MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Żaneta A
opuszyńska
Montaż i instalacja urządzeń regulujących ciśnienie wody
w sieci 713[03].Z1.07
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Żaneta A
opuszyńska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z1.07
 Montaż i instalacja urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu  Monter sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy instalacji i eksploatacji urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Rodzaje pompowni wodociągowych i ich wyposażenie 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Rodzaje urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Montaż urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka w pompowni wodociÄ…gowej 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów
35
4.6. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór techniczny pompowni
wodociÄ…gowej 36
4.6.1. Materiał nauczania 36
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Eksploatacja urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.7.3. Ćwiczenia 40
4.7.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 47
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu urządzeń
podnoszących i redukujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej.
W poradnik zamieszczono:
- wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do
poszerzenia wiedzy wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz inne z
ródła
informacji,
- zestaw pytań, który pomoże Ci sprawdzić czy opanowałeś materiał nauczania,
- ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz stan posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego
sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż i instalacja urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci ,
której treści teraz poznasz jest jednym z elementów niezbędnych do opanowania umiejętności
montażu sieci komunalnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z1
Technologia montażu sieci wodociągowych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy montażu
sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych
713[03].Z1/2/3/4.05
Montaż rurociągów żeliwnych kamionkowych
i innych
713[03].Z1.06
Montaż sieci wodociągowej
713[03].Z1.07
Montaż i instalacja urządzeń regulujących
ciśnienie wody w sieci
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać rodzaje sieci komunalnych,
- rozróżniać rodzaje ujęć wody,
- rozróżniać rodzaje sieci wodociągowych,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci,
- oceniać stan techniczny rur i kształtek wodociągowych oraz uzbrojenia sieci wodociągowej,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych, do
montażu połączeń rur sieciowych oraz do wykonania prac montażowych przy budowie sieci
wodociÄ…gowej,
- wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych sieciowych, rur żeliwnych,
- lokalizować i usuwać usterki oraz awarie eksploatowanych sieci wodociągowych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy instalacji urządzeń regulujących ciśnienie wody
w sieci,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy instalacji urządzeń regulujących ciśnienie
wody w sieci,
- przygotować materiały potrzebne do instalacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
- ocenić stan techniczny urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci przewidzianych do
montażu,
- dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy kontrolno-pomiarowe potrzebne do instalacji urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci,
- dobrać środki do transportu urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci na miejsce montażu,
- przetransportować urządzenia regulujące ciśnienie wody w sieci na miejsce montażu,
- wyznaczyć miejsce montażu urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
- zainstalować pompy do tłoczenia wody i urządzenia redukujące ciśnienie wody w sieci,
- zainstalować urządzenie AKP i automatykę,
- wykonać połączenie urządzeń regulujących ciśnienie wody z rurociągami sieciowymi,
- zastosować wymagania zawarte w instrukcji instalacji urządzeń regulujących ciśnienie wody
w sieci,
- zdemontować urządzenia regulujące ciśnienie wody w sieci,
- przeprowadzić ciśnieniowe próby szczelności po wykonaniu instalacji urządzeń regulujących
ciśnienie wody w sieci,
- usunąć usterki powstałe podczas instalacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
- zlokalizować awarie eksploatowanych urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
- usunąć awarie eksploatowanych urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
- przeprowadzić przegląd oraz dokonać czynności konserwacyjnych urządzeń regulujących
ciśnienie wody w sieci,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy instalacji i eksploatacji
urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
4.1.1. Materiał nauczania
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku. Odzież ochronna
zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego.
Środki ochrony indywidualnej w jakie powinien być wyposażony pracownik podczas
montażu i instalacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej:
- odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,
- środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano  gumowe,
- środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne gumowe,
- środki ochrony głowy: kask ochronny,
- środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe [6, s. 53 - 57].
