MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Gołębiowska
Montaż sieci cieplnej 713[03].Z4.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Opracowanie redakcyjne:
inż. Anna Gołębiowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z4.04
 Montaż sieci cieplnej zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu Monter sieci
komunalnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony ppoż. przy montażu
sieci cieplnej 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2. Rodzaje sieci cieplnych 12
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
14
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów
15
4.3. Sieci cieplne z rur preizolowanych 16
4.3.1. Materiał nauczania
16
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów
21
4.4. Kanały ciepłownicze 22
4.4.1. Materiał nauczania
22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
24
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów
26
4.5. Punkty stałe i podpory przesuwne 27
4.5.1. Materiał nauczania
27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
29
4.5.3. Ćwiczenia 30
4.5.4. Sprawdzian postępów
31
4.6. Rurociągi montowane w kanałach ciepłowniczych 32
4.6.1. Materiał nauczania
32
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
33
4.6.3. Ćwiczenia
33
4.6.4. Sprawdzian postępów
35
4.7. Komory ciepłownicze 36
4.7.1. Materiał nauczania
36
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
37
4.7.3. Ćwiczenia
37
4.7.4. Sprawdzian postępów
39
4.8. Kompensacja rurociągów 40
4.8.1. Materiał nauczania 40
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
44
4.8.3. Ćwiczenia 44
4.8.4. Sprawdzian postępów
45
4.9. Uzbrojenie sieci cieplnej 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9.1. Materiał nauczania
46
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
49
4.9.3. Ćwiczenia 49
4.9.4. Sprawdzian postępów
50
4.10. Izolacja cieplna rurociągów 51
4.10.1. Materiał nauczania
51
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
52
4.10.3. Ćwiczenia 53
4.10.4. Sprawdzian postępów
54
4.11. Aparatura kontrolno-pomiarowa, automatyka i sygnalizacja alarmowa 55
4.11.1. Materiał nauczania 55
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 56
4.11.3. Ćwiczenia 56
4.11.4. Sprawdzian postępów 57
4.12. Próba szczelności i odbiór sieci cieplnej 58
4.12.1. Materiał nauczania 58
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 60
4.12.3. Ćwiczenia 60
4.12.4. Sprawdzian postępów 62
4.13. Eksploatacja sieci cieplnej 63
4.13.1. Materiał nauczania 63
4.13.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 65
4.13.3. Ćwiczenia 65
4.13.4. Sprawdzian postępów 66
5. Sprawdzian osiągnięć 67
6. Literatura 71
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu przewodów
i uzbrojenia sieci cieplnej.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem.
- Materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz
inne z
ródła informacji.
- Zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania.
- Ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne.
- Sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego
sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela.
- Sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej.
- Wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż sieci cieplnej , której treści teraz poznasz jest jednym
z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu sieci cieplnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
Moduł 713[03].Z4
Technologia montażu sieci cieplnych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy
montażu rurociągów
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z4.04
Montaż sieci cieplnej
713[03].Z3.05
Montaż i instalacja węzła cieplnego
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać połączenia rur sieciowych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych
oraz do wykonania montażu połączeń rur sieciowych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu sieci cieplnej,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu sieci cieplnych,
- przygotować materiały potrzebne do montażu rurociągów i uzbrojenia sieci cieplnej,
- ocenić stan techniczny rur, kształtek i uzbrojenia sieci cieplnej,
- dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do obróbki rur oraz montażu rurociągów i uzbrojenia sieci
cieplnej,
- dobrać środki do transportu elementów sieci cieplnej na miejsce montażu,
- przetransportować elementy sieci cieplnej na miejsce montażu,
- wyznaczyć miejsca montażu podpór, uzbrojenia, kompensatorów wydłużeń cieplnych,
- zamontować przewody zasilające i powrotne sieci cieplnej w kanałach,
- zamontować przewody zasilające i powrotne sieci cieplnej z rur preizolowanych,
- zainstalować urządzenia AKP, automatyki i sygnalizacji alarmowej,
- wykonać podporę stałą i ślizgową,
- wykonać komorę ciepłowniczą,
- wykonać kanały sieci cieplnej,
- zamontować kompensatory wydłużeń cieplnych,
- wykonać izolacje termiczną przewodów sieci cieplnej,
- skontrolować poprawność montażu rurociągów sieci cieplnej,
- usunąć ewentualne usterki w sieci cieplnej,
- dokonać montażu uzbrojenia sieci cieplnej,
- sprawdzić poprawność montażu uzbrojenia sieci cieplnej,
- skontrolować prawidłowość działania zamontowanego uzbrojenia sieci cieplnej,
- usunąć usterki występujące w uzbrojeniu sieci cieplnej,
- połączyć węzły cieplne z siecią cieplną,
- wykonać próbę szczelności sieci cieplnych,
- dokonać płukania sieci cieplnych,
- przygotować sieć cieplną do odbiorów częściowych i końcowych,
- zdemontować elementy sieci cieplnej,
- zlokalizować awarie eksploatowanych sieci cieplnych,
- usunąć awarie eksploatowanych sieci cieplnych,
- przeprowadzić przegląd oraz dokonać czynności konserwacyjnych sieci cieplnych,
- sporządzić obmiar wykonanych robót,
- wykorzystać dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony ppoż. przy
montażu sieci cieplnej
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu przewodów sieci cieplnej.
W czasie prac montażowych lub eksploatacyjnych na sieci ciepłowniczej pracodawca powinien
zapewnić pracownikom odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne, zwłaszcza: pomieszczenie
do podgrzewania i spożywania posiłków, szatnię na odzież własną i roboczą, umywalnię
z kabinami natryskowymi, suszarnię odzieży i obuwia, pomieszczenie ustępowe. W przypadku
prowadzenia robót z dala od zakładu pracy należy zapewnić pracownikom przewóz na miejsce,
schronisko przewoz
ne lub stałe oraz ustęp. Prace należy prowadzić z zastosowaniem niezbędnych
środków techniczno-organizacyjnych zapewniających bezpieczeństwo i higienę pracy,
przewidzianych w projekcie organizacji robót lub w instrukcji technologicznej.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego.
Åšrodki ochrony indywidualnej:
- odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,
- środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,
- środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,
- środki ochrony głowy: kask ochronny,
- środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe.
Podczas prac dotyczących ciepłownictwa należy przestrzegać następujących przepisów:
- każde stanowisko robocze (stałe lub przenośne) powinno być zorganizowane zgodnie
z zasadami bhp,
- przy każdym stałym stanowisku pracy powinna znajdować się instrukcja z zakresu bhp,
- wszelkie ciężary (rury, kształtki, materiały) należy opuszczać i podnosić za pomocą
odpowiednich urządzeń; przy opuszczaniu rur preizolowanych należy posługiwać się szerokimi
pasami (zamiast haków) w celu ochrony przed zniszczeniem,
- przed rozpoczęciem opuszczania rur do wykopu należy starannie sprawdzić wszystkie
mechanizmy i urządzenie używane do tego celu,
- liny, pasy, pętle powinny być poddane trzykrotnym badaniom wytrzymałości na zrywanie; koła
zębate dz
wigarów i wielokrążków nie mogą mieć obłamanych zębów; urządzenia hamujące
w dz
wigach powinny pracować bez żadnych zakłóceń,
- zabronione jest ponowne łączenie zerwanych lin, pętli, łańcuchów  należy je zawsze
zastępować nowymi,
- nie wolno zostawiać rur w pozycji wiszącej, a w czasie krótkich przerw powinny być one pod
dozorem osób odpowiednio przeszkolonych,
- zabronione jest stawanie i praca pod opuszczanymi lub podciÄ…ganymi rurami lub stawanie na
nich,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- wszystkie prace zespołowe przy transporcie ręcznym powinny być kierowane przez
odpowiednio przeszkolonych pracowników,
- ręczne opuszczanie rur należy wykonać z użyciem dwóch lin; robotnicy wykonujący tę pracę
powinni znajdować się w odległości 2 m od brzegu wykopu,
- w czasie podnoszenia rur przed ułożeniem ich na podkładkach (lub przy podnoszeniu innych
materiałów) nie wolno nikomu przebywać w wykopie,
- w czasie napraw przewodów podziemnych miejsce pracy powinno być zabezpieczone za
pomocą barier i znaków ostrzegawczych z odpowiednimi napisami,
- roboty wewnątrz kanałów, komór ciepłowniczych, w których może znajdować się gaz
(pochodzący z biegnącego obok nieszczelnego gazociągu) należy wykonywać po uprzednim
skontrolowaniu i przewietrzeniu; na zewnątrz powinien znajdować się pracownik czuwający
nad pracą i bezpieczeństwem osób pracujących wewnątrz wyżej wymienionych urządzeń,
- podczas prób przewodów ciepłowniczych i uzbrojenia nie wolno dokonywać jakichkolwiek
napraw urządzeń znajdujących się pod ciśnieniem,
- nie wolno opierać się o rury i uzbrojenie, ani ich przesuwać, jeśli pod nimi pracują robotnicy
[3, s.220].
Podczas prac związanych z układaniem izolacji przeciwwilgociowych w kanałach i komorach
sieci ciepłowniczej należy przestrzegać następujących zasad:
- prace izolacyjne należy wykonać w odzieży ochronnej,
- miejsce pracy powinno być zaopatrzone w odpowiednie tablice ostrzegawcze,
- materiały izolacyjne należy składować w odległości, co najmniej 20 m od palenisk z otwartym
ogniem,
- w pobliżu kotłów do podgrzewania smoły lub masy bitumicznej powinny być obecne tylko
osoby pracujÄ…ce przy zalewaniu lub izolowaniu,
- odlegÅ‚oÅ›ci miÄ™dzy kotÅ‚ami ustawionymi obok siebie powinny wynosić 2÷3 m,
- kotły należy ustawić na równej powierzchni (bez dołów i jam); wokół nich nie mogą
znajdować się beczki i obręcze po masie bitumicznej,
- przy palenisku powinny znajdować się: łopaty, piasek, koce azbestowe oraz gaśnice pianowe
do gaszenia płonącego lepiku,
- płonący lepik należy gasić tylko za pomocą wyżej wymienionego sprzętu i materiałów
(nie wolno używać wody),
- nie wolno podgrzewać na otwartym ogniu lepiku przeznaczonego do układania na zimno;
należy go podgrzać w naczyniu wstawionym do gorącej wody,
- masa bitumiczna i inne materiały izolacyjne powinny znajdować się w pobliżu kotłów, lecz
z dala od paliwa,
- miejsca, w których rozlano masę, należy natychmiast zasypać piaskiem lub ziemią,
- uszkodzonych kotłów nie wolno używać; transport roztopionej masy jest dozwolony tylko
w kotłach o dobrze przylegających pokrywach, uniemożliwiających rozpryskiwanie się masy,
- czerpaki i wiadra przeznaczone do rozlewania masy powinny być zawsze w dobrym stanie
technicznym i przed rozpoczęciem pracy dokładnie sprawdzone,
- podawanie do wykopu gorącej masy, potrzebnej do naprawy uszkodzonej izolacji, może
odbywać się za pomocą liny z hakiem, na którym zawieszone jest wiadro; robotnik
opuszczajÄ…cy wiadro powinien stać na uÅ‚ożonej ponad wykopem platformie zbitej z 2÷3 bali
grubości 50 mm,
- urządzenia służące do przygotowania masy do uszczelniania lub izolacji (asfalt, smoła) należy
umieszczać z dala od wykopu, a naczynie z wyżej wymienionymi materiałami, ze względu na
niebezpieczeÅ„stwo poparzenia kipiÄ…cÄ… masÄ…, napeÅ‚niać do ¾ gÅ‚Ä™bokoÅ›ci,
- resztek roztopionej smoły nie wolno studzić wodą ani wlewać do wody,
- gorący asfalt wolno nakładać tylko na suche i oczyszczone powierzchnie betonowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- miejsce pracy powinno być wyposażone w naftę lub solwentnaftę do zmywania masy
bitumicznej z rÄ…k i obuwia,
- w razie podrażnienia skóry należy zmyć skórę jedną z wyżej wymienionych cieczy, a następnie
ciepÅ‚Ä… wodÄ… i mydÅ‚em oraz posmarować wazelinÄ… [2, s. 286÷290].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie warunki higieniczno-sanitarne musi zapewnić pracodawca?
3. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy układaniu sieci
cieplnej?
4. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas montażu przewodów i armatury sieci cieplnej?
5. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas wykonywania robót w komorach i kanałach
ciepłowniczych?
6. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas prac związanych z układaniem izolacji
przeciwwilgociowych w kanałach i komorach sieci cieplnych?
7. Jakie czynności należy wykonać w razie podrażnienia skóry?
8. Jakie środki ochrony ppoż. powinny znajdować się w pobliżu palenisk do podgrzewania
smoły?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasady bhp, jakich trzeba przestrzegać przy układaniu sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się za przepisami bhp przy układaniu sieci ciepłowniczej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające układanie sieci ciepłowniczych
i stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy bhp,
 film przedstawiający montaż sieci ciepłowniczych i przestrzeganie przepisów bhp,
 zdjęcia lub ilustracje z budowy sieci ciepłowniczych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. związanych z prowadzeniem
prac w kanałach i komorach cieplnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ppoż. dotyczącymi
prac w kanałach i komorach cieplnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac w kanałach i komorach
ciepłowniczych i stosowanie przepisów bhp i ochrony ppoż.,
3) wskazać konieczność stosowania przepisów bhp i ochrony ppoż.,
4) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż sieci ciepłowniczej w kanałach i komorach,
 zdjęcia lub ilustracje z budowy sieci ciepłowniczej i stosowania przepisów bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. podczas prac związanych
z układaniem izolacji przeciwwilgociowych w kanałach i komorach cieplnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony ppoż. przy
wykonywaniu prac izolacyjnych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przygotowywanie masy bitumicznej,
wykonywanie izolacji i stosowane przepisy bhp i ochrony ppoż.,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż.,
5) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy bhp i ochrony ppoż.,
 film przedstawiający prace związane z układaniem izolacji przeciwwilgociowej w kanałach
i komorach,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bhp i ochrony ppoż.?
2) podać przepisy bhp i ochrony ppoż. związane z montażem sieci cieplnych?
3) podać przepisy bhp i ochrony ppoż. związane z układaniem izolacji
przeciwwilgociowej w kanałach i komorach ciepłowniczych?
4) zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu sieci cieplnych ?
5) udzielić pierwszej pomocy w razie podrażnienia skóry masą bitumiczną?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje sieci cieplnych
4.2.1. Materiał nauczania
Układy ciepłownicze składają się z następujących elementów:
- z
ródło ciepła,
- przewody sieci ciepłowniczej,
- instalacja w budynkach.
Sieć ciepłownicza jest to układ przewodów, którymi nośnik ciepła (woda lub para) płynie od
z
ródła ciepła do poszczególnych odbiorców i wraca po oddaniu ciepła. Nośnik ciepła płynący siecią
ciepłowniczą może być wprowadzony do węzłów ciepłowniczych lub bezpośrednio zasilać
instalacje [4, s. 264].
Z uwagi na rodzaj nośnika ciepła sieci dzieli się na:
- wodne,
- parowe.
Ze względu na odbiorcę ciepła sieci dzieli się na:
- komunalne  doprowadzające ciepło do budynków mieszkalnych oraz użyteczności publicznej,
- przemysłowe  doprowadzające ciepło do celów technologicznych w zakładach
przemysłowych,
- mieszane  doprowadzające ciepło do obu wymienionych wyżej odbiorców [4, s. 163].
W zależności od ukształtowania (układu w planie) rozróżnia się sieci:
- promieniowÄ…,
- pajęczą,
- w formie kratownicy,
- pierścieniową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 1. Ukształtowanie sieci ciepłowniczych: a) promieniowej, b) pajęczej, c) w formie kratownicy, d) pierścieniowej,
e) wielopierścieniowej zasilanej z 2 z
ródeł ciepła (elektrociepłowni) [4, s. 266].
Sieć ciepłownicza promieniowa (rys. 1 a)  Przewód zasilający wychodzący ze z
ródła ciepła
rozgałęzia się na mniejsze odcinki, aby w końcu połączyć się z odbiorcami ciepła. Jest to rodzaj
ukształtowania najczęściej stosowany w sieciach ciepłowniczych miejskich.
