpośredniego i pośredniego,
5) wskazać zalety stosowania węzła pośredniego,
6) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele węzłów cieplnych: bezpośredniego i wymiennikowego,
 rysunki i filmy przedstawiające węzły cieplne bezpośrednie i pośrednie- ich wyposażenie
i zasadÄ™ pracy,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje węzłów cieplnych?
2) określić cechy węzła bezpośredniego?
3) określić cechy węzła pośredniego?
4) porównać zasadę pracy węzła bezpośredniego i pośredniego?
5) zidentyfikować węzły dla instalacji ciepłej wody użytkowej w
zależności od połączenia ich z siecią cieplną?
6) porównać węzły ciepłej wody użytkowej jednostopniowe
i dwustopniowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Wyposażenie węzłów ciepłowniczych.
4.3.1. Materiał nauczania
Elementy wyposażenia węzła cieplnego:
 wymienniki ciepła  JAD, JAD  X, płytowe, pojemnościowe,
 zasobniki ciepła,
 pompy,
 liczniki ciepła,
 naczynia wzbiorcze,
 odmulacze i filtry,
 przewody i armatura.
Wymiennik ciepła typu JAD ma nierozbieralną konstrukcję spawaną. Składa się on
z cylindrycznego płaszcza 8, dwóch płyt sitowych 3, rdzenia rurowego 5 z umieszczonymi
wewnątrz dwiema przegrodami 4, wężownic grzejnych 6 wykonanych z rur średnicy 8x0,6
mm, zwiniętych w warstwach na przemian prawo- i lewoskrętnych, dwóch den 2, dwóch
króćców dla medium przepływającego przez wężownice oraz dwóch króćców dla medium
przepływającego pod płaszczem 1 i 7.
Wszystkie elementy konstrukcyjne wymiennika JAD sÄ… wykonane ze stali
wysokostopowej odpornej na korozjÄ™.
Wszystkie wielkości wymienników JAD są produkowane z następującymi rodzajami
króćców przyłącznych:
A  króćce do połączeń spawanych,
B  króćce nagwintowane,
C  króćce zakończone kołnierzem.
Wymienniki można łączyć równolegle w baterie, składające się z wymienników tej samej
lub różnej wielkości. Długość wymienników i rozstaw króćców jest jednakowy dla
wszystkich typów wielkości, co umożliwia zastosowanie w jednym węz
le różnych wielkości
wymienników. Przed wymiennikiem (tj. na zasilaniu od strony wody sieciowej i na powrocie
od strony wody instalacyjnej) należy montować odmulacze pojemnościowe siatkowe
z siatkami o liczbie oczek około 200 na 1 cm2. Zanieczyszczenia osadzone na wewnętrznych
powierzchniach wymienników należy usuwać metodami chemicznymi, ustalonymi
indywidualnie dla danych warunków miejscowych. Wymienniki JAD należy montować
w węzłach ciepłowniczych tak, aby uniknąć działania na króćce sił większych od ciężaru
wymienników wraz z wodą. Wymiennikami przeciwprądowymi montowanymi w węzłach
ciepłowniczych dla instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej są
wymienniki typu JAD-X. Wymienniki te ze względu na materiał, z którego są wykonane,
mogą być stosowane w instalacjach wentylacyjnych, technologicznych, chłodniczych,
w których występują wody silnie agresywne powodujące korozję (zawierające tlen, dwutlenek
węgla, jony chlorkowe). Różnią się one od wyżej omówionych wymienników JAD:
 ułożeniem pakietu wężownicy i jej umocowaniem,
 rozmieszczeniem króćców wody sieciowej i instalacyjnej (lub ciepłej wody użytkowej),
 pÅ‚ytami sitowymi [2, s. 220÷222]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 6. Wymiennik ciepła typu JAD [2, s. 221] Rys. 7. Wymiennik ciepła typu
1  króćce wlotowe, 2  dna elipsoidalne, 3  płyta JAD-X [2, s. 221]
sitowa, 4  przegroda rdzenia, 5  rdzeń pakietu 1  płaszcz, 2  pakiet wężownicy
wężownicy, 6  pakiet wężownicy grzejnej, 7  grzejnej, 3  płyta sitowa, 4  dno
króćce wylotowe, 8  płaszcz głowicy, 5  rdzeń
Płytowe rozbieralne wymienniki ciepła są zbudowane z oryginalnych płyt kanałowych
ze stali kwasoodpornej. Każda płyta w pobliżu otworów: dopływowego i odpływowego wody
grzejnej i wody podgrzewanej jest odpowiednio profilowana w celu uzyskania
równomiernego ich przepływu w kierunku ukośnym w stosunku do płyty. Każda następna
pÅ‚yta jest odwrócona w stosunku do poprzedniej o 180°, co pozwala na uzyskanie siatki
punktów stykowych, tworzących wielowarstwowy system przeplatających się kanałów, przez
które przepływają media wymieniające ciepło, przy czym woda grzejna i podgrzewana płyną
w przemiennych kanałach o przeciwnych kierunkach. Uszczelki są umieszczone w rowkach
dookoła zewnętrznych krawędzi płyty. Całość wymiennika zmontowana jest w obudowie,
odpowiednio skręcona za pomocą sworzni i śrub i ustawiona na fundamencie. Wymienniki
ciepÅ‚a mogÄ… być eksploatowane w zakresie temperatury od 5 do 150°C i ciÅ›nienia do
1,6 MPa. Płytowe wymienniki rozbieralne są budowane w pięciu typach, a wielkość ich jest
dobierana za pomocÄ… specjalnego programu komputerowego, przy czym optymalizowana jest
liczba płyt i wielkość wymiennika. Moc cieplna wymienników wynosi od 20 kW do 15 MW.
Wymienniki te charakteryzują się łatwością montażu i demontażu, a ponadto jest możliwość
powiększania ich mocy przez dodanie płyt [2, s. 253].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 8. Płytowy rozbieralny wymiennik ciepła [2, s. 254]: 1  płyta czołowa, 2  płyta końcowa, 3  płyty
kanałowe, 4  przewody, 5  śruby montażowe, 6  rama
Pojemnościowe wymienniki typu woda-woda to np. wymiennik PPA  walec, wewnątrz
którego znajduje się wężownica z rur stalowych. Urządzenia te pracują najczęściej
w instalacjach ciepłej wody o nierównomiernych rozbiorze pełniąc zarazem funkcję
zasobnika [3, s. 84].
Rys. 9. Pojemnościowy wymiennik ciepła [4, s. 84]
Warunkiem prawidłowej i bezawaryjnej eksploatacji wymiennika jest wyposażenie go
w osprzęt służący do kontroli i regulacji parametrów pracy urządzenia oraz do jego ochrony
przed gwałtownym skokiem ciśnienia. Każdy wymiennik ma fabrycznie przygotowane króćce
na osprzęt regulacyjny i zabezpieczający.
Osprzęt regulacyjno-kontrolny to:
 termometry do mierzenia temperatury nośnika grzejnego i grzewczego,
 manometry do pomiaru ciśnienia w wymienniku (czerwoną kreską należy zaznaczyć na
tarczy wartość dopuszczalną),
 zawory odcinające dopływ nośników do wymiennika ciepła.
Do osprzętu zabezpieczającego należą:
 zawór bezpieczeństwa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 zawór odpowietrzający,
 zawór zwrotny na przewodzie wodociągowym wymiennika ciepła w instalacji ciepłej
wody użytkowej [4, s. 93].
Zasobniki ciepła stosuje się tylko w węzłach ciepłowniczych ciepłej wody użytkowej do
wyrównywania nierównomiernego rozbioru wody ciepłej przez użytkowników w ciągu doby.
Wykonuje się je ze stali; mogą być poziome i pionowe, z bocznymi króćcami do połączenia
z instalacją ciepłej wody i węzła. Ich powierzchnie zewnętrzne maluje się farbą
antykorozyjną, a wewnętrzne zabezpieczenia za pomocą protektorów magnezowych.
Powierzchnie wewnętrzne muszą odpowiadać wymaganiom stawianym naczyniom
przeznaczonym do wody pitnej. Zasobniki ciepła muszą mieć izolację cieplną. Ustawia się je
obok wymienników ciepła dla instalacji ciepłej wody użytkowe. Powinny one być
zabezpieczone przed wzrostem temperatury powyżej 40°C i wzrostem ciÅ›nienia powyżej 0,6
lub 1,0 MPa  w zależności od typu zasobnika [2, s. 222].
Rys. 10. Pionowy zasobnik ciepła [2, s. 223].
1  króciec do połączenia z wymiennikiem I stopnia, 2  króciec do połączenia z wymiennikiem II stopnia, 3 
króciec do połączenia z instalacją c.w.u., 4  króciec odpowietrzający, 5  króciec spustowy, 6  złączka do
manometru, 7  złączka do termometru, 8  tabliczka znamionowa, L  wysokość całkowita, Dz  średnica, b 
odległość
Aby zapewnić obieg nośnika ciepła w instalacjach c.o., stosuje się pompy obiegowe.
Najczęściej montuje się pompy na przewodach bez konieczności wykonywania fundamentów.
Budowane są one jako pompy zintegrowane z silnikiem pojedyncze lub podwójne.
W tych ostatnich dwa agregaty pracują niezależnie od siebie we wspólnym korpusie. Zarówno
pompy pojedyncze jak i podwójne łączy się z przewodami przy użyciu połączeń
kołnierzowych lub gwintowych, a także  w zależności od warunków zabudowy  przy
użyciu wstawek wyrównawczych umożliwiających szeroki zakres długości konstrukcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 11. Pompy obiegowe, a) pompa pojedyncza, b)pompa podwójna [2, s. 232]
Pompy bezdławnicowe muszą być montowane w pozycji poziomej wału pompy, aby nie
dopuścić do zapowietrzania silnika pompy. Napęd pomp stanowi silnik jednofazowy 1x220V
lub trójfazowy 3x380V z wbudowanym zabezpieczeniem termicznym, stanowiącym ochronę
silnika (przed przepaleniem) we wszystkich trzech stopniach prędkości obrotowej oraz
z automatycznym pionowym załączeniem. Pompy te mogą współpracować z zewnętrznymi
układami sterująco- zabezpieczającymi.
Wielkościami sterującymi pracą pompy mogą być:
 jednostki czasu,
 różnica ciśnień,
 temperatura zewnętrzna, temperatura na zasilaniu i powrocie,
 różnica wartości temperatury, sygnał z regulatora ogrzewani [2, s. 232].
Rys. 12. Budowa pompy [2, s. 233]
1  korpus pompy, 2  skrzynka zaciskowa, 3  osłonka wirnika, 4  wirnik silnika, 5  korek odpowietrzający,
6  łożysko, 7  stojan, 8  wał, 9  wirnik pompy, 10  tarcza łożyskowa, 11  korpus silnika, 12  pierścień,
13  uszczelnienie
Pompa podwójna może pracować zmiennie - jedna pracuje jako główna, druga jako
rezerwowa. Zmiana pracującej pompy następuje, co 24 godz. Pompa podwójna może również
działać tak, że jedna pracuje jako główna, a druga jako rezerwowa. Pompa rezerwowa włącza
się automatycznie w momencie usterki pompy głównej.