Podczas montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej obowiązują następujące
zasady bhp i ochrony ppoż.:
- do montażu pomp wraz z silnikami należy używać odpowiednich urządzeń i sprzętu np.
prowadnic, suwnic itp.,
- pracownicy nie powinni przebywać w pobliżu pracujących urządzeń dz
wigowych,
- na stanowisku roboczym powinien panować ład i porządek oraz powinny znajdować się tylko
niezbędne narzędzia,
- w czasie wykonywania prac związanych z obróbką rur przy montażu rurociągów należy
używać odpowiednich i nieuszkodzonych narzędzi, a obrabiane elementy powinny być
właściwie zamocowane,
- używając elektronarzędzi przed ich uruchomieniem trzeba sprawdzić czy są właściwie
uziemione i sprawne,
- prace spawalnicze powinny wykonywać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami wyposażone we
właściwy sprzęt techniczny i ochrony osobistej,
- nieodpowiednie wykonanie i montaż urządzeń oraz instalacji elektrycznej grozi porażeniem
prÄ…dem elektrycznym [1, s. 56, 338].
Podczas eksploatacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej obsługa
powinna mieć zapewnione odpowiednie warunki pracy, zgodne z przepisami bhp i przepisami
ochrony ppoż. Pompownia powinna odpowiadać następującym warunkom technicznym:
- pomieszczenia pomp i armatury powinny mieć wygodne i bezpieczne dojścia o szerokości co
najmniej 0,6 m,
- w pomieszczeniu pomp powinny być przewidziane schody lub otwory ewakuacyjne (mogą to
być otwory montażowe urządzeń jeżeli zamontowane urządzenia nie będą przeszkadzać
w ewakuacji),
- praca urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci powinna być zautomatyzowana,
- oświetlenie naturalne i sztuczne powinno zapewnić bezpieczną i prawidłową obserwację pracy
urządzeń i aparatury kontrolno  pomiarowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- pomieszczenia technologiczne pompowni, w których czasowo mogą przebywać ludzie,
powinny być wyposażone w skuteczną wentylację grawitacyjną i mechaniczną, powinna
w nich panować temperatura co najmniej +5oC [3, s. 140].
Przed uruchomieniem zespołu pomp należy sprawdzić, czy nadaje się do ruchu oraz czy części
ruchome i wirujące są chronione osłonami, przegrodami i poręczami. W czasie ruchu zespołów nie
należy prowadzić żadnych prac. Przenośne oświetlenie elektryczne powinno być zasilane prądem
o napięciu nie przekraczającym 24 V.
Zabrania się zdejmowania osłon z silników i sprzęgieł pomp. Nie wolno dokonywać
jakichkolwiek napraw urządzeń znajdujących się pod ciśnieniem.
Metalowe części urządzeń elektrycznych i stykających się z nimi urządzeń pompowych należy
uziemić. Wyłącznik ochronny powinien samoczynnie odłączyć od sieci urządzenie elektryczne,
jeżeli nastąpiło przebicie izolacji i korpus znalazł się pod niebezpiecznym napięciem.
Na metalowych częściach urządzeń, które mogłyby się znalez
ć pod napięciem, trzeba założyć
izolacjÄ™ ochronnÄ…, a w miejscu pracy dodatkowÄ… izolacjÄ™, tj. dywanik gumowy lub drewnianÄ…
kratkę  przy silnikach oraz izolację uchwytów aparatów i silników.
Obsługa urządzeń regulujących ciśnienie w sieci powinna przestrzegać instrukcji ruchu oraz
prowadzić nakazane odczyty i zapisy, notowane w książce pracy pompowni. Obsługa powinna
składać się z co najmniej dwóch pracowników.
W czasie przeglądu, konserwacji lub remontu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
urządzenia napędowe powinny być wyłączone i skutecznie zabezpieczone przed przypadkowym
włączeniem.
Pracownicy obsługi i naprawy pomp wodociągowych powinni być dwa razy w roku dokładnie
badani przez lekarza. Mają również obowiązek nosić w pracy ubrania oraz obuwie ochronne
i rękawice gumowe wydezynfekowane, używać czystych, odpowiednio przechowywanych
i dezynfekowanych narzÄ…dzi [3, s. 294].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik podczas montażu urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci?
2. Jakie przepisy bhp obowiązują przy montażu i demontażu urządzeń regulujących ciśnienie
wody w sieci wodociÄ…gowej?
