MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Rozwadowska
Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych
713[03].Z2.07
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z2.07
 Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu  Monter sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji pompowni kanalizacyjnych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rodzaje i zadania pompowni kanalizacyjnych 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Elementy i wyposażenie pompowni kanalizacyjnych 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka w pompowniach kanalizacyjnych 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
4.6. Montaż pompowni kanalizacyjnych i ich wyposażenia 36
4.6.1. Materiał nauczania 36
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.6.3. Ćwiczenia 41
4.6.4. Sprawdzian postępów 43
4.7. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór pompowni kanalizacyjnej 44
4.7.1. Materiał nauczania 44
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.7.3. Ćwiczenia 46
4.7.4. Sprawdzian postępów 47
4.8. Eksploatacja pompowni kanalizacyjnych 48
4.8.1. Materiał nauczania 48
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 51
4.8.3. Ćwiczenia 51
4.8.4. Sprawdzian postępów 53
5. Sprawdzian osiągnięć 54
6. Literatura 59
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu urządzeń,
przewodów i uzbrojenia pompowni kanalizacyjnych.
W poradnik zamieszczono:
- wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie
ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę
oraz inne z
ródła informacji,
- zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania,
- ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
oraz ukształtować umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie
tego sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia
materiału nauczania i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych , której treści
teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu
sieci komunalnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z2
Technologia montażu sieci kanalizacyjnych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy
montażu sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych
713[03].Z1/2/3/4.05
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych
i innych
713[03].Z2.06
Montaż sieci kanalizacyjnej
713[03].Z2.07
Montaż i instalacja pompowni
kanalizacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Montaż i instalacja pompowni
kanalizacyjnych powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- rozróżniać rodzaje ścieków,
- rozróżniać rodzaje sieci kanalizacyjnych,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać roboty montażowe przy budowie sieci kanalizacyjnej,
- oceniać stan techniczny rur i kształtek kanalizacyjnych oraz uzbrojenia sieci
kanalizacyjnej,
- wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych sieciowych, rur
żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do montażu połączeń rur sieciowych oraz do
wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych i prac montażowych przy budowie
sieci kanalizacyjnej,
- lokalizować i usuwać usterki oraz awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu pompowni kanalizacyjnych
i rurociągów tłocznych,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu pompowni kanalizacyjnych
i rurociągów tłocznych,
- przygotować materiały potrzebne do montażu pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych,
- ocenić stan techniczny pompowni kanalizacyjnych przewidzianych do montażu,
- dobrać sprzęt i narzędzia do montażu pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych,
- dobrać środki do transportu elementów pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych na miejsce montażu,
- dostarczyć elementy pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych na miejsce
montażu,
- zamontować lub zainstalować pompownie kanalizacyjne,
- zamontować w pompowniach kanalizacyjnych pompy do przepompowywania ścieków i
ich osprzęt,
- wykonać w pompowniach rurociągi technologiczne,
- zainstalować w pompowniach kanalizacyjnych urządzenia AKP i automatykę,
- zamontować rurociągi tłoczne,
- zdemontować urządzenia i osprzęt pompowni kanalizacyjnych,
- przeprowadzić ciśnieniowe próby szczelności połączeń po wykonaniu montażu urządzeń
pompowni ścieków i rurociągów tłocznych,
- zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu urządzeń stosowanych
w pompowniach kanalizacyjnych,
- usunąć usterki powstałe podczas montażu urządzeń pompowni ścieków i rurociągów
tłocznych,
- skontrolować pracę pomp do ścieków i pompowni kanalizacyjnych,
- skontrolować pracę urządzeń pomiarowych i dokonać odczytu,
- zlokalizować awarie eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych,
- usunąć awarie eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych,
- sporządzić obmiar wykonanych robót,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji
pompowni kanalizacyjnych
4.1.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez
środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed
niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego. Środki ochrony indywidualnej,
w jakie powinien być wyposażony pracownik przy montażu pompowni kanalizacyjnej, to:
- odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,
- środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,
- środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,
- środki ochrony głowy: kask ochronny,
- sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości: linki, szelki bezpieczeństwa [4, s. 53-57].
Budowa pompowni kanalizacyjnej jest związana z wykonaniem bardzo głębokich
wykopów. Dlatego wszelkie prace związane z wykonaniem wykopów, ich zabezpieczeniem
przez obudowę i odwodnieniem oraz rozbiórką obudowy i zasypywaniem należy prowadzić
bardzo starannie. W czasie budowy pompowni kanalizacyjnej:
- należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów,
- należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie,
gdyż napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy
wykopu, a następnie rozluz
nienie rozpór i załamanie obudowy i zawalenie się wykopu,
- niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w obrębie pracującego sprzętu
ciężkiego,
- urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 0,7 m od krawędzi wykopu,
- każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia
stanu obudowy, a szczególnie stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym
ulewnym lub długotrwałym deszczu,
- niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu
jego obudowy i możliwości jego zawalenia,
- elementy pompowni i jej wyposażenie należy składować w odległości większej niż 1 m
od krawędzi wykopu, zabezpieczając je przed stoczeniem,
- niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych,
- przy opuszczaniu do wykopu elementów konstrukcyjnych pompowni należy używać
odpowiedniego sprzętu, sprawdzając wcześniej jego stan.
- należy ustawić bariery ochronne oznakowane w sposób widoczny zarówno w dzień jak
i w nocy,
- po skończonej pracy wykop należy zabezpieczyć tak, aby uniemożliwić wpadnięcie do
wykopu osobom postronnym,
- do montażu pomp wraz z silnikami należy używać odpowiednich urządzeń i sprzętu np.
prowadnic, łańcuchów, haków, wciągarek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- w czasie wykonywania prac związanych z obróbką rur przy montażu rurociągów należy
używać odpowiednich i nieuszkodzonych narzędzi, a obrabiane elementy powinny być
właściwie zamocowane,
- na stanowisku roboczym powinien panować ład i porządek oraz powinny znajdować się
tylko niezbędne narzędzia,
- używając elektronarzędzi przed ich uruchomieniem trzeba sprawdzić czy są właściwie
uziemione i sprawne,
- prace spawalnicze powinny wykonywać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami
wyposażone we właściwy sprzęt techniczny i ochrony osobistej [1, s. 56-57, 312, 338].
Aby zapewnić obsłudze odpowiednie warunki pracy w czasie eksploatacji pompowni
kanalizacyjnej, zgodne z przepisami bhp i przepisami ochrony ppoż., wykonanie obiektu,
jakim jest pompownia powinno odpowiadać następującym warunkom technicznym:
- pomieszczenia pomp i armatury powinny mieć wygodne i bezpieczne dojścia
o szerokości co najmniej 0,6 m,
- pompownie jednokomorowe i pompownie z pompami zatapialnymi powinny mieć włazy
kanalizacyjne i montażowe dostosowane do wymiarów pomp i armatury, ale również do
ewakuacji pracownika obsługi w razie zasłabnięcia,
- pompownie z wydzielonymi zbiornikami czerpalnymi powinny mieć szczelne ściany
oddzielajÄ…ce pomieszczenie pomp od zbiornika,
- w pomieszczeniu pomp powinny być przewidziane schody lub otwory ewakuacyjne
(mogą to być otwory montażowe urządzeń, jeżeli zamontowane urządzenia nie będą
przeszkadzać w ewakuacji),
- praca pomp w pompowniach jednokomorowych powinna być zautomatyzowana,
- zasuwy odcinające przepływ ścieków powinny być obsługiwane z poziomu terenu,
- pomieszczenia technologiczne pompowni, w których czasowo mogą przebywać ludzie,
powinny być wyposażone w skuteczną wentylację grawitacyjną i mechaniczną, powinna
w nich panować temperatura co najmniej +5oC,
- zbiorniki czerpalne w pompowniach powinny mieć wentylację grawitacyjną
zapewniającą co najmniej 2 wymiany powietrza w czasie 1 h oraz możliwość
zainstalowania wentylatorów przewoz
nych, zapewniajÄ…cych co najmniej 10 wymian
w czasie 1 h,
- zbiorniki czerpalne zlokalizowane poza budynkiem pomp, powinny mieć dwa rodzaje
włazów: kanalizacyjne i montażowe, dostosowane do potrzeb ewakuacyjnych,
- zejścia na dno zbiorników czerpalnych, których głębokość nie przekracza 6 m, powinny
być wyposażone w klamry złazowe, a w zbiornikach czerpalnych o głębokości ponad 6 m
należy stosować dodatkowe pomosty (stropy pośrednie, galerie, spoczniki) [2, s. 140].
Budynki pompowni ścieków ze stałą obsługą, powinny odpowiadać przepisom
budowlanym dotyczącym pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Stąd dla
pracowników należy przewidzieć pomieszczenia socjalno  bytowe oraz higieniczno 
sanitarne w obiekcie pompowni lub zapewnić możliwość korzystania z takich pomieszczeń
w innych obiektach blisko zlokalizowanych (np. na terenie oczyszczalni ścieków) [2, s. 141].
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które obowiązują pracowników obsługi
pompowni kanalizacyjnej podczas eksploatacji, remontów i konserwacji są następujące:
- wejście pracowników do pomieszczeń zagłębionych lub do zagłębień przy kratach
powinno być poprzedzone zbadaniem czystości powietrza i zawartości tlenu, w tym celu
należy zastosować przyrządy kontrolno pomiarowe do wykrywania gazów
niebezpiecznych lub lamp bezpieczeństwa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- wszyscy pracownicy powinni być wyposażeni w urządzenia do wykrywania gazów
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia oraz w szelki bezpieczeństwa z linką
asekuracyjną odpowiedniej długości,
- każdy pracownik schodzący do pomieszczeń zagłębionych lub zagłębień przy kratach
powinien być asekurowany przez co najmniej dwie osoby,
- nad wejściem do takich pomieszczeń powinno znajdować się urządzenie umożliwiające
wydobycie pracownika w przypadku jego zasłabnięcia lub utraty przytomności,
- osoby asekurujące powinny być wyposażone w co najmniej dwa aparaty powietrzne,
linki asekuracyjne oraz przewoz
ne urzÄ…dzenie do wydobywania poszkodowanego
z miejsca zagrożonego, w pozycji głową do góry,
- w czasie przeglądu, konserwacji lub remontu pomp, podnośników ślimakowych itp.
urządzenia napędowe powinny być wyłączone i skutecznie zabezpieczone przed
przypadkowym włączeniem,
- zabronione jest palenie tytoniu i używanie otwartego ognia, oraz wykonywanie prac
mogących spowodować pożar w pomieszczeniach technologicznych pompowni [2, s. 141].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy montażu
pompowni kanalizacyjnej?
2. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy montażu pompowni kanalizacyjnej?
3. Jakie warunki techniczne powinna spełniać pompownia kanalizacyjna ze względu na
bezpieczeństwo i higienę pracy obsługi?
4. Jakie warunki higieniczno sanitarne należy zapewnić pracownikom obsługi pompowni
kanalizacyjnej?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy pracach
eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?
6. Jakie są szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac
eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ rodzaj i przeznaczenie środków ochrony indywidualnej w jakie powinien być
wyposażony pracownik wykonujący prace eksploatacyjne w pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami środków ochrony indywidualnej,
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) rozpoznać na ilustracjach, modelach lub w warunkach rzeczywistych poszczególne
środki ochrony indywidualnej,
4) określić przeznaczenie każdego z nich,
5) wyniki swoich spostrzeżeń zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej: odzież i obuwie robocze, lampa bezpieczeństwa,
urzÄ…dzenia wykrywajÄ…ce szkodliwe gazy, linki asekuracyjne itd.
 zdjęcia i ilustracje przedstawiające środki ochrony indywidualnej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z montażem pompowni
kanalizacyjnej i jej wyposażenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu
pompowni kanalizacyjnej i jej wyposażenia,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające montaż pompowni kanalizacyjnej
i stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu sieci
kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż pompowni kanalizacyjnej,
 zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy pompowni kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż związanych
z prowadzeniem prac eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy
eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych
w pompowni kanalizacyjnej i stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy eksploatacji pompowni
kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiajÄ…cy prace eksploatacyjne pompowni kanalizacyjnej,
 zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych pompowni kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Posługując się dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej przedstawioną przez
nauczyciela określ, jakie warunki techniczne powinna spełniać pompownia kanalizacyjna ze
względu na bezpieczeństwo i higienę pracy obsługi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi warunków technicznych jakim powinna
odpowiadać pompownia kanalizacyjna,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) posługując się dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela wskazać
spełnienie warunków technicznych w danej pompowni kanalizacyjnej,
4) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej (rzuty i przekroje poprzeczne obiektu),
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać szczegółowe przepisy bhp związane z montażem pompowni
kanalizacyjnej?
2) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż związane
z wykonywaniem prac eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?
3) podać środki ochrony indywidualnej stosowane przez pracowników
przy montażu i eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
4) określić wymagania odnośnie warunków technicznych jakim powinna
odpowiadać pompownia kanalizacyjna ze względu na bezpieczeństwo
i higienę pracy obsługi?
5) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych
pompowni kanalizacyjnej?
6) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych
w pompowni kanalizacyjnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje i zadania pompowni kanalizacyjnych
4.2.1. Materiał nauczania
Pompownia kanalizacyjna jest to budowla nadziemna lub podziemna z zamontowanym
wewnątrz zespołem pomp i przewodów służących do podnoszenia ścieków lub osadów, wraz
z urządzeniami i wyposażeniem umożliwiającym prawidłowe użytkowanie i obsługę
eksploatacyjną pomp i przewodów [2, s. 116].
Pompownie ścieków i osadów są podstawowym elementem układów kanalizacyjnych.
Najkorzystniejszym rozwiązaniem odprowadzania ścieków jest ich grawitacyjny spływ. Ale
w praktyce, w układach kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej), często występuje
konieczność ich podnoszenia ze względu na naturalne ukształtowanie terenu oraz poziom
lustra wody w odbiorniku [1, s. 313; 2, s. 116].
W zależności od usytuowania w układzie kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej)
możemy wyróżnić: pompownie sieciowe, centralne i technologiczne, czyli zlokalizowane na
terenie oczyszczalni ścieków.
Pompownie sieciowe buduje siÄ™ na sieci kanalizacyjnej, a ich zadaniem jest pompowanie
ścieków z jednego położonego niżej układu kanałów do układu położonego wyżej. Dzięki
temu można stosunkowo płytko prowadzić przewody sieci kanalizacyjnej. Pompownie są
wówczas lokalizowane w miejscach, gdzie zagÅ‚Ä™bienie przekracza 6÷8 m. Jeżeli teren jest
płaski i jednocześnie kolektor bardzo długi, to na jednym kolektorze sytuuje się kilka
pompowni [1, s. 313; 2, s. 116].