Sieć ciepłownicza pajęcza (rys. 1 b)  Każdy budynek jest połączony ze z
ródłem ciepła
odrębnym przewodem. Sieć ta jest najbardziej niezawodna w ruchu, gdyż awaria odcinka sieci
doprowadzającego ciepło do jednego nie powoduje konieczności wyłączenia innych budynków.
Sieć ciepłownicza w formie kratownicy (rys. 1 c)  w sieci takiej możliwe jest połączenie
wszystkich odbiorców krótkimi odcinkami przyłączeń i gwarantowana jest duża niezawodność,
ponieważ każdy z odbiorców ma zapewniony dopływ ciepła, z conajmniej 2 kierunków. Może być
zasilana z kilku z
ródeł ciepła. Sieci o takim ukształtowaniu stosuje się bardzo rzadko  tylko
przy zabudowie w formie kwadratów lub prostokątów.
Sieć ciepłownicza pierścieniowa (rys. 1 d, e)  w takiej sieci możliwe jest zasilanie odbiorców
ciepła z dwóch kierunków,  co jest gwarancją dużej niezawodności. Za pomocą odgałęzień sieć
można rozbudowywać w różnych kierunkach. Sieci takie mogą być jedno  lub wielopierścieniowe.
Ciepło może być dostarczone z jednego lub kilku z
ródeł ciepła. Są powszechnie stosowane
w dużych miastach lub takich, które dysponują kilkoma z
ródłami ciepła oraz w przemyśle
[4, s. 266÷267].
Sieci ciepłownicze mogą być jedno-, dwu-, trzy- lub czteroprzewodowe. W gospodarce
komunalnej najczęściej stosuje się system dwuprzewodowy. Jednym przewodem płynie woda
gorąca (zasilająca), a drugim woda ochłodzona (pierwotna). Systemy pozostałe mają zastosowanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
w przemyśle, gdzie poszczególni odbiorcy ciepła wymagają różnych nośników ciepła (woda, para,
powietrze), o różnych parametrach (temperatura, ciśnienie) [4, s. 267].
W zależności od ułożenia względem poziomu terenu rozróżnia się:
- sieci podziemne (kanałowe i bezkanałowe),
- sieci nadziemne.
Sieci ciepłownicze nadziemne są często stosowane w przemyśle. W budownictwie
komunalnym wybór nadziemnego ułożenia sieci ciepłowniczej tłumaczy się często: wysokim
poziomem wód gruntowych i zalewowych wód wiosennych, znacznym zagęszczeniem
podziemnych urządzeń wzdłuż trasy projektowanej sieci, dużą liczbą skrzyżowań trasy z torami
kolejowymi i raptownymi zmianami ukształtowania terenu. W pozostałych wypadkach buduje się
sieci typu podziemnego [2, s. 177].
Rozwiązania konstrukcyjne sprowadzają się do układania sieci na:
- niskich lub wysokich słupach stalowych lub żelbetowych,
- masztach,
- estakadach (pomostach).
Rys. 2. Przewody sieci ciepłowniczych układanych nad ziemią: a) na niskich słupach, b) na słupach stalowych, c) na
masztach, d) na estakadzie [4, s. 272].
Najtańszym z wymienionych rozwiązań są sieci na niskich słupach. Dodatkową zaletą jest
wygodny dostęp do przewodów, osprzętu na nim zamocowanego oraz szybsze i łatwiejsze
układanie sieci. Obsługa i konserwacja tych sieci jest wygodna i sprawna.
Maszty i estakady stosuje się, jeśli wymagane jest zachowanie większych odległości między
sąsiadującymi słupami.
Do sieci nadziemnych zalicza się również przewody prowadzone w budynkach [4, s.272].
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zadania spełnia sieć ciepłownicza?
2. Jak dzielimy sieci ciepłownicze w zależności od ukształtowania?
3. Jak dzielimy sieci ciepłownicze w zależności od ułożenia względem poziomu terenu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4. W jaki sposób układamy sieci ciepłownicze nadziemne?
5. Czym należy się kierować przy wyborze typu sieci ciepłowniczej (nadziemna czy podziemna)?
6. Jakie elementy można wyodrębnić w sieci ciepłowniczej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj układy sieci ciepłowniczej: promieniowy i pierścieniowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z układami sieci ciepłowniczej i ich charakterystyką,
2) zapoznać się ze schematami poszczególnych układów sieci ciepłowniczych,
3) określić cechy układów promieniowego i pierścieniowego sieci ciepłowniczej,
4) zestawić cechy układów sieci ciepłowniczej w formie porównania,
5) wyniki zapisać we zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania zawierające charakterystyki układów sieci ciepłowniczych (literatura rozdział 6),
 schematy różnych układów sieci ciepłowniczych.
Ćwiczenie 2
Określ, kiedy należy układać sieci ciepłownicze naziemne i od czego zależy wybór rozwiązania
konstrukcyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobami układania przewodów sieci ciepłowniczej,
2) zapoznać się z rozwiązaniami konstrukcyjnymi sieci ciepłowniczych nadziemnych
i możliwościami ich stosowania,
3) dobrać właściwe sposoby prowadzenia sieci ciepłowniczej nadziemnej w zależności od
warunków,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele rozwiązań konstrukcyjnych sieci ciepłowniczych nadziemnych,
 opracowania dotyczące nadziemnego prowadzenia sieci cieplnych (literatura z rozdziału 6).
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować sieci ciepłownicze w zależności od ich ukształtowania?
2) sklasyfikować sieci ciepłownicze w zależności od ułożenia względem poziomu
3) terenu?
4) rozróżnić systemy sieci ciepłowniczych?
5) określić zasady układania sieci ciepłowniczych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3. Sieci cieplne z rur preizolowanych
4.3.1. Materiał nauczania
Każdy element rury preizolowanej składa się z atestowanej rury stalowej przewodowej ze
szwem (1), izolacji cieplnej wykonanej z pianki poliuretanowej (2), rury zewnętrznej (osłonowej)
poliuretanowej (3) oraz z przewodów elektronicznego systemu alarmowego (4) wykonanych
z miedzi. Do omijania przeszkód terenowych bez użycia kolan służą rury zakrzywione łatwo gnące
siÄ™ [2, s.191].
Rys. 3. Rury preizolowane: a) prosta, b) Å‚atwo gnÄ…ca siÄ™ [2, s. 191].
Długości odcinków prostych rur są zróżnicowane  6, 12, 16, 24 m. Z każdej strony rury
pozostawiony jest odcinek montażowy 15 cm bez izolacji. Rurociągi preizolowanej sieci
ciepłowniczej są dostarczane na ogół w odcinkach długości 6, 12 m transportem samochodowym.
Rozładowywanie rur powinno się odbywać z dużą ostrożnością. Nie wolno zrzucać ich
z samochodu. Do przenoszenia na miejsce magazynowania trzeba używać taśm nylonowych lub
parcianych. Rury składuje się warstwami na płaskiej powierzchni albo na podkładkach, tak, aby
wysokość stosu rur nie przekraczała 2 m. Etykiety informacyjne o rodzaju rury powinny być przy
tych samych końcach.
Wszystkie czynności związane z budową sieci ciepłowniczej należy wykonywać zgodnie
z opracowaną i zatwierdzoną dokumentacją techniczną oraz szczególnymi wymaganiami
producenta rur preizolowanych [2, s. 192].
Budowa sieci ciepłowniczej obejmuje:
1) roboty przygotowawcze polegajÄ…ce na:
wytyczeniu trasy gazociÄ…gu,
przygotowaniu wykopu,
ewentualnym odwodnieniu wykopu.
2) roboty montażowe obejmujące:
- wykonanie połączeń,
- wykonanie prób szczelności,
- wykonanie izolacji połączeń spawanych,
- przeprowadzenie prób i odbiór sieci.
3) roboty zakończeniowe obejmujące:
- zasypanie wykopów,
- porzÄ…dkowanie trasy.
Wymiary wykopu są dostosowane do średnicy rurociągu. Rurociąg układa się na dnie wykopu
na 10  centymetrowej podsypce z piasku i taka sama warstwa piasku powinna stanowić obsypkę
rurociÄ…gu. A
ącznie warstwa piasku i gruntu nad rurociągami powinna wynosić minimum 40 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Wykop z przewodami preizolowanej sieci ciepłowniczej [4, s. 352].
Czynnością poprzedzającą montaż rurociągów jest wyrównanie dna wykopu i wykonanie 10-
centymetrowej ubitej warstwy piasku. Na piasku formuje się prowizoryczne podpory (wzgórki
z piasku lub podpory z drewna). Dno wykopu powinno być wykonane z wymaganym spadkiem
oraz powinno być zniwelowane.
Montaż rur preizolowanych może być wykonany w wykopie albo poza nim, co ułatwia
spawanie rur i ich izolację. Rury układa się na drewnianych podpórkach. Poszczególne odcinki rur
łączy się w sekcje. Należy przy tym uważać, aby przy każdym złączu była tylko jedna etykieta
informacyjna  ułatwia to montaż przewodów systemu alarmowego. Po wykonaniu spawów rur
stalowych wykonuje się próbę szczelności dla każdej sekcji. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku tej
próby przystępuje się do zainstalowania i zaizolowania połączeń. Do tego celu służą mufy składane
termokurczliwe lub zgrzewane (tulejowe) [2, s. 192].
Przed układaniem każdy odcinek rury preizolowanej powinien być sprawdzony pod względem
działania systemu sygnalizacji uszkodzeń.
Rys. 5. Mufa: a) składana, b) zgrzewana [4, s. 302].
Mufy składane termokurczliwe z zamkiem stożkowym są używane do izolowania połączeń
rur przy Å›rednicach obudowy zewnÄ™trznej Dn=90÷315 mm. SÄ… one wykonane ze stali i powlekane
warstwą polietylenu. Mufa składa się z dwóch części (dolnej i górnej), czterech zamków
stożkowych i dwóch podwójnych zatyczek. Każda mufa jest zaopatrzona w anodę protektorową dla
ochrony katodowej  antykorozyjnej w razie uszkodzenia izolacji. Przy montażu muf składanych
należy wykonać następujące czynności;
- zabezpieczyć zespawane rury stalowe przed korozją przez smarowanie ich lanoliną lub olejem
antykorozyjnym,
- połączyć przewody systemu alarmowego,
- nałożyć dwa paski uszczelniacza na obudowę zewnętrzną, nałożyć górną i dolną część mufy
i docisnąć części nasuwając cztery zamki stożkowe, wykonać ciśnieniową próbę szczelności
połączenia mufowego przy użyciu powietrza, po uzyskaniu pozytywnego wyniku próby
szczelności wnętrze mufy wypełnić pianką izolacyjną (przez otwory wlewowe). Do izolowania
połączeń rur przy średnicy obudowy zewnętrznej Dn=315 mm i większej używa się muf
zgrzewanych. Połączenie to jest wykonane z tego samego materiału, co obudowa zewnętrzna.
Proces zgrzewania jest prowadzony i kontrolowany automatycznie za pomocÄ… zgrzewarki, a
jego przebieg jest zapisany na dyskietce komputerowej. Umożliwia to natychmiastowe
sprawdzenie wykonanego połączenia. Izolację wykonuje się z dwuskładnikowej płynnej pianki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
o takich samych właściwościach jak stosowana w przewodach prefabrykowanych. Pianka jest
dostarczana w porcjowanych (odmierzonych) zestawach dla wszystkich rodzajów połączeń,
takich jak: mufy składane i tulejowe, kolana, łuki i odgałęzienia. Izolowanie przeprowadza się
w temperaturze otoczenia powyżej 10ºC; gdy jest ona niższa, należy dolnÄ… połówkÄ™ poÅ‚Ä…czenia
podgrzać pÅ‚omieniem gazowym do temperatury 30÷40ºC. PÅ‚ynnÄ… piankÄ™ należy wlewać do
niższego otworu wlewowego. Zatyczkę odpowietrzającą wstawia się w otwór wlewowy
położony wyżej. Pianka rozszerza się, wypychając powietrze przez zatyczkę odpowietrzającą.
Proces piankowania jest zakończony, gdy w otworach pojawia się odrobina pianki.
Zaizolowanie jest zakończone, gdy pianka  pojawiająca się przy zatyczkach
odpowietrzających  twardnieje. Zatyczkę zamykającą otwór zakłada się po 15 minutach od
zastygnięcia pianki i dokręca się ją za pomocą klucza i śrubokrętu. Odgałęzienia mogą być
wykonane pod kÄ…tem 45º lub 90º. OdgaÅ‚Ä™zienia rur mogÄ… być również wykonywane jako
prefabrykowane [4, s. 302]
Rys. 6. OdgaÅ‚Ä™zienia: a) pod kÄ…tem 45º, b) skÅ‚adane pod kÄ…tem 45º, c) pod kÄ…tem 90º, d) skÅ‚adane pod kÄ…tem 90º,
e) prefabrykowane [4, s. 302].
Po zakończeniu izolowania połączeń cały odcinek (sekcję) opuszcza się do przygotowanego
wykopu na szerokich pasach za pomocÄ… dz
wigu. Liczba pasów i dz
wigów zależy od długości sekcji
rur. Należy zwrócić uwagę, aby podczas opuszczania rury zbytnio się nie wyginały. Rury
preizolowane należy zasypywać piaskiem 10 cm powyżej górnej ich powierzchni. W miarę
wypełniania wykopu należy usunąć z niego ewentualne podpory. Po wypełnieniu przestrzeni
między rurociągiem zasilającym i powrotnym oraz między rurociągiem a wykopem piasek należy
zagęścić ręcznie (rozpoczynając od przestrzeni między rurami) uważając by nie uszkodzić rur
osłonowych. Na ustabilizowanej podsypce należy wykonać zasypkę właściwą stabilizując ją ręcznie
lub przy użyciu lekkich zagęszczarek. Na ustabilizowanej zasypce na każdym z rurociągów należy
ułożyć taśmę ostrzegawczą oznaczającą trasę przebiegu sieci. Kolor taśmy ustala lokalne
przedsiębiorstwo geodezyjne. Pozostałą część wykopu należy uzupełnić gruntem rodzimym
zagęszczając go mechanicznie [2, s. 197].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 7. Preizolowana rura typu SPIRO [4, s. 302].
Preizolowane rury typu Spiro, o spiralnie nawiniętej rurze osłonowej z blachy stalowej
ocynkowanej lub aluminiowej stosowane są do układania sieci ciepłowniczych systemem
nadziemnym.
Połączenia sieci preizolowanej z węzłem cieplnym w budynkach należy wykonać taką metodą,
aby w ścianie nie występował ruch poprzeczny rurociągu. Rurociągi w ścianie należy zabezpieczyć
taśmą smarową i założyć na nie pierścienie gumowe. Takie rozwiązanie zapewnia ruch osiowy sieci
oraz zabezpiecza przed przenikaniem wody do budynku. Wskazane jest stosowanie załamań
rurociągów za ścianą zewnętrzną w pomieszczeniu. Jeżeli rurociąg po przejściu przez ścianę jest
prowadzony prostoliniowo to należy zastosować podporę stałą przed budynkiem [4, s. 57].
W węzłach c.o. powinny być zamontowane obejścia (przed zaworami odcinającymi).
Zabezpiecza to sieć przed zamarznięciem podczas zamknięcia węzła.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zbudowana jest preizolowana rura ciepłownicza?
2. Jakie sÄ… zasady transportu rur preizolowanych?
3. W jaki sposób należy składować rury preizolowane?
4. Jak jest zakres prac przygotowawczych przy budowie sieci cieplnej z rur preizolowanych?
5. Jakie są kolejne czynności montażowe przy budowie sieci cieplnych z rur preizolowanych?
6. Jakie są kolejne czynności przy izolowaniu połączeń z zastosowaniem mufy składanej
termokurczliwej?
7. Jakie są kolejne czynności przy izolowaniu połączeń z zastosowaniem mufy zgrzewanej?
8. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych?
9. Jaki jest zakres prac zakończeniowych przy budowie sieci cieplnej z rur preizolowanych?
10. W jaki sposób łączy się sieć cieplną preizolowaną z węzłem cieplnym?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej sieci cieplnej sporzÄ…dz
zapotrzebowanie materiałowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu sieci cieplnej z rur preizolowanych,
2) zapoznać się z projektem sieci cieplnej przedstawionym przez nauczyciela,
3) określić rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do montażu,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
 projekt budowlany sieci cieplnej z rur preizolowanych,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
stan i jakość rur preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu rur preizolowanych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych rur preizolowanych, kształtek, muf,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w rury i kształtki preizolowane
 zarówno dobre jak i wadliwe (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci cieplnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
 literatura rozdział 6.