Zasady montażu pomp:
 pompy nowej generacji montuje się za pomocą kołnierzy w osi przewodów;
 pompy starej generacji montuje się na specjalnym fundamencie, stosując podkładki
zapobiegające przenoszeniu drgań pompy na konstrukcje budynku;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 pompy powinny mieć na przewodzie ssawnym i tłocznym przyłączone manometry,
których tarcze powinny być na tym samym poziomie;
 przyłącze pomp z przewodami należy wykonać za pomocą zaworów odcinających,
a między zaworem i króćcem tłocznym należy zamontować zawór zwrotny [2, s. 239].
Naczynia wzbiorcze przeponowe stosuje się w zamkniętych instalacjach centralnego
ogrzewania, w których parametry nośnika ciepła nie mogą przekroczyć dopuszczalnych
parametrów roboczych, tj.:
 temperatury tr=95°C,
 ciśnienia pr=0,63 Mpa.
Naczynia wzbiorcze przeponowe NWP umożliwiają kompensowanie zmian objętości wody
spowodowanych zmianÄ… jej temperatury. ZabezpieczajÄ… one instalacjÄ™ przed:
 nadmiernym wzrostem ciśnienia,
 natlenieniem wody obiegowej,
 ubytkami uzdatnionej wody gorÄ…cej,
 zapowietrzeniem.
Naczynia wzbiorcze przeponowe NWP są sprawnymi zbiornikami ciśnieniowymi
o konstrukcji pionowej z gumową przeponą, oddzielającą przestrzeń wodną od przestrzeni
gazowej. W naczyniach wzbiorczych NWP 150 i 250 przepona workowa jest zamocowana
w górnym dnie elipsoidalnym, natomiast w naczyniach NWP 400 i 600 przepona jest
mocowana w obu dnach elipsoidalnych [2, s. 225].
Rys. 13. Naczynia wzbiorcze przeponowe: a) typu NWP 150 i 250, b)typu NWP 400 i 600 [2, s. 25]
1  płaszcz stalowy, 2  przepona gumowa, 3  pokrywa, 4  podpora, 5  króciec, 6  wentyl, 7  tabliczka
znamionowa, Dz  średnica płaszcza, dk  średnice króćców, H  wysokość.
Naczynie wzbiorcze przeponowe powinno być umieszczone w pomieszczeniu węzła.
Podłącza się je za pomocą rury wzbiorczej do przewodu powrotnego lub zasilającego
instalację c.o. za zaworami odcinającymi poszczególne wymienniki. Rurę wzbiorczą należy
prowadzić ze spadkiem w jednym kierunku: do lub od naczynia. Odcinki rur poziomych
powinny mieć spadek, co najmniej 50 . Wewnętrzna średnica przewodu powrotnego lub
zasilającego, do którego podłączone jest naczynie wzbiorcze, powinna być większa od
wewnętrznej średnicy rury wzbiorczej łączącej naczynie wzbiorcze przeponowe z tym
przewodem [1, s. 150].
Odmulacze siatkowe stosuje się w ciepłownictwie do oczyszczania wody z ziaren ciał
stałych o średnicy powyżej 0,1 mm, przy ciśnieniu maksimum 1,6 MPa i temperaturze do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
150°C. Montuje siÄ™ je w wÄ™zÅ‚ach ciepÅ‚owniczych na zasilaniu wÄ™zÅ‚a wodÄ… sieciowÄ… oraz na
powrocie z instalacji centralnego ogrzewania, składa się on z cylindrycznego zbiornika
zamkniętego dennicami, króćców przyłączeniowych 7 i 8, króćca spustowego 13
i odpowietrzajÄ…cego 14.
Górna dennica odmulacza zamknięta jest owalną pokrywą 3 z pałąkiem 2, śrubą
i nakrętką 1, stanowiącymi zamknięcie typu hydroforowego. Wewnątrz zbiornika znajduje się
przegroda spiralna i wymienny wkład sitkowy 6, gdzie odbywa się osadzanie zanieczyszczeń.
Odmulacz jest pomalowany od zewnÄ…trz i wewnÄ…trz termoodpornÄ… farbÄ… antykorozyjnÄ….
Rys. 14. Odmulacz siatkowy [2, s. 227]: a) rysunek montażowy, b) przekrój
1  nakrętka, 2  pałąk, 3  pokrywa włazu, 4  uszczelka, 5  pręt, 6  wkład siatkowy, 7  króciec wlotowy,
8  króciec wylotowy, 9  śruba, 10  uszczelka, 11  odwodnienie, 12  zawór spustowy, 13  króciec
spustowy, 14  króciec odpowietrzający, 15  zawór odpowietrzający, 16  odpowietrzanie.
Woda wpływająca króćcem wlotowym [7] w przestrzeni utworzonej między płaszczem
zbiornika i przegrodą spiralną nabiera ruchu wirowego. Wskutek działania siły odśrodkowej
zanieczyszczenia wytrącają się na ściankach zbiornika i opadają na dno odmulacza. Następnie
przez otwór w przegrodzie spiralnej woda wpływa od zewnątrz na siatkę filtracyjną, gdzie
następuje dalsze osadzanie się drobniejszych zanieczyszczeń. Oczyszczona woda uchodzi
z wnętrza wkładu siatkowego [6] do instalacji przez króciec wylotowy [8]. Zebrane
zanieczyszczenia są okresowo usuwane przez króciec spustowy [13].
Odmulacz siatkowy montuje się na przewodzie poziomym. Jeśli łączy się króćce
odmulacza z przewodem o mniejszej średnicy ( np. króciec średnicy 50 mm zamontowany na
przewodzie średnicy DN = 40mm), należy przyspawać odpowiednie do średnic rur kształtki
pośrednie (dyfuzory).
Króćce odmulacza o średnicy przyłącza powyżej 100 mm muszą być oparte na typowych
podporach przewodów lub podporach wykonanych zależnie od warunków lokalnych. Przed
zamontowaniem odmulacza należy przewód opróżnić z wody i starannie oczyścić jego
końcówki z rdzy, zgorzeliny, tłuszczów itp. Odmulacz montuje się pionowo, włazem do góry.
Kierunek przepływu nośnika ciepła musi być zgodny z kierunkiem oznaczonym strzałką na
króćcach odmulacza. Odwrotne zamocowanie odmulacza powoduje rozsadzanie siatki od
wewnÄ…trz.
Na króćcu odpowietrzającym należy zamontować kołnierzowy zawór zaporowy
o średnicy DN= 40mm, wytrzymały na ciśnienie 1,6 MPa, lub podobnej konstrukcji. Zawór
ten musi być tak usytuowany, aby jego wrzeciono nie znajdowało się nad otworem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
włazowym. Jest wskazane (zależnie od warunków lokalnych) wprowadzenie odpowietrznika
średnicy 15 mm nad podłogę pomieszczenia. Na króćcu spustowym należy zamontować
zawór koÅ‚nierzowy zaporowy lub zasuwÄ™ Å›rednicy DN= 40 mm [2, s. 226÷228].
Filtroodmulniki magnetyczne służą do wychwytywania zanieczyszczeń ferrytycznych.
Działają na zasadzie wykorzystania sił bezwładności, sił pola magnetycznego i zjawiska
filtracji. Strumień wody jest kierowany do dolnej części zbiornika. Po zmniejszeniu prędkości
przepływu, siłą bezwładności są wytrącane większe zanieczyszczenia. Magnesy stałe
wychwytują zanieczyszczenia ferrytyczne. Małe zanieczyszczenia osiadają na filtrze.
Rys. 15. Filtroodmulnik magnetyczny [4, s. 320]
Odmulacze należy instalować:
 na przewodzie zasilającym z sieci ciepłowniczej: przed elementem redukującym
parametry nośnika ciepła dla węzłów bezpośrednich i wymiennikowych,
 na przewodzie powrotnym: przed zaworem odcinającym węzeł bezpośredni od sieci
ciepłowniczej,
 na przewodzie powrotnym z instalacji centralnego ogrzewania do wymiennika ciepła.
Należy zapewnić możliwość wyłączenia odmulacza za pomocą zaworów odcinających
w celu jego oczyszczenia, remontu lub wymiany [4, s. 321].
Filtry siatkowe sÄ… instalowane przed armaturÄ… i sÄ… przeznaczone do oczyszczania
przepływającego przez nią nośnika ciepła. Montuje się je również przed wodomierzami
i ciepłomierzami.
Filtr składa się z korpusu [1], wkładu siatkowego [2] oraz pokrywy filtru [3]. Wkład,
zwinięty w kształcie walca, w górnej części jest umocowany w korpusie, a w dolnej 
w pokrywie, która spełnia jednocześnie rolę odstojnika. Korpus i pokrywa filtru są wykonane
z żeliwa szarego lub żeliwa sferoidalnego, natomiast wkład  z blachy nierdzewnej, a siatka
z drutu kwasoodpornego. Działanie filtru polega na mechanicznym oczyszczaniu nośnika
przepływającego przez wkład siatkowy. Wychwytywane zanieczyszczenia osadzają się na
wewnętrznej powierzchni wkładu siatkowego oraz dolnej części pokrywy [2, s. 231].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 16. Filtr siatkowy [4, s. 320]
Licznik ciepła jako urządzenie pomiarowe stosuje się, aby określić rzeczywistą ilość
pobieranej mocy cieplnej.
Rys. 17. Schemat montażowy licznika ciepła z wodomierzem [4, s. 322]
W skład układu pomiarowego wchodzą: wodomierz, przelicznik i czujniki temperatury
umieszczone na zasilaniu i powrocie. Wodomierz wysyła do przelicznika impulsy, które
odpowiadają ilości przepływającej cieczy.
Rys. 18. Zasada pomiaru pobranego ciepła [4, s. 323]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wodomierz mierzy objętość wody i wytwarza sygnał będący funkcją objętości wody,
jaka przepłynęła przez układ wymiany ciepła.
Elektroniczny przelicznik wskazujący mierzy temperaturę wody na wejściu i wyjściu
układu wymiany ciepła, otrzymuje z wodomierza sygnał będący funkcją objętości wody, jaka
przepłynęła przez wodomierz, oraz oblicza i wskazuje ilość ciepła, które zostało wymienione.
Czujniki temperatury wbudowane w przewód dopływowy i odpływowy umożliwiają
pomiar różnicy temperatury na wejściu i wyjściu układu wymiany ciepła.
Ciepłomierz montuje się na przewodach poziomych albo pionowych. Dopuszczalna
temperatura noÅ›nika ciepÅ‚a wynosi 120°C, a ciÅ›nienie  do 1,6 MPa [2, s. 237].
Przewody instalacji technologicznej węzła cieplnego wykonuje się z rur stalowych
czarnych bez szwu wg PN-80/H-74219  Rury stalowe bez szwu walcowane na gorÄ…co
ogólnego zastosowania . Poszczególne odcinki łączy się za pomocą spawania. Przewody
łączy się z armaturą za pośrednictwem kołnierzy. Połączenia te uszczelnia się specjalnymi
uszczelkami azbestowo-kauczukowymi odpornymi na wysoką temperaturę i ciśnienie [4, s. 292].