Rys. 1. Schematy pompowni ścieków a) sieciowej, b) centralnej przed oczyszczalnią ścieków, c) końcowej;
1  kanał grawitacyjny, 2  zbiornik wyrównawczy, 3  krata, 4  pomieszczenie pomp, 5  pompa,
6  przewód tłoczny, 7  oczyszczalnia ścieków, 8  kanał grawitacyjny omijający pompownie, 9  zasuwa
odcinajÄ…ca [2, s. 118].
Pompownie centralne umożliwiają przepompowanie ścieków z całego układu
kanalizacyjnego bezpośrednio przewodem tłocznym do oczyszczalni ścieków lub do kanału
grawitacyjnego odprowadzającego ścieki do oczyszczalni [1, s. 313; 2, s. 117].
Pompownie technologiczne lokalizuje się na terenie oczyszczalni ścieków. Mogą one
pełnić szereg zadań. Będą to pompownie:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- recyrkulacyjne  zapewniające recyrkulację ścieków i osadów w układach
technologicznych,
- osadowe  zapewniające transport osadów między urządzeniami do ich
unieszkodliwiania i przeróbki,
- dawkujące  zapewniające dawkowanie reagentów chemicznych wspomagających
procesy oczyszczania ścieków i przeróbki osadów.
Pompownie, których zadaniem jest odprowadzenie oczyszczonych ścieków do
odbiornika nazywamy pompowniami końcowymi [2, s.117].
Ze względu na konstrukcję, pompownie ścieków można podzielić na:
- jednokomorowe  bez wydzielonej części suchej na silnik i armaturę oraz z wydzieloną
częścią suchą na silnik i armaturę,
- dwukomorowe  z oddzielnym zbiornikiem na ścieki i oddzielnym pomieszczeniem na
pompy, silniki, armaturę i osprzęt.
Ponadto pompownie mogą mieć w rzucie kształt kołowy lub prostokątny [1, s. 315; 2, s. 117].
Rys. 2. Pompownie ścieków a) o rzucie kołowym b) o rzucie prostokątnym;
1  zbiornik ścieków, 2  pompa, 3  zagłębienie w dnie zbiornika pod smok pompy,
4  pomieszczenia dla obsługi, 5  krata, 6  dopływ ścieków kolektorem, 7  silnik pompy,
8  zasuwy, 9  zawór zwrotny, 10  odpływ ścieków przewodem tłocznym [1, s. 314].
Uwzględniając sposób sterowania pracą pomp można wyróżnić pompownie ścieków:
- sterowane ręcznie  decyzje dotyczące pracy pompowni podejmuje obsługa,
- sterowane półautomatycznie  część funkcji pełnionych przez pompownie jest
realizowana automatycznie, ale generalnie sterowanie odbywa się ręcznie,
- sterowane automatycznie  cała praca pompowni jest zaprogramowana zgodnie z jej
przewidywanym zadaniem [2, s. 117].
Biorąc pod uwagę wyposażenie pompowni ścieków można wyróżnić pompownie
z urządzeniami do rozdrabniania skratek lub bez tych urządzeń oraz pompownie
z urządzeniami do pomiaru natężenia przepływu ścieków lub bez tych urządzeń [2, s. 117].
Wymuszony transport ścieków może być transportem hydraulicznym lub
pneumatycznym. Transport hydrauliczny polega na zastosowaniu urządzeń umożliwiających
mechaniczne wytworzenie wyższego ciśnienia w celu przetłoczenia ścieków do określonego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
punktu docelowego. Jest on najbardziej rozpowszechniony i nazywany potocznie
 pompowaniem . UrzÄ…dzenia stosowane do transportu hydraulicznego to pompy wirowe
i wyporowe. Pneumatyczne tłoczenie ścieków odbywa się przy wykorzystaniu powietrza
poddanego działaniu podciśnienia lub nadciśnienia. Fizyczna zasada działania tego rodzaju
transportu polega na wyporze cieczy przez sprężone powietrze. Zarówno w przypadku
transportu hydraulicznego jak również pneumatycznego stosuje się różne warianty tj.
hydrauliczny transport ścieków przewodami grawitacyjno-ciśnieniowymi oraz kombinację
tłoczenia pneumatycznego: podciśnieniowego i nadciśnieniowego będącą instalacją ssąco-
tłoczącą [7, s. 59, 78].
RozwiÄ…zania te majÄ… swoje odzwierciedlenie w systemach kanalizacji
niekonwencjonalnych. Zasada pracy kanalizacji ciśnieniowej polega na wymuszeniu
przepływu w sieci przewodów dzięki pompowaniu ścieków. Ścieki spływają grawitacyjnie do
urządzeń zbiornikowo tłocznych, skąd są tłoczone przewodami ciśnieniowymi do kolektora
grawitacyjnego lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków. W systemie kanalizacji
podciśnieniowej pompy próżniowe zamontowane w dużej stacji próżniowej wytwarzają
w zbiornikach podciÅ›nienie 60÷70 kPa. PodciÅ›nienie to poprzez rurociÄ…gi doprowadzane jest
do przyłączy domowych. Po otwarciu zaworów opróżniających na przyłączach domowych
ścieki i powietrze zostają zassane do rurociągu i płyną nim do stacji próżniowej. Powietrze
jest czynnikiem transportującym, zabierającym ze sobą ścieki. W zbiornikach próżniowych
stacji próżniowej powietrze jest odsysane przez pompy próżniowe, a ścieki są okresowo
przesyłane ze zbiorników do oczyszczalni [2, s. 217, 231].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 3 Urządzenie zbiornikowo  tłoczne f-my KSB Rys. 4. Schemat stacji próżniowej: 1  zawór
System CB 100 złożony ze studzienki monolitycznej, odcinający, 2  przyrząd pomiarowy, 3  zawór
sterownika na wolnym powietrzu oraz podziemnej izolacyjny, 4  zbiornik ściekowy, 5- czujniki poziom
stacji napowietrzania przewodu tłocznego: 1 uścieków, 6  pompy ściekowe, 7- przewody
sterownik poziomu ścieków w studzience, 2  wyrównawcze, 8  zawór zwrotny, 9  główny
pokrywa studzienki, 3  stacja napowietrzania przewód tłoczny, 10  zbiornik próżniowy osuszający
przewodów tłocznych, 4  sterowanie, 5  powietrze (zapas- owy) 11  zawór bezpieczeństwa,
kompresor, 6  otwór odpowietrzający lub 12  pompy próżniowe, 13  wentylator [2, s. 226].
doprowadzenie kabla, 7  podłączenie dopływu wody
płuczącej, 8  odgałęzienie ciśnieniowe, 9  zasuwa,
10  zawór zwrotny, 11  pałąk, 12  rura
ciśnieniowa,13  wlot, 14  ścieki, 15  rurka
spiętrzająca, [2, s. 233].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest pompownia kanalizacyjna?
2. Jakie zadania pełnią pompownie kanalizacyjne w układach odprowadzania ścieków?
3. Jakie sÄ… rodzaje pompowni kanalizacyjnych?
4. Jakie są sposoby wymuszonego transportu ścieków?
5. W jaki sposób przebiega transport ścieków w układach kanalizacji niekonwencjonalnej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej (schematu)
układu kanalizacyjnego na terenie Twojej miejscowości określ rodzaj, lokalizację i zadania
pompowni kanalizacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniami i rodzajami pompowni kanalizacyjnych (materiał nauczania
pkt. 4.2.1),
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną (schematem) układu kanalizacyjnego na terenie
Twojej miejscowości,
3) zidentyfikować i nazwać występujące na danym terenie pompownie kanalizacyjne,
4) określić zadania jakie pełnią w układzie kanalizacyjnym,
5) wyniki zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna (schemat) układu kanalizacyjnego danej miejscowości,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ w jaki sposób można realizować wymuszony transport ścieków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami pompowni kanalizacyjnych i sposobami wymuszonego
transportu ścieków,
2) scharakteryzować poszczególne sposoby wymuszonego transportu ścieków,
3) określić zastosowanie poszczególnych sposobów wymuszonego transportu ścieków,
4) wyniki zapisać w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy układów kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej) i niekonwencjonalnej
(ciśnieniowej i podciśnieniowej),
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie pompowni kanalizacyjnej
2) określić zadania pompowni w układzie kanalizacji grawitacyjnej?
3) sklasyfikować rodzaje pompowni kanalizacyjnych?
4) określić sposoby wymuszonego transportu ścieków?
5) scharakteryzować transport ścieków w kanalizacji ciśnieniowej?
6) scharakteryzować transport ścieków w kanalizacji podciśnieniowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków
4.3.1. Materiał nauczania
Urządzenia stosowane w systemach kanalizacyjnych do podnoszenia i tłoczenia ścieków
to różnego rodzaju pompy, które różnią się warunkami pracy i konstrukcją. Urządzenia te
stosuje się również do tłoczenia i podnoszenia osadów oraz innych mediów o specjalnym
charakterze.
Pompy mogą pracować w różnych warunkach, jako:
- pompy ssÄ…ce (lewarowe),
- ssąco tłoczące,
- przetłaczające (pracujące z napływem cieczy).
Pompy są wyposażone w napęd mechaniczny  zazwyczaj jest to silnik elektryczny.
Bardzo rzadko stosuje się pompy napędzane silnikami spalinowymi lub parowymi.
W zależności od miejsca montażu i warunków tam panujących, silnik pompy może mieć
zabezpieczenie zwykłe lub przeciwwybuchowe (oznaczenie: Ex). Pompy stosowane
w kanalizacji mogą współpracować z silnikami o prędkości obrotowej stałej lub zmiennej.
Silnik o zmiennej prędkości obrotowej jest wyposażony w tzw. falownik, czyli przetwornik
częstotliwości [2, s. 122].
Uwzględniając sposób podnoszenia ścieków można wyróżnić pompy wyporowe, wirowe
i o konstrukcjach specjalnych.
W pompach wyporowych ruchomy element roboczy jest szczelnie dopasowany do
kadłuba, w którym się porusza. Powoduje to zassanie, a następnie wytłoczenie cieczy ze
względu na powstanie różnicy ciśnienia między obszarami przed i za elementem roboczym.
Pompy wyporowe stosowane w kanalizacji to pompy:
- tłokowe w których elementem roboczym jest tłok lub nurnik umieszczony w cylindrze
i wykonujÄ…cy ruchy posuwisto-zwrotne,
- śrubowe zwane również obrotowymi, w których elementami roboczymi są
współpracujące wirniki śrubowe obracające się dookoła osi w ten sposób, że grzbiet
jednego wchodzi w bruzdÄ™ drugiego,
- ślimakowe, w których elementem roboczym jest ślimak współpracujący z kołem
ślimakowym,
- dawkujące (dozujące), czyli podające ciecz w określonych dawkach, których objętość
może być zmienna w pewnych granicach [2, s. 123].
Najczęściej stosowanymi w kanalizacji pompami wyporowymi są pompy ślimakowe do
podnoszenia ścieków jak również osadów na niewielkie wysokości oraz pompy dawkujące do
dawkowania reagentów w procesach oczyszczania ścieków i unieszkodliwiania osadów.
Zastosowanie pomp ślimakowych umożliwia przetłaczanie ścieków ze zbiornika dolnego do
górnego bez stosowania układu rurociągów ssawnych i tłocznych [2, s. 123].
Rys. 5. Schemat przetłaczania ścieków za pomocą pompy ślimakowej: Hg  różnica wysokości między dolnym
i górnym poziomem ścieków, Hps  wysokość podnoszenia pompy ślimakowej [2, s. 123].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W pompach wirowych elementem roboczym jest odpowiednio ukształtowany wirnik.
W urządzeniach tych ciecz otrzymuje energię od obracającego się wirnika, którego ruch
powoduje wzrost ciśnienia i energii ruchu cieczy. Pompy wirowe można podzielić według
kierunku przepływu cieczy przez pompę na pompy:
- odśrodkowe czyli pompy wirowe krętne o promieniowym przepływie cieczy przez
wirnik,
- helikoidalne, w których ciecz odpływa z wirnika kierowana spiralą lub kierownicą
bezłopatkową, połączoną z kanałem tłocznym o stałym przekroju,
- diagonalne czyli pompy krętne o promieniowo  osiowym kierunku przepływu,
- śmigłowe będące również pompami krętnymi, ale o przepływie osiowym z wirnikiem
w kształcie śmigła [2, s. 124].
Rys. 6. Schematy pomp wirowych: a) odśrodkowa, b) helikoidalna, c) diagonalna, d) śmigłowa;
1- wał, 2- przewód ssawny, 3- wirnik, 4- tarcza przednia, 5- tarcza tylna, 6- łopatka wirnika,
7- łopatka kierująca, 8- dławica niskociśnieniowa, 9- dławica wysokociśnieniowa, 10- korpus
pompy, 11- dyfuzor wylotowy, 12- przewód tłoczny [2, s. 124].
Najczęściej stosowanymi obecnie pompami do przetłaczania ścieków i osadów są pompy
wirowe zatapialne tzw. zanurzane. Ich konstrukcja opiera siÄ™ na zastosowaniu stopy
sprzęgłowej, dzięki czemu możliwy jest zdalny montaż i demontaż pompy wraz z silnikiem
elektrycznym w wodoszczelnej obudowie. Pompy zatapialne mogą być instalowane
w pompowni ma sucho lub na mokro w zależności od sposobu chłodzenia silnika.
W pompach instalowanych na sucho silniki są chłodzone cieczą wtłaczaną do płaszcza
chłodzącego. Pozwala to na montowanie pompy w zbiorniku na ścieki lub w wydzielonej
suchej komorze pompowni. Pompy instalowane na mokro mają silnik chłodzony pompowaną
cieczą, stąd aby zapewnić skuteczny stopień chłodzenia silnika pompa powinna być zanurzona
w ściekach do poziomu nie mniejszego niż w połowie wysokości silnika [2, s. 126].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 7. Schematy instalacji pomp wirowych zatapialnych: a) na sucho w zbiorniku na ścieki, przy stałym
poziomie ścieków poniżej silnika pompy, b) na sucho w suchym pomieszczeniu pomp, c) na mokro [2, s. 125].
Pompy wirowe charakteryzują się różną konstrukcją wirników. Aby skutecznie
przetłaczać ścieki i osady zawierające różnego rodzaju zanieczyszczenia, kształt wirnika
powinien być tak dobrany, aby przez kanały międzyłopatkowe wirnika i korpusu pompy
mogły przepłynąć zanieczyszczenia o określonej wielkości oraz zanieczyszczenia włókniste
[1, s. 126].