Ćwiczenie 3
Określ zasady transportu i składowania rur preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania rur preizolowanych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania rur
preizolowanych,
3) określić sposób transportu rur i kształtek preizolowanych,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, zdjęcia przedstawiające zasady transportu rur i kształtek preizolowanych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
odcinka przewodu sieci cieplnej z rur preizolowanych (zasilenia i powrotu).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu sieci cieplnej z rur preizolowanych,
2) zapoznać się z dokumentacja techniczną oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu przewodów sieci cieplnej z rur preizolowanych,
3) określić w kolejności czynności związane z montażem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) wykonać montaż odcinka przewodu sieci cieplnej z rur preizolowanych (zasilania i powrotu),
7) usunąć ewentualne usterki w sieci cieplnej,
8) połączyć sieć z węzłem c.o.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci cieplnej
z rur preizolowanych),
- instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
- materiały potrzebne do montażu: rury preizolowane, kształtki, mufy, pianka PUR, taśmy,
- sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: poziomnica, sprzęt do spawania, sprzęt do
wykonywania izolacji.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady transportu i składowania rur i kształtek preizolowanych?
2) sprawdzić stan rur preizolowanych?
3) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie
materiałowe?
4) zaplanować czynności związane z montażem sieci cieplnej z rur
preizolowanych (zasilania i powrotu)?
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu sieci cieplnej z rur
preizolowanych?
6) wykonać montaż odcinka sieci cieplnej z rur preizolowanych
(zasilania i powrotu)?
7) usunąć ewentualne usterki sieci cieplnej?
8) połączyć sieć cieplną preizolowaną z węzłem cieplnym?
9) zastosować przepisy bhp przy montażu sieci ciepłowniczej z rur
preizolowanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Kanały ciepłownicze
4.4.1. Materiał nauczania
Kanały ciepłownicze mogą być:
- nieprzechodnie,
- przechodnie.
Nazwy te są związane z wysokością kanału  czy można w nim poruszać się (wysokość
ok. 1,8 m), czy też nie.
Kanały nieprzechodnie stanowią tylko obudowę rurociągów  chronią izolację cieplną
przewodów i przewody przed odkształceniami wywołanymi zewnętrznym obciążeniem gruntu.
Kanały przechodnie mogą być stosowane do sieci magistralnej wychodzącej
z elektrociepłowni. Wymiary kanałów przechodnich przyjmuje się takie, aby obsługujący personel
mógł się w nich poruszać i miał swobodny dostęp do wszystkich elementów wyposażenia,
wymagających stałej obsługi (zawory, urządzenia spustowe). Szerokość przejścia w kanale
przyjmuje się nie mniejszą niż 0,9 m., wysokość, co najmniej 1,8 m.
Na kanały przechodnie nadają się najlepiej kanały zbiorcze. W kanałach zbiorczych oprócz
przewodów ciepłowniczych układane są przewody wodociągowe, kanalizacyjne, sieć
telekomunikacyjna i przewody elektryczne [4, s. 268].
Rys. 8. Rozmieszczenie przewodów uzbrojenia podziemnego w przekroju poprzecznym kanału zbiorczego [4, s. 269].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Kanały nieprzechodnie stanowią obudowę przewodów sieci ciepłowniczej.
Rys. 9. Kanały nieprzechodnie: a) łupinowy, b) ceowy, c) elowy [2, s. 200].
Wymiary wewnętrzne tych kanałów zależą od średnicy układanych przewodów.
Budowa sieci ciepłowniczych (kanałowych)  powinna być prowadzona w 3 etapach:
etap 1.  wykonanie prac przygotowawczych, wykopów, podłoża, nisz kompensacyjnych, komór
bez punktów stałych oraz ewentualnie ścian kanałów,
etap 2.  wykonanie montażu przewodów z poduszkami podpór ślizgowych, z elementami
stalowymi podpór stałych, próby hydraulicznej i izolacji cieplnej (izolację armatury wykonuje się
o próbie na gorąco całej sieci),
etap 3.  wykonanie podpór stałych, komór z podporami stałymi żelbetowymi, przykrycie kanałów,
nisz i otworów montażowych komór, zasypywanie wykopów i wykonanie prac wykończeniowych.
Prace budowlano-montażowe niezbędne do wykonania kanałów łupinowych to:
- ułożenie lub wykonanie płyty podłoża kanału,
- wykonanie komór, nisz kompensacyjnych i podpór stałych,
- ułożenie łupin kanału,
- ułożenie płyt przykrywających na komorach i niszach kompensacyjnych.
Prace budowlano-montażowe kanałów to:
- ułożenie elementów kanału,
- wykonanie komór, podpór stałych,
- wykonanie elementów ścianek w miejscach załamania kanału,
- ułożenie płyt przykrywających na kanałach i komorach.
We wszystkich wymienionych wyżej pracach występować będą roboty montażowe elementów
prefabrykowanych oraz roboty betonowe.
Do transportu elementów sieci używa się samochodów wyposażonych w hydrauliczne
urzÄ…dzenia dz
wigowe. Umożliwiają one załadunek w zakładach wytwarzających i wyładunek
elementów na trasie sieci. Pojazdy te stosuje się do układania elementów prefabrykowanych na dnie
wykopu lub płyt przykrywających. Czynność tę należy wykonywać bezpośrednio, tzn. nie układać
tych elementów na składowisku i następnie przenosić do wykopu. Elementy prefabrykowane są
wówczas bardziej narażone na uszkodzenie.
Żurawiki przesuwne obrotowe są urządzeniami do transportu pionowo-poziomego. Służyć
mogą do robót załadunkowych i wyładunkowych, układania rur, prefabrykowanych konstrukcji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
kanałów, montażu urządzeń itp. Żurawie samojezdne kołowe służą do robót montażowych,
układania rur, montażu urządzeń oraz robót wyładunkowych na terenie budowy. Można używać
żurawi samojezdnych:
- z nadwoziem obrotowym,
- z nadwoziem stałym i wysięgnikiem bocznym (stosowanych do układania oraz prac
wyÅ‚adunkowych na terenie budowy)[4, s. 348÷349].
Przed rozpoczęciem układania prefabrykatów należy rozwiez
ć wzdłuż wykopu te elementy,
które stanowią podłoże kanału. Następnie za pomocą dz
wigu opuszcza siÄ™ je na dno wykopu
i układa obok siebie. Miejsca połączeń wypełnia się zaprawą cementową i smaruje smołą lub
lepikiem. Należy pamiętać, aby dno kanału ciepłowniczego miało spadek 3%. Umożliwia to spływ
wody, która może dostać się do kanału z przecieków przewodów lub armatury. Po ułożeniu sieci
i przeprowadzeniu prób szczelności na kanałach układa się prefabrykowane pokrywy górne (płaskie
lub owalne). Miejsca złączy ścian bocznych kanału oraz płyty górnej uszczelnia się lepikiem, smołą
lub papą. Ściany zewnętrzne kanałów i komór należy dwukrotnie pokryć masą bitumiczną, która
stanowi izolację przeciwwilgociową. Większość kanałów i komór sieci ciepłowniczych wykonuje
się obecnie jako konstrukcje betonowe lub żelbetowe. Pod wpływem działania wód gruntowych lub
opadowych zanieczyszczonych zwiÄ…zkami agresywnymi konstrukcje te ulegajÄ… korozji. Metody
zapobiegania korozji konstrukcji betonowych i żelbetowych są następujące:
a) niedopuszczenie do kondensacji pary wodnej wewnątrz i na zewnątrz komory lub kanału,
b) zabezpieczanie przed agresywnym działaniem wód gruntowych przez:
- stosowanie odpowiedniego rodzaju betonu (odpowiedni dobór cementu, kruszywa i
szczelności betonu, np. elementy układane w środowisku kwaśnym należy wykonać z
cementu hutniczego),
- impregnację wgłębną i powierzchniową środkami antykorozyjnymi,
- malowanie konstrukcji masami bitumicznymi lub farbami i lakierami,
- stosowanie warstw ochronnych z asfaltów lub tworzyw sztucznych,
c) obniżenie poziomu wód gruntowych przez zastosowanie drenażu; należy zaznaczyć, że trasa
kanału ciepłowniczego powinna przebiegać powyżej poziomu wód gruntowych.
Warunkiem zabezpieczenia stali zbrojeniowej przed korozjÄ… jest stosowanie masy betonowej
szczelnej, dobrze przylegającej do stali; warstwa betonu otulającego pręty zbrojenia powinna mieć
odpowiedniÄ… grubość (3÷5 cm). WÅ‚aÅ›ciwa ochrona elementów betonowych i żelbetowych przed
korozją stanowi jednocześnie zabezpieczenie przed uszkodzeniem i przedwczesnym zużyciem
elementów sieci ciepłowniczej [2, s.201].
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie mogą być sieci ciepłownicze kanałowe?
2. Jak jest zbudowany kanał przechodni?
3. Jakie znasz rodzaje kanałów nieprzechodnich?
4. W jaki sposób wykonujemy podłoża kanałów ciepłowniczych?
5. Jakie są etapy budowy kanałów ciepłowniczych?
7. Jakie są zasady transportu elementów prefabrykowanych kanałów?
8. Jakie są czynności montażowe przy budowie kanałów?
9. Jakie są kolejne czynności przy wykonywaniu zabezpieczeń konstrukcji betonowych
i żelbetowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelami i rysunkami przedstaw budowę kanałów ciepłowniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami kanałów sieci cieplnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę różnych kanałów cieplnych posługując się modelami, rysunkami lub
zdjęciami,
3) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
4) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele kanałów sieci cieplnej,
 rysunki i zdjęcia kanałów sieci cieplnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj kanał
ciepłowniczy nie przechodni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu kanału sieci cieplnej,
2) zapoznać się z dokumentacja techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu kanału cieplnego nie przechodniego,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu,
5) dobrać środki do transportu elementów kanałów cieplnych,
6) przetransportować elementy kanałów sieci cieplnej,
7) zamontować elementy kanału sieci cieplnej w gotowym wykopie,
8) ułożyć płyty przykrywające na kanałach,
9) zdemontować elementy kanału sieci cieplnej,
10) zastosować przepisy bhp przy montażu kanału sieci cieplnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z gotowym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych t.j.: na miejscu budowy sieci
cieplnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu elementów kanału ciepłowniczego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i montażu: dz
wig, skrzynia murarska,
 materiały potrzebne do montażu: elementy kanałowe żelbetowe,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje kanałów sieci cieplnej?
2) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje kanałów sieci cieplnych?
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu kanałów sieci
cieplnych?
4) przygotować i ocenić elementy potrzebne do montażu?
5) dobrać środki transportu elementów kanałów sieci cieplnych?
6) przetransportować elementy kanałów sieci cieplnych?
7) zamontować elementy kanałów sieci cieplnych?
8) zdemontować elementy kanałów sieci cieplnych?
9) zastosować przepisy bhp przy montażu elementów kanałów sieci cieplnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Punkty stałe i podpory przesuwne
4.5.1. Materiał nauczania
Podpory stałe stosuje się na każdym odcinku między dwoma wydłużkami oraz w punktach,
w których należy zapewnić nieruchomość przewodu (przy odgałęzieniach, armaturze). Przy
stosowaniu wydłużek U-kształtowych lub mieszkowych podpory stałe należy umieszczać w środku
odcinka między nimi. Podpory stałe w sposób trwały łączą rurociąg z podłożem, ścianą budynku
lub komory.
Istnieje wiele konstrukcji podpór stałych. Ich rodzaj zależy od wartości sił jakie mają przenosić
i miejsca, w którym są montowane. Wartość siły działającej na podporę stałą jest określona dla
każdej z nich oddzielnie. Podpory stałe należy umieszczać w określonej odległości, która zależy od
średnicy i grubości ścianki przewodu oraz jego masy (rurociąg wypełniony wodą + izolacja
cieplna).
Dla rur o średnicy mniejszej niż 100 mm dopuszcza się wykonanie podpory w postaci jarzma
[2, s. 168÷169].
Rys. 10. Podpora stała jarzmowa [2, s. 168].
Zwykle do przewodu są przyspawane łapy ze stali lub też pierścienie, które opierają się na
belkach stalowych zabetonowanych w fundamentach lub ścianach bocznych kanałów. Połączenie
podpory stałej z zabetonowanymi belkami powinno być mocne i niezawodne, ale jednocześnie
powinno umożliwiać łatwy demontaż w razie konieczności wymiany przewodu.
Prawidłowe wykonywanie podpory stałej wiąże się ze spełnieniem następujących warunków:
- przewody sieci ciepłowniczej powinny przylegać do podstawy podparcia,
- obejma powinna przylegać do powierzchni przewodów,
- ograniczniki przymocowane po obu stronach podparcia powinny uniemożliwiać przesunięcie
osiowe przewodów.
Dla rur o Å›rednicy 50÷200 mm podporÄ™ staÅ‚Ä… może stanowić belka stalowa wykonana
z ceownika. Wmurowuje się ją poziomo w poprzek kanału, w którym są ułożone przewody sieci
ciepłowniczej. Dla rur o średnicy mniejszej niż 100 mm dopuszcza się wykonanie podpory
w postaci jarzma [2, s. 169].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 11. Podpory staÅ‚e: a) stalowa do przewodów Ø 50÷200 mm, b) stalowa do przewodów Ø 200÷600 mm [2, s. 169].
Prefabrykowane podpory stałe dla sieci cieplnej z rur preizolowanych powinny być,
wspawane w rurociąg w miejscach jak w projekcie technicznym. Zamocowanie podpory stałej
wykonuje się w bloku żelbetowym w miejscach podanych w projekcie technicznym. Klasę betonu
oraz grubość stalowych prętów określana jest przez projektanta na podstawie wytycznych
producenta systemu preizolowanego [4, s. 117].
Podpory ruchome montuje się, aby umożliwić przesunięcie przewodów. Przesunięcia te
powstają w wyniku zmian długości przewodów spowodowanych zmianami temperatury nośnika
ciepła. Najczęściej stosuje się podpory ślizgowe sztywne, w których możliwe są przesunięcia
osiowe i boczne w płaszczyz
nie poziomej.
Rys. 12. Podpora ślizgowa [4, s. 295].
Podpory ślizgowe składają się z sanek połączonych przez spawanie z rurą i z podstawy
zamocowanej do podłoża kanału.
Innym typem podpór są podpory rolkowe.
Rys. 13. Podpora rolkowa [4, s. 295].
W sieciach ciepłowniczych o średnicy przewodów powyżej 150 mm, ułożonych w kanałach
przechodnich podpory te należy sytuować w miejscach łatwo dostępnych z uwagi na konieczność
ich konserwacji (smarowanie rolek).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Podpory ruchome umieszcza się na poduszkach żelbetowych [4, s. 295].
Przy montażu kompensatorów mieszkowych stosuje się podpory kierunkowe. Umożliwiają one
przesuwanie się przewodów ciepłowniczych tylko w jednym kierunku  osiowym.
Podpory ruchome powinny spełniać następujące wymagania:
- płaszczyzna ślizgowa podpór powinna być gładka i dokładnie przylegać do podstawy rolek lub
kulek,
- rolki lub kulki powinny mieć zapewniony swobodny ruch w obudowie, co warunkuje
swobodne ruchy poosiowe przewodów sieci ciepłowniczej na podporze,
- podkładki izolacyjne między obejmą podparcia a przewodami sieci ciepłowniczej powinny być
odpowiedniej jakości, tak, aby przewód nie ślizgał się w obejmach,
- w miejscu podparcia powinno być możliwe wykonanie izolacji,
- na zamocowaniach powinny być zamontowane wskaz
niki przemieszczeń przewodów,
- zamocowania powinny być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 200 mm od połączeń
spawanych przewodów.
Podwieszenie przewodów powinno być wykonane na dostatecznie długim odcinku w celu
ograniczenia ich ruchów w płaszczyz
nie pionowej. Połączenie przewodów z podporą wiszącą
wykonuje się jako przegubowe, co zapewnia możliwość swobodnego przesuwania się przewodów
[2, s. 167÷168].
W wypadku dużych sił osiowych, co wiąże się z możliwością wyboczenia się przewodów
ciepłowniczych, wszystkie podpory ruchome należy wykonywać jako kierunkowe
unieruchamiające przewody w kierunkach prostopadłych do osi. We wszystkich jednak wypadkach
 niezależnie od przewidywanych sił osiowych  wykonuje się po obu stronach kompensatora
mieszkowego po dwie podpory kierunkowe: pierwsza w odległości 4 Dz od skrajnej fali mieszka,
druga w odległości 14 Dz od pierwszej podpory (gdzie Dz oznacza średnicę zewnętrzną przewodów
tylko po jednej stronie [2, s. 174].