3. Jakie przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązują podczas eksploatacji urządzeń regulujących
ciśnienie wody w sieci?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp przy montażu i transporcie urządzeń
regulujących ciśnienie w sieci.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu
urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje dotyczące transportu i montażu urządzeń regulujących
ciśnienie wody w sieci z zastosowaniem przepisów bhp,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
3) przeanalizować uzyskane informacje, wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów
bhp przy montażu i transporcie urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film dotyczący transportu i montażu urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
z zastosowaniem przepisów bhp,
 zdjęcia lub ilustracje z miejsc montażu urządzeń,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. związanych z eksploatacją
urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji
urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych
i stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp podczas eksploatacji urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający prace związane z eksploatacją urządzeń regulujących ciśnienie wody
w sieci,
 zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych dotyczących urządzeń regulujących ciśnienie
wody w sieci,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać przepisy bhp związane z montażem urządzeń regulujących ciśnienie wody
w sieci?
2) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. związane z eksploatacją urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci?
3) wskazać środki ochrony indywidualnej stosowane dla pracowników podczas
montażu i eksploatacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci?
4) zastosować przepisy bhp podczas montażu urządzeń regulujących ciśnienie
w sieci wodociÄ…gowej?
5) zastosować przepisy bhp podczas eksploatacji urządzeń regulujących wody
ciśnienie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Rodzaje pompowni wodociągowych i ich wyposażenie
4.2.1. Materiał nauczania
Pompownie wodociągowe to obiekty wyposażone w urządzenia wraz z przewodami
i uzbrojeniem, służące do miejscowego podnoszenia wody w celu uzyskania wymaganych
warunków przepływu wody w systemach wodociągowych.
Ze względu na lokalizację i zadania pompowni w systemach wodociągowych można wyróżnić:
- pompownie I stopnia, transportujące wodę pobieraną bezpośrednio z ujęcia wody,
- pompownie II stopnia, przetłaczające wodę uzdatnioną do sieci wodociągowej,
- pompownie strefowe, podnoszące wysokość ciśnienia wody w sieci wodociągowej lub
przewodach przesyłowych przy transporcie wody na dalsze odległości.
Pompownie I stopnia w zależności od rozwiązania ujęcia wody nazywa się: pompowniami
rzecznymi, pompowniami wód infiltracyjnych, pompowniami głębinowymi. Pompownie II stopnia
usytuowane na sieci wodociągowej mogą współdziałać bezpośrednio z otwartym zbiornikiem
wodociągowym (tzw. pompownie wody czystej) lub z zamkniętym zbiornikiem hydroforowym
(tzw. pompownie hydroforowe). Ponadto, w grupie pompowni o specjalnym przeznaczeniu można
wyróżnić m.in. pompownie przeciwpożarowe, przewidziane do dostarczania wody na cele
przeciwpożarowe.
Ze względu na sposób sterowania pracą pomp wyróżnia się trzy grupy pompowni:
- pompownie sterowane ręcznie,
- pompownie sterowane automatycznie,
- pompownie sterowane zdalnie.
Pompownie z ręcznym sterowaniem dopuszcza się w obrębie stacji uzdatniania wody.
W pompowniach sieciowych współdziałających ze zbiornikiem wodociągowym lub urządzeniem
hydroforowym, a także w pompowniach większych stacji wodociągowych wymagane jest
automatyczne sterowanie pracÄ… pomp. Pompownie ze zdalnym sterowaniem zaleca siÄ™ przede
wszystkim dla obiektów na ujęciach wody oraz w stacjach uzdatniania wody i pompowniach
sieciowych.
Ze względu na wysokość wytwarzanego ciśnienia wyróżnia się pompownie:
- niskiego ciśnienia (do 20 m),
- Å›redniego ciÅ›nienia (20 ÷60 m),
- wysokiego ciśnienia (powyżej 60 m).
Obiekty pompowni mogą być naziemne, częściowo zagłębione lub podziemne. Pompownie na
sieci wodociągowej tj. współdziałające ze zbiornikami wodociągowymi lub pompownie
hydroforowe to budowle naziemne. Pompownie na ujęciu oraz w stacji uzdatniania wody wykonuje
się jako podziemne lub zagłębione [5, s. 152].