Rys. 8. Wirniki pomp wirowych przeznaczonych do przetłaczania ścieków i osadów: a) zamknięty
wielołopatkowy, b) kanałowy, c) otwarty, d) otwarty o swobodnym przepływie, e) otwarty z rozdrabniaczem
[2, s. 123].
Pompy zatapialne są przystosowane do pracy w różnych warunkach i mają możliwość
przetłaczania ścieków i osadów zawierających różne zanieczyszczenia. Umożliwia to nie
tylko konstrukcja wirnika, ale również wyposażenie pompy w układ tnący do rozdrabniania
zanieczyszczeń [2, s. 126].
Pompy specjalne stosowane w kanalizacji to pompy pneumatyczne i strumieniowe.
W pompach pneumatycznych czynnikiem wymuszającym przepływ ścieków lub
osadów w rurociągu tłocznym jest sprężone powietrze. Najczęściej stosowana pompa tego
typu to pompa  Mamut . Działanie tej pompy polega na wtłoczeniu do komory mieszania
przez dmuchawę sprężonego powietrza. Tam następuje mieszanie z osadem i powstanie
emulsji osadowo-powietrznej, która jako lżejsza od osadu jest wypychana przewodem do
górnego zbiornika, a w nim emulsja ulega rozdzieleniu. Pompa typu  Mamut
wykorzystywana jest głównie do podnoszenia osadów z komór osadowych urządzeń do
sedymentacji zanieczyszczeń ze ścieków [2, s. 127].
Pompy strumieniowe tzw. strumienice są stosowane głównie do napowietrzania
ścieków. Ich działanie polega na wykorzystaniu zjawiska obniżenia ciśnienia w wyniku
wzrostu prędkości przepływu w zwężce. Ścieki będące cieczą roboczą przepływają pod
wysokim ciśnieniem rurociągiem zasilającym do dyszy i wpływają do komory mieszania.
W wyniku tego wzrasta prędkość przepływu, natomiast maleje ciśnienie. Stąd powietrze
znajdujÄ…ce siÄ™ w przewodzie ssawnym zostaje zassane do komory mieszania. Mieszanina
ścieków i powietrza przepływa przez dyfuzor do rurociągu tłocznego. W dyfuzorze następuje
spadek prędkości przepływu i wzrost ciśnienia [2, s. 128].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 9. Zasada działania pompy  Mamut ; Rys. 10. Zasada działania pompy strumieniowej;
1  przewód sprężonego powietrza, 2  komora 1  rurociąg zasilający, 2  dysza, 3  komora
mieszania, mieszania, 3  przewód tłoczny, 4  zbiornik 4  przewód ssawny, 5  dyfuzor, 6  rurociąg
tłoczny górny [2, s. 127]. [2, s. 128].
Wielkości, które charakteryzują pracę agregatu pompowego, czyli pompy z silnikiem ją
napędzającym, to:
- wysokość podnoszenia, która obejmuje geometryczną wysokość podnoszenia (zazwyczaj
różnica wysokości między poziomem zwierciadła ścieków w zbiorniku dolnym
i górnym) oraz wysokość strat ciśnienia liniowych i miejscowych w rurociągu ssawnym
i tłocznym,
- wydajność, czyli natężenie przepływu osiągane przez pompę w czasie jej pracy,
- moc na wale pompy i moc silnika,
- sprawność działania agregatu pompowego.
Aby uzyskać właściwe parametry pracy pompowni przetłaczającej ścieki czasem nie jest
wystarczające zainstalowanie jednej pompy. Zmianę wydajności lub wysokości można
uzyskać instalując pompy w układach szeregowym lub równoległym.
b)
Qpu=Qp1+Qp2
Rys. 11. Schemat układów pomp : a) szeregowy, b) równoległy: P1, P2  oznaczenia pomp, Qpu - wydajność
układu, Qp1 i Qp2  wydajności pojedynczych pomp [2, s. 129].
Szeregowa współpraca pomp polega na tym, że przewód tłoczny pierwszej pompy jest
połączony z przewodem ssawnym drugiej. W ten sposób uzyskuje się zwiększenie wysokości
podnoszenia, która jest w przybliżeniu równa sumie wysokości podnoszenia poszczególnych
pomp.
Równoległa współpraca pomp polega na tym, że przewody tłoczne dwu lub więcej pomp
są włączone do wspólnego przewodu. Wówczas następuje zwiększenie wydajności całego
układu, która jest w przybliżeniu równa sumie wydajności poszczególnych pomp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich warunkach mogą pracować urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków?
2. Z czego składa się agregat pompowy?
3. Jakie wielkości charakteryzują agregat pompowy?
4. Jakie sÄ… rodzaje pomp stosowanych w pompowniach kanalizacyjnych?
5. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… pompy wirowe stosowane w kanalizacji?
6. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… pompy wyporowe?
7. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… pompy specjalne?
8. Jakie sÄ… sposoby instalacji pomp wirowych w pompowni kanalizacyjnej?
9. Na czym polega szeregowa i równoległa współpraca pomp?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ budowę, zasadę działania oraz sposób instalacji w pompowni pomp wirowych do
ścieków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami pomp stosowanych w kanalizacji i ich charakterystyką,
2) zapoznać się z modelami, schematami, zdjęciami przedstawiającymi pompy wirowe
stosowane w kanalizacji,
3) określić budowę i zasadę działania poszczególnych pomp wirowych,
4) określić, jakie wymagania musi spełniać pompa wirowa, jej wirnik i napęd, aby mogła
przetłaczać ścieki i osady oraz pracować zanurzona w ściekach,
5) określić sposób instalacji różnych pomp wirowych w pompowni kanalizacyjnej,
6) wyniki zapisać w zeszycie,
7) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele i schematy pomp wirowych,
 katalogi producentów pomp dla kanalizacji,
 schematy przedstawiajÄ…ce sposoby instalacji pomp wirowych w pompowni
kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj budowę i zasadę działania kanalizacyjnych pomp wyporowych i specjalnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami pomp stosowanych w kanalizacji i ich charakterystyką,
2) zapoznać się z modelami, schematami, zdjęciami przedstawiającymi pompy wyporowe
i specjalne stosowane w kanalizacji,
3) określić budowę i zasadę działania poszczególnych pomp wyporowych i specjalnych,
4) zestawić cechy pomp wyporowych i specjalnych w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie, np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele i schematy pomp wyporowych i specjalnych stosowanych w kanalizacji,
 katalogi producentów pomp dla kanalizacji,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Posługując się dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych w układzie
szeregowym i równoległym porównaj oba te układy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami układów współpracy pomp w pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych w układach
szeregowym i równoległym,
3) określić cechy poszczególnych układów,
4) zestawić cechy układu szeregowego i równoległego w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie, np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych układzie szeregowym i równoległym,
 literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje pomp kanalizacyjnych?
2) określić wielkości charakteryzujące agregaty pompowe?
3) określić budowę i zasadę działania pomp wirowych?
4) porównać sposoby instalacji pomp wirowych w pompowniach
kanalizacyjnych?
5) określić budowę i zasadę działania pomp wyporowych?
6) określić budowę i zasadę działania pomp specjalnych?
7) zidentyfikować i nazwać rodzaj urządzenia do podnoszenia i tłoczenia
ścieków?
8) zidentyfikować i nazwać układ pomp współpracujących ze sobą?
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Elementy i wyposażenie pompowni kanalizacyjnych
4.4.1. Materiał nauczania
Pompownie kanalizacyjne to budowle, w których można wyróżnić:
- pomieszczenia technologiczne takie jak zbiornik ścieków i pomieszczenie (halę)
z zainstalowanymi pompami,
- pomieszczenia pomocnicze, w których są zainstalowane urządzenia zapewniające zasilanie
agregatów pompowych w energię elektryczną, magazyny części zamiennych itp,
- pomieszczenia towarzyszące, czyli pomieszczenia dla obsługi (socjalne i sanitarne)
[1,s. 315].
Aby zapewnić właściwą pracę agregatów pompowych, odpowiednie warunki eksploatacji
oraz możliwość sterowania pracą pompowni, konieczne jest jej wyposażenie w:
- zbiornik czerpalny zwany również wyrównawczym,
- urządzenia zabezpieczające pompy przed napływem zanieczyszczeń stałych o wymiarach
większych niż określone przez producenta pompy,
- rurociągi ssawny i tłoczny z zamontowaną na nich armaturą,
- urzÄ…dzenia sterujÄ…ce i pomiarowe,
- urządzenia do tłumienia uderzeń hydraulicznych,
- urządzenia do montażu i demontażu pomp,
- wyposażenie zabezpieczająco-ochronne zgodne z wymogami bhp [2, s. 130].
Zbiorniki czerpalne mają w planie zwykle kształt prostokąta, koła lub części koła. Ich
dno powinno być odpowiednio ukształtowane tak, aby zapewnić odpowiednie warunki
dopływu ścieków do leja ssawnego pompy oraz ograniczyć sedymentację osadów. Dno
zbiornika powinno posiadać zagłębienie pod lejem ssawnym oraz spadek w kierunku tego
zagłębienia wynoszący co najmniej 10%. Pojemność (wysokość) użyteczna zbiornika zależy
od ilości dopływających ścieków i parametrów pracy pomp. Zbiorniki wykonuje się jako
żelbetowe konstrukcje wykonane bezpośrednio na budowie lub zbudowane z elementów
prefabrykowanych, a w przypadku małych pompowni jako zbiorniki z tworzyw sztucznych
lub polimerbetonu. Firmy produkujÄ…ce gotowe pompownie kanalizacyjne ze zbiornikami
z tworzyw sztucznych stosują różne rozwiązania konstrukcyjne dna zbiornika  produkowane
są zbiorniki ze specjalną wkładką części dennej wyposażoną w stopy sprzęgające, co
powoduje zwiększoną turbulencję porywającą osady z dna zbiornika, tak by można je było
wypompować ze ściekami (dno TOP f-my FLYGT).
Skutki sedymentacji osadów na dnie zbiornika można wyeliminować przez zastosowanie
zaworów płuczących montowanych do korpusu pomp zatapialnych. Zawór płuczący jest
automatycznie działającym urządzeniem, które wykorzystuje pracę pompy do wytworzenia
silnego strumienia cieczy płuczącego całą pompownię. Zawór otwiera się przy każdym
rozpoczęciu cyklu pompowania, zamieniając pompę w mieszadło (na około 30 sekund).
Wówczas następuje intensywna turbulencja ścieków w zbiorniku, dzięki czemu osady są
porywane i pompowane ze ściekami. Rozwiązanie to pozwala również na natlenienie ścieków
[Katalog producenta].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 12. Zasada działania zaworu płuczącego; Rys. 13. Krata rzadka oczyszczana ręcznie;
[Katalog producenta] 1 konstrukcja kraty, 2  rynna ociekowa na skratki,
3  grabie do usuwania skratek, 4  konstrukcja kanału
[2, s. 278].
W celu zabezpieczenia pomp przed skutkami napływu zawartych w ściekach lub osadach
większych zanieczyszczeń tj. przed zatkaniem lub uszkodzeniem wirnika, należy
w pompowni zainstalować specjalne urządzenia do wydzielenia tych zanieczyszczeń takie jak
kraty i sita. Kraty służą do usuwania ze ścieków zanieczyszczeń o dość dużych rozmiarach.
Ich zasadniczą konstrukcję stanowi rząd metalowych prętów ustawionych pochyło lub
pionowo, rzadziej poziomo, w poprzek kanału, którym płyną ścieki. Rozstaw prętów zależy
od wymagaÅ„ stawianych przez producenta pompy i może wynosić 10÷30 mm. Kraty mogÄ…
być oczyszczane ręcznie lub mechanicznie. Rozwiązania konstrukcyjne krat oczyszczanych
mechanicznie są bardzo zróżnicowane. Sita są wyposażone w przegrody powłokowe
z otworami okrągłymi lub szczelinami, i wykonane zazwyczaj w kształcie bębnów o ścianach
z siatki perforowanej. Zanieczyszczenia zatrzymane na kratach lub sitach określa się jako
skratki [2, s. 273].
Wydzielone ze ścieków skratki mogą być wywożone na wysypisko śmieci lub
rozdrabniane za pomocą rozdrabniarek. Są to urządzenia mechaniczne wyposażone
w elementy rozdrabniajÄ…ce umieszczone w specjalnej obudowie. Elementem rozdrabniajÄ…cym
są np. tnące noże osadzone na wirującej tarczy (rozdrabniarka nożowa) lub elementy
miażdżące (rozdrabniarka młotkowa). Rozdrabniarki mogą pracować jako zatopione
w ściekach (przepływowe) lub nie zatopione (wolno stojące). Rozdrobnione skratki są
odprowadzane do ścieków i przepływają wraz z nimi przez pompy. Dzięki temu eliminuje się
problem zagospodarowania skratek w pompowni i ułatwia jej obsługę.
W pompowniach bezobsługowych wyposażonych w pompy zatapialne nie stosuje się
urządzeń do wydzielania ze ścieków zanieczyszczeń stałych, ale montuje się tam pompy
wyposażone w wirniki o odpowiedniej konstrukcji lub w urządzenia rozdrabniające. Takie
pompy są produkowane między innymi przez f-mę FLYGT  pompa z wirnikiem typu F
wyposażona w nóż tnący oraz pompa typu M z wirnikiem rozdrabniającym.
Pompy F posiadają otwarty wirnik w kształcie litery "S" z utwardzonymi krawędziami
tnącymi, współpracującymi z płytą tnącą na wlocie pompy. W ten sposób pompa tnie
i rozdrabnia różne materiały włókniste oraz odpady stałe na małe elementy, które nie blokują
pompy ani nie zatykają przewodów tłocznych. Części tnące pompy działają jak nożyce.
Wszystkie materiały włókniste lub stałe, które dostaną się do wlotu pompy zostają zepchnięte
przez wirnik w jedną z trzech zatok płyty tnącej wykonanej ze stali chromowej, tam zostają
przecinane przez ostre utwardzone krawędzie wirnika.
Pompy rozdrabniające typu M zostały skonstruowane specjalnie dla ciśnieniowych sieci
kanalizacyjnych. Pompy te posiadajÄ… skuteczne urzÄ…dzenie rozdrabniajÄ…ce, wykonane ze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
stopu chromowego i stali nierdzewnej. Wszystkie zanieczyszczenia znajdujÄ…ce siÄ™
w pompowanej cieczy zostają rozdrobnione na elementy o wymiarach nie większych, niż
5x15mm, co umożliwia stosowanie przewodów tłocznych o małych średnicach [Katalog
producenta].