Rys. 14. Rozmieszczenie podpór kierunkowych przy kompensatorze mieszkowym: a) z obu stron kompensatora,
b) z jednej strony kompensatora. 1  podpora stała, 2  podpora kierunkowa, 3  podpora ślizgowa, 4  kompensator
mieszkowy [2, s. 174].
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel stosowania podpór stałych?
2. Jakie znasz rodzaje podpór stałych?
3. Jak są zbudowane poszczególne rodzaje podpór stałych?
4. W jaki sposób należy wykonać podporę stałą?
5. Jaki jest cel stosowania podpór ruchomych?
6. Jakie znasz rodzaje podpór ruchomych?
7. Jak sÄ… zbudowane podpory ruchome?
8. Kiedy należy stosować podpory kierunkowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj zasadę działania i sposób rozmieszczenia podpór ślizgowych i kierunkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową i zasadą działania podpór ślizgowych i kierunkowych,
2) zapoznać się ze schematami, modelami sieci cieplnych i rozmieszczonymi podporami
ślizgowymi i kierunkowymi,
3) określić zasadę działania i sposób rozmieszczenia podpór ślizgowych,
4) określić zasadę działania i sposób rozmieszczenia podpór kierunkowych,
5) wyniki zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania zawierające zasadę działania, budowę i sposoby rozmieszczenia podpór
ślizgowych i kierunkowych (literatura z rozdziału 6),
 modele i schematy różnych sposobów rozmieszczenia podpór ślizgowych i kierunkowych.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj podporÄ™
ślizgową i zamontuj na przewodzie sieci cieplnej kanałowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonania i montażu podpory ślizgowej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz kolejnością przebiegu czynności i warunkami technicznymi
montażu sieci cieplnej kanałowej,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót,
4) przygotować materiały potrzebne do wykonania podpory ślizgowej,
5) dobrać materiał i sprzęt do wykonania podpory,
6) wykonać podporę ślizgową,
7) miejsce podpory ślizgowej w kanale,
8) zamontować podporę ślizgową,
9) zastosować przepisy bhp przy montażu podpory ślizgowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem i kanałem
ciepłowniczym (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych,
tj.: na miejscu budowy sieci ciepłowniczej kanałowej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami wykonania i montażu podpory ślizgowej w kanale,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i montażu: kielnia, sprzęt do spawania, przymiar
kreskowy,
 materiały potrzebne do montażu: podkładka, płoza, rura stalowa czarna, podstawa,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
podpory stałej jarzmowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu podpór stałych,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczna oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu podpory stałej,
3) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu,
6) wyznaczyć miejsce montażu podpory stałej,
7) wykonać podporę stałą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem i kanałem
ciepłowniczym (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.
na miejscu budowy sieci ciepłowniczej kanałowej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z warunkami montażu
podpory stałej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: sprzęt do spawania, klucze,
 materiały potrzebne do montażu: rury stalowe czarne, jarzmo, śruby.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje podpór sieci cieplnej?
2) wymienić zadania podpór stałych?
3) nazwać elementy, z jakich zbudowana jest podpora stała?
4) przygotować materiały potrzebne do montażu podpory stałej?
5) wyznaczyć miejsce montażu podpory stałej?
6) wykonać montaż podpory stałej w kanale?
7) określić cel stosowania podpór ruchomych?
8) nazwać elementy, z jakich zbudowana jest podpora ruchoma?
9) określić miejsce montażu podpory ruchomej?
10) określić miejsce montażu podpory kierunkowej?
11) wykonać montaż podpór ruchomych?
12) zastosować przepisy bhp przy montażu podpór w kanale?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6. Rurociągi montowane w kanałach ciepłowniczych
4.6.1. Materiał nauczania
Przewody sieci ciepłowniczej wykonuje się obecnie z rur stalowych ze szwem (wzdłużnym
lub spiralnym) oraz bez szwu. Z rur bez szwu należy bezwzględnie wykonywać wszystkie elementy
ciśnieniowe, których średnica przekracza 500 mm. W zależności od dopuszczalnego ciśnienia
roboczego i dopuszczalnej temperatury roboczej przewodzonego nośnika ciepła przewody dzieli się
na klasy jakości. Przewody sieci ciepłowniczej wykonuje się zazwyczaj w czwartej klasie jakości,
dla której dopuszczalne ciśnienie robocze pr nie przekracza 1,6 MPa, a dopuszczalna temperatura
robocza tr nie przekracza 200ºC.
Przewody sieci ciepłowniczej wodnej montuje się ze spadkiem, co najmniej 3%o; kierunek
spadku jest dowolny.
Przewody ukÅ‚ada siÄ™ na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 0,35÷0,50 m liczÄ…c od powierzchni ziemi do wierzchu rury
lub kanału ciepłowniczego. Wyjątkowo mogą być układane na większej głębokości. Na
przewodach magistralnych, (co 1 km) oraz na końcu sieci ciepłowniczej zaleca się wykonanie
połączenia przewodu zasilającego z przewodem powrotnym za pomocą przewodu obiegowego
o małej średnicy, z zaworem. Podczas remontu sieci przewód ten umożliwia krążenie wody w sieci,
dzięki czemu przewody w końcowym odcinku sieci nie są narażone na zamarznięcie [2, s.177].
Prace montażowo-spawalnicze na budowie sieci powinny być ograniczone tylko do układania
rur, kształtek, wydłużek itp. oraz do spawania tych elementów i podpór.
Montaż przewodów metodą klasyczną
W metodzie klasycznej rury dostarczane na budowę mogą być składowane obok wykopu.
Montaż przewodów rozpoczyna się od opuszczenia elementów przewodów do wykopu (rur,
kształtek, wydłużek, armatury itd.). Praca ta odbywa się mechanicznie przy użyciu żurawi na
samochodach lub samojezdnych. Rury, wydłużki, sekcje itp. układa się na legarach na podłożu.
Czynności te należy wykonywać bezpośrednio ze środków transportu, aby uniknąć sprowadzania
dodatkowo na budowę żurawi, a jednocześnie zmniejszyć możliwość uszkodzenia lub
zanieczyszczenia elementów. Czyszczenie końców rur przed spawaniem ma na celu usunięcie farby
antykorozyjnej, ewentualnej rdzy lub zanieczyszczeń. Styki rur czyści się na szerokość minimum
2 cm, używając specjalnych szczotek. Po starannym wykonaniu tej czynności następuje
centrowanie styków i połączenie punktowe. Następna czynność to spawanie elementów stalowych
podpór ruchomych i stałych oraz wyregulowanie osi i spadku przewodów, co jest warunkiem
prawidłowej pracy rurociągów. Rury i sekcje rur w wykopach układa się na legarach, potrzebnych
do odpowiedniego centrowania przewodów i zachowania ich właściwego spadku.
Montaż przewodów metodą odcinkową
Metoda ta jest zalecana, jeśli średnica rur jest większa od 300 mm. Długość odcinków może
wynosić 25÷100 m. W metodzie odcinkowej korzystniejsze sÄ… warunki montażowo-spawalnicze
i mniejsza pracochłonność robót, można, bowiem stosować spawanie półautomatyczne lub
automatyczne. Odcinki przewodów o Å›rednicy wiÄ™kszej od 300 mm i dÅ‚ugoÅ›ci 25÷40 m ukÅ‚ada siÄ™
przy użyciu dwóch żurawi samojezdnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 15. Układanie przewodów w wykopie metodą odcinkową [4, s. 350].
Odcinki rur podnosi siÄ™ 0,5÷0,7 m nad poziom terenu, ruchem wysiÄ™gnika przesuwa je nad
miejsce ułożenia i opuszcza na legary. Żurawie opuszczają pojedyncze odcinki na trasie sieci
dÅ‚ugoÅ›ci 200÷400 m. Do uÅ‚ożenia odcinków przewodów mniejszych Å›rednic o dÅ‚ugoÅ›ci 100÷200 m
używa się jednego żurawia samojezdnego. Odcinki rur przesuwa się na legary ułożone nad
wykopem, a następnie opuszcza je do kanału, podnosząc stopniowo i usuwając legary. Można też
opuszczać odcinki rur na legary ułożone na ściankach kanału, a dopiero stamtąd do kanału, ze
stopniowym podnoszeniem za pomocą żurawia samojezdnego i usuwaniem legarów
[4, s. 349÷351].
Zaleca się, aby połączenia spawane znajdowały się między podporami, w odległości 1/3 do 1/5
od punku podparcia. Należy unikać umieszczania połączeń spawanych na podporach i pośrodku
odległości między podporami. Jeżeli spoina musi znalez
ć się nad podporą, powinna być
wzmocniona nakładkami [4, s. 150].
Przez ściany zewnętrzne budynku przewody sieci cieplnej należy prowadzić w rurach osłonowych.
Rurę osłonową należy wysunąć na odległość 0,5 m od strony zewnętrznej budynku i 0,05 m od
wewnątrz. W węzłach cieplnych powinny być zamontowane obejścia (przed zaworami
odcinającymi). Zabezpiecza to sieć przed zamarznięciem podczas zamknięcia węzła.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady układania sieci cieplnych?
2. W jaki sposób należy układać przewody sieci cieplnych w kanałach?
3. Jak sprawdza się materiały do budowy sieci cieplnych przed montażem?
4. W jaki sposób montuje się przewody sieci cieplnych o średnicy powyżej 300 mm?
5. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela wykonaj montaż
przewodów zasilającego i powrotnego sieci cieplnej o średnicy do 300 mm w kanale.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów zasilającego i powrotnego
sieci cieplnej w kanale,
2) zapoznać się z dokumentacja techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu sieci cieplnej w kanale,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót związanych z montażem przewodów zasilającego
i powrotnego w kanale,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu i ocenić ich stan techniczny,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do obróbki rur oraz montażu rurociągów,
6) dobrać środki do transportu i układania przewodów w kanale,
7) wyznaczyć miejsca montażu podpór ślizgowych i stałych,
8) zamontować przewody zasilający i powrotny sieci cieplnej w kanale,
9) skontrolować poprawność montażu rurociągów,
10) zastosować przepisy bhp i ppoż.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem i kanałem (najkorzystniej
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
cieplnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci cieplnej w kanale,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: szczotki do czyszczenia styków, poziomnice, pasy,
żuraw samojezdny lub na samochodzie,
 materiały potrzebne do montażu: odcinki rur, legary, podpory.
Ćwiczenie 2
Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela wykonaj montaż
przewodów zasilających i powrotnych metodą odcinkową w kanale.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów zasilającego i powrotnego
w kanale,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczna oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu sieci cieplnej w kanale,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót związanych z montażem przewodów zasilającego
i powrotnego w kanale,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu i ocenić ich stan techniczny,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do obróbki rur oraz montażu rurociągów,
6) dobrać środki do transportu i układania przewodów w kanale,
7) wyznaczyć miejsca montażu podpór ślizgowych i stałych,
8) zamontować przewody zasilający i powrotny sieci cieplnej w kanale,
9) skontrolować poprawność montażu rurociągów,
10) zastosować przepisy bhp i ppoż..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem i kanałem (najkorzystniej
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
cieplnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci cieplnej w kanale,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: sprzęt do spawania, żuraw samojezdny,
 materiały potrzebne do montażu: rury stalowe czarne, podpory, legary.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, z jakich rur wykonujemy sieci cieplne kanałowe?
2) sprawdzić stan materiałów do budowy sieci cieplnej kanałowej?
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu przewodów sieci
cieplnej w kanale?
4) przygotować materiały potrzebne do montażu rurociągów w kanale?
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu rurociągów w kanale?
6) dobrać środki do transportu i montażu rurociągów w kanale?
7) wyznaczyć miejsce montażu podpór?
8) wykonać montaż rurociągów w kanale?
9) zastosować przepisy bhp przy montażu rurociągów w kanale?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.7 Komory ciepłownicze
4.7.1. Materiał nauczania
Komory ciepłownicze są przeznaczone do umieszczania i obudowywania urządzeń sieci,
takich jak: zawory, zasuwy, odgałęzienia, aparatura kontrolno-pomiarowa, wydłużki
(kompensatory), osadniki, odwadniacze, odpowietrzacze, przewody obiegowe i inne.
Ściany komór mogą spełniać funkcję podpór stałych, przesuwnych lub kierunkowych dla
przewodów ciepłowniczych. Komory powinny być usytuowane w miejscach dostępnych, aby
obsługa ich była możliwa i nie stwarzała utrudnień innym użytkownikom terenu.
Wymiary komór powinny zapewniać łatwą obsługę i eksploatację znajdujących się
w komorach urządzeń oraz możliwość ich montażu i demontażu. Minimalne wymiary rzutu
poziomego powinny wynosić:
- komór o przekroju prostokątnym (długość i szerokość)  120 cm,
- komór o przekroju kołowym (średnica)  120 cm [2, s. 204].
Rys. 16. Komora ciepłownicza: a) przekrój pionowy, b) rzut.
1  kompensatory mieszkowe, 2  podpora stała, 3  studzienka kanalizacyjna, 4  krata żeliwna, 5  odpowietrzenie,
6  odwodnienie, 7  pion wentylacji wywiewnej, 8  pion wentylacji nawiewnej [2, s. 205].
Odgałęzienia należy instalować w komorach tak, aby oś bocznego przewodu ciepłowniczego
była usytuowana w osi lub powyżej osi przewodu głównego. Nie wolno stosować odgałęzień
usytuowanych poniżej osi przewodu głównego. Komora powinna mieć w dnie zagłębienie
odwadniające do odprowadzenia wód przeciekowych i ściekowych na zewnątrz komory.
Znajdujące się w komorze przewody odwodnienia i odpowietrzenia sieci ciepłowniczej powinny
mieć: armaturę odcinającą złożoną z dwóch zaworów połączonych szeregowo, odpowiednie spadki
zapewniające właściwy kierunek przepływu skroplin i wody do zagłębień odwadniających (lub do
studzienki kanalizacyjnej), usytuowanie umożliwiające sprawdzenie drożności poszczególnych ich
odcinków. Konstrukcje żelbetowe i betonowe oraz murowane z cegły należy zabezpieczyć przed
ujemnym działaniem pary wodnej oraz przed agresywnością wód gruntowych lub środowiska
gruntowego przez pokrywanie ich masami asfaltowymi. Wykonuje się również izolacje
wzmocnione, składające się z jednej lub dwóch warstw papy pokrytych masami bitumicznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wnętrze komór należy pokrywać izolacją ograniczającą przepuszczanie pary wodnej. Na
przewodach ciepłowniczych wraz z korpusami wydłużek i armaturą odcinającą należy stosować
izolację ciepłochronną. Komory ciepłownicze o powierzchni wewnętrznej do 3,6 m2 powinny być
wyposażone minimum w jeden właz. Komory o powierzchni 3,6 m2 i większej powinny mieć, co
najmniej dwa włazy. Minimalna średnica wewnętrzna włazu powinna wynosić 60 cm. Do komór
należy stosować żeliwne włazy kanałowe tylko typu ciężkiego. Prześwit włazu nie może być
zmniejszony przez wystajÄ…ce elementy uzbrojenia komory, jak armatura, odpowietrzacze, drabinki
włazowe itp. Włazy powinny być zabezpieczone specjalnym urządzeniem zamykającym,
utrudniającym wejście do komory osobom niepowołanym. Na trawnikach i innych gruntach
uprawnych górna krawędz
wÅ‚azu powinna wystawać 5÷8 cm ponad poziom terenu. Poziom wÅ‚azu
w nawierzchni utwardzonej powinien być równy z poziomem terenu. Każda komora powinna być
wyposażona w kraty zabezpieczające otwory włazowe po zdjęciu pokryw. Powinny one być
konstrukcji składanej i zaopatrzone w uchwyty do umocowania urządzenia sygnalizacyjno-
-ostrzegawczego. Jeśli zagłębienie stropu komory od powierzchni terenu wynosi ponad 30 cm,
należy stosować szyby wÅ‚azowe. Åšrednica wewnÄ™trzna szybu wÅ‚azowego powinna wynosić 70÷90
cm. Pod każdym włazem do komory powinna być drabinka włazowa trwale przymocowana do
obudowy komory. Konstrukcja drabinki powinna odpowiadać następującym wymaganiom:
- szerokość, co najmniej 35 cm,
- rozstaw stopni 30 cm,
- odlegÅ‚ość pierwszego stopnia od wierzchu wÅ‚azu 40÷50 cm,
- odległość minimalna od ściany 12 cm.