Jeżeli noÅ›nik ciepÅ‚a ma temperaturÄ™ do 200°C i ciÅ›nienie do 1,6 MPa można stosować
połączenia gwintowe.
W instalacjach c.o. wodnego o ciśnieniu do 1,0 MPa nadciśnienia należy stosować
następujące rodzaje rur:
 przy gwintowanym łączeniu przewodów  rury stalowe ze szwem gwintowane średnie
wg PN-98/H-74200,
 przy spawanym łączeniu przewodów do średnicy 65 mm  rury stalowe ze szwem
gwintowane lekkie, a jeśli średnica jest większa, to rury stalowe bez szwu przewodowe
[4,s.293].
Do zamykania i otwierania przepływu nośnika ciepła w węz
le stosuje siÄ™ zawory i zasuwy
wyłącznie staliwne. Obecnie powszechnie stosuje się zawory kulowe i motylkowe.
Naczynia wzbiorcze i zasobniki ciepła powinny być właściwie posadowione; zasobnik
ciepła powinien mieć izolację ciepłochronną.
Na pompach, wymiennikach ciepła, naczyniach wzbiorczych, zasobnikach ciepła,
ciepłomierzach i wodomierzach, elektronicznych urządzeniach sterujących powinny być
umieszczone tabliczki lub napisy zawierające następujące dane:
 typ i wielkość urządzenia,
 nazwÄ™ producenta i rok produkcji,
 parametry techniczne np. pojemność, moc, wydajność, prędkość obrotową (pomp);
Zabezpieczenie antykorozyjne przewodów i urządzeń należy wykonać za pomocą
zewnętrznych powłok malarskich; wewnętrzna powłoka antykorozyjna zasobników ciepła
oraz wymienników ciepłej wody użytkowej od strony wody wodociągowej musi odpowiadać
wymaganiom stawianym naczyniom przeznaczonym do wody pitnej.
Wymiary pomieszczenia węzła ciepłowniczego powinny umożliwiać rozmieszczenie
urządzeń i elementów w sposób zapewniający łatwy i bezpieczny dostęp w celu
wykonywania czynności eksploatacyjnych i kontrolnych. Przy rozmieszczaniu urządzeń
ciepłowniczych należy przestrzegać następujących zasad:
 odległość zewnętrznej powierzchni izolacji przewodu od ściany lub powierzchni izolacji
sąsiedniego przewodu powinna być nie mniejsza niż 0,2 m, a od podłogi pomieszczenia
węzła nie mniejsza niż 0,3 m;
 przewody w miejscach przejścia (drogi komunikacyjnej) należy prowadzić na wysokości
minimum 2,0 m, licząc od zewnętrznej powierzchni izolacji cieplnej;
 silniki pomp powinny znajdować się od strony wnętrza pomieszczenia;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 odległość między rozdzielaczami zestawu pomp a ścianą powinna wynosić, co najmniej
0,15 m; odległość między bokiem zestawu pompowego a ścianą powinna wynosić, co
najmniej 0,7 m;
 odległość od kołnierza głowicy wymiennika rozbieralnego do ściany powinna wynosić,
co najmniej 0,7 m;
 odległość między czołem wymiennika rozbieralnego a ścianą umożliwiająca demontaż
wymiennika powinna być równa długości wężownicy zwiększonej o 0,5 m;
 z jednej strony każdego wymiennika należy przewidzieć wolną przestrzeń szerokości
minimum l m;
 odległość między zewnętrzną powierzchnią izolacji cieplnej wymiennika lub zasobnika a
ścianą pomieszczenia nie może być mniejsza niż 0,7 m, a dla wymienników
nierozbieralnych pionowych  0,3 m;
 odległość w świetle między zespołami wymienników powinna wynosić minimum 0,7 m;
 wysokość zespołu wymienników rozbieralnych powinna być nie większa niż 2,0 m,
licząc od poziomu podłogi.
Podczas montażu przewodów, armatury, urządzeń i aparatury kontrolno- pomiarowej
należy przestrzegać następujących zasad:
 przewody sieciowe węzła ciepłowniczego powinny być swobodnie podparte; podpory
stałe należy umieścić przed pierwszymi zaworami odcinającymi węzeł ciepłowniczy od
sieci;
 przewody poziome należy układać ze spadkiem 30 w kierunku zaworów
odwadniających; powinny one mieć zapewnione odpowietrzenie; odległość od ścian
powinna wynosić 3÷5 cm (zależnie od Å›rednicy rur); przejÅ›cia przez Å›ciany należy
wykonać w tulejach umożliwiających swobodne przesuwanie się rury wskutek
wydłużenia cieplnego;
 przewody poziome zasilające i powrotne powinny być otulone izolacją ciepłochronną,
a ta pomalowana na odpowiedni kolor- zależnie od rodzaju i temperatury nośnika ciepła;
 zabezpieczenie węzłów i instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej
należy wykonać zgodnie z omówionymi wczeÅ›niej zasadami [2, s. 239÷242].
Do transportu pionowego i poziomego urządzeń, rur i armatury w czasie montażu,
napraw, demontażu służą odpowiednie urządzenia dz
wigowe. Najprostszym urzÄ…dzeniem jest
wciągnik ślimakowy za pomocą, którego ręcznie podnosi się i opuszcza elementy montażowe.
Podnoszenie i opuszczanie oraz przenoszenie ciężarów w kierunku poziomym w jednej
płaszczyz
nie umożliwiają stałe: pojedyncze lub podwójne belki montażowe.
Pomieszczenia węzłów cieplnych z zainstalowanymi urządzeniami, których gabaryty są
większe od otworów drzwiowych powinny być wyposażone w luki montażowe.
4.3.2 Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Jakie urządzenia stanowią wyposażenie węzła cieplnego?
2. Jakie znasz rodzaje wymienników?
3. Jak jest zbudowany wymiennik typu JAD?
4. Jak jest zbudowany wymiennik płytowy?
5. Jakie jest zadanie pompy?
6. Gdzie należy montować pompy?
7. Jakie znasz rodzaje odmulaczy?
8. Gdzie należy montować odmulacze siatkowe?
9. Jaka jest zasada działania odmulacza siatkowego?
10. Jakie jest zadanie filtru siatkowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
11. Gdzie należy montować filtry siatkowe?
12. Jaka jest zasada działania licznika ciepła?
13. Jakie uzbrojenie stosujemy w węzłach cieplnych?
14. Jakich zasad należy przestrzegać przy montażu przewodów i armatury w węz
le
cieplnym?
4.3.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej węzła cieplnego bezpośredniego sporządz

zapotrzebowanie materiałowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu węzła cieplnego bezpośredniego,
2) zapoznać się z projektem węzła cieplnego bezpośredniego działania przedstawionym
przez nauczyciela,
3) określić rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do montażu,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna węzła cieplnego bezpośredniego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj
montaż odmulacza siatkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu odmulacza siatkowego,
2) zapoznać się z dokumentacja techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami technicznymi montażu i instalacji węzła
cieplnego,
3) przygotować materiały potrzebne do montażu odmulacza siatkowego,
4) ocenić stan techniczny przewodów i odmulacza siatkowego,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebne do montażu,
6) przetransportować elementy węzła na miejsce montażu,
7) ustalić kolejność czynności przy montażu odmulacza,
8) wyznaczyć miejsce montażu odmulacza siatkowego,
9) zamontować odmulacz siatkowy,
10) skontrolować pracę odmulacza siatkowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z gotowymi
podporami(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych
tj. na miejscu budowy węzła cieplnego),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
 dokumentacja techniczna węzła cieplnego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu węzła cieplnego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur, wkrętaki, suwmiarka,
 materiały potrzebne do montażu: odmulacz siatkowy, króćce kołnierzowe, kształtki,
osprzęt,
 literatura rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
baterii wymienników typu JAD.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu wymienników typu JAD,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczna oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami technicznymi montażu i instalacji węzła
cieplnego,
3) przygotować materiały potrzebne do montażu wymienników typu JAD,
4) ocenić stan techniczny przewodów i wymienników,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu,
6) dobrać środki do transportu wymienników,
7) przetransportować wymienniki JAD na miejsce montażu,
8) ustalić kolejność montażu wymienników,
9) wyznaczyć miejsce montażu wymienników typu JAD,
10) zamontować wymienniki typu JAD,
11) przeprowadzić próbę szczelności na zimno wymienników ciepła(bez instalacji),
12) zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu urządzeń,
13) usunąć usterki powstałe podczas montażu wymienników typu JAD.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z gotowymi podporami
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy węzła cieplnego),
 dokumentacja techniczna węzła cieplnego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu węzła cieplnego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur, suwmiarka, wkrętaki,
 urządzenia i materiały potrzebne do montażu: wymienniki typu JAD, króćce
kołnierzowe, osprzęt,
 sprzęt do wykonania próby szczelności wymienników na zimno,
 literatura rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3.4. Sprawdzian postępów.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) Sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej
zapotrzebowanie materiałowe?
2) Ocenić stan techniczny elementów węzła cieplnego?
3) Dobrać środki do transportu elementów węzła na miejsce montażu?
4) Przetransportować elementy węzła cieplnego na miejsce montażu?
5) Ustalić kolejność montażu elementów węzła?
6) Wyznaczyć miejsce montażu poszczególnych elementów węzła
cieplnego?
7) Wyznaczyć miejsce montażu poszczególnych elementów węzła?
8) Wykonać montaż poszczególnych elementów węzła cieplnego?
9) Wykonać próbę szczelności wymienników na zimno?
10) Zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu urządzeń?
11) Usunąć usterki powstałe w czasie montażu węzła cieplnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.4. Kompaktowe węzły cieplne i ich instalacja
4.4.1. Materiał nauczania
Węzeł kompaktowy jest to zespolona konstrukcja przewodów i urządzeń wykonana
w układach:
 jednofunkcyjnych (na cele c.o. lub c.w.u.),
 dwufunkcyjnych (c.o. + c.w.u.),
 trzyfunkcyjnych (c.o. + c.w.u. + wentylacja),
 do budynków jednorodzinnych.
Rys. 19. Dwufunkcyjny węzeł kompaktowy [4, s. 324]
Węzeł ciepłowniczy kompaktowy powinien charakteryzować się modułową budową,
umożliwiającą tworzenie węzła stosownie do potrzeb użytkowników, zarówno pod względem
mocy cieplnej, jak i wymiarów oraz spełnianej funkcji. Materiały konstrukcyjne użyte do jego
budowy powinny być odporne na korozję i trwałe. Poza tym powinien się cechować prostym
montażem i możliwie niskim kosztem budowy.