6
Rys. 14. Pompa typu M f-my FLYGT z wirnikiem; Rys. 15. Pompa typu F f-my FLYGT z wirnikiem
rozdrabniającym; 1  wirnik, 2  silnik, 3  chłodzenie wyposażonym w nóż tnący; 1  elektryczna komora
silnika, 4  wał, 5  uszczelnienie pompy, 6  komora łączeniowa, 2 łożyska toczne, 3 chłodzenie silnika,
olejowa, 7  komora łączeniowa, 8  łożyska [katalog 4  silnik, 5  uszczelnienia czołowe, 6  otwarty
producenta]. wirnik w kształcie litery S z hartowanymi
krawędziami tnącymi, 7  automatyczne sprzęgło
przeciążeniowe [katalog producenta].
Przewody w pompowni kanalizacyjnej wykonuje się z rur stalowych, żeliwnych oraz
z rur z tworzyw sztucznych. Materiały rurowe muszą charakteryzować się maksymalną
wytrzymałością i odpornością na działanie ścieków, siły kohezji (procesy ścierania), korozję
oraz zapewniać długotrwałą eksploatację. Przewody stalowe dają możliwość zastosowania
spawanych połączeń a tym samym ograniczenie ilości połączeń kołnierzowych. Ponadto są
one bardziej odporne na działanie obciążeń dynamicznych związanych z nierównomiernym
osiadaniem budowli i wahaniami temperatury. Rury te można łatwo przycinać i przedłużać,
a w przypadku małych średnic giąć. Rurociągi stalowe zabezpiecza się przed korozją
powłokami ochronnymi. Rury żeliwne są natomiast bardziej odporne na korozję i działanie
zanieczyszczeń zawartych w ściekach. Mimo to stosowane w pompowniach rury żeliwne
zabezpiecza się powłokami ochronnymi, najlepiej, jeśli jest to powłoka wykonana fabrycznie.
Stosowane w pompowniach rury z tworzyw sztucznych to przede wszystkim rury
polietylenowe i z polichlorku winylu. Są one łatwe w obróbce i montażu, odporne na
działanie ścieków. Jednak odporność na drgania i uderzenia hydrauliczne nie jest tak duża jak
np. rur stalowych [7, s.267-271].
Rurociąg ssawny pompy powinien być wyposażony w kosz ssawny, który stanowi
zabezpieczenie przed napływem zanieczyszczeń stałych o dużych rozmiarach, lej ssawny,
który zmniejsza opory dopływu ścieków do rurociągu ssawnego, zawór stopowy, którego
zadaniem jest zatrzymanie ścieków lub osadów w rurociągu ssawnym i pompie w czasie jej
postoju. Na rurociągu ssawnym nie wolno montować zasuw, zaworów odcinających
i przepustnic, z wyjątkiem pomp pracujących z napływem [2, s. 130-131].
Rurociąg tłoczny powinien być wyposażony w zawór lub klapę zwrotną chroniącą
pompę przed cofnięciem się strumienia ścieków lub osadów z rurociągu tłocznego, zasuwę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
zawór lub przepustnicę do odcinania przepływu w celu wymiany pompy, zaworu zwrotnego
oraz sterowania pracą agregatu pompowego, lej odpływowy, mający za zadanie zmniejszenie
prędkości wypływu cieczy z przewodu tłocznego [2, s. 130-131].
Armatura stosowana na rurociągach w pompowni powinna być wykonana
z odpowiednich materiałów i mieć konstrukcję przystosowaną do specyfiki przetłaczanego
czynnika.
Armatura odcinajÄ…ca montowana na rurociÄ…gach to przede wszystkim zasuwy. Zawory
odcinające mają ograniczone zastosowanie, ponieważ w ich konstrukcji występują martwe
strefy umożliwiające odkładanie się osadów. Wyjątek stanowi zawór kątowy z funkcją
szybkiego zamykania siÄ™ za pomocÄ… wrzeciona  tzw. zasuwa szybko zamykajÄ…ca siÄ™. Daje
on możliwość zmiany kierunku przepływu ścieków i ma szeroki wolny przelot, ale
maksymalna średnica tego zaworu wynosi 150 mm. W małych pompowniach wyposażonych
w pompy rozdrabniające jako armaturę odcinającą stosuje się tańsze kurki [7, s. 274].
Rys. 16. Zawór kątowy [7, s. 275]. Rys. 17. Zasuwy klinowe Rys. 18. Zasuwa nożowa
[7, s. 272; Katalog producenta]. [Katalog producenta].
Stosowane w pompowniach kanalizacyjnych zasuwy mogą mieć różną konstrukcję, są to:
- zasuwa klinowa płaska z uszczelnieniem miękkim mająca żeliwny korpus z króćcami
kołnierzowymi o gładkim przelocie uniemożliwiającym odkładanie się osadów,
- zasuwa nożowa mająca niewielką długość umożliwiającą jej wbudowanie między
kołnierzami, może być wyposażona w napęd elektromechaniczny [7, s. 272-276].
Jako armaturę zwrotną zapobiegającą cofaniu się, czyli przepływowi wstecznemu
pompowanych ścieków lub osadów, stosuje się:
- klapy zwrotne zbudowane z korpusu żeliwnego, wewnątrz którego znajduje się klapa
zamykajÄ…ca na dz
wigni, a korpus jest wyposażony w pokrywę umożliwiającą dostęp do
jego wnętrza, gdy osadzające się zanieczyszczenia zablokują klapę zamykającą,
- kulowe zawory zwrotne o konstrukcji najbardziej przystosowanej do właściwości
ścieków, w których elementem roboczym jest kula umieszczona w żeliwnym korpusie,
funkcjonalność zapewnia opływowy kształt wewnętrznej części zaworu oraz wolny
przelot, w korpusie znajduje się otwór rewizyjny umożliwiający wymianę kuli bez
demontażu zaworu [7, s. 275-278].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 19. Klapa zwrotna z zaworem tłumiącym Rys. 20. Kulowy zawór zwrotny [7, s. 278].
uderzenie hydrauliczne [7, s. 276].
Zarówno klapy zwrotne, jak kulowe zawory zwrotne są produkowane w wersjach
specjalnych. Są to klapy zwrotne wyposażone w wewnętrzny bocznik sterowany zaworem
sprężynowym, który umożliwia przepływ zwrotny przewodem obiegowym zapobiegając
skutkom uderzenia hydraulicznego. Ponadto występują kulowe zawory pływakowe
wyposażone w pływającą kulę, zamykanie tego zaworu opiera się na wykorzystaniu siły
wyporu [7, s. 275-278].
Rys. 21. Kulowy zawór pływakowy [7, s. 278]. Rys. 22. Zawór na- i odpowietrzający [7, s. 281].
W przypadku ciśnieniowych systemów kanalizacyjnych przewody tłoczne są układane
zgodnie z ukształtowaniem terenu. W ten sposób powstają punkty o zróżnicowanym
położeniu: w najwyższych punktach gromadzi się powietrze, co zwiększa opory przepływu
i wymusza stosowanie przewymiarowanych urządzeń. Aby tego uniknąć należy zastosować
zawory na- i odpowietrzające. Problem ten dotyczy układów z pompami wirowymi [7, s. 279].
Uderzenie hydrauliczne jest zjawiskiem powstającym w wyniku nagłego zatrzymania
pompy lub zamknięcia przepływu w rurociągu tłocznym. Następują wówczas chwilowe
wzrosty i spadki ciśnienia przemieszczające się wzdłuż rurociągu tłocznego (przebieg falowy)
mogące doprowadzić do uszkodzeń. Jako urządzenia do tłumienia uderzeń hydraulicznych
stosuje się: zbiorniki wodno  powietrzne i zawory upustowe sprężynowe. Wadą tych
urządzeń jest to, że stykają się bezpośrednio z zanieczyszczeniami zawartymi w ściekach, co
może doprowadzić do ograniczenia ich prawidłowego działania [2, s.131; 7, s. 282].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Urządzenia do montażu i demontażu pomp, które są na stałe zamontowane
w pompowni kanalizacyjnej to właz o wymiarach dostosowanych do gabarytów pomp
i urządzeń oraz prowadnice do ich podnoszenia i opuszczania [2, s.131].
Obecnie wiele firm oferuje kompleksowe rozwiÄ…zania pompowni kanalizacyjnych
dostosowane do warunków pracy konkretnego układu kanalizacyjnego. Są to bezobsługowe
i w pełni zautomatyzowane pompownie zbiornikowe jak również duże układy systemowe,
w tym również układy kanalizacji ciśnieniowej i podciśnieniowej.
Rys. 23. Pompownia ścieków KPS-2 f-my POWEN
1  zbiornik pompowni, 2  pompa, 3  kolano zaczepu, 4  zawór zwrotny, 5  zasuwa odcinająca, 6  króciec
tłoczny, 7  króciec dopływu, 8  rura wywiewna, 9  prowadnica, 10  sygnalizator poziomu ścieków, 11 
skrzynka sterownicza, 12  drabina, 13  klapa, 14  klapa podestu, 15  trójnóg podnośnika pompy, 16 
łańcuch, 17  podstawa betonowa, 18  przewód rozmywający osady, 19  wentylator [7, s. 134].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz podstawowe elementy pompowni kanalizacyjnej?
2. Czym siÄ™ charakteryzuje zbiornik czerpalny?
3. W jaki sposób eliminuje się skutki napływu większych zanieczyszczeń w ściekach?
4. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… rurociÄ…gi w pompowni kanalizacyjnej?
5. JakÄ… armaturÄ™ odcinajÄ…cÄ… stosuje siÄ™ w pompowni kanalizacyjnej?
6. Czym siÄ™ charakteryzuje stosowana w pompowni armatura zwrotna?
7. W jaki sposób zabezpiecza się pompownię kanalizacyjną przed skutkami uderzeń
hydraulicznych?
8. Jakie zadanie pełnią zawory na  i odpowietrzające?
9. Jakie wyposażenie służy do montażu i demontażu pomp i urządzeń pompowni
kanalizacyjnej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela zidentyfikuj
i scharakteryzuj poszczególne elementy konstrukcyjne pompowni kanalizacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elementami konstrukcyjnymi pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną różnych pompowni kanalizacyjnych,
3) rozpoznać poszczególne elementy pompowni kanalizacyjnych i je scharakteryzować,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna różnych pompowni kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj rozwiÄ…zania techniczne stosowane w pompowniach kanalizacyjnych
w celu zapobiegania skutkom napływu zanieczyszczeń o większych rozmiarach, które
znajdują się w ściekach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elementami wyposażenia pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych, rysunkami,
schematami i zdjęciami krat, sit, rozdrabniarek, itp.,
3) określić problemy wynikające z napływu zanieczyszczeń o większych rozmiarach do
pompowni kanalizacyjnej,
4) scharakteryzować rozwiązania techniczne stosowane w pompowniach i umożliwiające
usuwanie lub rozdrabnianie większych zanieczyszczeń,
5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6) przedyskutować w grupie wyniki swoich spostrzeżeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych,
 rysunki, schematy, zdjęcia przedstawiające kraty, sita, rozdrabniarki i pompy o specjalnej
konstrukcji umożliwiającej rozdrabnianie zanieczyszczeń,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną pompowni
kanalizacyjnej scharakteryzuj elementy wyposażenia pompowni kanalizacyjnej - rurociągi,
armaturę oraz pozostałe urządzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elementami wyposażenia pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych, rysunkami,
schematami i zdjęciami elementów wyposażenia pompowni,
3) scharakteryzować poszczególne elementy wyposażenia pompowni określając ich zadanie,
budowę i zasadę działania,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie zestawiając cechy poszczególnych elementów
wyposażenia pompowni w formie porównania,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych,
 rysunki, schematy, zdjęcia przedstawiające elementy wyposażenia pompowni
kanalizacyjnych,
 katalogi techniczne rur i armatury stosowanej w pompowniach kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić elementy pompowni kanalizacyjnej?
2) określić sposoby eliminowania skutków napływu większych
zanieczyszczeń do pompowni kanalizacyjnej?
3) określić charakterystyczne cechy zbiornika czerpalnego?
4) scharakteryzować rurociągi w pompowni kanalizacyjnej?
5) określić jaką armaturę stosuje się w pompowni kanalizacyjnej?
6) określić sposoby eliminowania skutków uderzeń hydraulicznych
w pompowni kanalizacyjnej?
7) zidentyfikować poszczególne urządzenia i armaturę w pompowni
kanalizacyjnej?
8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka w pompowniach
kanalizacyjnych
4.5.1. Materiał nauczania
Prawidłowe działanie pompowni kanalizacyjnej wymaga zastosowania aparatury
kontrolno  pomiarowej, która umożliwia pomiar i rejestrację parametrów pracy pompowni.
Pomiar ciśnienia odbywa się przy użyciu manometrów umieszczonych na przewodach
tłocznych pomp oraz wakuometrów montowanych na przewodach ssawnych. Manometry
mierzą nadciśnienie czyli różnicę między ciśnieniem absolutnym większym od
atmosferycznego i ciśnieniem atmosferycznym, a wakuometry mierzą podciśnienie.
Manometry stosowane na rurociągach w pompowniach kanalizacyjnych to manometry prężne
przeponowe, w których pod wpływem różnicy ciśnień nad i pod przeponą następuje jej
odkształcenie. Odkształcenie to przenosi się za pomocą drążka i dz
wigni z segmentem
zębatym na kółko ze wskazówką. W przypadku montowania rurociągu w pompowni ścieków
agresywnych należy dobrać manometr z przeponą wykonaną ze stali nierdzewnej lub pokrytej
odpowiednią powłoką. Wakuometry składają się z dwukrotnie załamanej rurki łączącej
przewód ssawny z naczyniem otwartym wypełnionym cieczą manometryczną. Jeżeli
w rurociągu będzie panowało podciśnienie a na zwierciadło w naczyniu otwartym będzie
działać ciśnienie atmosferyczne to ciecz w rurce podniesie się na pewną wysokość
pozwalającą określić wartość podciśnienia w rurociągu.
Do pomiaru wartości granicznych ciśnienia stosuje się przetworniki ciśnienia. Ich zasada
działania polega na tym, że przepływające rurociągiem ścieki wywierają nacisk na membranę
znajdującą się w oddzielnej komorze pomiarowej. Jeżeli ciśnienie przepływających ścieków
wzrasta, to membrana dotyka do styku powodując emisję sygnału. Ze względu na specyfikę
ścieków należy stosować przetworniki z membraną o możliwie dużej powierzchni, aby
ewentualne zanieczyszczenia nie prowadziły do zakłóceń w eksploatacji [7, s.261].
Pomiar natężenia przepływu ścieków umożliwiają, przepływomierze indukcyjno-
-magnetyczne, przepływomierze z sondami ultradz
więkowymi lub zwężki pomiarowe.