Pompownie I stopnia buduje się łącznie z ujęciami wody, obiekt pompowni zlokalizowany jest
w obrębie zbiornika czerpalnego (studni lub komory czerpalnej). Pompownie II stopnia,
zlokalizowane na terenie stacji uzdatniania wody, powinny być wbudowane lub dobudowane do
innych obiektów, np. stacji filtrów czy zbiornika wody czystej. Pompownie hydroforowe stanowią
razem ze zbiornikiem hydroforowym element hydroforni. Obiekty te mogą być wolno stojące lub
zlokalizowane z innymi obiektami wodociÄ…gowymi [5, s. 167].
Wyposażenie pompowni wodociągowej stanowi:
- zbiornik czerpalny, który służy do poboru wody przez pompy za pomocą przewodów
ssawnych,
- hala pomp, pomieszczenie w którym znajdują się agregaty pompowe oraz części przewodów
ssawnych z armaturą (końcówki przewodów ssawnych są w komorze czerpalnej), początkowe
odcinki przewodów tłocznych z armaturą, aparatura kontrolno-pomiarowa, urządzenia do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
uruchomienia pomp i silników, urządzenia do montażu i demontażu zespołów pompowych oraz
przewodów pomocniczych,
- dyspozytornia do kierowania działaniem urządzeń pompowni (w większych pompowniach),
- pomieszczenia pomocnicze urządzeń technologicznych, które mogą być przeznaczone na stację
transformatorową i rozdzielnię oraz mieścić pompy próżniowe do zalewania pomp i pompy do
usuwania ewentualnych przecieków,
- pomieszczenia socjalne tj.: szatnia, umywalnia, ustęp, dyżurka,
- pomieszczenia dla personelu administracyjno-technicznego,
- w pompowni może być umieszczona kotłownia i skład paliwa oraz warsztat podręczny
i magazyn narzędzi oraz części zamiennych [3, s. 281].
Pompownie hydroforowe są to obiekty, w których zespoły pomp poruszane silnikami
elektrycznymi tłoczą wodę do ciśnieniowych zbiorników wodno-powietrznych, skąd woda pod
ciśnieniem sprężonego powietrza w zbiorniku jest wtłaczana do sieci przewodów. Pompownie
hydroforowe zastępują pompownie współpracujące ze zbiornikami wyrównawczymi i mogą być
stosowane w osiedlach mieszkaniowych, wodociÄ…gach grupowych lub strefowych, mogÄ… znalez
ć
również zastosowanie przy zaopatrywaniu w wodę poszczególnych budynków mieszkalnych.
W skład pompowni hydroforowej wchodzą następujące urządzenia:
- zespół pomp z silnikami elektrycznymi,
- zbiornik ciśnieniowy wodno-powietrzny (hydrofor) wyposażony w wodowskaz rurkowy,
manometr, zawór bezpieczeństwa, króćce połączeniowe do połączenia z przewodami
ssawnymi, tłocznym, powietrznym (ze sprężarką) i ciśnieniowym (z wyłącznikiem
ciśnieniowym) oraz w spust i klapę włazową,
- sprężarka powietrzna z silnikiem elektrycznym wyposażona w zawór zwrotny, zawór
odcinajÄ…cy oraz odolejacz do oczyszczania powietrza,
- samoczynny przetwornik ciśnieniowy (przeponowy lub manometryczny), uruchamiający lub
zatrzymujÄ…cy silnik,
- zawór zwrotny zamontowany na przewodzie tłocznym między pompą, a zbiornikiem wodno-
powietrznym [3, s. 287].
Pomieszczenia przeznaczone na pompownie, hydrofornie powinny mieć:
- wymiary w rzucie zapewniające dogodne ustawienie, montaż i demontaż pomp, silników,
rurociągów i wyposażenia oraz swobodny dostęp do ich kontroli, obserwacji w czasie pracy.