Komory z zainstalowanymi urządzeniami, których gabaryty są większe od otworów
włazowych, powinny być wyposażone w luki montażowe lub włazowo-montażowe umożliwiające
wymianę urządzeń. W komorach, w których zachodzi konieczność wyprowadzenia wrzeciona
armatury odcinającej do poziomu terenu, należy instalować obudowy dla przedłużonych wrzecion
armatury i żeliwne skrzynki w nawierzchni terenu [2, s. 208÷209].
Aby elementy komór były jak najmniej narażone na uszkodzenia w zakładach wytwarzających
załadowuje się je na samochody wyposażone w hydrauliczne urządzenia dz
wigowe. Wyładunek
następuje bezpośrednio do wykopu.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel stosowania komór ciepłowniczych?
2. W jakie elementy powinna być wyposażona komora ciepłownicza?
3. W jaki sposób zabezpiecza się konstrukcje betonowe i żelbetowe komór?
4. Jakie urzÄ…dzenia sieci cieplnych montuje siÄ™ w komorze?
5. W jaki sposób transportuje się i układa elementy konstrukcyjne komór?
6. Jakie są zasady montażu komór ciepłowniczych?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj wyposażenie komór ciepłowniczych w miejscu odgałęzień i w miejscu usytuowania
kompensatora.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami wyposażenia technologicznego komór cieplnych i ich
charakterystyka,
2) określić rodzaj wyposażenia komór,
3) przeanalizować rysunki, zdjęcia, modele różnych rodzajów komór,
4) porównać wyposażenie i określić zadania, jakie mogą spełniać komory ciepłownicze,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele komór ciepłowniczych
 rysunki i zdjęcia komór ciepłowniczych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
komory ciepłowniczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu komór ciepłowniczych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu komory ciepłowniczej,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót,
4) przygotować elementy i materiały potrzebne do montażu komory,
5) dobrać środki do transportu elementów komory cieplnej
6) przetransportować elementy komór,
7) zamontować elementy w gotowym wykopie,
8) wykonać izolację elementów komory,
9) zamontować elementy wyposażenia komór,
10) przykryć komorę i zamontować włazy,
11) zastosować przepisy bhp przy montażu komory cieplnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z gotowym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.: na miejscu budowy sieci
ciepłowniczej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
iwarunkami wykonania i montażu elementów komory ciepłowniczej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i montażu komory ciepłowniczej: dz
wig, pasy,
materiały potrzebne do montażu, elementy komory,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać i nazwać poszczególne elementy komór ciepłowniczych?
2) wymienić zadania komór ciepłowniczych?
3) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje komór ciepłowniczych?
4) dobrać środki transportu i montażu elementów prefabrykowanych w gotowym
wykopie?
5) przygotować elementy potrzebne do montażu komór?
6) wykonać montaż komór ciepłowniczych?
7) zastosować przepisy bhp przy montażu komór?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.8. Kompensacja rurociągów
4.8.1. Materiał nauczania
Przewody sieci ciepłowniczej ulegają wydłużeniu na skutek wzrostu temperatury ich ścianek.
Wartość wydłużenia zależy od długości przewodu i od zmian temperatury w okresie eksploatacji.
Ponieważ wydłużenie liniowe można obliczyć  można odpowiednio ukształtować przewody sieci
ciepłowniczej. Należy unieruchomić je w pewnych punktach zapewniając możliwość swobodnego
ich wydłużania w innych. Układając przewody z uwzględnieniem możliwości ich wydłużenia lub
montując urządzenia przejmujące te wydłużenia można zapobiec powstawaniu naprężeń i sił
ściskających w rurociągu [4, s. 151].
Kompensację naturalną przewodów preizolowanych sieci ciepłowniczej można realizować
za pomocą układów w kształcie litery L, Z, lub U. W celu umożliwienia przesuwania się rur na
łukach w układach samokompensacyjnych stosuje się poszerzenie wykopu lub materiały
umożliwiające przemieszczanie się rur [4, s. 304].
Rys.17. Układy samokompensacji preizolowanych sieci Rys.18. Poszerzenie wykopów lub zastosowanie
ciepłowniczych w kształcie litery: a) L, b) Z, c) U umożliwiających przemieszczanie się rurociągów
[4., s. 304]. na Å‚ukach samokompensacji L, Z, U [4, s. 304].
W preizolowanych sieciach ciepłowniczych wydłużki mieszkowe o konstrukcji zbliżonej do
rozwiązań stosowanych w sieci kanałowej stosuje się w uzasadnionych przypadkach, ze względu na
koszt. W związku z tym najczęściej do kompensacji stosuje się: podgrzew wstępny, wydłużki
jednorazowego działania, kompensację naturalną, kompensatory dławicowe.
Podgrzew wstępny.
Ten sposób przejmowania wydłużeń rurociągu polega na podgrzaniu odcinka przewodu
w otwartym wykopie. Temperatura podgrzewu powinna być zbliżona do średniej temperatury
montażu i obliczeniowej temperatury nośnika ciepła. Wstępne podgrzanie spowoduje, że
w warunkach odpowiadających średniej temperaturze pracy uzyska się beznaprężeniowy stan
rurociÄ…gu.
Wydłużki jednorazowego działania mają za zadanie zmianę wydłużenia rurociągu na
naprężenia w rurze stalowej. Konstrukcja wydłużki zbliżona jest do konstrukcji wydłużki
mieszkowej. Działa ona tylko w momencie rozruchu sieci. Następnie po unieruchomieniu
(zespawaniu) jest prostym odcinkiem rurociągu. Ten typ wydłużek stosowany jest w celu
skompensowania wydłużeń na odcinkach prostych  tam, gdzie nie można zastosować
samokompensacji. Na rysunku L jest długością po ściśnięciu, a emax oznacza maksymalne
wydłużenie rury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 19. Wydłużka jednorazowego działania: a) budowa, b) przekrój [4, s. 305].
Układanie  na zimno
Metoda ta dopuszcza do wystąpienia maksymalnych naprężeń osiowych  jednokrotnego
przekroczenia granicy plastyczności w wyniku, czego uzyskuje się naprężenia wstępne w rurociągu
[4, s. 305].
Jednym ze sposobów przejmowania wydłużeń sieci ciepłowniczej kanałowej jest stosowanie
kompensacji naturalnej (samokompensacji), co polega na układaniu sieci w linii łamanej.
Kompensacja naturalna jest powszechnie stosowana w sieciach ciepłowniczych dzięki swej
prostocie i niezawodności działania. Wadą tego sposobu jest to, że trzeba budować kanały łamane,
bardziej kosztowne [4, s. 297].
Rys. 20. Układy samokompensacji: a) w kształcie litery L, b) w kształcie litery Z [4, s. 297].
Jeżeli nie można zastosować prowadzenia sieci ciepłowniczej w linii łamanej, montuje się na
odcinkach prostych między 2 podporami stałymi elementy przejmujące wydłużenia tzw.
kompensatory (wydłużki). Jest to kompensacja sztuczna. Do podziemnych sieci kanałowych stosuje
się wydłużki:
- U-kształtowe,
- dławicowe,
- mieszkowe.
Działanie wydłużki  U-kształtowej polega na ugięciu ramion pod wpływem działania siły
skierowanej wzdłuż osi przewodu. Kompensator z rur gładkich w kształcie litery U składa się
z czterech łuków, które dzięki swojej elastyczności umożliwiają dość duże ugięcie ramion.
Kompensatory z łukami o dużych promieniach są bardzo elastyczne. Wartość siły przenoszonej
przez kompensator zależy od średnicy przewodów i promieni łuków. Kompensatory U-kształtne
wykonuje się podczas montażu sieci ciepłowniczej, najczęściej z takich samych rur gładkich, jakie
stosuje się do układania przewodów sieci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 21. Kompensator U  kształtowy z rur gładkich [2, s. 171].
Kompensatory należy łączyć z przewodami sieci ciepłowniczej wyłącznie za pomocą
spawania; ustawia się je poziomo ze spadkiem w kierunku spadku przewodu. Wydłużki przed
wmontowaniem naciąga się wstępnie na długość równą połowie całkowitej kompensacji. Do tego
celu służą drewniane rozpory, wstawiane między ramiona wydłużki. Usuwa się je dopiero po
zakończeniu montażu całego przewodu. Wydłużki sprężyste powinny być wykonane z jednego
odcinka rury. Niekiedy zachodzi konieczność montowania wydłużek sprężystych w pozycji
pionowej. Należy wówczas w najwyższym punkcie zamontować zawór odpowietrzający,
a w najniższym  zawór do spustu wody [2, s. 172].
Kompensatory dławicowe mają bardzo duża zdolność kompensacyjną przy bardzo małych
wymiarach. Wykonuje je się z rur jako całkowicie spawane; mają też końcówki do przyspawania do
przewodów. Jedna część kompensatora stanowi kielich o średnicy większej od średnicy
przesuwającej się w nim rury. Rura jest zakończona pierścieniem ograniczającym maksymalne
rozciąganie ( na zimno) kompensatora. Wewnątrz kielicha jest przyspawany pierścień, stanowiący
opór dla szczeliwa założonego między rurą a kielichem.
Rys. 22. Wydłużka dławicowa [4, s. 297].
Do uszczelniania kompensatorów używa się sznura ze specjalnym dodatkiem gumy lub innych
materiałów plastycznych. Pod wpływem stałych przesunięć względem siebie obu części
składowych kompensatora dławicowego, spowodowanych zmianami temperatury nośnika ciepła w
czasie eksploatacji,następuje szybkie wycieranie się materiału uszczelniającego. Powstające
nieszczelności powodują ubytek wody sieciowej, niszczenie kanału i izolacji. Kompensatory
dławicowe są ponadto kłopotliwe w obsłudze i konserwacji, gdyż mogą się zacinać i wymagają
częstej wymiany szczeliwa [7, s. 297].
Wielościenne mieszki sprężyste kompensatorów mieszkowych są tłoczone z blach stalowych
odpornych na korozję. Króćce przyłączne są wykonane ze stali węglowej, co umożliwia  łatwe
technologiczne  połączenie spawane kompensatora z przewodami sieci ciepłowniczej. Mogą też
być stosowane połączenia kołnierzowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Rys. 23. Kompensatory mieszkowe (widok i przekrój) [2, s. 173].
1  kołnierzowy z osłoną zewnętrzną, 2  kołnierzowy bez osłony zewnętrznej, 3  tuleje wewnętrzne,
4  z końcówkami do spawania bez osłon zewnętrznych, 5  z końcówkami do spawania z osłoną zewnętrzną.
Wewnątrz kompensatorów wbudowuje się niekiedy tuleje, których zadaniem jest ochrona
wewnętrznej części mieszka przed osadzaniem się zanieczyszczeń mechanicznych. Osiowe
kompensatory mieszkowe są bardzo wrażliwe na jakiekolwiek odkształcenia poprzeczne. W celu
przeciwdziałania ewentualnym wyboczeniom przewodów ciepłowniczych montaż ich
z kompensatorami wykonuje siÄ™ w specjalnych tulejach prowadzÄ…cych  podporach kierunkowych.
Tuleje te muszą być w sposób sztywny i trwały utwierdzone w obudowie kanału, tak, aby zdolne
były przenosić ewentualne siły boczne (obciążenia odchylające). W tym wypadku tuleje
prowadzące będą montowane jedynie po stronie swobodnej kompensatora. Naciąg wstępny można
wykonywać po uprzednim przyspawaniu przewodów z dwóch stron kompensatora i pozostawieniu
przerwy w przewodach między podporami kierunkowymi (rys. a). Dociąganie przewodu,
przyspawanego do swobodnego króćca kompensatora, do przewodu utwierdzonego w podporze
stałej można wykonywać za pomocą przyrządów ściągających zaczepionych za uchwyty, które
mogą być przyspawane do końcówek przewodów.
Rys. 24. Naciąg wstępny kompensatora mieszkowego: mieszkowego) między podporami stałymi, b) między podporami
stałymi, z których jedna jest tylko przyspawana do przewodów (przed wykonaniem naciągu wstępnego) [2, s.3175].
1  podpora stała, 2  podpora kierunkowa, 3  podpora ruchoma (ślizgowa), 4  kompensator mieszkowy.
Spawanie przewodów z kompensatorem należy wykonywać szczególnie ostrożne, aby nie
dopuścić do zbędnego nagrzewania się cienkoszczelnego mieszka sprężystego. Po zakończeniu
montażu kompensatora, przed założeniem osłon pod izolację termiczną, należy zwrócić uwagę na
czystość mieszka i usunąć wszelkie zanieczyszczenia. Króćce kompensatora należy zabezpieczyć
antykorozyjnie, podobnie jak cały przewód sieci ciepłowniczej. Nie trzeba jednak zabezpieczać
mieszka sprężystego, gdyż jest on wykonany ze stali odpornej na korozję. Niedopuszczalne jest
rzucane, zginanie, skręcanie lub niekontrolowane ściskanie, bądz
rozciąganie tych urządzeń.
Jakiekolwiek zgięcie czy nacięcie mieszka sprężystego dyskwalifikuje wyrób do stosowania
[2, s. 173÷176].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób zapobiegamy skutkom wydłużalności cieplnej przewodów?
2. W jaki sposób realizujemy kompensację naturalną przewodów preizolowanych sieci
ciepłowniczej?
3. Jakie znasz rodzaje wydłużek (kompensatorów)?
4. W jaki sposób wykonujemy naciąg wstępny kompensatora mieszkowego?
5. Jaka jest zasada działania kompensatora U-kształtowego?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasady stosowania kompensacji naturalnej przewodów preizolowanych sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia przewodów preizolowanych sieci cieplnej,
2) określić problemy wynikające z prowadzenia przewodów w linii prostej ze względu na
wydłużalność cieplną,
3) określić sposoby zapobiegania skutkom wydłużalności cieplnej,
4) dobrać właściwe sposoby prowadzenia przewodów preizolowanych sieci cieplnej,
5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6) przedyskutować w grupie wyniki swoich spostrzeżeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy przedstawiające rodzaje kompensacji naturalnej przewodów preizolowanych sieci
cieplnej,
 zdjęcia lub filmy przedstawiające niekorzystne zjawiska związane ze skutkami wydłużalności
cieplnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej zamontuj
kompensator dławicowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu kompensatora dławicowego,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu kompensatora dławicowego
3) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
4) przygotować materiały potrzebne do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu,
6) wyznaczyć miejsce montażu kompensatora,
7) zamontować kompensator dławicowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym kanałem ciepłowniczym
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.: na miejscu
budowy sieci cieplnej kanałowej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z warunkami montażu
kompensatora mieszkowego,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i montażu: urządzenia do spawania,
 materiały potrzebne do montażu: kompensator dławicowy, rury stalowe czarne.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić przyczyny wydłużeń cieplnych przewodów sieci ciepłowniczej?
2) wymienić rodzaje kompensacji?
3) wymienić rodzaje kompensacji naturalnej?
4) wymienić zadania kompensacji?
5) wymienić rodzaje, budowę i zasadę działania kompensatorów?
6) przygotować materiały potrzebne do montażu kompensatora?
7) wyznaczyć miejsce montażu kompensatora?
8) zamontować kompensator?
9) zastosować przepisy bhp przy montażu kompensatora?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.9. Uzbrojenie sieci cieplnej
4.9.1. Materiał nauczania
Armatura przewodów sieci ciepłowniczej służy do kierowania ruchem nośnika ciepła. Można
ją podzielić w zależności od spełnianych czynności na:
- sterujÄ…cÄ…,
- zabezpieczajÄ…cÄ…,
- pomocniczÄ….
Armatura sterujÄ…ca
Jako armaturę sterującą stosuje się dwa rodzaje zaworów: odcinające i dławiące. Każdy zawór
składa się z części nieruchomej, tzw. gniazda, związanego z korpusem, i z zawieradła, które może
zmieniać położenie względem gniazda w granicach od całkowitego otwarcia do całkowitego
zamknięcia jego światła.
Zawory odcinające należą do armatury zaporowej umożliwiającej otwieranie lub zamykanie
przepływu nośnika ciepła w sieci ciepłowniczej. Jest wiele typów zaworów odcinających; różnią się
one między sobą kształtem korpusu, jarzma, konstrukcją części zamykających itp.