Węzeł kompaktowy składa się z następujących elementów:
 płytowych rozbieralnych wymienników ciepła,
 szafy sterowniczej z układem sterowania pompami i regulacji zaworów oraz możliwością
podłączenia do układu zdalnego sterowania wspomaganego komputerem,
 zaworów regulacyjnych z siłownikami,
 zaworów odcinających,
 zaworów bezpieczeństwa z systemem zapewniającym utrzymanie w instalacji
wewnętrznej wymaganego ciśnienia,
 przeponowego naczynia wzbiorczego lub układu stabilizująco-uzupełniającego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 pomp obiegowych instalacji centralnego ogrzewania i ciepła technologicznego, (jeżeli
występuje zapotrzebowanie na ciepło technologiczne) oraz pompy cyrkulacyjnej
instalacji ciepłej wody użytkowej,
 konstrukcji wsporczej,
 aparatury kontrolno-pomiarowej (termometry, manometry) [4, s. 326].
Węzeł jest dostarczany jako kompletnie zmontowany zespół, który należy połączyć
z siecią ciepłowniczą i instalacjami (łącznie z elektryczną). Połączenia sieci cieplnej
preizolowanej z kompaktowym węzłem cieplnym należy wykonać w taki sposób, aby
w ścianie nie występował ruch poprzeczny rurociągu. Rurociągi w ścianie należy
zabezpieczyć taśmą smarową i założyć na nie pierścienie gumowe. Takie rozwiązanie
zapewnia ruch osiowy przewodów sieci oraz zabezpiecza przed przenikaniem wody do
budynku. Wskazane jest stosowanie załamań rurociągów za ścianą zewnętrzną
w pomieszczeniu. Jeżeli rurociąg po przejściu przez ścianę jest prowadzony prostoliniowo to
należy zastosować podporę stałą przed budynkiem [4, s. 57].
Do transportu pionowego i poziomego węzła cieplnego kompaktowego należy użyć
urzÄ…dzenia dz
wigowego. Węzeł kompaktowy należy połączyć za pomocą kołnierzowych
połączeń z przewodami sieci i instalacji c.o. Rurociągi należy po obu stronach węzła
mocować do Å›cian za pomocÄ… uchwytów lub wsporników do mocowania rur [2, s. 257÷258].
Zaletą węzła cieplnego kompaktowego są bardzo małe wymiary gabarytowe. Wymiennik
płytowy jest tak skonstruowany, że może być łatwo rozbierany i ponownie zmontowany, co
umożliwia czyszczenie płyt. Liczba płyt może być też zmieniona w zależności od wymogów
użytkownika. Ułatwia to eksploatację i przystosowanie wymiennika do nowych potrzeb.
Kompaktowe węzły ciepłownicze mogą być stosowane do zasilania dużych osiedli
wyposażonych w jedną rozgałęzioną sieć ciepłowniczą zasilającą wiele budynków
[2, s. 257÷258].
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak jest zbudowany węzeł cieplny kompaktowy?
2. Z jakich elementów składa się węzeł kompaktowy?
3. Jakie są zasady montażu węzła kompaktowego?
5. W jaki sposób należy połączyć węzeł kompaktowy z siecią cieplną i instalacją c.o.?
6. Jakie są zalety węzła kompaktowego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj budowę i sposób montażu węzła cieplnego pośredniego i kompaktowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową i charakterystyką węzła cieplnego pośredniego i kompaktowego,
2) obejrzeć film przedstawiający montaż węzłów kompaktowego i wymiennikowego,
3) przeanalizować wyposażenie węzłów kompaktowego i wymiennikowego,
4) wskazać zalety stosowania węzła cieplnego i kompaktowego,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele węzłów cieplnych: kompaktowego i pośredniego,
 rysunki i filmy przedstawiające wyposażenie, montaż i pracę węzłów,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj
instalację węzła cieplnego kompaktowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z oraz wymaganiami dotyczącymi montażu węzła cieplnego
kompaktowego,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami technicznymi montażu węzła cieplnego
kompaktowego,
3) przygotować materiały potrzebne do montażu węzła cieplnego kompaktowego,
4) ocenić stan techniczny urządzeń kompaktowego węzła cieplnego,
5) przetransportować węzeł cieplny kompaktowy na miejsce montażu,
6) zainstalować kompaktowy węzeł cieplny,
7) zamontować osprzęt węzła cieplnego kompaktowego,
8) wykonać podłączenie węzła cieplnego do sieci cieplnej i instalacji c.o.,
9) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
10) zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu węzła kompaktowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego(najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy węzła cieplnego
kompaktowego),
 dokumentacja techniczna węzła cieplnego kompaktowego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu węzła cieplnego kompaktowego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur, wkrętaki, przymiar kreskowy,
 urządzenia i materiały potrzebne do montażu: węzeł kompaktowy, króćce kołnierzowe,
kształtki, osprzęt węzła,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) Zidentyfikować elementy węzła kompaktowego?
2) Wykazać zalety węzła kompaktowego?
3) Określić cechy węzła kompaktowego?
4) Przetransportować węzeł cieplny kompaktowy na miejsce montażu?
5) Zainstalować kompaktowy węzeł cieplny?
6) Zamontować osprzęt węzła cieplnego kompaktowego?
7) Zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu węzła?
8) Zastosować przepisy bhp przy instalacji węzła kompaktowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka stosowana
w węzłach cieplnych
4.5.1. Materiał nauczania
Do prawidłowej pracy węzła ciepłowniczego niezbędne są niżej opisane elementy
armatury i automatycznego sterowania.
Zawór regulacyjny dwudrogowy służy do otwierania i zamykania przepływu nośnika
ciepła. Korpus i pokrywa zaworu są wykonane z żeliwa, natomiast grzybek, gniazda i trzpień-
ze stali nierdzewnej.
Zawór regulacyjny trójdrogowy jest wykonany z tych samych materiałów, co zawór
wyżej opisany. Ma on zastosowanie do mieszania i rozdzielania nośników ciepła w instalacji
centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej lub w wentylacji.
Wymienione wyżej zawory regulacyjne stosuje się wraz z napędami elektrycznymi.
Napędy te mogą współpracować z elektronicznym regulatorem parametrów nośnika ciepła
w instalacji centralnego ogrzewania lub wentylacji oraz z modułem regulacyjnym AMER lub
regulatorem elektronicznym EPU 2350 do regulacji temperatury ciepłej wody użytkowej.
Moduł AMER stanowi z
ródło sygnału elektrycznego dla ustawiania przesuwu trzpienia
i współpracuje z czujnikami temperatury.
Zawór termostatyczny jest proporcjonalnym regulatorem bezpośredniego działania,
służącym do regulacji temperatury w wymiennikach ciepła. Zasada działania polega na tym,
że czujnik regulatora jest napełniony cieczą o dużej rozszerzalności cieplnej. Ciecz ta pod
wpływem wzrostu temperatury zwiększa swoją objętość i powoduje dociśnięcie grzybka
zaworu do gniazda.
Rys. 20. Zawór termostatyczny [2, s. 249].
1  czujnik temperatury, 2  złącze rurki kapilarnej, 3  rurka kapilarna, 4  mieszek, 5  sprężyna ustawienia,
6  trzpień, 7  koło zębate, 8  śruba mocująca, 9  obudowa sprężyny, 10  korbka, 11  mieszek, 12  stożek
zaworu, 13  gniazdo zaworu, 14  korpus zaworu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ustawienie odpowiedniej wartości temperatury odbywa się za pomocą korbki, koła
zębatego i skali. Stosuje się następujące zakresy wartości temperatury:
 35÷70°C i 40÷80°C  dla instalacji ciepÅ‚ej wody użytkowej,
 60÷100°C, 85÷125°C i 100÷140°C  dla instalacji lub sieci centralnego ogrzewania.
Zawór termostatyczny może być zamontowany dowolnie, pod warunkiem, że przepływ
nośnika ciepła jest zgodny z kierunkiem strzałki na korpusie. Czujnik temperatury należy
zamontować w ten sposób, aby cała jego powierzchnia znalazła się w nośniku ciepła, którego
temperaturę ma regulować. Zawory termostatyczne są wykonane do połączenia
koÅ‚nierzowego lub majÄ… gwintowane tuleje Å‚Ä…czÄ…ce o Å›rednicach 15÷50 mm, wytrzymaÅ‚e sÄ…
na ciśnienie robocze do 1; 1,6 lub 2,5MPa [2, s. 249].
Regulator różnicy ciśnień jest samoczynnym proporcjonalnym regulatorem stosowanym
w węzłach ciepłowniczych dla instalacji centralnego ogrzewania.
Rys. 21. Regulator różnicy ciśnień [2, s. 250]
1  odpowietrznik, 2  membrana, 3  przewody impulsowe, 4  dławnik, 5  sworzeń, 6  wskaz
niki
ustawienia, 8  trzpień, 9  trzon, 10  nakrętka ustawienia, 11  dławnik, 12  mieszek, 13  płytka zaworu,
14  gniazdo zaworu, 15  korpus zaworu
SkÅ‚ada siÄ™ on z części regulujÄ…cej ]1÷11] i zaworu z pojedynczym gniazdem [12÷15]
w zależności od sposobu zamontowania jarzma(sworzeń 5) części regulującej regulator może
pracować jako:
 różnicowy utrzymujący stałą różnicę ciśnień między dwoma punktami pomiarowymi,
niezależnie od zewnętrznych wahań ciśnienia oraz zmian przepływu, zamykanie zaworu
następuje przy wzroście różnicy ciśnień;
 ilościowy, zabezpieczający przepływ nośnika ciepła przed osiągnięciem wartości
większych od zadanej wartości maksymalnej; zamykanie zaworu następuje przy wzroście
ilości przepływu nośnika;
 upustowo- nadmiarowy, zabezpieczający przepływ nośnika ciepła przed osiągnięciem
wartości mniejszych od zadanej wartości minimalnej; otwieranie zaworu następuje przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
wzroście różnicy ciśnień. Zasada działania regulatora różnicy ciśnień polega na tym, że
ruch membrany [2] (zależny od wzrostu lub spadku ciśnienia nad lub pod nią) powoduje
zamykanie lub otwieranie zaworu [13]. Ciśnienie do obudowy przepony jest
doprowadzanie przewodami impulsowymi. Zakres wielkości zadanej ustawia się przez
obrót nakrętki ustawienia [10] wzdłuż kolumny ze wskaz
nikami ustawienia [6].
Regulator może być zamontowany w dowolnej pozycji na przewodzie zasilającym lub
powrotnym w kierunku zgodnym ze strzałką na korpusie zaworu. Do obudowy przepony
przyłącza się przewody impulsowe miedziane ze złączką gwintowaną.
Automatyczne zawory regulacyjne do pionów centralnego ogrzewania stanowią ostatni
element regulacyjny (oprócz termostatów grzejnikowych) Mogą to być:
 regulatory przepływu, umożliwiające optymalny rozdział wody do poszczególnych
pionów, ograniczające przepływ nośnika, umożliwiające zamknięcie przepływu,
spuszczenie wody z pionu i pomiar przepływu, mające możliwość plombowania wartości
zastawów; montuje się je na pionie powrotnym;
 regulatory różnicy ciśnień utrzymujące stałą różnicę ciśnień u podstawy pionu równą 10
lub 20 kPa, co oznacza, że każdy pion pracuje w tych samych warunkach ciśnienia
niezależnie od jego położenia względem z
ródła ciepła; montuje się je również na
powrocie.