Minimalne wymiary pomieszczenia 2 x 2,5 m, a najmniejsza dopuszczalna wysokość
pomieszczenia 3,20 m,
- oświetlenie naturalne i sztuczne, zapewniające bezpieczną i prawidłową obserwację pracy
urządzeń i aparatury kontrolno  pomiarowej. W dużych obiektach, w których przewidziana
jest stała obsługa, konieczne jest oświetlenie dzienne,
- wentylacjÄ™ naturalnÄ… nawiewno  wywiewnÄ…,
- otwory drzwiowe i rozbieralne elementy przegród budowlanych umożliwiające wymianę
największego gabarytowo urządzenia,
- wpusty podłączone do instalacji kanalizacyjnej, a posadzka i kanały  spadek w kierunku
wpustów,
- instalacje grzewcze zapewniające utrzymanie temperatury pomieszczeń zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi normami [7, s. 57].
Pompy i przewody powinny być tak rozmieszczone aby zapewnić niezawodność działania,
najprostsze rozwiązania, minimalną długość przewodów i możliwość rozbudowy hali pomp oraz
bezpieczeństwo obsługi. Pompy mogą być rozmieszczone w układzie jednorzędowym,
szeregowym, dwurzędowym, naprzeciwległym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 1. Przykłady rozmieszczenia pomp w pompowni wodociągowej:
a) układ jednorzędowy, b) szeregowy, c) dwurzędowy, d) naprzeciwległy.
1  pompa, 2  silnik, 3  zbiornik czerpalny, 4  przewody ssawne, 5  przewody tłoczne [3, s. 284].
Rys. 2. Przykład rozwiązania pompowni wodociągowej:
1  przewód ssawny, 2  przewód tłoczny, 3  fundament agregatu pompowego, 4  pompa próżniowa, 5  pompa,
6  silnik, 7  zasuwa na przewodzie tłocznym, 8  zbiornik powietrza zabezpieczający przed uderzeniami wodnymi,
9  zawór zwrotny, 10  suwnica, 11  przewód tłoczny, 12 - przewody łączące zbiorniki powietrza z przewodami
tłocznymi, 13  komory pomocnicze na przewodach tłocznych, 14  zwężka Venturiego, 15  zasuwa odcinająca,
16  pomieszczenie pomocnicze, 17  pompa próżniowa [3, s. 282].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Przewody ssawne i tłoczne powinny być tak rozmieszczone aby były łatwo dostępne podczas
przeglądu i konserwacji oraz żeby nie utrudniały poruszania się w pompowni.
W każdej pompowni powinny znajdować się rezerwowe zespoły pompowe stanowiące
25÷100% pomp pracujÄ…cych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest pompownia wodociÄ…gowa?
2. Jakie znasz rodzaje pompowni wodociÄ…gowych?
3. Jakie znasz elementy wyposażenia pompowni wodociągowej?
4. Czym charakteryzuje siÄ™ pompownia hydroforowa?
5. Jakie warunki powinny spełniać pomieszczenia przeznaczone na pompownie wodociągowe
i hydrofornie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem pompowni wodociągowej przedstaw jej zasadę działania?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami, wyposażeniem i zasadą działania pompowni wodociągowej,
2) zapoznać się z modelem i rysunkami pompowni wodociągowej,
3) nazwać poszczególne elementy i podać ich zadania,
4) wskazać na co należy zwrócić uwagę przy eksploatacji pompowni,
5) zapisać wyniki w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model i schemat pompowni,
 opracowania dotyczące zasad działania pompowni wodociągowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj zastosowanie i wyposażenie pompowni wodociągowej i hydroforowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi charakterystyki pompowni wodociągowej
i hydroforowej,
2) zapoznać się ze zdjęciami, schematami lub modelami pompowni wodociągowej
i hydroforowej, obejrzeć filmy dotyczące lokalizacji i wyposażenia tych pompowni,
3) określić zastosowanie i elementy wyposażenia pompowni wodociągowej i hydroforowej,
4) zestawić cechy pompowni wodociągowej i hydroforowej w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele i schematy, zdjęcia pompowni wodociągowej i hydroforowej,
 opracowania zawierajÄ…ce charakterystyki pompowni wodociÄ…gowej i hydroforowej (literatura
z rozdziału 6).
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zadanie i rodzaje pompowni wodociągowych?
2) wymienić wyposażenie pompowni wodociągowej?