Rys. 25. Zawór kulowy [2, s. 183]. Rys. 26. Zawór kulowy z przedłużonym trzpieniem [4, s. 293].
1  przekładnia ślimakowa, 2  korpus, 3  kula.
Korpus zaworu kulowego może być wykonany ze stali konstrukcyjnej lub z żeliwa
sferoidalnego. Elementy zamykające wykonuje się ze stali konstrukcyjnej lub z żeliwa
sferoidalnego z powłoką chromową, albo z mosiądzu z powłoką niklowo-chromową. Uszczelnienie
kuli stanowi teflon, a zabezpieczeniem antykorozyjnym są powłoki cynkowe. Produkuje się zawory
kołnierzowe oraz zawory gwintowane z mosiądzu  do przewodów o średnich nominalnych do
50 mm.
Zawory motylkowe nazywane też przepustnicami, mają konstrukcję bardzo różniącą się od
dotychczas stosowanych zaworów. Cechują się takimi zaletami jak: małe wymiary gabarytowe,
mała masa, duża szczelność i niezawodność w działaniu, prostota w montażu; zapewniają też
minimalne straty ciśnienia, nieosadzanie się kamienia na tarczy i wykładzinie korpusu, nie
wymagają stosowania dodatkowych uszczelek. Trzpień, na którym jest osadzona tarcza oraz kadłub
zaworu, który ma wewnątrz wykładzinę, nie mają kontaktu z przepływającym nośnikiem ciepła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Rys. 27. Zawory motylkowe: a) napęd ręczny dz
wigniowy, b) napęd elektromechaniczny, c) napęd pneumatyczny [2, s.184].
1  kadłub, 2  tarcza, 3  wykładzina, 4  dz
wignia, 5  pokrętło przekładni ślimakowej, 6  elementy napędu
elektrycznego, 7  elementy napędu pneumatycznego.
Do otwierania i zamykania zaworów służą następujące rodzaje napędów:
- ręczny dz
wigniowy dla zaworów o Å›rednicy DN= 50÷200 mm,
- elektromechaniczny z przekÅ‚adniÄ… Å›limakowÄ… dla zaworów o Å›rednicy DN=200÷250 mm,
- pneumatyczny (jeżeli jest zapewniony dopływ sprężonego powietrza) dla zaworów o średnicy
DN= 50÷200 mm.
Zawór motylkowy należy montować między dwoma równoległymi kołnierzami przewodów
rurowych. Powierzchnie czołowe kołnierzy nie mogą mieć uszkodzeń mechanicznych. Odległość
między kołnierzami powinna umożliwić swobodne ułożenie zaworu. Średnica wewnętrzna
przewodów ciepłowniczych powinna być równa średnicy nominalnej DN zaworu. Montowany
zawór musi być w pozycji półotwartej w celu zmniejszenia nacisków na elastomer i uniknięcia
uszkodzeń tarczy. Pierścieniowy kadłub zaworu centruje się za pomocą śrub połączenia
kołnierzowego. Po włożeniu zaworu między kołnierze przed dokręceniem śrub, tarcze ustawia się
w pozycji otwartej. Śruby należy dokręcać równomiernie, zachowując równoległość czół kołnierzy
[2, s. 182÷184].
Rys. 28. Zawór kulowy odcinająco - regulujący [4, s. 293].
Zawory kulowe odcinająco - regulujące są wyposażone w króćce pomiarowe, które umożliwiają
pomiar parametrów przepływającego nośnika ciepła. Kryza i wyskalowana tarcza zapewniają
płynną regulację wartości przepływu.
Zasuwę stosuje się do zamykani, otwierania i regulowania przepływu nośnika ciepła na
przewodach ciepłowniczych o średnicach powyżej 100 mm. Odznaczają się małym oporem
przepływającego nośnika oraz nie dużą długością. Do wad zasuw zaliczamy szybkie wycieranie się
płaszczyzn zamykających. Zawory odcinające w sieciach cieplnych z rur preizolowanych wykonuje
się we wspólnej obudowie preizolowanej z rurociągiem. Zawory odcinające na pozostałych sieciach
cieplnych montuje siÄ™ w studzience betonowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Rys. 29. Zasuwa klinowa okrągła kołnierzowa z zaworem odciążającym [4, s. 294]: a) przekrój, b) widok.
Rys. 30. Armatura preizolowanej sieci ciepłowniczej: a) zawór odcinający, b) zawór odcinający z odwodnieniem lub
odpowietrzeniem, c) studzienka do montowania zaworów odcinających, odwadniających, odpowietrzających
[4, s. 303].
Armaturę odcinającą stosuje się, aby odciąć przepływ nośnika ciepła w poszczególnych
działkach i urządzeniach sieci ciepłowniczej, a więc; na przewodach magistralnych (jako sekcyjne),
co 1 km, na odgałęzieniach o średnicach Dn e" 150 mm, dla umożliwienia odłączenia odbiorców o
mocy cieplnej większej od 2 MW lub maksimum 5 budynków, na przyłączach do zakładów
przemysłowych, na przyłączach, do których brak dostępu przez całą dobę, na przyłączu
w pomieszczeniu węzła ciepłowniczego [4, s. 292].
Przy montażu armatury na przewodach sieci ciepłowniczej należy przestrzegać następujących
zasad:
- zawory należy montować tak, aby był łatwy dostęp do pokrętła (na odpowiedniej wysokości
w stosunku do poziomu); ułatwia to ich eksploatację i konserwację; zaleca się montowanie
trzpieni zasuw w pozycji poziomej; ułatwia to ich obsługę oraz zapobiega osadzaniu się na
pierścieniach uszczelniających zanieczyszczeń,
- zawory i zasuwy należy montować w komorach cieplnych.
Przewody sieci ciepłowniczej są układane ze spadkiem, którego wartość i kierunek zależą
w dużym stopniu od ukształtowania terenu. Spadek minimalny wynosi 3%.
Do prawidłowej pracy sieci ciepłowniczej potrzebne są zawory odwadniające, których używa
się do spustu nośnika ciepła z przewodu, oraz zawory odpowietrzające stosowane do
odpowietrzania i napowietrzania sieci. Sieć napowietrza się w momencie usuwania wody.
Odwodnienie przewodów sieci ciepłowniczych wodnych stosuje się: w najniższych punktach
przewodów, przy zaworach odcinających do spustu wody z poszczególnych odgałęzień, na
magistralach przy armaturze odcinajÄ…cej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Rys. 31. Odwodnienie przewodów sieci ciepłowniczej [4, s. 298].
Rys. 32. Odpowietrzenie przewodów sieci ciepłowniczej wodnej [4, s. 299].
Odpowietrzenie projektuje się: w najwyższych punktach przewodów, przy zaworach
odcinających do odpowietrzania lub napowietrzania sieci ciepłowniczej.
Zarówno odwodnienia, jak i odpowietrzenia mogą być umieszczane w komorach; studzienkach
ciepÅ‚owniczych [4, s. 298÷299].
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel stosowania zaworów odcinających?
2. Jakie znasz rodzaje armatury odcinajÄ…cej?
3. Jak są zbudowane i jak działają zawory kulowe?
4. Jak są zbudowane i jak działają zawory motylkowe?
5. Jak są zbudowane i jak działają zasuwy?
6. W jaki sposób montuje się zawory w sieciach cieplnych preizolowanych?
7. Gdzie montuje siÄ™ armaturÄ™ odcinajÄ…cÄ… w sieciach cieplnych?
9. Gdzie montuje siÄ™ odwodnienia sieci cieplnych?
10. Gdzie montuje siÄ™ odpowietrzenia sieci cieplnych?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj budowę i zasadę działania zaworu kulowego, motylkowego oraz zasuwy odcinającej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami armatury odcinającej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować schematy, zdjęcia i modele przedstawiające budowę poszczególnych rodzajów
armatury odcinajÄ…cej,
3) porównać budowę i zasadę działania zaworu kulowego, motylkowego i zasuwy,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele zaworów i zasuw,
 schematy, rysunki i zdjęcia uzbrojenia,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
zaworu odcinajÄ…cego preizolowanej sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu armatury,
3) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
4) przygotować potrzebne do montażu materiały i armaturę,
5) usunąć usterki występujące w zaworze odcinającym
6) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
7) dokonać montażu zaworu odcinającego,
8) sprawdzić poprawność montażu zaworu,
9) skontrolować prawidłowość działania zamontowanego zaworu,
10) zastosować przepisy bhp przy montażu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, t.j. na miejscu budowy sieci cieplnej
preizolowanej),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia,
- sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i montażu uzbrojenia: sprzęt do spawania,
- materiały potrzebne do montażu: zawór odcinający, rury preizolowane.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje uzbrojenia sieci cieplnej?
2) nazwać elementy zaworu kulowego, motylkowego i zasuwy?
3) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje uzbrojenia?
4) dokonać montażu uzbrojenia sieci cieplnej?
5) sprawdzić poprawność montażu uzbrojenia sieci cieplnej?
6) usunąć usterki występujące w uzbrojeniu sieci cieplnej?
7) zamontować odwodnienie przewodów sieci cieplnej?
8) zamontować odpowietrzenie przewodów sieci cieplnej?
9) skontrolować prawidłowość działania zamontowanego uzbrojenia sieci cieplnej?
10) zastosować przepisy bhp przy montażu uzbrojenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.10. Izolacja cieplna rurociągów
4.10.1. Materiał nauczania
Ochrona przewodów ciepłowniczych przed stratami ciepła jest ze względu na sposób ich
prowadzenia oraz duże odległości bardzo ważnym zagadnieniem. Wymagania stawiane izolacji
cieplnej to:
- zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami ciepła,
- trwałość i niezmienność właściwości izolacji z upływem czasu,
- zabezpieczenie przed zamarznięciem wody przepływającej w przewodach.
Rys. 33. Izolacja cieplna przewodów sieci ciepłowniczych: a) watą szklaną, b) sztywną pianką poliuretanową
[4, s. 300].
Terminologia dotycząca izolacji cieplnych obejmuje m. in. następujące pojęcia:
Izolacja cieplna  osłona powierzchni przewodów, armatury i urządzeń ograniczająca straty
przesyłanego lub magazynowanego ciepła do otoczenia,
Izolacja właściwa  warstwa (lub warstwy) izolacji cieplnej wykonanej z materiału
o odpowiednio małym współczynniku przewodzenia ciepła,
Płaszcz ochronny  warstwa izolacji cieplnej chroniącej izolację właściwą przed
uszkodzeniem mechanicznym, zawilgoceniem itp.
Materiałami stosowanymi do izolacji właściwej są:
- maty z wełny mineralnej,
- otuliny, płyty i filce z wełny mineralnej,
- otuliny z włókna szklanego,
- otuliny z waty bazaltowej,
- otuliny z porowatych tworzyw sztucznych, np. pianka poliuretanowa.
Płaszcze ochronne w sieciach nadziemnych wykonuje się wyłącznie z blach stalowej
ocynkowanej gruboÅ›ci 0,5÷0,8 mm lub z blachy stalowej ocynkowanej z powÅ‚okÄ… z tworzyw
sztucznych.
W sieciach podziemnych kanałowych jako płaszcze ochronne stosuje się najczęściej:
- papę asfaltową na taśmie aluminiowej,
- taÅ›mÄ™ aluminiowÄ… gruboÅ›ci 0,12÷0,2 mm,
- folie, siatki i tkaniny z tworzyw sztucznych.
Roboty izolacyjne należy wykonywać po zakończeniu robót montażowych przewodów lub
urządzeń, przeprowadzeniu próby szczelności i wykonaniu zabezpieczenia antykorozyjnego.
Powierzchnia przewodów powinna być absolutnie szczelna, gładka i pokryta warstwą
nieprzepuszczalna dla wilgoci. Zabezpiecza to przed korozjÄ…, nawet gdy zamoknie izolacja
właściwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Izolacja właściwa z materiałów włóknistych (maty, płyty, filce i otuliny) powinna przylegać
ściśle do powierzchni izolowanej i powinna być nałożona na styk czołowy (nie na zakładkę).
W wypadku wykonania izolacji wielowarstwowej styki poprzeczne i wzdłużne elementów warstwy
następnej nie powinny pokrywać się z odpowiednimi stykami elementów warstwy dolnej. Każda
warstwa izolacji właściwej powinna być zamocowana (podwieszona) opaskami w odstępach co
200, 300 lub 500 mm  w zależności od średnicy rury. Opaski wykonuje się z drutu stalowego
ocynkowanego, taśmy polipropylenowej itp. Izolacja z materiałów porowatych powinna być
wykonywana również w sposób wyżej opisany. Natomiast izolacja natryskowa z pianki
poliuretanowej powinna być nakładana warstwami, przy czym kolejne warstwy należy nakładać po
uprzednim utwardzeniu warstwy nałożonej wcześniej.
Płaszcz ochronny izolacji właściwej przewodów i urządzeń powinien być montowany na
bieżąco z wykonywaniem tej izolacji. Należy go układać na całej zewnętrznej powierzchni izolacji
właściwej; powierzchnia jego powinna być gładka i mieć kształt odpowiedni do izolowanego
elementu. PÅ‚aszcze z taÅ›my aluminiowej szerokoÅ›ci 10÷15 cm sÄ… nakÅ‚adane na izolacjÄ™ wÅ‚aÅ›ciwÄ…,
wykonaną z materiałów włóknistych, owiniętą siatką stalową lub z tworzyw sztucznych,
z zachowaniem co najmniej 50 mm zakładu, zarówno na poprzecznych jak i wzdłużnych stykach
poszczególnych arkuszy taśmy. Zamocowuje się je w sposób trwały za pomocą opasek
rozmieszczonych w odstÄ™pach co 250÷300 mm. PÅ‚aszcze z papy asfaltowej na taÅ›mie aluminiowej
wykonuje się podobnie, przy czym arkusze papy powinny być owinięte na powierzchni izolacji
właściwej zawsze taśmą aluminiową na zewnątrz. Płaszcze z folii, siatek i tkanin z tworzyw
sztucznych w zależności od rodzaju tworzywa oraz przyjętej technologii montażu umocowuje się za
pomocą opasek, zapinek z tworzyw sztucznych lub zgrzewania arkuszy folii. Każde zakończenie
izolacji właściwej oraz miejsce wykonania dylatacji w płaszczyznach ochronnych powinno być
zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz zawilgoceniem, np. za pomocÄ… rozet
z blachy stalowej ocynkowanej grubości 0,8 mm. Izolacja powinna być zakończona przed
koÅ‚nierzem w odlegÅ‚oÅ›ci równej dÅ‚ugoÅ›ci Å›ruby plus 10 mm [2, s. 263÷265].
Prace izolacyjne powinny być wykonywane w dni pogodne, bez opadów atmosferycznych.
Materiał izolacyjny należy chronić przed zawilgoceniem i bardzo starannie układać, aby ściśle
przylegał do rurociągu. Oddzielnie wykonuje się izolację armatury do połączeń kołnierzowych
w formie ksztaÅ‚tek rozbieralnych [2, s. 263÷265].
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jaki jest cel stosowania izolacji cieplnej rurociągów ciepłowniczych?
2) Z jakich elementów składa się izolacja cieplna przewodów?
3) Jakie materiały stosowane są do izolacji właściwej?
4) Z jakich materiałów wykonuje się płaszcze ochronne?
5) Jakie są kolejne czynności przy wykonywaniu izolacji cieplnej?
6) W jaki sposób wykonuje się izolację właściwą?
7) W jaki sposób montuje się płaszcz ochronny?
8) W jaki sposób wykonuje się izolację armatury?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw zalety i wady materiałów izolacyjnych stosowanych do izolacji cieplnej przewodów
sieci ciepłowniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami materiałów izolacyjnych (izolacji właściwej i płaszcza) i ich
charakterystykÄ…,
2) określić wady i zalety poszczególnych materiałów izolacyjnych,
3) zestawić cechy poszczególnych materiałów w tabeli stosując odpowiednie kryteria,
4) zaprezentować efekty swojej pracy grupie (zestawienie można wykonać w formie plakatu).