Poza wyżej wymienionymi regulatorami jako uzupełnienie stosuje się zawór ręczny,
który umożliwia ręczne ograniczenie przepływu łącznie z całkowitym jego zamknięciem,
pomiar przepływu nośnika przez pion oraz podłączenie rurki impulsowej do regulatora
różnicy ciśnień. Zawór ten jest montowany na zasilaniu instalacji centralnego ogrzewania.
Czujniki temperatury służą do przekazywania impulsów zależnych od temperatury na
zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia i temperatury nośnika ciepła. Zasadnicza część czujnika
zawiera termoelement wykonany z platyny. Czujniki Å‚Ä…czy siÄ™ kablem elektrycznym
dwużyłowym z regulatorem elektronicznym. Czujniki mogą być zanurzeniowe, przylgowe
i przykręcane. Do uzbrojenia zabezpieczającego przed wzrostem ciśnienia ponad wartość
zadaną należą zawory bezpieczeństwa ciężarkowe (dz
wigniowe) i sprężynowe.
Rys. 22. Zawór bezpieczeństwa: a) ciężarkowy (dz
wigniowy), b)sprężynowy [4, s. 158]
Działanie zaworów bezpieczeństwa jest bardzo proste. Gdy ciśnienie czynnika
działające na grzybek zaworu przekroczy wartość zadaną (nacisk sprężyny lub ciężar na
dz
wigni), wówczas nastąpi otwarcie zaworu i wpływ nośnika ciepła na zewnątrz. Ciśnienie
wewnątrz rurociągu zmniejszy się. Zamknięcie zaworu nastąpi samoczynnie wskutek
dociśnienia grzybka do zaworu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 23 Zawór zwrotny [4, s. 158]
Zawory zwrotne zapewniają jednokierunkowy przepływ nośnika ciepła. Ze względu na
sposób wbudowania rozróżnia się: zawory poziome (montowane na przewodzie poziomym)
i pionowe (do przewodu pionowego) oraz kołnierzowe mufowe. Zawory zwrotne
wmontowane po stronie tłocznej pompy nie dopuszczają do powrotu wody z instalacji.
Grzybek jest dociskany do gniazda własnym ciężarem lub sprężyną [4, s. 159].
Przy montażu armatury na przewodach sieci ciepłowniczych należy przestrzegać
następujących zasad:
 nośnik ciepła powinien wpływać na grzybek (kierunek przepływu wskazuje strzałka na
korpusie armatury); chroni to uszczelkÄ™ grzybka przez zniszczeniem i zapewnia
prawidłowe osadzenie grzybka w gniez
dzie zaworu;
 zawory zwrotne należy montować współosiowo z siecią przewodów(zarówno pionowe
jak i poziome);
 zawory należy montować tak, aby był łatwy dostęp do pokrętła (na odpowiedniej
wysokości w stosunku do poziomu podłogi), co ułatwia ich eksploatację i konserwację;
 zaleca się montowanie trzpieni zasuw i zaworów w pozycji poziomej; ułatwia to ich
obsługę oraz zapobiega osadzaniu się na pierścieniach uszczelniających zanieczyszczeń,
powodujących nie dość dokładnie przyleganie grzybka do pierścieni;
 zawory bezpieczeństwa należy wyregulować tak, aby ich działanie rozpoczynało się
z chwilą przekroczenia ciśnienia nominalnego w sieci;
 w ciężarkowych zaworach bezpieczeństwa należy unieruchomić w odpowiednim miejscu
(zaplombować) ciężar na dz
wigni, gdyż w razie jego przesunięcia się wzdłuż dz
wigni
nastąpiłaby zmiana warunków pracy zaworu, wskazane jest nawet obcinanie zbędnej
długości ramienia dz
wigni;
 zawory montowane na kolektorach powinny mieć wrzeciona na jednakowej wysokości.
Do mierzenia ilości przepływającej wody (oprócz wodomierzy)służą kryzy pomiarowe.
Są to cienkie tarcze ze stali nierdzewnej lub brązu, wstawione w przewód między dwoma
kołnierzami. W środku kryzy znajduje się otwór, którego środek powinien znajdować się
w osi przewodu. Po obu stronach kryzy umieszcza się przewody impulsowe. Służą one do
przełączania manometrów wyskalowanych w tonach na godzinę (t,/h), czyli wskazujących, ile
ton wody przepłynęło w ciągu godziny przez kryzę pomiarową. Ilość przepływającego
nośnika ciepła zależy od prędkości przepływu przez kryzę: im większą prędkość tym większą
różnicę ciśnień wykazują manometry za i przed kryzą.
Do pomiaru ciśnienia służą manometry. Mogą to być manometry rurkowe oraz
przeponowe. W obu rodzajach manometrów ciśnienie w sieci powoduje odkształcenie
materiału sprężystego (rurki lub membrany). Odkształcenie to przenosi się poprzez
mechanizm zębatkowy na wskazówkę, która na skali pokazuje aktualną wartość ciśnienia.
Przy manometrze montuje się zawsze zawór trójdrogowy z tarczką, która umożliwia
odpowietrzenie rurki syfonowej oraz przyłączenie manometru kontrolnego w celu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
sprawdzenia dokładności wskazań manometru zamontowanego na przewodzie. Dzięki
zastosowaniu zaworów trójdrogowych unika się konieczności zdejmowania manometrów
w celu sprawdzenia, czy prawidłowo wskazują ciśnienie [4, s. 381].
Do pomiaru i kontroli temperatury c.o. i c.w.u. służą termometry:
 szklane,
 rtęciowo-sprężynowe tarczowe.
Rys.24. Termometry szklane tarczowe Rys.25. Termometry rtęciowo-sprężynowe
a) prosty, b) kątowy [4, s. 381] a) prosty, b) czołowy, c) odległościowy [4, s. 381]
Termometry rtęciowe umieszcza się w specjalnych osłonach, które mogą być proste lub
kątowe. W zależności od zakresu pomiarowego rozróżnia się termometry:
- od 1 do 100°C z podziaÅ‚kÄ…, co 1°C,
- od 100 do 200°C z podziaÅ‚kÄ…, co 2°C
Termometry elektryczne oporowe działają na zasadzie zmian oporności przewodnika pod
wpływem temperatury. Czujnik tego termometru umieszcza się w przewodzie w specjalnie
wmontowanym króćcu. Czujnik oporowy (termopara) służy tylko do pomiaru temperatury,
natomiast do odczytywania jej wartości służą specjalne mierniki elektryczne.
Na głównych odgałęzieniach i na rozdzielaczach powinny być przewidziane króćce do
termometrów i manometrów. Oprawy termometrów i manometrów powinny być łączone
z przewodami lub innymi elementami urządzeń węzła za pomocą połączeń gwintowych
umożliwiających łatwy demontaż. Termometry szklane cieczowe należy montować
w tulejach sięgających do połowy przekroju przewodu, na którym ma być mierzona
temperatura przepływającego czynnika. Ten sam warunek odnosi się do montażu czujnika
termometru tarczowego lub oporowego elektrycznego. Manometry tarczowe należy
montować na rurce syfonowej. Na króćcu łączącym rurkę syfonową z przewodem lub
bezpośrednio przed manometrem powinien być zmontowany (dla kontroli) kurek
dwudrogowy, tzw. manometryczny [2, s. 189].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka armatura kontrolno-pomiarowa niezbędna jest do prawidłowej pracy węzła
cieplnego?
2. Jakie zadanie spełnia zawór termostatyczny?
3. Jakie zadanie spełnia regulator różnicy ciśnień?
4. Jaka jest zasada działania regulatora różnicy ciśnień?
5. Jaka jest rola czujników temperatury?
6. Jakie zawory zaliczamy do uzbrojenia zabezpieczajÄ…cego?
7. Jak działa zawór zwrotny?
8. Gdzie i w jakim celu montuje siÄ™ termometry?
9. Gdzie i w jakim celu montuje siÄ™ manometry?
10. Gdzie i w jakim celu montuje siÄ™ kryzy?
4.5.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj pracę regulatora różnicy ciśnień jako różnicowego, ilościowego i upustowo-
-nadmiarowego w zależności od sposobu zamontowania części regulacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową regulatora różnicy ciśnień,
2) określić zasadę działania regulatora jako różnicowego,
3) określić zasadę działania regulatora jako ilościowego,
4) określić zasadę działania regulatora jako upustowo- nadmiarowego,
5) porównać pracę regulatora we wszystkich sposobach zamontowania,
6) zapisać wyniki w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy
 model regulatora różnicy ciśnień,
 rysunki i film przedstawiający pracę regulatora różnicy ciśnień w zależności od sposobu
zamontowania części regulacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej zainstaluj
zawór termostatyczny.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi instalacji zaworu termostatycznego,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami technicznymi montażu i instalacji węzła
cieplnego,
3) przygotować materiały potrzebne do montażu zaworu termostatycznego,
4) ocenić stan techniczny zaworu termostatycznego i jego elementów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5) ustalić kolejność czynności przy montażu zaworu termostatycznego,
6) wyznaczyć miejsce montażu zaworu termostatycznego i jego elementów,
7) zainstalować zawór termostatyczny,
8) dokonać ustawienia odpowiedniej wartości temperatury.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z zamontowanymi przewodami
i urządzeniami( najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych tj. na miejscu budowy węzła cieplnego),
 dokumentacja akp węzła cieplnego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu akp,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur, wkrętaki, suwmiarka,
 materiały i urządzenia potrzebne do montażu: zawór termostatyczny, króćce kołnierzowe,
kształtki.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej dokumentacji technicznej zainstaluj zawór bezpieczeństwa
i dokonaj jego nastawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi instalacji zaworów bezpieczeństwa,
2) przeanalizować dokumentację techniczną,
3) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
warunkami technicznymi montażu i instalacji węzła cieplnego,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu,
5) ocenić stan techniczny zaworu bezpieczeństwa,
6) wyznaczyć miejsce montażu zaworu bezpieczeństwa,
7) zainstalować zawór bezpieczeństwa,
8) dokonać nastawy zaworu bezpieczeństwa.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z zamontowanymi przewodami
i urządzeniami (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych tj. na miejscu budowy węzła cieplnego),
 dokumentacja akp węzła cieplnego,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu węzła cieplnego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur , wkrętaki, piłki ręczne,
 urządzenia i materiały potrzebne do montażu: zawór termostatyczny, akp, króćce
kołnierzowe, kształtki,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować aparaturę kontrolno-pomiarową?
2) zidentyfikować zawory aparatury kontrolno-pomiarowej?
3) ocenić stan techniczny aparatury kontrolno-pomiarowej?
4) wyznaczyć miejsce montażu aparatury kontrolno-pomiarowej?
5) zainstalować aparaturę kontrolno-pomiarową?
6) dokonać regulacji i nastawy aparatury kontrolno-pomiarowej?
7) skontrolować urządzenia pomiarowe i dokonać odczytu?
8) zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu akp?