W pompowni należy również zainstalować liczniki czasu pracy pompy, które
umożliwiają w sposób pośredni określenie ilości przetłoczonej cieczy w jednostce czasu przy
znanej charakterystyce pompy. Rozwiązanie to jest stosowane wówczas, gdy nie ma
typowych urządzeń do pomiaru przepływu. Do pomiaru napięcia i natężenia prądu stosuje się
woltomierze i amperomierze [2, s. 131].
Pompownie kanalizacyjne mogą być obsługiwane:
- ręcznie, czyli wszystkie czynności niezbędne do prawidłowego działania pompowni
takie, jak obserwacje wskazań przyrządów pomiarowych, porównanie tych wskazań
z odpowiednimi wartościami wykonuje obsługa pompowni,
- półautomatycznie, w tych pompowniach praca ludzi ogranicza się do obserwacji
wskazań przyrządów pomiarowych i oddziaływania na przyrządy sterownicze
w zależności od zaobserwowanych wskazań,
- automatycznie, taka pompownia pracuje całkowicie bez udziału obsługi, rola
pracowników ogranicza się do prac konserwacyjnych, nastawiania zadanych wartości
parametrów oraz okresowej kontroli działania pompowni.
Ze względów ekonomicznych oraz wymagań odnośnie bezpieczeństwa i higieny pracy,
najkorzystniejszym rozwiązaniem jest pompownia całkowicie zautomatyzowana oraz zdalnie
(na odległość) sterowana. W pompowniach kanalizacyjnych generalnie nie stosuje się
armatury regulacyjnej. Natomiast powszechną metodą jest regulacja prędkości obrotowej
wirnika pompy oraz dobór pomp o odpowiednich wydajnościach. Stosuje się również zasuwy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
nożowe napędzane silnikiem elektrycznym, które otwierają się lub zamykają w zależności od
natężenia przepływu.
Podstawowym warunkiem zautomatyzowania urządzeń pompowni kanalizacyjnej jest
stała dostawa energii elektrycznej. Elektrotechniczne wyposażenie każdej pompowni
kanalizacyjnej składa się z:
- układu zasilającego, który obejmuje wszystkie podzespoły i części, które są konieczne do
zasilania pompowni w energiÄ™ elektrycznÄ…,
- układu mocy dla instalacji wewnętrznej budynków oraz dla wyposażenia pompowni,
które obejmują wszystkie podzespoły elektryczne niezbędne do rozdzielania, kontroli
sterowniczego zabezpieczania napięcia elektrycznego,
- układu sterowniczego pompowni, który obejmuje elementy pozwalające na przetwarzanie
i analizowanie zarejestrowanych sygnałów związanych z przebiegiem procesu tłoczenia
ścieków.
Układy sterowania, regulacji i automatyzacji muszą być dostosowane do konkretnych
rozwiązań technologicznych przetłaczania ścieków [7, s. 235-237].
Podstawowym elementem w całym układzie sterowniczym pompowni jest układ
sterowania przy pomocy poziomu ścieków w zbiorniku czerpalnym, gdyż zazwyczaj
automatyczne włączanie i wyłączanie agregatów pompowych oraz rozdrabniarek uzależnia
się od tego parametru. Układy sterujące i regulujące za pomocą położenia lustra cieczy są
urządzeniami pomiarowymi służącymi do rejestrowania stanów napełnienia zbiornika
ściekami i ewentualnie ich wartości granicznych. Są one zespolone z przetwornikiem danych
pomiarowych, który ma za zadanie wysyłanie sygnałów koniecznych do sterowania danym
procesem. Konstrukcja układów sterowania, a szczególnie elementu pomiarowego powinna
być dobrana do charakteru ścieków. Jako elementy pomiarowe stosuje się między innymi
przełączniki pływakowe. Umożliwiają one sygnalizowanie osiągnięcia zadanego położenia
lustra ścieków w zbiorniku czerpalnym. Wysyłany jest wówczas sygnał określający jeden
z dwóch parametrów:  włączone lub  wyłączone . Gdy zachodzi konieczność rejestrowania
kilku poziomów należy zamontować kilka przełączników odpowiednio je rozmieszczając na
głębokości zbiornika.
Rys. 24. Przełączniki pływakowe [Katalogi producenta].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy aparatury kontrolno-pomiarowej stosuje siÄ™ w pompowni kanalizacyjnej?
2. Jakie urządzenia służą do pomiaru ciśnienia w pompowni kanalizacyjnej?
3. Jakie urządzenia służą do pomiaru natężenia przepływu ścieków?
4. Z jakich układów składa się wyposażenie elektrotechniczne pompowni kanalizacyjnej?
5. Jaki może być zakres automatyzacji pracy pompowni kanalizacyjnej?
6. Jaka jest zasada działania przełączników pływakowych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną zidentyfikuj
elementy aparatury kontrolno-pomiarowej i nazwij urządzenia do pomiaru natężenia
przepływu i ciśnienia w pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elementami aparatury kontrolno-pomiarowej w pompowni kanalizacyjnej
i ich charakterystykÄ…,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej,
3) przeanalizować rysunki, zdjęcia i modele urządzeń do pomiaru przepływu ścieków
i ciśnienia,
4) zidentyfikować i nazwać elementy AKP w pompowni kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,
 modele, rysunki i zdjęcia elementów AKP w pompowniach kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj metody sterowania pracą pompowni kanalizacyjnej w zależności od
poziomu ścieków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami automatyzacji i sterowania w pompowniach kanalizacyjnych,
2) określić cel i korzyści automatyzacji pracy pompowni kanalizacyjnej,
3) scharakteryzować sposób sterowania pracą pompowni w zależności od poziomu ścieków
w zbiorniku czerpalnym,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele, rysunki i zdjęcia urządzeń do sterowania pracą pompowni kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy aparatury  kontrolno pomiarowej w pompowni
kanalizacyjnej?
2) rozpoznać i nazwać urządzenia do pomiaru ciśnienia?
3) rozpoznać i nazwać urządzenia do pomiaru natężenia przepływu?
4) określić jakie układy stanowią wyposażenie elektrotechniczne
w pompownikanalizacyjnej?
5) określić dlaczego najczęściej pracą pompowni steruje się w zależności
od poziomu ścieków w zbiorniku?
6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6. Montaż pompowni kanalizacyjnych i ich wyposażenia
4.6.1. Materiał nauczania
Budowa obiektów pompowni oraz montaż urządzeń, rurociągów wraz z armaturą oraz
aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki powinien się odbywać ściśle według
dokumentacji technicznej.
Transport i magazynowanie materiałów
Przed przystąpieniem do prac montażowych należy dostarczyć na miejsce budowy
niezbędne materiały i odpowiednio je zmagazynować.
Prefabrykowane elementy budowli pompowni należy poddać oględzinom czy nie mają
pęknięć i rys, oraz czy krawędzie połączeniowe nie są popękane i uszkodzone. Podczas
transportu i rozładunku tych elementów należy zachować szczególną ostrożność.
Dostarczone na budowę rury stalowe i żeliwne powinny być proste, czyste wewnątrz i na
zewnątrz. Nie powinny mieć widocznych wżerów i ubytków spowodowanych korozją lub
uszkodzeniami. Rury żeliwne przed użyciem należy sprawdzić przez opukanie metalowym
młotkiem  rury uszkodzone wydają głuchy dz
więk. Rury z tworzyw sztucznych dostarczone
w odcinkach powinny być proste, bez widocznych uszkodzeń, zgnieceń i zniekształceń.
Rury stalowe mogą być składowane na budowie na krótki czas  w stosach, ale przede
wszystkim na regałach pod wiatą. Rury te powinny być podzielone według rodzaju
(oddzielnie rury ze stali szlachetnej) oraz według średnic. Rury żeliwne można składować na
otwartym powietrzu układając je w stosach na utwardzonym, suchym i wyrównanym terenie.
Wysokość składowania nie może przekroczyć 2,0 m. Rury żeliwne kielichowe należy układać
kielichami na przemian. Rury z PVC i PE można również składować na otwartym powietrzu,
ale temperatura otoczenia nie może być niższa niż -5oC i należy zabezpieczyć je przed
promieniami słonecznymi i opadami. Podłoże, na którym składuje się rury z tworzyw
sztucznych musi być równe tak, aby rura była podparta na całej swojej długości. Wysokość
stosu rur nie powinna przekraczać 1,0 m [6, s. 12].
Armatura dostarczona na miejsce budowy powinna być sprawdzona na szczelność. Przed
jej zamontowaniem należy sprawdzić: czy na korpusie nie występują widoczne pory,
pęknięcia lub inne uszkodzenia, czy wrzeciona zasuw nie są skrzywione oraz czy przy
ręcznym obracaniu pokrętła zawieradło zasuwy zmienia swoje położenie i dochodzi do
położenia zamknięcia i czy armatura jest wewnątrz czysta. Armaturę należy składować
w zamkniętych magazynach lub pod wiatami na podkładach drewnianych  dotyczy to
armatury o większych średnicach. Jako zabezpieczenie przed korozją należy stosować
tłuszcze techniczne. Otwory powinny być zaślepione zaślepkami fabrycznymi lub
wykonanymi na miejscu [6, s. 12].
Pompy oraz silniki elektryczne powinny mieć trwale przymocowaną tabliczkę
znamionowÄ… z blachy zawierajÄ…cÄ… takie dane jak: nazwa producenta, parametry techniczne
urzÄ…dzenia, datÄ™ produkcji i numer wyrobu oraz znak kontroli technicznej. Dostarczone na
budowę urządzenia należy sprawdzić czy nie mają widocznych uszkodzeń oraz czy dane
z tabliczki znamionowej są zgodne z dokumentacją techniczną. Magazynowanie agregatów
pompowych powinno mieć miejsce w zamkniętych pomieszczeniach [6, s. 16].
Dostarczona na budowę aparatura kontrolno-pomiarowa powinna odpowiadać
wymaganiom odpowiednich norm oraz powinna mieć ważne cechy legalizacyjne. Aparatura
kontrolno-pomiarowa oraz elementy sterowania automatycznego powinny być dostarczane
i magazynowane w opakowaniach fabrycznych lub w skrzyniach zabezpieczajÄ…cych je przed
uszkodzeniem. Podobnie materiały pomocnicze takie jak łączniki, kołnierze, uszczelnienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Magazynowanie tych materiałów montażowych powinno być w zamkniętych
pomieszczeniach [6, s. 12].
Do przemieszczania urządzeń, rur i armatury należy używać środków transportu
o odpowiedniej ładowności i nośności lub udz
wigu. Elementy wyposażenia pompowni
kanalizacyjnej o ciężarze do 50 kg mogą być przenoszone na miejsce montażu ręcznie przez
jednego pracownika z wyjątkiem rur o długości 4 m i ciężarze do 30 kg, które muszą być
przenoszone przez dwóch pracowników [4, s. 77].
Roboty ziemne
Budowa obiektu pompowni kanalizacyjnej jest zwiÄ…zana z wykonaniem wykopu.
Wymiary wykopu zależą od wielkości pompowni i określa się je na podstawie dokumentacji
technicznej. Często są to wykopy o znacznej głębokości. Wykonuje się je o ścianach
skarpowych lub obudowanych w celu zabezpieczenia przed osunięciem. Przy czym wykopy
z zabezpieczeniem ścian zajmują mniej miejsca w terenie. Przy głębokim posadowieniu
budowli pompowni kanalizacyjnej zachodzi konieczność obniżenia poziomu wód
gruntowych, ale tylko do poziomu zapewniającego prawidłowe wykonanie konstrukcji
budowlanej [7, s. 292].
Rys. 25. Wykop o ścianach skarpowych [7, s. 293].
Rys. 26. Wykop o ścianach obudowanych [7, s. 293]
Roboty zwiÄ…zane z wykonaniem budowli pompowni
Większość pompowni kanalizacyjnych jest wykonywana z betonu. Są to zazwyczaj
większe pompownie z pompami ustawionymi na sucho oraz obiekty podziemne, które są
poddane działaniu obciążeń spowodowanych ruchem drogowym. Do wykonania żelbetowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
części pompowni należy stosować beton wodoszczelny, dostarczany na miejsce budowy
w formie płynnej. Zbrojenie należy stosować zgodnie z obliczeniami wytrzymałościowymi
zawartymi w dokumentacji technicznej. Powierzchnia stali zbrojeniowej powinna być czysta
i nie natłuszczona, aby nie osłabiać wytrzymałości żelbetonu. Ponadto przed wylaniem
betonu zbrojenie należy zabezpieczyć przed przesunięciem. Odstępy między poszczególnymi
elementami zbrojenia muszą być na tyle duże by kruszywo zawarte w betonie dobrze się
mieściło między nimi oraz żeby nie wystąpiły problemy z zagęszczaniem. Ważne jest również
zachowanie minimalnego przykrycia elementów zbrojenia betonem. W przypadku, gdy
konstrukcja betonowa będzie posadowiona bezpośrednio na gruncie, należy wykonać warstwę
podbetonu o grubości co najmniej 5 cm [7, s. 286-287].
Wylewany beton powinien być możliwie świeży. Jego temperatura powinna wynosić od
+5oC do +30oC. Temperatura powietrza nie może być niższa od +5oC. Nie wolno wylewać
betonu ze zbyt dużej wysokości oraz nie wolno betonować na zamarzniętym gruncie. Płynny
beton należy wylewać warstwami, a przed wykonaniem kolejnej warstwy należy nawilżyć
powierzchnię już stwardniałego betonu. Zagęszczenie mokrego betonu należy wykonać
bardzo starannie, tak by usunąć z niego pęcherzyki powietrza [7, s. 288].
Szalunki należy wykonać z desek lub płyt szalunkowych, w sposób gwarantujący
odpowiednią jakość powierzchni betonu. Szalunki przy budowie pompowni kanalizacyjnej
powinny mieć prawidłowe wymiary, otwory do czyszczenia zgodne z ich konstrukcją.
Elementy szalunków należy pokryć środkiem antyadhezyjnym, narożniki i krawędzie
powinny być sfazowane, a połączenia elementów zabezpieczone uszczelkami [7, s. 288-289].
Świeżo wylany beton powinien być chroniony przed szkodliwymi czynnikami
zewnętrznymi i przedwczesnym wysychaniem za pomocą odpowiedniej osłony, ale
z dostępem powietrza. Okres stosowania zabiegów ochronnych uzależniony jest od temperatury
i składu betonu. Podczas pielęgnacji beton powinien być regularnie nawilżany [7, s. 289].