Wyposażenie stanowiska pracy:
 fragmenty materiałów izolacyjnych,
 modele, zdjęcia i rysunki wykonanej izolacji z poszczególnych materiałów,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie dokumentacji technicznej sieci cieplnej wykonaj izolację przewodów (zasilenia
i powrotu).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu izolacji cieplnej przewodów,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu izolacji cieplnej,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót,
4) przygotować materiały i sprzęt potrzebne do wykonania izolacji,
5) wykonać izolację przewodów sieci cieplnej,
6) zastosować przepisy bhp przy izolacji przewodów sieci cieplnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym kanałem z przewodami sieci
cieplnej (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy sieci ciepłowniczej kanałowej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami montażu izolacji cieplnej,
 sprzęt i narzędzia do wykonania izolacji przewodów: taśma miernicza, nożyce,
 materiały potrzebne do wykonania izolacji: rury stalowe czarne, materiały izolacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel stosowania izolacji cieplnej rurociągów?
2) określić cechy materiałów izolacyjnych?
3) przygotować materiały izolacyjne potrzebne do montażu?
4) wykonać montaż izolacji cieplnej?
5) określić warunki składowania materiałów izolacyjnych?
6) określić warunki montażu izolacji cieplnej?
7) zastosować przepisy bhp przy montażu izolacji cieplnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.11. Aparatura kontrolno-pomiarowa, automatyka i sygnalizacja
alarmowa
4.11.1. Materiał nauczania
Do mierzenia ciśnienia używa się manometrów. Mogą to być manometry rurkowe oraz
przeponowe. W obu rodzajach ciśnienie w sieci powoduje odkształcenie materiału sprężystego
(rurki lub membrany). Odkształcenie to przenosi się po przez mechanizm zębatkowy na
wskazówkę, która na skali pokazuje aktualną wartość ciśnienia. Przy manometrze montuje się
zawór trójdrogowy z tarczką, która umożliwia odpowietrzenie rurki syfonowej oraz przyłączenie
manometru kontrolnego w celu sprawdzenia dokładności wskazań manometru zamontowanego na
przewodzie. Dzięki zastosowaniu zaworów trójdrogowych unika się konieczności zdejmowania
manometrów w celu sprawdzenia, czy prawidłowo wskazuje ciśnienie. Manometry instaluje się na
przewodach magistralnych zasilającym i powrotnym o średnicy Dn e" 200 mm.
Do mierzenia temperatury nośnika ciepła używa się termometrów:
- rtęciowych,
- elektrycznych oporowych.
Termometry rtęciowe umieszcza się w specjalnych osłonach, które mogą być proste lub
kÄ…towe.
W zależności od zakresu pomiarowego rozróżnia się termometry:
- od 1 do 100ºC z podziaÅ‚kÄ… co 1ºC,
- od 1 do 200ºC z podziaÅ‚kÄ… co 2ºC.
Termometry elektryczne oporowe działają na zasadzie zmian oporności przewodnika pod
wpływem temperatury. Czujnik tego termometru umieszcza się w przewodzie w specjalnie
wmontowanym króćcu. Czujnik oporowy (termopara) służy tylko do pomiaru temperatury,
natomiast do odczytywania jej wartości służą specjalne mierniki elektryczne. Na przewodach
zasilajÄ…cych magistralnych termometry umieszcza siÄ™ co ok. 2 km. Na przewodach powrotnych
montuje się termometry na wszystkich odgałęzieniach o Dn e"150 mm oraz przyłączach do
zakładów przemysłowych i budynków prywatnych [2, s. 189].
Sieci cieplne z rur preizolowanych są wyposażone w system alarmowy. System ten
sygnalizuje wilgotność izolacji, dzięki temu można wykonać naprawę wcześniej zanim stanie się
ona przyczyna awarii. Dwa nieizolowane przewody miedziane sÄ… wtopione w izolacjÄ™ piankowÄ…
rur, a w każdym złączu przewody te są umieszczone na higroskopijnych podkładkach filcowych.
Jeden przewód jest  czysty , a drugi  ocynkowany (kolor srebrnoszary). Czysty drut miedziany
jest przewodem sygnalizacyjnym, a ocynkowany  alarmowym. Po sprawdzeniu, za pomocÄ…
przyrządu pomiarowego, prawidłowości wykonania połączeń wzdłuż instalacji druciki wsuwa się
do łącznika i zaciska, a złącze zalutowuje. Następnie owija się druty podkładką higroskopijną
filcową i przymocowuje taśmą do rury stalowej.
Rys. 34. Zabezpieczenie przewodów alarmowych: a) owinięcie przewodu podkładką filcową, b) ułożenie przewodu
w uchwytach na odcinku prostym, c) ułożenie przewodu w uchwytach na kolanie [2, s. 197].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
System alarmowy zawiera też szereg puszek przyłączeniowych, ogniw łączących, kabli
przyłączeniowych, złączy testujących, które łączone ze sobą tworzą układ zakończony
lokalizatorem usterek. Za jego pośrednictwem są kontrolowane długości do 1000 m na każdym
z czterech obwodów. Zasilany jest prądem zmiennym o napięciu 220 V. Lokalizator usterek bez
przerwy wysyła zakodowane sygnały impulsowe po przewodzie miedzianym ocynkowanym. Jeśli
impulsy napotykają zakłócenia w postaci spięć, przerw w obwodzie lub wilgotności, zostają one
odbite. Odbicia powracają do lokalizatora i podają odległość w metrach i numer obwodu.
Lokalizator usterek ma zdolność sygnalizowania tylko jednego uszkodzenia na każdym obwodzie.
Jeżeli uszkodzeń na jednym obwodzie jest więcej, to tylko pierwsze zostanie zasygnalizowane. Po
jego naprawieniu następne uszkodzenie będzie zasygnalizowane itd. W dużych systemach
alarmowych centralnie umieszczony czujnik wykaże, który z podłączonych do niego lokalizatorów
usterek sygnalizuje uszkodzenie [2, s. 197÷198].
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje manometrów?
2. W jakich miejscach na sieci cieplnej montuje siÄ™ manometry?
3. Jakie znasz rodzaje termometrów?
4. W jakich miejscach na sieci cieplnej montuje siÄ™ termometry?
5. Jaka jest zasada działania systemu alarmowego w sieciach z rur preizolowanych?
6. W jaki sposób wykonuje się system alarmowy sieci preizolowanej?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z wykonywaniem systemu alarmowego w sieciach cieplnych z rur
preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rurami preizolowanymi z wmontowanymi przewodami alarmowymi,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schematy przedstawiające sposób łączenia przewodów systemu
alarmowego,
3) opisać przebieg łączenia i zabezpieczenia przewodów,
4) wskazać zasadność stosowania systemu alarmowego,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż systemu alarmowego,
 zdjęcia lub schematy z montażem i zabezpieczeniem przewodów alarmowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej zainstaluj manometry
i termometry na przewodach sieci cieplnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi instalowania aparatury kontrolno-pomiarowej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
instalacji aparatury kontrolno-pomiarowej,
3) zaplanować kolejność wykonywanych robót,
4) przygotować materiały i sprzęt potrzebne do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebne do montażu,
6) ocenić stan techniczny materiałów,
7) zainstalować urządzenia akp,
8) sprawdzić poprawność montażu,
9) zastosować przepisy bhp przy montażu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanÄ… komorÄ… cieplnÄ… i zamontowanymi
przewodami (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy sieci cieplnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami montażu akp,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do instalacji: klucze do rur, klucze,
 materiały potrzebne do montażu: manometry, termometry, króćce kołnierzowe stalowe.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić rodzaje armatury kontrolno - pomiarowej?
2) określić sposób i zakresy pomiarów manometrów?
3) określić sposób i zakresy pomiarów termometrów?
4) zainstalować termometry na przewodach sieci cieplnej?
5) zainstalować manometry na przewodach sieci cieplnej?
6) scharakteryzować system alarmowy sieci cieplnych z rur
preizolowanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
4.12. Próby szczelności i odbiór sieci ciepłowniczej
4.12.1. Materiał nauczania
Po zakończeniu montażu wszystkie przewody sieci ciepłowniczej powinny być poddane
badaniom sprawdzającym jakość i zgodność ich wykonania z dokumentacją techniczną
(projektowÄ…).
Sprawdzenie z dokumentacją polega ono na oględzinach zewnętrznych wszystkich elementów
przewodów ciepłowniczych. Sprawdza się przede wszystkim:
- wykonanie elementów ciśnieniowych,
- montaż przewodów sieci,
- kompensację przewodów,
- odwodnienia, spusty, odpowietrzenia,
- zamocowania,
- zabezpieczenia antykorozyjne, izolacjÄ™ cieplnÄ….
Po uzyskaniu wszystkich pozytywnych wyników (potwierdzonych w protokołach
pokontrolnych) przystępuje się do badania drożności i szczelności.
Drożność przewodów
Próbę drożności należy wykonać zgodnie z dokumentacją techniczną jako płukanie.
Płukanie przewodów (dotyczy przewodów wody gorącej) powinno być wykonane przy użyciu
wody o temperaturze zbliżonej do temperatury roboczej i przy możliwie największym natężeniu
przepływu. Końcową fazę płukania należy wykonać wodą zasilającą. W zależności od stopnia
zabrudzenia przewodów pÅ‚ukanie powinno być wykonane co najmniej dwukrotnie przez 15÷20
minut. Podczas próby drożności przewodów, przy zachowaniu prawidłowej prędkości przepływu,
temperatury i ciśnienia czynnika próbnego, wypływający czynnik nie powinien wykazywać
zanieczyszczeń.
Próbę szczelności należy wykonać przy użyciu wody. Sprawdzanie to powinno być
przeprowadzone przed nałożeniem izolacji na przewody. Dopuszczalne jest przeprowadzenie badań
szczelności na izolowanych przewodach (z wyjątkiem złącz spawanych i kołnierzowych), jeśli
elementy przewodów ciepłowniczych były wcześniej badane u wykonawców tych elementów.
Badanie szczelności należy przeprowadzić z zachowaniem następujących warunków: przewód
powinien być napełniony wodą na 24 godziny przed próbą; temperatura wody powinna wynosić
10÷40ºC; próbÄ™ należy przeprowadzać odcinkami; przed próbÄ… należy przewody dokÅ‚adnie
odpowietrzyć; wartość ciśnienia wody podczas sprawdzania szczelności montowanych przewodów
ciepłowniczych powinna być nie mniejsza niż:
- ciśnienie próbne kotła, przewody nie mogą być odcięte od kotła,
- 1,25 ciśnienia roboczego, ale i nie mniejsza niż ciśnienie robocze +0,3 MPa  dla przewodów
o ciśnieniu roboczym powyżej 0,5 MPa,
- 1,5 ciśnienia roboczego, ale i nie mniejsze niż 0,2 MPa  dla przewodów o ciśnieniu roboczym
do 0,5 MPa;
Obniżanie i podwyższanie ciśnienia w zakresie ciśnień od roboczego do próbnego powinno się
odbywać jednostajnie i powoli  nie więcej niż 0,1 MPa/min. Sprawdzenie szczelności przewodów
powinno być przeprowadzone przed ostatecznym malowaniem. Przewody sieci ciepłowniczej oraz
poszczególne jej elementy poddane ciśnieniu próbnemu przy otwartej armaturze nie powinny
wykazywać nieszczelności. Podczas sprawdzania badany odcinek sieci powinien być odcięty od
współpracujących urządzeń za pomocą zaślepek. Dopuszcza się przeprowadzenie próby na
pomalowanych ostatecznie i zainstalowanych przewodach, pod warunkiem, że wszystkie ich
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
elementy były wcześniej sprawdzone na szczelność, a spoiny montażowe i połączenia kołnierzowe
są dostępne do oględzin.
Po zamontowaniu i przygotowaniu sieci ciepłowniczej do odbioru należy przeprowadzić ruch
próbny zgodnie z instrukcją eksploatacji, w warunkach przewidzianych przy normalnej pracy sieci
i możliwie przy pełnym obciążeniu. Czas trwania ruchu próbnego wynosi 72 godziny. Oględziny
przewodów należy przeprowadzać przy ciśnieniu roboczym, lecz nie większym niż 1,6 MPa.
Zabrania siÄ™ przeprowadzania jakikolwiek prac zwiÄ…zanych z usuwaniem usterek na przewodach
pod ciśnieniem. W uzasadnionych wypadkach dopuszczalne jest pominięcie próby wodnej, jeżeli
była ona już przeprowadzona na odcinkach sieci ciepłowniczej, a złącza spawane między danymi
odcinkami były sprawdzone metodą nieniszczącą (radiograficzną lub ultradz
więkową) w 100%
[2, s.267÷269].
Wykonawstwo sieci cieplnych podlega odbiorom częściowym w zakresie etapów prac, których
jakość nie może być oceniona w dalszych odbiorach oraz odbiorowi końcowemu.
Odbiór techniczny obejmuje:
- sprawdzenie jakości materiałów i urządzeń użytych do budowy sieci cieplnej,
- sprawdzenie zgodności ułożonej sieci cieplnej z projektem,
- sprawdzenie jakości wykonanych robót i ich zgodność z warunkami technicznymi,
- sprawdzenie kwalifikacji spawaczy i kontrolę robót spawalniczych,
- kontrolę wykonania badań ochrony korozyjnej,
- kontrolę wykonania badań izolacji cieplnej,
- sprawdzenie szczelności sieci,
- sprawdzenie rysunków powykonawczych, przedłożonych przez wykonawcę,
- sprawdzenie usunięcia wszystkich wykrytych wad.
W czasie kontroli należy:
a) sprawdzić prawidłowość wykonanych podpór stałych rurociągów, a w szczególności czy
ograniczniki podpór odpowiednio uniemożliwiają osiowe przesuwanie się rurociągu
(dopuszczalne luzy nie powinny przekraczać 5 mm) i czy ich rozmieszczenie jest zgodne
z projektem,
b) sprawdzić podpory przesuwne, a w szczególności:
- rozmieszczenie i wzajemne położenie podpór ruchomych,
- rodzaje oraz wykonanie podpór ruchomych, możliwość przesuwania się rurociągów po
podporach ruchomych na skutek wydłużeń cieplnych,
- sprawdzić naciąg wstępny wydłużek oraz ich rozmieszczenie [2, s.269].
Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót według
następujących zasad:
- rurociągi mierzy się po osi na odcinkach prostych, a na łukach po zewnętrznej ich stronie.
Pomierzone długości zestawia się według rodzaju rur, średnic oraz grubości ścianek.
Od pomierzonej długości rurociągu odejmuje się długość łuków, kompensatorów armatury
kołnierzowej. Nie odlicza się kształtek i armatury łączonej na gwint;
- zwężki dolicza się do długości rur o większej średnicy;
- armaturÄ™ obmierza siÄ™ w kompletach i sztukach;
- przejścia przez ścianę budynków obmierza się w sztukach;
- izolację termiczną obmierza się w m2 powierzchni w rozwinięciu;
- obwód izolowanych przewodów i urządzeń należy obmierzać po zewnętrznej stronie izolacji
(a nie przewodu) [3, s.122].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności sieci cieplnej?
2. Jaki jest przebieg prób szczelności?
3. Jakie warunki techniczne należy spełnić w trakcie próby szczelności (jakie powinno być
ciśnienie próbne, czas próby)?
4. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
5. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego wykonanej siec cieplnej?
6. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem przewodów i armatury?
7. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem izolacji cieplnej przewodów?
8. Jaki jest przebieg płukania sieci cieplnej?
4.12.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z wykonaniem płukania sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia płukania sieci cieplnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia płukania sieci cieplnej,
3) opisać przebieg płukania sieci cieplnej,
4) wskazać, dlaczego konieczne jest płukanie przewodów sieci cieplnej,
5) zapisać wyniki pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający wykonanie płukania sieci cieplnej,
 zdjęcia, schematy z przeprowadzenia płukania sieci cieplnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj zakres i przebieg odbioru częściowego i końcowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów sieci cieplnej,
2) określić zakres i przebieg odbioru częściowego,
3) określić zakres i przebieg odbioru końcowego,
4) porównać oba rodzaje odbiorów robót,
5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Ćwiczenie 3
Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci cieplnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem próby szczelności i warunkami
technicznymi,
3) dobrać sprzęt i stanowisko pomiarowe do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności sieci cieplnej,
5) wykonać próbę szczelności odcinka sieci cieplnej,
6) określić wynik próby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci cieplnej
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci cieplnej),
 sprzęt do wykonania próby szczelności sieci cieplnej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem próby
szczelności odcinka przewodu sieci cieplnej.