9) zastosować przepisy bhp przy instalacji akp?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.6. Próba szczelności. Uruchomienie i rozruch węzła cieplnego
4.6.1 Materiał nauczania
Węzeł cieplny należy przygotować do odbioru. W ramach tego przygotowania sprawdza
się zgodność pomieszczeń i urządzeń węzła ciepłowniczego z podanymi niżej wymaganiami.
W pomieszczeniu węzła powinny znajdować się:
 studzienka kanalizacyjna do spuszczania wody z kanalizacji,
 oświetlenie naturalne,
 oświetlenie elektryczne o napięciu 220 i 24 V,
 doprowadzenie wody wodociÄ…gowej,
 kanał wentylacyjny wyciągowy,
 kanał wentylacyjny nawiewny w kształcie litery  Z ,
 podłoga powinna być ułożona ze spadkiem w kierunku studzienki,
 przewody węzła ciepłowniczego powinny spoczywać swobodnie na podporach,
 każdy węzeł powinien mieć zawór bezpieczeństwa,
 przed pierwszymi zaworami, służącymi do odcinania węzła od sieci ciepłowniczej,
powinny znajdować się króćce z kurkami manometrycznymi, służące do montażu
manometrów, którymi mierzy się opory przepływu wody sieciowej w węz
le
ciepłowniczym (ułatwia to regulację węzła),
 w węzłach budynków przyłączonych na końcu sieci ciepłowniczej powinny być
zainstalowane obejścia, co zabezpiecza sieć przed zamarznięciem podczas czasowego
zamknięcia węzła w takim budynku,
 wszystkie elementy węzła ciepłowniczego powinny być zaizolowane.
Drożność przepływów węzła należy sprawdzić- zgodnie z dokumentacją techniczną 
przez ich płukanie. Do tego celu należy użyć wody o temperaturze zbliżonej do temperatury
roboczej. Płukanie wykonuje się przy możliwie największym natężeniu przepływu. Końcową
fazę płukania należy wykonać wodą zasilającą.
Sprawdzenie czystości przewodów polega na pobraniu próbek wody z odwodnień
i określeniu ilości zanieczyszczeń. Wynik uznaje się za dodatni, jeżeli ilość zanieczyszczeń
nie przekracza 5mg/dm3.
Szczelność przewodów i urządzeń sprawdza się dwukrotnie: pierwszy raz w stanie
zimnym, drugi-w stanie gorÄ…cym.
Sprawdzenie szczelności w stanie zimnym należy wykonać:
 po stronie nośnika ciepła w sieci ciepłowniczej-zgodnie z wymaganiami obowiązującymi
dla danej sieci ciepłowniczej,
 po stronie nośnika ciepła w instalacji-zgodnie z wymaganiami obowiązującymi dla danej
instalacji centralnego ogrzewania.
Sprawdzenie szczelności w stanie gorącym oraz ruch próbny węzła należy wykonać
jednocześnie z ruchem próbnym instalacji. Kontroluje się:
 szczelność w trakcie nagrzewnia i ochładzania instalacji węzła,
 szczelność urządzeń zabezpieczających węzeł,
 przepustowość przewodów i urządzeń,
 zgodność parametrów nośnika ciepła z założonymi w projekcie,
 temperaturę w pomieszczeniu węzła i pomieszczenia nad węzłem.
Czas trwania ruchu próbnego węzła powinien wynosić, co najmniej 72 godziny [2, s. 269].
Wszystkie zbiorniki zamknięte i otwarte powinny być przed izolacją cieplna poddane
próbom szczelności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
W wymiennikach ciepła poddaje się próbie ciśnienia oddzielnie część grzejącą
i oddzielnie część ogrzewaną. Wymienniki ciepła poddaje się próbie na zimno po raz
pierwszy bezpośrednio po zakończeniu ich montażu przy odłączonej instalacji, a po raz drugi
razem z całą instalacją po zakończeniu montażu całości.
Instalacje węzła cieplnego należy napełnić wodą na 24 godziny przed rozpoczęciem
próby. Napełnianie powinno odbywać się powoli, aby ułatwić usuwanie powietrza
z przewodów i urządzeń.
Po odpowietrzeniu węzła i usunięciu nieszczelności przeprowadza się próbę ciśnieniową.
Wynik próby należy uznać za dodatni, jeżeli w ciągu 20 minut manometr nie wykaże spadku
ciśnienia.
Prze szczelności na gorąco należy przeprowadzić po uprzednim płukaniu węzła wodą
gorącą. Próbę należy przeprowadzić w miarę możliwości przy najwyższych parametrach
roboczych czujnika grzejnego. Wynik próby uważa się za dodatni, jeżeli całe urządzenie nie
wykazuje przecieków ani roszenia, a po ochłodzeniu stwierdzono brak uszkodzeń i trwałych
odkształceń [2, s. 270].
Każdy węzeł ciepłowniczy poddaje się badaniom sprawdzającym przy odbiorze. Część
tych badań można wykonać przy odbiorach częściowych, a pozostałe przy odbiorze
końcowym.
Badania przy odbiorach częściowych. Podczas odbiorów częściowych węzłów
ciepłowniczych należy sprawdzić:
 zgodność robót objętych odbiorem częściowym z dokumentacją projektową,
 wymiary pomieszczenia,
 dostęp do pomieszczenia,
 jakość wykonania ścian, stropu i podłogi,
 rodzaj i jakość użytych materiałów,
 czystość przewodów,
 zabezpieczenie antykorozyjne,
 szczelność w stanie zimnym.
Badania przy odbiorze końcowym. Podczas odbioru końcowego węzła ciepłowniczego
należy sprawdzić:
 zgodność elementów nie objętych odbiorami częściowymi z dokumentacją projektową,
 odległości miedzy urządzeniami,
 poziom hałasu,
 wentylacje pomieszczenia,
 oświetlenie i instalację elektryczną,
 instalacjÄ™ wodociÄ…gowÄ… i kanalizacyjnÄ…,
 wymienniki ciepła,
 pompy,
 odmulacze,
 liczniki ciepła,
 izolacjÄ™ cieplnÄ…,
 urzÄ…dzenia zabezpieczajÄ…ce,
 urzÄ…dzenia automatycznej regulacji,
 szczelność w stanie gorącym oraz przeprowadzić ruch próbny.
Jeżeli którekolwiek z badań dało wynik negatywny, należy wykonać poprawki
i uzupełnienia, a badanie przeprowadzić powtórnie.
Po uzyskaniu pozytywnych wyników badań oraz po przeprowadzeniu ruchu próbnego
z wynikiem pozytywnym sporządza się protokół odbioru robót, zawierający następujące dane:
 skład komisji odbioru,
 opis odbieranego węzła,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
 wykaz dokumentów przedstawionych komisji.
 wykaz przeprowadzonych badań,
 dokumentację techniczną i stwierdzenie, że węzeł został wykonany zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami [2, s. 272÷273].
Przyjęcie do eksploatacji węzłów cieplnych nowych, przebudowanych lub po remoncie
może nastąpić po spełnieniu wymagań Polskich Norm, a w szczególności po:
 sprawdzeniu zgodności wykonania węzła cieplnego z dokumentacją techniczną
i warunkami przyłączenia do sieci cieplnej,
 przedstawieniu protokołów odbiorów częściowych, oględzin, prób, badań i pomiarów
dokonywanych w poszczególnych fazach budowy, przebudowy lub remontu węzłów
cieplnych, stwierdzających zgodność ich wykonania z dokumentacją techniczną,
 przedstawieniu protokołów odbiorczych stwierdzających usunięcie usterek i nieprawidłowości,
 stwierdzeniu oczyszczenia i przepłukania sieci cieplnych, a w przypadku węzłów
cieplnych bezpośrednio łączących instalację odbiorczą z siecią cieplną  przepłukania
tych instalacji,
 stwierdzeniu pozytywnych wyników prób wytrzymałościowych i szczelności oraz prób
hydraulicznych i ciśnieniowych rurociągów wraz z armaturą,
 stwierdzeniu pozytywnych wyników sprawdzenia kompensacji,
 stwierdzeniu prawidłowości działania urządzeń podstawowych i pomocniczych, urządzeń
zabezpieczających, odwadniających i odpowietrzających zasuw i zaworów odcinających,
aparatury kontrolno-pomiarowej oraz sygnalizacyjnej,
 sprawdzeniu stanu wyposażenia węzłów cieplnych w urządzenia automatycznej regulacji
i prawidłowości ich działania.
Sieć cieplna powinna mieć określone wielkości przepływu i wykresy regulacyjne
temperatur wody sieciowej w węzłach cieplnych zasilających poszczególnych odbiorców.
Ilość i temperatura wody sieciowej przepływającej przez węzeł w określonych warunkach
eksploatacji powinna uwzględniać charakterystyki cieplne instalacji odbiorczych i zapewniać
właściwe warunki pracy odbiorników energii cieplnej. Podstawowe dane oraz charakterystykę
sieci cieplnej i przepompowni, umożliwiające właściwe współdziałanie w prowadzeniu
eksploatacji systemu ciepłowniczego w sposób zapewniający racjonalne i oszczędne
użytkowanie paliw i energii, udostępnia się jednostce gospodarki uspołecznionej
zarzÄ…dzajÄ…cej z
ródłem energii cieplnej. Temperatury wody sieciowej w rurociągu zasilającym
i powrotnym powinny być regulowane zgodnie z wykresami regulacyjnymi,
opracowywanymi dla każdego sezonu grzewczego.
Wykresy regulacyjne, powinny być opracowane zgodnie z zasadami ustalania
temperatury wody sieciowej w z
ródłach ciepła i sieciach cieplnych oraz powinny uwzględniać
charakterystykę cieplną instalacji odbiorczych przyłączonych do danej sieci cieplnej.
Wykresy te powinny być opracowywane w porozumieniu z dostawcą energii cieplnej oraz
uzgodnione z właściwym terenowo okręgowym inspektoratem gospodarki energetycznej.
W wyznaczonych punktach kontrolnych należy prowadzić rejestrację ciśnień wody sieciowej
przy wejściu i powrocie, a w szczególności przepływów, ciśnień i temperatur nośnika energii
cieplnej, oraz okresowe badania jakości wody sieciowej i wody uzupełniającej, a także
odczyty ilości wody uzupełniającej, kierowanej do sieci cieplnej.
Częstotliwość zapisów i badań, ustala osoba sprawująca nadzór nad eksploatacją sieci
cieplnej. W sezonie grzewczym zapisy powinny być dokonywane, co najmniej raz w miesiącu
[2,s.278].
Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót według
następujących zasad:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
 Rurociągi mierzy się po osi na odcinkach prostych, a na łukach po zewnętrznej ich
stronie. Pomierzone długości zestawia się według rodzaju rur, średnic oraz grubości
ścianek. Od pomierzonej długości rurociągu obejmuje się długości łuków,
kompensatorów i armatury kołnierzowej. Nie odlicza się kształtek i armatury łączonej na
gwint. Zwężki dolicza się do długości rur o większej średnicy.
 UrzÄ…dzenia i armaturÄ™ obmierza siÄ™ w kompletach i sztukach.