Pompownie buduje się również z elementów prefabrykowanych. Głównie są to
pompownie o rzucie kołowym. Zastosowanie elementów prefabrykowanych pozwala na
szybkie i tanie wykonanie prac budowlanych. Standardowe elementy prefabrykowane do
budowy studzienki pompowni mają średnice od 800 do 2000 mm. Możliwe jest również
wykonanie studzienki o średnicy do 5 m. W przypadku budowli pompowni o rzucie
prostokątnym dostępne są prefabrykaty o zróżnicowanych wymiarach, gdyż ich produkcja jest
łatwiejsza. Ograniczenia wymiarów elementów prefabrykowanych wynikają z ograniczeń
związanych z transportem, przy czym możliwe jest podzielenie na części danego elementu.
Zastosowanie elementów prefabrykowanych jest związane z koniecznością zapewnienia
wymaganej szczelności konstrukcji. Dlatego przy wykonywaniu połączeń poszczególnych
elementów należy zwrócić uwagę na staranne ich wykonanie. Aby sprawdzić szczelność
konstrukcji przed wykonaniem prac wykończeniowych należy napełnić wodą komorę
zbiornika wyrównawczego, a pozostałe części pompowni poddać działaniu wód gruntowych
lub sztucznie wytworzyć podobne warunki [7, s. 290-291].
W przypadku wystąpienia uszkodzeń lub nieszczelności w konstrukcji pompowni
kanalizacyjnej wykonanej z betonu metodą  na mokro lub z elementów prefabrykowanych,
należy je naprawić. Można to wykonać przez wstrzykiwanie żywicy epoksydowej w powstałe
rysy [7, s. 291].
Gdy nie ma możliwości obniżenia poziomu wód gruntowych, budowlę pompowni
kanalizacyjnej wykonuje siÄ™ metodÄ…  opuszczanej studni . KrÄ…g studni, bez dna, jest
betonowany na powierzchni terenu. Do jego dolnej krawędzi przymocowuje się wieniec
tnący. Wybudowany krąg studni opuszcza się pod wpływem własnego ciężaru w wyniku
wybierania gruntu z jego środka. Po osiągnięciu wymaganej głębokości należy wykonać dno
studni z betonu tężejącego pod wodą. A po jego stwardnieniu wypompowuje się wodę
z wnętrza studni. W ten sposób można wykonać gotowy obiekt pompowni jak również
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
stabilne fundamenty w trudnych warunkach gruntowych. Sposób wydobywania urobku może
być ręczny lub mechaniczny. Jest to uzależnione od wymiarów studni [7, s. 294-295].
Konstrukcja budowlana umieszczona poniżej poziomu wód gruntowych jest poddana
działaniu siły wyporu, wynikającej z maksymalnego stanu wód gruntowych. Aby
zabezpieczyć budowlę pompowni kanalizacyjnej przed  wypłynięciem należy zastosować
jedno z rozwiązań:
- zastosować ciężkie elementy konstrukcyjne,
- wykonać kołnierz płyty fundamentowej wystający poza krawędzie budowli,
- wykonać balast betonowy na kołnierzu płyty fundamentowej [7, s. 296].
Wykonaną budowlę pompowni kanalizacyjnej należy zabezpieczyć przed agresywnym
działaniem wód gruntowych i ścieków.
Montaż pompowni zbiornikowych z pompami zatapialnymi
Pompownie kanalizacyjne ze zbiornikami z tworzyw sztucznych charakteryzujÄ… siÄ™
stosunkowo niewielkimi wymiarami: średnica do 2,0 m i głębokość do 3,5 m. Jest to
związane z ograniczoną sztywnością materiału zbiornika oraz jego małym ciężarem
i możliwością wypierania z gruntu przez wody gruntowe. Pompownie takie są dostarczane
przez producenta jako kompletne zespoły, a ich montaż ogranicza się zazwyczaj do
wykonania wykopu analogicznie, jak przy budowie studzienek kanalizacyjnych,
posadowienia pompowni z wykonaniem obciążenia dna zbiornika, wykonania połączeń
z rurociągami systemu kanalizacyjnego, przeprowadzenia próby szczelności i zasypania
wykopu [7, s. 300].
Montaż wyposażenia pompowni kanalizacyjnej
Montaż wyposażenia pompowni umożliwiają odpowiednie otwory montażowe oraz dz
wigi
i podnośniki. Dzięki nim można łatwo ustawić agregaty pompowe i pozostałe urządzenia,
często o znacznym ciężarze oraz wykonać prace konserwacyjne i remontowe związane
z demontażem. Dz
wigi i podnośniki mogą być stałe lub przenośne. Ponadto do montażu
i demontażu używa się przenośnych urządzeń dz
wigowych takich jak haki, szyny nośne,
wsporniki itp. Rodzaj stosowanych urządzeń montażowych zależy od charakteru i wielkości
pompowni kanalizacyjnej [7, s. 299].
Rys. 27. Montaż i demontaż pomp zatapialnych [Katalog producenta pomp]
Urządzenia mechaniczne stanowiące wyposażenie pompowni oraz agregaty pompowe
ustawione na sucho powinny być umieszczone na równych, trwałych i dopasowanych
(majÄ…cych odpowiednie wymiary) fundamentach wydzielonych z konstrukcji budynku za
pomocą dylatacji. Górna krawędz
fundamentu powinna znajdować siÄ™ okoÅ‚o 30÷80 mm nad
poziomem posadzki w pompowni, szczególnie jeśli posadzka ma spadek w kierunku
studzienki odwadniającej. Jeżeli praca urządzeń powoduje drgania, należy urządzenia
wyposażyć w amortyzatory drgań i hałasu, a ich fundamenty powinny posiadać niezależne
posadowienie oddzielone dylatacją od płyty podłogowej [6, s. 57; 7, s. 298-299].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rurociągi powinny być prowadzone w sposób umożliwiający ich przegląd konserwację
i ewentualną wymianę. Przy montażu rurociągów w pompowni kanalizacyjnej należy spełnić
następujące warunki:
- montaż rurociągów należy rozpocząć od połączeń z pompami,
- rurociągi ssawne powinny być ułożone ze stałym wzniesieniem, co najmniej 5%
w kierunku pompy,
- otwór wlotowy rurociÄ…gu ssawnego powinien znajdować siÄ™ na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 0,5÷1,0 m od
najniższego poziomu ścieków w zbiorniku wyrównawczym,
- zmiana średnicy rurociągu powinna być wykonana za pomocą zwężki redukcyjnej
jednostronnie skośnej, której skos powinien być poniżej osi rurociągu poziomego
o zredukowanej średnicy,
- liczba połączeń kołnierzowych powinna być jak najmniejsza, ale wystarczająca do
prawidłowego zamontowania oraz ewentualnego demontażu urządzeń i armatury,
- rurociągi poziome w pompowni powinny mieć spadek co najmniej 3%,
- odchylenie rurociągów pionowych od pionu nie może przekraczać 1%,
- odcinki przewodów przyłączonych do pomp i urządzeń należy odpowiednio umocować,
aby siły pochodzące od ciężaru oraz ugięcia i wydłużenia nie były przenoszone na
urzÄ…dzenia,
- wszystkie rurociągi powinny przylegać do wsporników i być ściśle zamocowane,
- przejścia rurociągów przez ściany zbiornika wyrównawczego i przez ściany budynku
pompowni należy wykonać jako szczelne [6, s. 58-60].
Rury przed ich bezpośrednim użyciem do montażu należy wewnątrz i na stykach
starannie oczyścić. Nie wolno używać rur uszkodzonych lub pękniętych. Izolację
antykorozyjną rur stalowych, która została uszkodzona w czasie transportu lub
magazynowania należy przed montażem naprawić starannie usuwając uszkodzenia
i wykonując nową izolację sięgającą, co najmniej 5 cm poza miejsca uszkodzone [6, s. 13].
Armaturę przed montażem trzeba starannie oczyścić i zdjąć zaślepienia. Miejsca montażu
armatury w pompowni kanalizacyjnej powinny być łatwo dostępne tak, aby była możliwa
prosta obsługa eksploatacyjna. Armatura o ciężarze większym niż 30 kg powinna być
ustawiona na trwałych podparciach niezależnie od średnicy rurociągu tak, aby nie nastąpiło
jego przeciążenie. Najkorzystniej jest, gdy na przewodach poziomych armaturę odcinającą
montuje się z wrzecionem skierowanym do góry i leżącym w płaszczyz
nie pionowej
przechodzącej przez oś przewodu. Zasuwy odcinające należy ustawiać tak, aby kierunek
strzałki na korpusie był zgodny z kierunkiem przepływu w przewodzie. Klapy zwrotne należy
montować na odcinkach pionowych tak, aby przy przepływie do góry klapa znajdowała się
w pozycji otwarcia przepływu [6, s. 16, 59].
Montaż aparatury kontrolno  pomiarowej i elementów układów sterowniczych należy
przeprowadzić zgodnie z warunkami podanymi przez producenta oraz ściśle według
dokumentacji technicznej pompowni. Przykładowo montując przepływomierz indukcyjno 
magnetyczny należy go ustawić pionowo tak, aby przepływ był w kierunku ku górze. Ponadto
należy zachować odcinki proste: przed przepÅ‚ywomierzem o dÅ‚ugoÅ›ci równej 3÷5 krotnej
średnicy nominalnej rurociągu oraz za nim o długości równej 2 krotnej średnicy rurociągu.
Przyrządy do pomiaru ciśnienia należy instalować możliwie jak najbliżej punktu
pomiarowego, w miejscach nie narażonych na wibracje i wstrząsy. Przy montażu
przełączników pływakowych należy zwrócić uwagę, aby nie były narażone na wstrząsy oraz
by nie było możliwości osadzania się na nich ciał pływających. Przed zamontowaniem
pływak należy zbadać na szczelność [7, s. 246, 257; 6, s.62].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady transportu materiałów do budowy pompowni kanalizacyjnej?
2. W jaki sposób należy składować materiały montażowe do budowy pompowni
kanalizacyjnej?
3. Jak sprawdza się materiały montażowe do budowy pompowni kanalizacyjnej?
4. W jaki sposób należy wykonać roboty ziemne przy budowie pompowni kanalizacyjnej?
5. W jaki sposób wykonuje się prace przy wykonaniu budowli pompowni kanalizacyjnej?
6. Jakie są zasady montażu kompletnych pompowni ze zbiornikami z tworzyw sztucznych?
7. Jakie są zasady montażu wyposażenia pompowni kanalizacyjnej?
8. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej pompowni kanalizacyjnej sporzÄ…dz

zapotrzebowanie materiałowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu pompowni kanalizacyjnej i elementów jej wyposażenia,
2) zapoznać się z projektem pompowni kanalizacyjnej przedstawionym przez nauczyciela,
3) określić rodzaj i ilość materiałów montażowych potrzebnych do budowy pompowni,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 projekt budowlany pompowni kanalizacyjnej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
stan i jakość pompowni kanalizacyjnej ze zbiornikiem z tworzywa sztucznego
i pompami zatapialnymi, która jest przewidziana do montażu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do budowy pompowni
kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) zapoznać się z instrukcją producenta pompowni,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych elementów pompowni,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w kompletną pompownię
ze zbiornikiem z tworzywa sztucznego oraz pompami zatapialnymi (najkorzystniej by
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy
pompowni kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ zasady transportu i składowania materiałów montażowych do budowy pompowni
kanalizacyjnej (rur, armatury, urządzeń).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania materiałów montażowych do budowy
pompowni kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania
materiałów do budowy pompowni kanalizacyjnej,
3) określić sposób transportu poszczególnych materiałów w zależności od ich rodzaju oraz
dobrać odpowiedni sprzęt i środki transportu,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do budowy
pompowni kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie dokumentacji technicznej pompowni kanalizacyjnej i instrukcji producenta
określ zasady montażu aparatury kontrolno - pomiarowej (przetwornika ciśnienia,
przepływomierza) oraz układu sterowniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu aparatury kontrolno  pomiarowej w pompowni
kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej i instrukcją
producenta elementów aparatury kontrolno  pomiarowej oraz układu sterowniczego,
3) określić zasady montażu aparatury kontrolno - pomiarowej oraz układu sterowniczego
w pompowni,
4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,
 instrukcje producenta aparatury kontrolno - pomiarowej (przetwornika ciśnienia,
przepływomierza) oraz układu sterowniczego,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 5
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej i instrukcji
producenta wykonaj montaż agregatu pompowego oraz odcinków rurociągu ssawnego
i tłocznego wraz z armaturą i osprzętem. Następnie zdemontuj urządzenia i osprzęt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu urządzeń, rurociągów i armatury
w pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej,
3) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu urządzeń,
rurociągów i armatury w pompowni kanalizacyjnej,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż agregatu pompowego oraz odcinków rurociągu ssawnego i tłocznego
wraz z armaturą i osprzętem,
8) wykonać demontaż urządzeń i osprzętu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu elementów wyposażenia pompowni kanalizacyjnej
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),
 dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (łańcuchy, haki, szyny nośne itp. oraz klucze do
skręcania śrub przy połączeniach kołnierzowych),
 materiały potrzebne do montażu (agregat pompowy, gotowe króćce do wykonania
rurociągów, zasuwy odcinające, klapa zwrotna).
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić zasady transportu i składowania materiałów montażowych
do budowy pompowni kanalizacyjnej?
2) sprawdzić stan materiałów montażowych do budowy pompowni?
3) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie
materiałowe?
4) zaplanować czynności związane z montażem pompowni kanalizacyjnej?
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu pompowni
kanalizacyjnej i elementów jej wyposażenia?
6) wykonać montaż i demontaż agregatów pompowych, rurociągów
i armatury w pompowni kanalizacyjnej?
7) określić zasady montażu aparatury kontrolno  pomiarowej i układów
sterowania?
8) określić zasady montażu kompletnej pompowni kanalizacyjnej?
9) zastosować przepisy bhp przy montażu pompowni kanalizacyjnej
i elementów jej wyposażenia?
10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.7. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór
pompowni kanalizacyjnej
4.7.1. Materiał nauczania
Po zakończeniu robót montażowych i przed oddaniem pompowni kanalizacyjnej do
eksploatacji należy wykonać próbę szczelności połączeń i rurociągów. Próbę na szczelność
wykonuje się tak, jak w przypadku rurociągów wodnych. Badania w porze zimowej należy
wykonywać w temperaturze powyżej 0oC. Badania szczelności należy wykonać przed
zakryciem rurociągów i robotami malarskimi. Badane rurociągi należy zakorkować i napełnić
wodÄ… wodociÄ…gowÄ… lub z innego z
ródła jednocześnie dokładnie je odpowietrzając. Po
napełnieniu należy przeprowadzić kontrolę szczelności wszystkich połączeń na danym
rurociągu poddając je oględzinom. Po stwierdzeniu szczelności połączeń należy rurociąg
poddać próbie podwyższonego ciśnienia za pomocą ręcznej pompki lub przenośnego agregatu
pompowego przystosowanego do wykonywania prób ciśnieniowych. Ciśnienie próbne
powinno wynosić 1,5 wartości ciśnienia roboczego, z wyjątkiem sytuacji, gdy wymogi
producenta nakazują inaczej. Rurociąg poddawany próbie podwyższonego ciśnienia nie
powinien wykazywać przecieków, podobnie jak połączenia. Ponadto manometr nie powinien
wskazywać spadku ciśnienia w ciągu 20 min. [3, s. 49, 66].