Ćwiczenie 4
Dokonaj obmiaru robót izolacyjnych na odcinku sieci cieplnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie sieci cieplnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót przy budowie sieci cieplnej oraz
przepisami bhp na stanowisku do ćwiczeń
3) przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci cieplnej
kanałowej (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy sieci cieplnej kanałowej),
 sprzęt do wykonania obmiaru,
 instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót przy budowie sieci cieplnej oraz
przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.12.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel badania sieci cieplnej na szczelność?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności?
4) wykonać próbę szczelności kanału?
5) Wykonać płukanie sieci cieplnej?
6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
7) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
8) wykonać obmiar robót związanych z montażem przewodów i armatury?
9) wykonać obmiar robót związanych z izolacją sieci cieplnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
4.13. Eksploatacja sieci ciepłowniczej
4.13.1. Materiał nauczania
Utrzymanie sieci ciepłowniczych w dobrym stanie technicznym oraz zapewnienie ciągłej
pracy sieci są podstawowymi zadaniami służb eksploatacyjnych. W celu spełnienia tych zadań
należy sprawdzić co pewien czas:
- stan techniczny armatury (zawory, zasuwy, wydłużki),
- uszczelnienie zaworów i połączeń kołnierzowych,
- stan izolacji cieplnych,
- stan odwodnienia komór ciepłowniczych,
- osprzęt i armaturę pomocniczą,
- konstrukcję budowlaną kanałów i komór ciepłowniczych.
W ramach przygotowań przewodów sieci ciepłowniczej do eksploatacji przed każdym sezonem
grzewczym należy wykonać płukanie sieci. W toku wykonywania tej czynności kontroluje się
stężenie zanieczyszczeń mechanicznych znajdujących się w przewodach. Stężenie zawiesiny nie
może przekraczać 5 mg/dm3. Przekroczenie tej wartości świadczy o złym stanie technicznym
przewodów. Korozja wewnętrzna przewodów sieci ciepłowniczej jest spowodowana obecnością
w wodzie grzejnej rozpuszczonego tlenu. Przewody zasilające korodują szybciej niż powrotne.
Tłumaczy się to tym, że w wodzie zasilającej jest więcej rozpuszczonego tlenu, który zużywa się
przy utlenianiu przewodu zasilającego i z tego powodu ilość tlenu w przewodzie powrotnym jest
mniejsza. Korozja wewnętrzna przewodów występuje również w przewodach u odbiorców ciepła.
Wywołuje ona zapychanie rur, uzbrojenia i przyrządów mierniczych, wskutek czego pewne odcinki
instalacji wyłączają się z pracy. Tlen dostaje się do wody razem z wodą uzupełniającą, a także
podczas zasysania powietrza w miejscach powstawania podciśnienia. W pierwszym wypadku
można zapobiec natlenianiu przez uzupełnienie ubytków nośnika ciepła wodą odgazowaną
i zmiękczoną. Stosowanie tej metody przyczynia się do ograniczenia korozji przewodów
i przedłużenia czasu ich eksploatacji. Opróżnianie wodnych sieci ciepłowniczych przeprowadza się
za pomocą zaworów spustowych wbudowanych w najniższych punktach odcinków sieci.
Przeglądy sieci ciepłowniczej wykonuje się w celu stwierdzenia braków, ubytków lub usterek
w pracy. W wyniku przeglądu poszczególne jej elementy kwalifikuje się do wymiany
w następujących wypadkach:
- przewody  gdy ubytek na ich powierzchni sięga ź grubości ścianki,
- kompensatory  podobnie jak przewody,
- podpory stałe  gdy występują pęknięcia żelbetu, zacieki świadczące o korozji prętów,
- podpory przesuwne  gdy brak możliwości obrotu rolki lub stwierdza się zniszczenie korozyjne
ślizgów,
- kanały  gdy pęknięta płyta górna, brak spoin, występuje korozja prętów zbrojenia i zły stan
izolacji przeciwwilgociowej.
W celu zbadania sieci i ewentualnego stwierdzenie omówionych usterek lub uszkodzeń
wykonuje się odkrywki kontrolne na wymienionych wyżej odcinkach sieci.
Najczęściej spotykane uszkodzenia i usterki w pracy sieci ciepłowniczych oraz ich przyczyny
Przecieki nośnika ciepła
Przecieki przy złączach kołnierzowych są spowodowane skrzywieniem uszczelek,
niedostatecznym dokręceniem śrub na kołnierzach, wadami materiału uszczelniającego itp. W celu
uniknięcia przecieków należy systematycznie kontrolować złącza kołnierzowe, a w razie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
konieczności wymiany używać uszczelek o grubości nie większej niż 3 mm. Materiał
uszczelniający powinien być dostosowany do temperatury nośnika ciepła.
Pęknięcia złączy spawanych
Są one spowodowane złym wykonaniem spoin lub przez nadmierne naprężenia, wywołane złą
pracą kompensatorów lub podpór ruchomych. W związku z możliwością wystąpienia pęknięć
złącza spawane należy dokładnie sprawdzać w czasie montażu przewodów ciepłowniczych.
Osiadanie podpór lub wygięcie przewodów ciepłowniczych
Przyczyną ich jest niedostateczna kompensacja naturalna przewodów, zamocowanie na stałe
przewodów, które powinny być swobodnie podparte, umieszczenie dodatkowych podpór stałych na
odcinkach bez kompensacji itp. W celu uniknięcia tego rodzaju usterek należy przed zakryciem
i zasypaniem kanału sprawdzać rozstawnie podpór oraz odstępy między przewodami
ciepłowniczymi a ścianką kanału.
Uszkodzenie armatury żeliwnej
Uszkodzenia te powstają z winy producenta (wady odlewu) lub w wyniku niewspółosiowego
połączenia armatury z przewodami. Występują wówczas momenty zginające, będące bezpośrednią
przyczynÄ… uszkodzenia.
Osadzanie się kamienia kotłowego
Używanie wody wodociągowej do uzupełniania ubytków w sieci ciepłowniczej powoduje
osadzanie się kamienia kotłowego w urządzeniach, w wyniku czego następuje zatkanie się
przewodów, zmniejszenie wydajności cieplnej i zwiększenie oporów hydraulicznych sieci. Kamień
kotÅ‚owy usuwa siÄ™ przez pÅ‚ukanie poszczególnych urzÄ…dzeÅ„ roztworem 3÷5  procentowego kwasu
siarkowego lub solnego z dodatkiem środków osłabiających działanie kwasu na metal. Po
przepłukaniu wodą należy przez urządzenie dodatkowo przepuścić 1-procentowy roztwór ługu
NaOH, a następnie czysta wodę. Zabieg ten zwiększa odporność przewodu na korozję.
Spadek ciśnienia w sieci ciepłowniczej
Podtrzymywanie ciÅ›nienia w sieci pochÅ‚ania 3÷4 krotne wiÄ™cej wody uzupeÅ‚niajÄ…cej niż
normalnie. Miejsce awarii ustala się przez oględziny zewnętrzne terenu wzdłuż przebiegu sieci.
Świadectwem gwałtownego wypływu wody mogą być: stopiony śnieg, woda na powierzchni ziemi,
silne parowanie wzdłuż przewodu ciepłowniczego, z komór lub studzienek oraz szum
w studzienkach spowodowany wypÅ‚ywem wody sieciowej[2, s.281÷282].
W czasie eksploatacji preizolowanej sieci ciepłowniczej wymaga się okresowego sprawdzenia
systemu, sygnalizacji i lokalizacji zawilgocenie izolacji oraz okresowego sprawdzania armatury, tj.
manipulowania armaturÄ… (zamykania, otwierania).
Kontrola preizolowanej sieci ciepłowniczej w czasie jej eksploatacji polega na okresowym
sprawdzeniu stanu izolacji przy użyciu sygnalizatorów awarii.
Rys. 35. Schemat lokalizacji miejsca awarii [4, s. 306].
W celu zlokalizowania miejsca uszkodzenia izolacji lub jej zawilgocenia do przewodów
czujnikowych przykłada się napięcie pomiarowe (U).
W miejscu awarii mierzone jest napięcie częściowe jako procent napięcia całkowitego. Ustala
się w ten sposób miejsce (X), w którym występuje stan awaryjny [4, s. 306].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
W przypadku usuwania awarii, odkopanie uszkodzonego odcinka sieci cieplnej, ze względu na
możliwość uszkodzenia polietylenowej rury osłonowej, należy prowadzić ostrożne, a pod taśmami
ostrzegawczymi najbliższym sąsiedztwie rur preizolowanych ręcznie. Po odkopaniu należy wyciąć
uszkodzony odcinek w miejscach połączeń spawanych stalowych rur przewodowych. Wcięty
odcinek nie może być krótszy niż 1 m. Pozostałe odcinki w danej pętli pomiarowej po wycięciu
uszkodzonego odcinka należy sprawdzić w zakresie działania systemu alarmowego  czy nie ma
innej awarii. Po stwierdzeniu, że nie ma innych uszkodzeń można przystąpić do wspawania nowego
odcinka rurociągu (tego samego producenta). Po ponownym podłączeniu instalacji alarmowej
należy sprawdzić jej działanie na całej długości pętli alarmowej.
Gwarancją szczelności i sprawności stosowanych w preizolowanej sieci ciepłowniczej
zaworów kulowych jako armatury odcinającej, odwadniającej i odpowietrzającej jest konieczność
zamykania ich i otwierania co najmniej raz na pół roku [2, s. 122].
Rys. 36. Klucz do otwierania i zamykania zaworów [2, s.196].
4.13.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne cele eksploatacji sieci cieplnej?
2. Jakie czynności konserwacyjne wykonuje się przy przygotowywaniu sieci cieplnej do
eksploatacji?
3. W jakim celu wykonuje siÄ™ przeglÄ…dy sieci cieplnych?
4. Jakie są najczęściej spotykane uszkodzenia i usterki w pracy sieci cieplnych?
5. W jaki sposób lokalizuje się usterki sieci cieplnej z rur preizolowanych?
6. Jakie czynności należy wykonać przy usuwaniu awarii sieci cieplnej?
4.13.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj sposoby kontroli sieci cieplnej kanałowej i z rur preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami przeglądów sieci cieplnej kanałowej i z rur preizolowanych,
2) obejrzeć film, zdjęcia z przeglądów sieci cieplnych kanałowych,
3) obejrzeć film lub zdjęcia demonstrujące sprawdzenie stanu izolacji przy użyciu sygnalizatorów
awarii,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 filmy przedstawiajÄ…ce przeglÄ…dy sieci cieplnej,
 zdjęcia, schematy przedstawiające sposoby kontroli sieci cieplnej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Ćwiczenie 2
Opisz sposób usuwania awarii odcinka sieci cieplnej z rur preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobami lokalizacji i usuwania awarii sieci cieplnych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające sposoby lokalizacji i usuwania awarii sieci
cieplnych,
3) opisać czynności jakie należy wykonać w ramach usuwania awarii sieci cieplnej z rur
preizolowanych,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 filmy przedstawiajÄ…ce sposoby lokalizacji i usuwania awarii sieci cieplnych,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające sposoby lokalizacji i usuwania awarii,
 literatura z rozdziału 6.
4.13.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić główne cele eksploatacji sieci cieplnych?
2) określić czynności konserwacyjne sieci cieplnych?
3) dokonać czynności konserwacyjnych sieci cieplnych?
4) przeprowadzić przeglądy sieci cieplnych?
5) zlokalizować awarie eksploatowanych sieci cieplnych?
6) usunąć awarie eksploatowanych sieci cieplnych ?
7) zastosować przepisy bhp przy eksploatacji sieci cieplnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem a następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Jaki sprzęt będzie potrzebny przy wyładunku rur preizolowanych długości 12, 16 i 24 m:
a) dz
wig wyposażony w szerokie pasy.
b) wielokrążek na trójnogu.
c) liny konopno  bawełniane do rozładunku ręcznego.
d) łańcuchy i haki.
2. Odległość składowania materiałów izolacyjnych od palenisk z otwartym ogniem powinna
wynosić co najmniej:
a) 2 m.
b) 20 m.
c) 10 m.
d) 5 m.
3. Jakie ukształtowanie sieci ciepłowniczej przedstawia
rysunek:
a) promieniowej.
b) pajęczej.
c) w formie kratownicy.
d) pierścieniowej.
4. W gospodarce komunalnej najczęściej stosuje się system sieci ciepłowniczych:
a) jednoprzewodowy.
b) dwuprzewodowy.
c) trzyprzewodowy.
d) czteroprzewodowy.
5. Rurę osłonową w rurze preizolowanej wykonuje się z:
a) polietylenu.
b) stali.
c) miedzi.
d) papy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
6. Zasypka piaskiem rur preizolowanych powyżej górnej ich powierzchni powinna wynosić
minimum:
a) 5 cm.
b) 10 cm.
c) 15 cm.
d) 20 cm.
7. Podpory stałe jarzmowe wykonuje się dla rur ciepłowniczych o średnicy mniejszej niż:
a) 500 mm.
b) 300 mm.
c) 200 mm.
d) 100 mm.
8. Przy stosowaniu kompensatorów mieszkowych podpory stałe należy umieszczać:
a) przy kompensatorze.
b) w dowolnej odległości.
c) w środku odcinka.
d) jest zbędny.
9. Jaki rodzaj kanału ciepłowniczego przedstawia rysunek:
a) przechodni.
b) nieprzechodni Å‚upinowy.
c) nieprzechodni ceowy.
d) nieprzechodni elowy.
10. Jeżeli wydłużenie "l odcinka sieci cieplnej o długości 100 m wynosi 20 cm, to wydłużenie
jednostkowe wyniesie:
a) 2 mm/m.
b) 20 mm/m.
c) 200 mm/m.
d) 20 cm/m.
11. Kompensacja naturalna nie polega na układaniu przewodów sieci cieplnej w kształcie:
a) litery  L .
b) litery  Z .
c) litery  U .
d) linii Å‚amanej.
12. Przewody sieci ciepłowniczej wodnej montuje się ze spadkiem co najmniej:
a) 1 0 .
b) 2 0 .
c) 3 0 .
d) 4 0 .
13. Jaki rodzaj uzbrojenia przedstawia rysunek:
a) zawór motylkowy.
b) zawór kulowy.
c) zawór grzybkowy.
d) zasuwÄ™ klinowÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
14. Odpowietrzenia przewodów sieci ciepłowniczej stosuje się:
a) w najniższych punktach przewodu.
b) w najwyższych punktach przewodu.
c) na magistralach, co 1 km.
d) na sieciach, co 100 m.
15. Podpory kierunkowe stosuje siÄ™ przy:
a) kompensatorze U-kształtowym.
b) kompensatorze dławnicowym.
c) kompensatorze mieszkowym.
d) prostym prowadzeniu przewodów.
16. System alarmowy sieci ciepłowniczych z rur preizolowanych sygnalizuje:
a) wzrost temperatury czynnika grzewczego.
b) wzrost ciśnienia czynnika grzewczego.
c) wilgotność izolacji.
d) ubytek izolacji.
17. Jaki rodzaj podpory przedstawia rysunek:
a) przesuwna ślizgowa.
b) stała.
c) przesuwna rolkowa.
d) stała jarzmowa.
18. IzolacjÄ™ cieplnÄ… rury preizolowanej stanowi:
a) wata szklana.
b) wełna mineralna.
c) wata bazaltowa.
d) pianka poliuretanowa.
19. Przy badaniu szczelności przewód powinien być napełniony wodą przed próbą:
a) 1 godzinÄ™.
b) 6 godzin.
c) 12 godzin.
d) 24 godziny.
20. Zawory odcinające należą do armatury:
a) sterujÄ…cej.
b) zabezpieczajÄ…cej.
c) pomocniczej.
d) pomiarowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................................................................
Montaż sieci cieplnej
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP, Warszawa 1998.
2. Dzierżawski T.: Gazownictwo i Ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1996.
3. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M. Kosztorysowanie w Budownictwie. WSiP, Warszawa
1995.
4. Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja.
5. Warunki techniczne projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji sieci ciepłowniczych
z rur preizolowanych. O.B.R.T.I Instal, Warszawa 1996.
6. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe, Arkady 1988.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny,
4. Instalacje sanitarne.
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PN-80/H-74219  Rury stalowe bez szwu walcowane na gorąco ogólnego zastosowania .
PN-85/B-02421  Ogrzewnictwo i ciepłownictwo. Izolacja cieplna rurociągów, armatury
i urządzeń. Wymagania i badania .
PN-91/B-10405  Ciepłownictwo. Sieci ciepłownicze. Wymagania i badania przy
odbiorze  .
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów do budowy sieci cieplnych oraz
informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71