 Przejścia przez ściany budynków obmierza się w sztukach.
 Izolację termiczną obmierza się w m2 powierzchni w rozwinięciu. Obwód izolowanych
przewodów i urządzeń należy obmierzyć po zewnętrznej stronie izolacji (a nie
przewodów) [3, s. 122].
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady sprawdzania drożności przewodów węzła cieplnego?
2. W jaki sposób sprawdza się czystość przewodów?
3. Jaki jest przebieg próby szczelności na zimno?
4. Jaki jest przebieg próby szczelności na gorąco?
5. Jakie warunki techniczne należy spełnić w trakcie prób szczelności?
6. W jaki sposób uruchamia się węzeł cieplny?
7. Co podlega sprawdzeniu podczas odbiorów częściowych węzła?
8. Co podlega sprawdzeniu podczas odbioru końcowego?
9. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem przewodów, armatury i urządzeń?
10. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z wykonaniem izolacji cieplnej przewodów,
armatury i urządzeń?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z rozruchem węzła cieplnego bezpośredniego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi rozruchu węzła cieplnego bezpośredniego,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki związane z rozruchem węzła cieplnego bezpośredniego,
3) opisać czynności związane z rozruchem węzła cieplnego bezpośredniego,
4) wskazać, na czym polega rozruch węzła cieplnego bezpośredniego,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, rysunki i schematy pokazujące rozruch węzłów cieplnych,
 literatura rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 2
Porównaj zakres i przebieg odbioru częściowego i końcowego węzła cieplnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi odbiorów węzłów cieplnych (materiał
nauczania pkt. 4.6.1.),
2) określić zakres i przebieg odbioru częściowego,
3) określić zakres i przebieg odbioru końcowego,
4) porównać oba rodzaje odbiorów robót,
5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj próbę szczelności na zimno węzła cieplnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonania prób szczelności węzła cieplnego,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
warunkami technicznymi wykonania próby szczelności,
3) przygotować urządzenia do wykonania próby szczelności na zimno,
4) ustalić kolejność czynności przy wykonywaniu próby szczelności,
5) wykonać próbę szczelności na zimno węzła cieplnego,
6) zastosować wymagania zawarte w instrukcjach wykonania próby szczelności węzła,
7) dokonać odczytu urządzeń pomiarowych,
8) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z zamontowanym węzłem
cieplnym(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.
na miejscu budowy węzła cieplnego),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi przeprowadzenia próby szczelności,
 urządzenia potrzebne do przeprowadzenia próby szczelności,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Dokonaj obmiaru robót przy montażu węzła cieplnego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy montażu węzła cieplnego,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót przy montażu węzła
cieplnego oraz przepisami bhp na stanowisku do ćwiczeń,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
3) przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z zamontowanym węzłem(
najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy węzła cieplnego),
 instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót przy montażu węzła cieplnego
oraz przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel badania węzła cieplnego na szczelność?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności na zimno?
4) określić przebieg próby szczelności na gorąco?
5) wykonać próbę szczelności węzła cieplnego?
6) dokonać rozruchu i uruchomienia węzła cieplnego?
7) zastosować wymagania zawarte w instrukcji wykonania prób
szczelności węzła?
8) określić do podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
9) określić, co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
10) wykonać obmiar robót związanych z montażem i instalację węzła
cieplnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.7. Eksploatacja węzłów cieplnych
4.7.1. Materiał nauczania
Do podstawowych zadań służby eksploatacyjnej węzła ciepłowniczego należy:
 prawidłowy rozdział nośnika ciepła (do celów ogrzewania i przygotowywania ciepłej
wody użytkowej),
 zapewnienie właściwej temperatury i przepływów nośnika ciepła,
 pomiar ilości zużytego ciepła.
Równomierne rozprowadzenie ciepła w sieci i instalacji ogrzewczej jest dość
skomplikowane. Regulacji dokonuje się przez dławienie przepływu nośnika ciepła za pomocą
kryz. Kryzy zwiększają jednocześnie stateczność hydrauliczną układu i zapobiegają
zakłóceniom w rozdziale ciepła. Wskaz
nikiem prawidłowego rozdziału nośnika ciepła
w węzłach ciepłowniczych jest temperatura wody powrotnej. Różnica między rzeczywistą
temperaturÄ… powrotu, odczytanÄ… z termometru zainstalowanego na przewodzie wody
powrotnej, a temperaturą powrotną teoretyczną świadczy o niewłaściwej cyrkulacji wody
w instalacji ogrzewczej odbiorcy.
Uruchamiając węzeł ciepłowniczy należy wykonać kolejno następujące czynności:
 przepłukać węzeł w celu usunięcia zanieczyszczeń pozostałych po zakończeniu robót
remontowych; płukanie wykonuje się wodą wodociągową aż do chwili, kiedy ze spustów
zacznie wyciekać czysta woda, a następnie przepłukuje się go wodą z sieci;
 napełnić i rozgrzać węzeł do maksymalnej temperatury pracy, pamiętając o otwarciu
kurków odpowietrzających; podczas uruchamiania węzła należy sprawdzić szczelność
wszystkich jego elementów;
 włączyć  przez otworzenie odpowiednich zaworów na zasilaniu i powrocie-instalację
centralnego ogrzewania i wymienniki ciepłej wody do normalnej pracy.
Jednym z ważnych elementów węzła ciepłowniczego są odmulacze.
W celu uruchomienia zamontowanego odmulacza należy wykonać następujące czynności:
 zamknąć zawór spustowy odmulacza; odmulacz napełniać przez niewielkie odkręcenie
(o 0,5 obrotu) głównego zaworu na powrocie oraz najbliższego zaworu zainstalowanego
za odmulaczem; główny zawór zasilający instalację musi być zamknięty;
 w wypadku wystąpienia przecieków na uszczelkach napełnianie należy przerwać
i dokręcić nakrętki śrub w połączeniach kołnierzowych;
 napełnianie odmulacza należy zakończyć po stwierdzeniu wypływu równomiernego
strumienia wody przez zawór odpowietrzający;
 otworzyć zawór spustowy, wodę z odmulacza usunąć do kanalizacji i wyżej wymienione
czynności powtarzać aż do uzyskania wypływu przez spust prawie czystej wody;
 zamknąć zawór spustowy i odpowietrzający odmulacza;
 ostrożnie otworzyć (o 0,5 obrotu) główny zawór zasilający instalację; w wypadku
stwierdzenia nieszczelności zawór należy zamknąć i dociągnąć nakrętki śrub połączeń
kołnierzowych;
 po 5 minutach obserwacji pracy odmulacza otworzyć na chwilę i zamknąć zawór
odpowietrzajÄ…cy;
 otworzyć całkowicie główne zawory na zasilaniu i powrocie instalacji.
 po uruchomieniu odmulacz nadaje siÄ™ do eksploatacji [2, s. 276].
Stan węzłów ciepłowniczych należy, co pewien czas kontrolować. W zakres przeglądu węzła
wchodzą następujące czynności:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
 uzupełnienie uszkodzonych pokryć antykorozyjnych, polegające na oczyszczeniu z rdzy
miejsc, na których ona występuje, następnie dwukrotnym pomalowaniu farbą
antykorozyjnÄ…;
 w uzupełnienie uszkodzonych izolacji cieplnych, które ulegają uszkodzeniu podczas
pracy monterów wykonujących inne czynności w węz
le ciepłowniczym;
 uszczelnienie dławnic zaworów i wszelkich połączeń kołnierzowych przez uzupełnienie
sznura azbestowego w dławnicach i dokręcenie śrub lub wymianę uszczelek
w połączeniach kołnierzowych;
 regulacja zaworów bezpieczeństwa; w zależności od rodzaju zaworu (ciężarkowy lub
sprężynowy) reguluje się odstęp zawieszenia ciężaru od głowicy zaworu lub wstępne
naprężenie sprężyny;
 uszczelnienie dławnic pomp obiegowych lub cyrkulacyjnych przez ich dokręcenie lub
uzupełnienie szczeliwa;
 odpowietrzenie najwyższych elementów węzła przez odkręcenie kurków
odpowietrzajÄ…cych;
 przeprowadzenie regulacji hydraulicznej, tj. uzyskanie założonych przepływów nośnika
ciepła w poszczególnych odcinkach instalacji.
W ramach przeglądu odmulaczy czynności eksploatacyjne dotyczą okresowego spustu
zanieczyszczeń i płukania odmulaczy oraz oczyszczenia wkładu siatkowego [2, s. 277].
Spustu zanieczyszczeń i płukania odmulacza siatkowego należy dokonywać:
 po l miesiÄ…cu pracy odmulacza, liczÄ…c od poczÄ…tku sezonu grzewczego,
 po l miesiącu pracy odmulacza uruchomionego po każdym awaryjnym zatrzymaniu
przepływu w instalacji,
 po stwierdzeniu nieprawidłowości w działaniu centralnego ogrzewania, których
przyczyną może być nadmierne zanieczyszczenie siatki odmulacza.
Po każdym sezonie grzewczym odmulacz należy dokładnie oczyścić. Jeśli woda
w instalacji jest bardzo zanieczyszczona, to czyszczenie odmulacza należy wykonywać także
w okresach wyżej wymienionych-zamiast płukania.
Podczas płukania odmulacza siatkowego należy wykonać kolejno następujące
czynności:
 zamknąć główne zawory na zasilaniu i powrocie (węzła cieplnego) oraz najbliższy zawór
za odmulaczem;
 po odcięciu odmulacza od instalacji odczekać 5 minut do częściowego schłodzenia wody;
sprawdzić na manometrach kontrolnych, czy ciśnienie w instalacji spadło do  O ;
 odkręcić zawór odpowietrzający odmulacz,
 odkręcić zawór spustowy i spuścić zanieczyszczoną wodę do kanalizacji;
 przystąpić do płukania odmulacza, odkręcając zawór za odmulaczem oraz o 0,5 obrotu
główny zawór na powrocie;
 płukać odmulacz wstecznym pulsacyjnym strumieniem wody z powrotu, kilkakrotnie
odkręcając (o 0,5 obrotu) i zamykając zawór za odmulaczem;
 po uzyskaniu wypływu przez spust prawie czystej wody płukanie zakończyć.
W wypadku  zawieszenia się" wody w zbiorniku odmulacza podczas spustu należy
pukać dłonią w zbiornik bądz
otworzyć na chwilę zawór odpowietrzający instalację.