Po przeprowadzeniu badań ciśnieniowych i po usunięciu wszelkich usterek, rurociągi
należy przepłukać dwukrotnie wodą z możliwie dużą szybkością  powinna być o 50%
większa od prędkości roboczej. Następnie należy zbadać prawidłowość działania pompowni
pod ciśnieniem roboczym. W czasie badania sprawdzeniu podlega:
- prawidłowość działania urządzeń do tłoczenia oraz ich szczelność,
- szczelność zamykania zasuw i zaworów,
- szczelność połączeń kołnierzowych przy armaturze i urządzeniach,
- prawidłowość działania armatury zwrotnej, zaworów stopowych,
- działanie aparatury kontrolno  pomiarowej.
Nieprzerwany czas pracy pomp powinien wynosić 12 godzin. Podczas pracy bieg pomp
powinien być cichy i równomierny, bez drgań i nadmiernego nagrzewania się [6, s. 66].
Wykonaną pompownię kanalizacyjną należy poddać komisyjnemu odbiorowi. Jeżeli
dotyczy on tylko fragmentów instalacji pompowni jest to odbiór częściowy. Natomiast, jeżeli
odbiorowi podlega cały obiekt pompowni to jest to odbiór końcowy. Ponadto w trakcie robót
montażowych przeprowadza się odbiory międzyoperacyjne.
Technicznemu odbiorowi międzyoperacyjnemu podlegają następujące elementy robót:
- kanały pod rurociągi,
- fundamenty pod pompy, silniki itp.,
- otwory w przegrodach budowlanych,
- pompy, silniki po ich ustawieniu w miejscu montażu,
- spawy rurociągów [6, s. 67].
Częściowy odbiór robót przeprowadza się po próbach ciśnieniowych na szczelność.
W czasie tego odbioru sprawdzeniu podlegajÄ…:
- odcinki rurociągów w kanałach nieprzełazowych, które muszą być zakryte przed
zakończeniem całości robót montażowych,
- ustawienie koszy ssących i zaworów stopowych na rurociągach ssawnych pomp
niezalanych [6, s. 67].
Wyniki odbiorów międzyoperacyjnych i częściowych powinny być spisane w formie
protokołu, wpisane do dziennika budowy i podpisane przez członków komisji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Odbiór techniczny końcowy obejmuje sprawdzenie:
- zgodności wykonania robót montażowych z dokumentacją techniczną i zapisami
w dzienniku budowy,
- użycia do montażu właściwych materiałów, elementów wyposażenia, aparatury kontrolno
 pomiarowej i urządzeń,
- prawidłowości wykonania połączeń rurociągów i jakości zastosowanego szczeliwa przy
połączeniach,
- spadków rurociągów,
- jakości wykonanych gięć przewodów z rur stalowych,
- prawidłowości wykonania kształtek spawanych,
- trwałość umocowania przewodów do konstrukcji obiektu pompowni,
- skompletowanie i prawidłowość zamontowania armatury rurociągów, agregatów
pompowych oraz aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki [6, s. 67-68].
Wyniki odbioru końcowego należy ująć w protokole.
Po zakończeniu prac montażowych w pompowni kanalizacyjnej należy wykonać obmiar
wykonanych robót według następujących zasad:
- długości rurociągów określa się w metrach, podając rodzaj materiału z jakiego są
wykonane, sposób wykonania połączeń oraz średnicę rur,
- długości rurociągów obmierza się wzdłuż ich osi,
- obmierzając długości rurociągów nie odlicza się długości łączników oraz armatury
łączonej przez spawanie i na gwint, natomiast należy odliczyć długość wbudowania
armatury łączonej na kołnierze,
- urządzenia i elementy uzbrojenia stanowiące wyposażenie pompowni kanalizacyjnej
obmierza się w sztukach lub kompletach podając rodzaj urządzenia, typ i średnicę
zasuwy lub zaworu, rodzaj elementów AKP i ich charakterystyki techniczne,
- ilości robót związane z wykonaniem obiektów betonowych, żelbetowych, murowanych
z cegły lub prefabrykatów stanowiących elementy konstrukcyjne obiektu pompowni oraz
fundamentów pod urządzenia, obmierza się na podstawie projektu we właściwych dla
tych robót jednostkach, np. w tonach dla przygotowania i montażu zbrojenia, w metrach
kwadratowych dla deskowań i robót murowych itd.
- wykonanie zbiorników pompowni kanalizacyjnych w formie studzienek z prefabrykatów
betonowych określa się w kompletach, w zależności od średnicy, rodzaju gruntu
i głębokości, którą wyznacza się jako różnicę rzędnych włazu i dna studzienki,
- długości odcinków rurociągów do próby szczelności mierzy się w ich osi stosując podział
według rodzaju i średnic rur,
- ilość robót związanych z wykonaniem powłok antykorozyjnych obmierza się określając
powierzchnię w metrach kwadratowych z dokładnością do 0,1 m2 bez odejmowania
powierzchni nieizolowanych mniejszych niż 0,025 m2 [3, s. 113-121].
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności połączeń i rurociągów w pompowni
kanalizacyjnej?
2. Jaki jest przebieg i warunki techniczne próby szczelności?
3. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
4. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego wykonanej pompowni
kanalizacyjnej?
5. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej i jej
wyposażenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z wykonaniem próby szczelności połączeń i rurociągów
w pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń
i rurociągów w pompowni kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia próby szczelności,
3) opisać przebieg próby szczelności,
4) wskazać dlaczego konieczne jest badanie na szczelność połączeń i rurociągów
w pompowni kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający wykonanie próby szczelności,
 zdjęcia lub schematy z przeprowadzenia próby szczelności,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbę szczelności przewodu tłocznego w pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń
i rurociągów w pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
czynności i warunki techniczne związane z przebiegiem próby szczelności,
3) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności,
5) wykonać próbę szczelności,
6) określić wynik próby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne z zamontowanym odcinkiem przewodu tłocznego
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),
 sprzęt do wykonania próby szczelności (urządzenie do prób ciśnieniowych z manometrem),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
próby szczelności i warunkami technicznymi.
Ćwiczenie 3
Porównaj zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego i końcowego
w pompowni kanalizacyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów robót w pompowni
kanalizacyjnej,
2) określić zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego, końcowego,
3) porównać rodzaje odbiorów robót,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
5) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Dokonaj obmiaru wykonanych robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót oraz przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń,
3) przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne z zamontowanymi urządzeniami do pompowania ścieków,
rurociągami tłocznym i ssawnym oraz armaturą (najkorzystniej by ćwiczenie zostało
wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),
 sprzęt do wykonania obmiaru (suwmiarka i przymiar taśmowy lub składany),
 instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót oraz przepisy bhp na stanowisku
do ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel badania połączeń i rurociągów na szczelność?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności?
4) wykonać próbę szczelności połączeń i rurociągów w pompowni
kanalizacyjnej?
5) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
7) wykonać obmiar robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej
i jej wyposażenia?
8) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.8. Eksploatacja pompowni kanalizacyjnych
4.8.1. Materiał nauczania
Dla każdej pompowni kanalizacyjnej powinna być opracowana instrukcja eksploatacji, na
podstawie której przeprowadza się wszelkie prace eksploatacyjne. Instrukcję opracowuje
projektant lub kierownik rozruchu w oparciu o projekt i rozruch pompowni.
Eksploatacja obejmuje swym zakresem racjonalne użytkowanie urządzeń i obiektów, ich
konserwacjÄ™ i naprawÄ™, czyli:
- rozruch urządzeń,
- przyjęcie do eksploatacji wszystkich urządzeń i obiektów w wyniku dokładnego zbadania
ich stanu technicznego i sprawności działania,
- kontrolę przebiegu i efektów procesów technologicznych i kierowanie działaniem
urządzeń,
- konserwację oraz przeprowadzanie przeglądów i remontów urządzeń i obiektów,
- prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej [5, s. 443].
Najważniejsze dokumenty związane z eksploatacją pompowni to:
- instrukcja obsługi,
- książka ruchu pompowni (lub pliki w komputerze),
- instrukcje montażu i obsługi pomp i urządzeń pompowni,
- instrukcje eksploatacji silników elektrycznych,
- instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów bhp w czasie eksploatacji pompowni
[2, s. 137].
Rozruch pompowni kanalizacyjnej jest ostatnim etapem budowy. Jego celem jest
sprawdzenie działania pompowni pod pełnym obciążeniem, w odpowiednio długim czasie
tak, aby było możliwe ustalenie rzeczywistych parametrów pracy urządzeń oraz osiąganych
efektów np. charakterystyk zainstalowanych pomp. Rozruch powinien być dobrze
przygotowany i poprzedzony odbiorem robót, sprawdzeniem warunków bhp pracy obsługi,
gotowości urządzeń do uruchomienia i kwalifikacji personelu obsługującego. Rozruch
wykonuje siÄ™ wg sporzÄ…dzonego harmonogramu w kolejnych fazach. Rozruch mechaniczny
jest ukierunkowany na sprawdzenie prawidłowości działania urządzeń mechanicznych,
rozruch hydrauliczny obejmuje sprawdzenie funkcjonowania urządzeń technologicznych
pod względem ich szczelności, przepływności, uzyskanych parametrów pracy, rozruch
technologiczny obejmuje natomiast sprawdzenie pracy układu w warunkach jego
rzeczywistego obciążenia [5, s. 443].
Podstawą prawidłowej obsługi pompowni kanalizacyjnej jest ciągłe rejestrowanie
danych dotyczÄ…cych pracy pomp. W pompowniach niezautomatyzowanych wszystkie
informacje zapisuje się w książce ruchu pompowni. Natomiast w pompowniach
zautomatyzowanych, wyposażonych w urządzenia do monitoringu pracy, informacje są
gromadzone i przetwarzane przy użyciu komputera. Dzięki ciągłej kontroli pracy pompowni
można szybko zidentyfikować usterki, nieprawidłowości i awarie oraz planować remonty
i modernizacje, gdyż możliwe jest ujawnienie pogarszania się z czasem parametrów ruchu
[2, s. 137].
Prace konserwacyjne i remonty w pompowni kanalizacyjnej majÄ… na celu
zabezpieczenie urządzeń, rurociągów, armatury przed korozją, ścieraniem przez
zanieczyszczenia w ściekach itp., przez utrzymanie ich we właściwym stanie technicznym.
Konserwację agregatów pompowych i pozostałych urządzeń przeprowadza się zgodnie
z instrukcjami dostarczonymi przez ich producenta. Zabiegi konserwacyjne w odniesieniu do
zespołów pompowych to przeglÄ…dy prowadzone zazwyczaj co 3÷6 miesiÄ™cy i polegajÄ…ce na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
oględzinach pompy w czasie pracy ze zwróceniem uwagi na drgania i wskazania przyrządów
pomiarowych, wymianie oleju w łożyskach i uszczelnieniu dławic. Remonty bieżące
zespołów pompowych przeprowadzane sÄ…, co 6÷9 miesiÄ™cy. Ich celem jest usuniÄ™cie
występujących usterek w czasie pracy pomp. Remonty średnie pomp wirowych obejmują
demontaż pompy, przegląd jej części składowych i ewentualną ich wymianę lub naprawę
i ponowny montaż pompy. Remonty kapitalne przeprowadza siÄ™, co 2÷4 lata, a po nich
wymagany jest rozruch pompy jak przy uruchomieniu nowej [5, s. 448].
W czasie eksploatacji pompowni mogą wystąpić różnego rodzaju problemy. Ich zakres
i częstotliwość zależy od przestrzegania instrukcji rozruchu, zasad eksploatacji, zaleceń
producentów urządzeń i armatury oraz terminów bieżących przeglądów i prac
konserwacyjnych. Przyczyny wadliwej pracy pompowni mogą być bardzo różne. Najczęstsze
problemy, ich przyczyny i środki zaradcze przedstawia tabela [2, s. 137]
Tabela 1 .Zakłócenia w pracy pomp i sposoby ich likwidacji [1, s. 138-139]
Objawy Możliwe przyczyny Kontrola Sposób zaradzenia
Pompa jest niewłaściwie
Wskazania przyrządów
dobrana do warunków
pomiarowych
pracy
Parametry inne od Warunki uruchomienia i
- Wymiana pompy
oczekiwanych pracy są niewłaściwe
Stan pompy jest
niewłaściwy (zatkany -
wirnik)
Wskazania przyrządów
Stan instalacji i
Parametry inne od pomiarowych Wymiana przyrządów
przyrządów pomiarowych
oczekiwanych stacjonarnych i pomiarowych
jest niewłaściwy
kontrolnych
Powietrze w rurociągach i Właściwe
pompie odpowietrzenie układu
Zmniejszenie
geometrycznej
wysokości ssania
Kawitacja (zwiększenie wysokości
napływu)
Wymiana wirnika lub
pompy
Drgania i głośna praca Obserwacja pracy pompy Zapewnienie
Niewłaściwe warunki projektowanych
pracy pompy warunków pracy pompy
Wymiana pompy
Zły stan fundamentów i Naprawa fundamentów
rurociągów i rurociągów
Zły stan napędu i
Smarowanie
łożyskowania lub brak
Remont pompy
smarowania
y
le dobrana pompa Wymiana pompy
Obserwacja pracy pompy Zalanie pompy
Grzanie lub zatykanie Praca na sucho i wskazań przyrządów Otworzenie zasuw na
pomiarowych rurociÄ…gu ssawnym
Praca poza zalecanym Zdławienie pompy po
zakresem charakterystyki stronie tłocznej
pompy (w dolnej części) Wymiana pompy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Objawy Możliwe przyczyny Kontrola Sposób zaradzenia
Zmniejszenie
Praca w warunkach silnie geometrycznej
rozwiniętej kawitacji i wysokości ssania
zakłóceń dopływu (zwiększenie wysokości
powodujących zerwania napływu)
strumienia i silne drgania Wymiana wirnika lub
pompy
Niewłaściwa procedura Uruchomienie zgodnie
uruchamiania z DTR
Pompowanie cieczy zbyt Wymiana wirnika lub
lepkich lub zbyt gęstych pompy
Wymiana wirnika lub
Pompowanie cieczy zbyt
zainstalowanie kraty
zanieczyszczonych
przed pompÄ…
Silne drganie powodujÄ…ce
Obserwacja pracy pompy
ocieranie części
Grzanie lub zatykanie i wskazań przyrządów Remont pompy
wirujących o części
pomiarowych
nieruchome
Uszkodzenia ścian
kanałów przepływowych
pompy spowodowane
kawitacjÄ…, erozjÄ… lub
Obserwacja pracy pompy
korozjÄ…
i wskazań przyrządów Naprawa, remont lub
Powiększenie szczelin
pomiarowych wymiana pomp lub
Utrata parametrów dławiących w wyniku
Przegląd pomp i elementów instalacji
erozji
rurociągów zgodnie z i armatury
Uszkodzenia mechaniczne
instrukcjÄ… DTR
wewnÄ…trz pompy,
zatkanie kanałów
Pogorszenie stanu
instalacji i armatury
Jako podstawę eksploatacji kanalizacji ciśnieniowej, użytkownikom przekazuje się
schemat przepływów z zaznaczonymi przewodami sieci obwodowej i wszystkimi elementami
tego systemu. Urządzenia zbiornikowo  tłoczne z zainstalowanymi agregatami pompowymi
poddaje się przeglądom raz w roku, wymieniając uszkodzone lub skorodowane części. Sieć
przewodów ciśnieniowych nie wymaga konserwacji z wyjątkiem napraw uszkodzeń [2, s. 242].
Konserwacja kanalizacji podciśnieniowej obejmuje konserwację zaworów
opróżniających oraz stacji próżniowych. Zawory opróżniające należy wymieniać co 10 lat.
Stary zawór należy zdemontować i wyczyścić z nagromadzonych osadów. Podczas
ponownego montażu zaworu należy wymienić i dokładnie dopasować elementy zapewniające
jego zamykanie. Okresowa kontrola stacji próżniowej obejmuje:
- codzienne sprawdzanie poziomu oleju w pompach próżniowych, kontrolę czujników
świetlnych, zapisanych wykresów podciśnienia oraz zapisanego dziennego wykresu
pracy pomp próżniowych,
- cotygodniowe sprawdzenie baterii, zapasowego generatora prądotwórczego, sprawdzenie
i ewentualne uzupełnienie poziomu oleju w pompach próżniowych, sprzątnięcie stacji,
skontrolowanie telefonicznego systemu alarmowego, wymiana taśm zapisu podciśnienia,
sprawdzenie poziomu oleju w uszczelnieniach ciśnieniowych,
- comiesięczne oczyszczenie szklanych wzierników, sprawdzenie połączeń pomp
próżniowych i ściekowych, ręczne otwarcie i zamknięcie wszystkich korków
zaworowych, zmiana oleju i filtrów w pompach próżniowych,
- coroczne smarowanie wszystkich silników, wymiana wlotów powietrza i wymiana
filtrów w pompach próżniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Ponadto w pięcioletnich odstępach czasu wszystkie główne maszyny i systemy kontroli
powinny być sprawdzone oraz dopuszczone do użytku. Wszystkie wadliwe elementy trzeba
naprawić lub wymienić [2, s. 230].
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest zakres eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
2. Jaka dokumentacja jest niezbędna w czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
3. Na czym polega rozruch pompowni kanalizacyjnej?
4. Jaki jest cel rejestrowania danych dotyczÄ…cych pracy pompowni kanalizacyjnej?
5. Na czym polegajÄ… prace konserwacyjne w pompowni kanalizacyjnej?
6. Jaki jest zakres i częstotliwość remontów w pompowni kanalizacyjnej?
7. Jakie problemy mogą wystąpić w czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
8. Na czym polega eksploatacja systemów kanalizacji ciśnieniowej i podciśnieniowej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionych przez nauczyciela dokumentów związanych
z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, określ sposób kontroli pracy pomp do ścieków
i pompowni kanalizacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi
z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej (instrukcją obsługi pompowni, danymi
dotyczącymi ruchu pompowni, instrukcjami obsługi agregatów pompowych i urządzeń
pompowni, itp.),
3) określić zasady kontroli pracy pomp do ścieków oraz całej pompowni,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumenty zwiÄ…zane z eksploatacjÄ… pompowni kanalizacyjnej, takie jak: instrukcja
obsługi pompowni, dane dotyczące ruchu pompowni, instrukcje obsługi agregatów
pompowych i urządzeń pompowni, itp. (najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić
w warunkach rzeczywistych  w pompowni kanalizacyjnej),
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Skontroluj pracę urządzeń pomiarowych np. manometru lub przetwornika ciśnienia
i dokonaj odczytu zarejestrowanych przez te urządzenia wartości ciśnienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi
z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, a w szczególności instrukcją obsługi urządzeń
pomiarowych,
3) skontrolować pracę manometru (przetwornika ciśnienia),
4) dokonać odczytu zarejestrowanych wartości ciśnienia,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 manometr lub przetwornik ciśnienia zamontowane na stanowisku symulacyjnym
(najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić w warunkach rzeczywistych 
w pompowni kanalizacyjnej),
 dokumenty związane z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, a w szczególności
instrukcja obsługi urządzeń pomiarowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ zasady lokalizacji awarii w pompowni kanalizacyjnej oraz sposoby ich usuwania
dla typowych problemów, które mogą wystąpić w trakcie eksploatacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z typowymi problemami jakie mogą wystąpić w czasie eksploatacji
pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi z eksploatacją
pompowni kanalizacyjnej (instrukcją obsługi pompowni, danymi dotyczące ruchu
pompowni, instrukcjami obsługi agregatów pompowych i urządzeń pompowni, itp.),
3) opisać sposób usuwania typowych awarii eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych
i rurociągów tłocznych,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania opisujÄ…ce typowe problemy i awarie zwiÄ…zane z eksploatacjÄ… pompowni
kanalizacyjnych,
 dokumenty zwiÄ…zane z eksploatacjÄ… pompowni kanalizacyjnej, takie jak: instrukcja
obsługi pompowni, dane dotyczące ruchu pompowni, instrukcje obsługi agregatów
pompowych i urządzeń pompowni, itp. (najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić
w warunkach rzeczywistych  w pompowni kanalizacyjnej),
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.8.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić główne cele i zakres eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
2) określić, jaka dokumentacja jest niezbędna w czasie eksploatacji
pompowni kanalizacyjnej?
3) określić na czym polega rozruch pompowni kanalizacyjnej?
4) określić zakres prac konserwacyjnych i remontowych w pompowni
kanalizacyjnej?
5) dokonać odczytu wskazań urządzeń pomiarowych w pompowni?
6) skontrolować pracę pomp i urządzeń w pompowni?
7) skontrolować pracę urządzeń pomiarowych?
8) scharakteryzować typowe problemy jakie mogą wystąpić w czasie
eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna
z nich jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Jaki rodzaj pompowni kanalizacyjnej przedstawia schemat:
a) pompownia centralna.
b) pompownia technologiczna.
c) pompownia sieciowa.
d) pompownia przydomowej oczyszczalni ścieków.
2. Jaki rodzaj uzbrojenia należy zamontować na rurociągu tłocznym w pompowni kanalizacyjnej
oprócz zaworu zwrotnego:
a) zasuwÄ™ odcinajÄ…cÄ….
b) zawór stopowy.
c) zawór redukcyjny.
d) zawór bezpieczeństwa.
3. Ile wyniesie rzeczywista długość odcinka przewodu tłocznego, jeżeli na rysunku rzutu
pompowni w skali 1:50 długość tego odcinka przewodu wynosi 4,70 cm:
a) 2,35 m.
b) 3,50 m.
c) 4,70 m.
d) 5,00 m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4. Rurociągi tłoczne w pompowni kanalizacyjnej wykonuje się z:
a) rur stalowych, żeliwnych, z PVC i PE.
b) rur stalowych, betonowych, z PVC i PE.
c) rur żeliwnych, kamionkowych, z PVC i PE.
d) rur żeliwnych, kamionkowych, z PP i PE.
5. Praca pomp w pompowniach jednokomorowych powinna być:
a) sterowana ręcznie.
b) sterowana automatycznie.
c) sterowana półautomatycznie.
d) sposób sterowania może być dowolny.
6. Połączenia rur żeliwnych na rurociągach tłocznych w pompowni kanalizacyjnej to
połączenia:
a) klejone.
b) zgrzewane.
c) spawane.
d) kołnierzowe
7. Schemat przedstawia pompÄ™:
a) wirową śmigłową.
b) wirową odśrodkową.
c) wyporową tłokową.
d) ślimakową.
8. Przy tłoczeniu agresywnych ścieków przemysłowych o podwyższonej temperaturze
najlepiej zastosować:
a) rury PVC.
b) rury PE.
c) rury żeliwne.
d) rury stalowe.
9. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia pompowni kanalizacyjnej
przedstawia:
a) zasuwę odcinającą kołnierzową.
b) zasuwÄ™ odcinajÄ…cÄ… kielichowÄ….
c) zawór redukcyjny kołnierzowy.
d) zawór zwrotny kołnierzowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
10. Ciśnienie próbne w czasie próby szczelności rurociągów w pompowni kanalizacyjnej:
a) może być takie samo jak ciśnienie robocze.
b) może być mniejsze od ciśnienia roboczego.
c) musi być o 50% większe od ciśnienia roboczego.
d) musi być o 100% większe od ciśnienia roboczego.
11. Na podstawie charakterystyki pompy i rurociągu określ wydajność i wysokość podnoszenia
w punkcie pracy:
a) Q= 4 dm3/s, H=20 mH2O.
b) Q= 5 dm3/s, H=20 mH2O.
c) Q= 6 dm3/s, H=25 mH2O.
d) Q= 7 dm3/s, H=25 mH2O.
12. Montując przepływomierz indukcyjno  magnetyczny należy zachować odcinki proste
o długościach odpowiednio równych:
a) 2 krotnej średnicy nominalnej rurociągu przed urządzeniem oraz 1 krotnej średnicy
rurociÄ…gu za nim.
b) 3÷5 krotnej Å›rednicy nominalnej rurociÄ…gu przed urzÄ…dzeniem oraz 2 krotnej
średnicy rurociągu za nim.
c) 6 krotnej średnicy nominalnej rurociągu przed urządzeniem oraz 4 krotnej średnicy
rurociÄ…gu za nim.
d) nie ma wymagań w tym zakresie.
13. Klapy zwrotne należy montować:
a) nie ma wymagań w tym zakresie.
b) na poziomych odcinkach rurociągów.
c) na pionowych odcinkach rurociągów.
d) na odcinkach pionowych tak, aby przy przepływie do góry klapa znajdowała się
w pozycji otwarcia przepływu.
14. Aby chronić budynek pompowni przed hałasem i przenoszeniem drgań należy:
a) osłaniać agregaty pompowe specjalną obudową.
b) montować agregaty pompowe na fundamentach betonowych.
c) montować agregaty pompowe na fundamentach betonowych z amortyzatorami.
d) zakładać na agregaty pompowe izolację dz
więkochłonną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
15. Jaki sprzęt będzie ci potrzebny do transportu i ustawienia elementów wyposażenia
w pomieszczeniach pompowni kanalizacyjnej:
a) liny konopno  bawełniane .
b) prowadnice, łańcuchy i haki.
c) żuraw.
d) dz
wig.
16. Przy wykonaniu rurociągów w pompowni kanalizacyjnej montaż przewodów ssawnych
i tłocznych rozpoczynamy od:
a) wykonania powłok malarskich.
b) wykonanie połączeń z pompami.
c) wykonania połączeń z armaturą.
d) wykonania szczelnych przejść przez ściany zbiornika.
17. Elementy pompowni i jej wyposażenia należy składować na miejscu budowy w odległości
od krawędzi wykopu:
a) mniejszej niż 1 m
b) większej niż 1 m
c) mniejszej niż 0,5 m
d) dowolnej
18. Które z podanych środków ochrony indywidualnej stosuje się w czasie prac eksploatacyjnych
w pompowni kanalizacyjnej:
a) rękawice ochronne, fartuch skórzany i tarcza spawalnicza
b) hełm ochronny i nauszniki przeciwhałasowe
c) urządzenia do wykrywania szkodliwych gazów, szelki bezpieczeństwa i linki
asekuracyjne
d) szelki z jednopunktowym zaczepem piersiowym i hełm ochronny
19. Jaki jest tryb postępowania (po odcięciu dopływu prądu) w czasie udzielania pomocy
przedlekarskiej poszkodowanemu, który został porażony prądem niskiego napięcia i jest
przytomny:
a) wezwać specjalistyczne służby ratownicze, opatrzyć ewentualne oparzenia i obrażenia
oraz podjąć kroki ograniczające skutki wstrząsu
b) opatrzyć poszkodowanego, podjąć kroki ograniczające skutki wstrząsu i w razie
potrzeby wezwać pomoc
c) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca
d) wezwać pogotowie ratunkowe i przystąpić do sztucznego oddychania
20. W czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej obsługa zauważyła, że nastąpiły
zakłócenia w pracy pomp polegające na grzaniu pompy, co może świadczyć o:
a) złym stanie fundamentów
b) złym stanie rurociągów
c) pracy pompy na sucho
d) uszkodzeniu mechanicznym wewnÄ…trz pompy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.............................................................................................................................
Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9.. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa
2000
2. Heidrich Z.: WodociÄ…gi i Kanalizacja, cz. 1 i 2 WSiP, Warszawa 1998.
3. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.,: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP
Warszawa 1995.
4. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.
5. Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodÄ™ i kanalizacja wsi. Arkady 1992.
6. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.
7. Weismann D.: Komunalne przepompownie ścieków, Wyd.  Seidel Przywecki Sp. z o.o.
Warszawa 2001.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny
4. Instalacje sanitarne
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PN-B 01700:1999 Wodociągi i kanalizacja  Urządzenia i sieć zewnętrzna 
Oznaczenia graficzne
PN-EN 752-1:2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne  Pojęcia ogólne i definicje
PN-EN 752-2:2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne  Wymagania
PN-EN 12050-1:2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu  Część 1:
Przepompownie zawierajÄ…ce fekalia
PN-EN 12050-2:2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu  Część 2:
Przepompownie bez fekaliów
PN-EN 12050-3:2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu  Część 3:
Przepompownie zawierajÄ…ce fekalia do ograniczonego zakresu
zastosowania
PN-EN 12050-4:2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu  Część 4:
Zawory zwrotne do przepompowni ścieków bez fekaliów i z fekaliami
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów: pompowni kanalizacyjnych,
elementów wyposażenia pompowni i układów sterowania oraz informacje techniczne
zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59