Przyczyną braku spustu wody może być także zatkanie się zaworu spustowego
odmulacza. W tym wypadku należy odłączyć odmulacz od instalacji, zamykając odpowiednie
zawory, i przepchnąć za pomocą drutu zawór spustowy (bądz
go zdemontować i przepchnąć
króciec spustowy). Po zakończeniu płukania należy wykonać czynności opisane przy
uruchamianiu odmulaczy [2, s. 276].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Czyszczenie odmulacza siatkowego polega na otwarciu włazu odmulacza, wyjęciu
i oczyszczeniu wkładu siatkowego. Należy je przeprowadzić następująco:
 zamknąć główne zawory na zasilaniu i powrocie oraz najbliższy zawór za odmulaczem;
 odczekać 5 minut do częściowego schłodzenia wody; sprawdzić na manometrach
kontrolnych, czy ciśnienie w instalacji spadło do  O ;
 odkręcić zawór odpowietrzający odmulacz;
 odkręcić zawór spustowy i spuścić zanieczyszczoną wodę do kanalizacji;
 po wychłodzeniu odmulacza odkręcić nakrętkę i zdjąć (do góry)pałąk z włazu
odmulacza;
 przytrzymujÄ…c pokrywÄ™ wÅ‚azu za uchwyt, obrócić jÄ… o 90° i wyciÄ…gnąć na zewnÄ…trz;
w wypadku przyklejenia się uszczelki włazu należy lekko uderzyć w pokrywę młotkiem;
 ocenić stan uszczelki włazu i w razie jej uszkodzenia wymienić na nową;
 wyciągnąć (do góry) na zewnątrz pręt mocujący wkład siatkowy;
 przytrzymując za uchwyt wkład siatkowy, wysunąć go z króćca wylotowego, wykonując
ruch przeciwny do kierunku przepływu nośnika ciepła i wyciągnąć go (do góry) na
zewnÄ…trz;
 siatkę wkładu należy oczyścić szczotką pod strumieniem wody z wodociągu; można
także czyścić siatkę przez zanurzenie wkładu w naczyniu z wodą;
 wnętrze odmulacza oczyścić i wypłukać za pomocą węża gumowego podłączonego do
wodociągu, wkładanego przez otwór włazowy.
Montaż poszczególnych elementów odmulacza należy wykonywać w odwrotnej
kolejności. Po wsunięciu wkładu siatkowego w króciec wylotowy należy wykonać kilka
ruchów wkładem siatkowym, tak aby otwory, przez które przechodzi pręt, znalazły się na
jednej osi. Następnie trzeba przez te otwory przełożyć pręt, sprawdzając czy zajął on takie
samo położenie jak przed wyjęciem oraz sprawdzając pewność zamocowania wkładu
siatkowego. Przed dokręceniem nakrętki należy zwrócić uwagę na prawidłowe ułożenie się
uszczelki.
Następnie należy wykonać czynności opisane przy uruchomieniu odmulaczy [2, s. 280].
Usterki w pracy pomp obiegowych. Usterki te występują przeważnie w wyniku
nieszczelności dławnic; usunięcie ich polega na założeniu szczeliwa. W razie większych
uszkodzeń należy zwrócić się do specjalnego zakładu naprawczego.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Jakie czynności należą do zadań służby eksploatacyjnej?
2. Jakie czynności należy wykonać przy uruchamianiu węzła cieplnego?
3. Jakie czynności należy wykonać przy uruchamianiu odmulacza?
4. Jakie czynności należy wykonać podczas przeglądu węzła cieplnego?
5. Jakie czynności należy wykonać podczas płukania odmulacza?
6. Jakie czynności należy wykonać podczas czyszczenia odmulacza?
7. Jakie czynności należy wykonać podczas konserwacji węzła cieplnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z uruchomieniem węzła cieplnego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi uruchomienia węzła cieplnego,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki związane z uruchomieniem węzła cieplnego,
3) opisać czynności związane z uruchomieniem węzła cieplnego,
4) wskazać, na czym polega uruchomienie węzła cieplnego,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, rysunki i schematy pokazujące uruchomienie węzła cieplnego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Opisz czynności związane z lokalizowaniem i usuwaniem awarii eksploatowanych
węzłów cieplnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobami lokalizowania i usuwania awarii węzłów cieplnych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające sposoby lokalizacji i usuwania awarii
węzłów cieplnych,
3) opisać czynności, jakie należy wykonać w ramach usuwania awarii węzłów cieplnych,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 filmy przedstawiające sposoby lokalizacji i usuwania awarii węzłów cieplnych,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające sposoby lokalizacji i usuwania awarii węzłów
cieplnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj płukanie odmulacza siatkowego w ramach czynności eksploatacyjnych
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi płukania odmulacza siatkowego w ramach
czynności eksploatacyjnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
warunkami technicznymi eksploatacji węzła cieplnego,
3) przygotować materiały i sprzęt potrzebne do płukania odmulacza siatkowego,
4) ustalić kolejność czynności przy płukaniu odmulacza siatkowego,
5) wykonać płukanie odmulacza siatkowego,
6) ocenić poprawność wykonanego zadania i sporządzić notatkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu węzła cieplnego z zamontowanym węzłem
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na
miejscu budowy węzła cieplnego),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi eksploatacji węzłów cieplnych,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do płukania odmulacza siatkowego,
 literatura z rozdziału 6.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zadania służby eksploatacyjnej?
2) określić czynności przy uruchomieniu węzła cieplnego?
3) przeprowadzić przeglądy węzła cieplnego?
4) zlokalizować awarie węzła cieplnego?
5) usunąć awarie węzła cieplnego?
6) dokonać czynności konserwacyjnych urządzeń węzła cieplnego?
7) zastosować przepisy bhp przy eksploatacji węzłów cieplnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna
z nich jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Narzędzia i przyrządy pomiarowe powinny się znajdować:
a) w jednej skrzynce.
b) w oddzielnych skrzynkach.
c) razem w wyrobami gotowymi.
d) nie ma znaczenia gdzie.
2. Węzeł pośredni jest węzłem:
a) pomiarowym.
b) hydroelewatorowym.
c) wymiennikowym.
d) zamieszania pompowego.
3. Jakie urzÄ…dzenie przedstawia rysunek:
a) zasobnik ciepła.
b) naczynie wzbiorcze.
c) wymiennik ciepła typu JAD.
d) pojemnościowy wymiennik ciepła.
4. Zasobniki ciepła służą do:
a) magazynowania c.w.u.
b) podgrzewania c.w.u.
c) regulowania ciśnienia c.w.u.
d) wytwarzania c.w.u.
5. W instalacji c.w.u. nie stosuje się węzła cieplnego:
a) bezpośredniego.
b) jednostopniowego szeregowego.
c) jednostopniowego równoległego.
d) dwustopniowego szeregowo równoległego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
6. W wymienniku ciepła płytowym każda następna płyta grzejna jest odwrócona w stosunku
do poprzedniej:
a) o 90°.
b) o 150°.
c) o 180°.
d) o 360°.
7. Pompy obiegowe mają za zadanie zapewnić:
a) obieg nośnika ciepła w sieci cieplnej.
b) obieg nośnika ciepła w instalacji c.o.
c) obieg nośnika ciepła w instalacji c.w.u.
d) obieg nośnika ciepła w węz
le.
8. Naczynia wzbiorcze przeponowe stosuje siÄ™:
a) w otwartych instalacjach c.o.
b) w otwartych instalacjach c.w.u.
c) w zamkniętych instalacjach c.o.
d) w zamkniętych instalacjach c.w.u.
9. Filtry siatkowe sÄ… instalowane:
a) na przewodzie powrotnym z instalacji c.o. do wymiennika ciepła.
b) przed armaturÄ… regulacyjnÄ….
c) na przewodzie powrotnym przed zaworem odcinającym węzeł od sieci cieplnej.
d) na przewodzie zasilającym przed zaworem odcinającym węzeł od sieci cieplnej.
10. Licznik ciepła jako urządzenie pomiarowe określa:
a) rzeczywistą ilość pobieranej mocy cieplnej.
b) rzeczywistą ilość nośnika ciepła.
c) rzeczywistą wartość temperatury nośnika ciepła.
d) rzeczywistą wartość ciśnienia nośnika ciepła.
11. Jakie urzÄ…dzenie przedstawia rysunek:
a) filtroodmulnik magnetyczny.
b) naczynie wzbiorcze przeponowe.
c) filtr siatkowy.
d) odmulacz siatkowy.
12. Zawór termostatyczny służy do:
a) regulacji temperatury w wymiennikach ciepła.
b) regulacji ciśnienia w wymiennikach ciepła.
c) mieszania i rozdzielania nośników ciepła.
d) otwierania i zamykania przepływu nośnika ciepła.
13. Jakie urzÄ…dzenie przedstawia rysunek:
a) zawór zwrotny.
b) regulator różnicy ciśnień.
c) zawór bezpieczeństwa sprężynowy.
d) zawór bezpieczeństwa ciężarkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
14. Do dławienia ciśnienia nośnika ciepła służą:
a) manometry oporowe.
b) kryzy dławiące.
c) zawory trójdrogowe.
d) manometry przeponowe.
15. Obmiaru urządzeń w węz
le cieplnym dokonuje siÄ™:
a) w sztukach.
b) w kilogramach.
c) w kompletach.
d) w metrach.
16. Regulator różnicy ciśnień w zależności od sposobu zamontowania jarzma części regulacyjnej
nie może pracować jako:
a) różnicowy.
b) ilościowy.
c) upustowo-nadmiarowy.
d) termostatyczny.
17. Wynik sprawdzenia czystości przewodów uznaje się za dodatni, jeżeli ilość zanieczyszczeń
nie przekracza:
a) 5mg/dm3.
b) 10mg/dm3.
c) 5mg/dm3.
d) 100mg/dm3.
18. Czas trwania ruchu próbnego węzła powinien wynosić, co najmniej
a) 12 godzin.
b) 24 godziny.
c) 36 godzin.
d) 72 godziny.
19. Do podstawowych zadań służby eksploatacyjnej węzła cieplnego nie należy:
a) pomiar zużytej wody wodociągowej.
b) prawidłowy rozdział nośnika ciepła.
c) zapewnienie właściwej temperatury i przepływów nośnika ciepła.
d) pomiar zużytego ciepła.
20. Wskaz
nikiem prawidłowego rozdziału nośnika ciepła w węzłach cieplnych jest:
a) temperatura wody zasilajÄ…cej.
b) temperatura wody powrotnej.
c) ciśnienie wody zasilającej.
d) ciśnienie wody powrotnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.............................................................................................................................
Montaż i instalacja węzła cieplnego.
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP, Warszawa 1998.
2. Dzierżawski T.: Gazownictwo i Ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1996.
3. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M. Kosztorysowanie w Budownictwie. WSiP,
Warszawa 1995.
4. Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja, WsiP,
Warszawa 1991.
5. Raczkowski B.: BHP w praktyce. OD i DK Gdańsk Wrzeszcz.
6. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe, Arkady 1988.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny,
4. Instalacje sanitarne.
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PN-98/H-74200  Rury stalowe ze szwem gwintowane .
PN-80/H-74219  Rury stalowe bez szwu walcowane na gorąco ogólnego
zastosowania .
PN-85/B-02421  Ogrzewnictwa i ciepłownictwo. Izolacja cieplna rurociągów,
armatury i urządzeń. Wymagania i badania .
PN-91/B-02421  Ogrzewnictwa i ciepłownictwo. Zabezpieczenie instalacji
ogrzewań wodnych systemu zamkniętego z naczyniami
wzbiorczymi przeponowymi. Wymagania .
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów urządzeń i wyposażenia węzłów
cieplnych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55