3) zdefiniować pojecie: pompowni wodociągowej, hydroforowej?
4) omówić i porównać pompownię wodociągową i hydroforową?
5) rozróżnić pompownie wodociągowe?
6) stosować w praktyce przepisy bhp podczas eksploatacji pompowni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Rodzaje urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
4.3.1. Materiał nauczania
W celu uzyskania wymaganych warunków przepływu wody w systemach wodociągowych,
stosuje się urządzenia regulujące ciśnienie wody w sieci wodociągowej. Zalicza się tu:
- urządzenia podnoszące ciśnienie wody: pompy, urządzenia hydroforowe,
- urządzenia redukujące ciśnienie wody  zawory redukcyjne.
Pompy są to urządzenia które służą do podnoszenia wody z poziomu niższego na wyższy lub
do przetłaczania wody z obszaru o ciśnieniu niższym do obszaru o ciśnieniu wyższym. Działanie
pompy polega na wytwarzaniu różnicy ciśnień między stroną ssawną (wlotem) i stroną tłoczną
(wylotem) ruchomej części pompy (tłoka lub wirnika).
Stosowane w praktyce pompy można podzielić na: wyporowe, wirowe i strumieniowe.
Elementem roboczym pompy wirowej jest osadzony na obracajÄ…cym siÄ™ wale wirnik Å‚opatkowy.
W zależności od ukształtowania wirnika pompy wirowe dzieli się na: odśrodkowe, diagonalne,
helikoidalne oraz śmigłowe.
W zależności od wysokości podnoszenia rozróżnia się pompy wirowe:
- niskiego ciśnienia, gdy wysokość podnoszenia Hp < 20 m
- średniego ciśnienia, gdy wysokość podnoszenia 20 < Hp < 60 m
- wysokiego ciśnienia, gdy wysokość podnoszenia Hp > 60 m
Do pierwszej grupy należą wszystkie rodzaje pomp wirowych (do małych wydajności pompy
odśrodkowe, do dużych diagonalne i śmigłowe), do drugiej  pompy odśrodkowe, częściowo
diagonalne i śmigłowe, do trzeciej  pompy odśrodkowe [2, s. 313].
Pod względem budowy i sposobu stosowania pompy wirowe dzieli się na pompy
niezatapialne: samozasysające lub zasysające normalnie i pompy zatapialne, w tym głębinowe.
Mają one korpus z żeliwa lub stali nierdzewnej, rzadziej z tworzywa sztucznego oraz silnik
z wirnikiem stalowym lub z tworzywa sztucznego (mniej trwały) w obudowie ze stali nierdzewnej.
Elementem roboczym pompy wyporowej jest ruchomy tłok, szczelnie dopasowany do
kadłuba, w którym się porusza. Podczas jego ruchu powstaje różnica ciśnień między obszarem
znajdującym się przed tym elementem i za nim, w wyniku czego płyn zostaje zassany i wytłaczany.
Pompy wyporowe klasyfikuje się ze względu na rodzaj ruchu elementu roboczego, który może być
posuwisto-zwrotny, obrotowo-zwrotny, obrotowy i obiegowy. Rodzajem pomp wyporowych
stosowanych w wodociągach są pompy tłokowe i nurnikowe [3, s. 263].
W wodociągach pompy tłokowe stosuje się do pompowania wody studziennej, natomiast
pompy nurnikowe do dawkowania roztworów reagentów chemicznych.
Pompy tłokowe odznaczają się dużą sprawnością niewiele zależną od wielkości pompy.
Napędzane są przez silniki elektryczne. Pompy tłokowe niezależnie od wysokości podnoszenia
mają stałą wydajność i w razie spadku wysokości podnoszenia nie powodują przeciążenia silnika
[3, s. 264].
Pompy wirowe są prostsze, mniejsze, lżejsze i tańsze od pomp tłokowych o tej samej
wysokości podnoszenia i wydajności. Sprzężone są bezpośrednio z silnikiem elektrycznym lub
spalinowym. Wadą pomp wirowych jest ich mała sprawność przy małych wydajnościach i dużych
wysokościach podnoszenia oraz potrzeba zalewania pomp przed uruchomieniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Pompy wirowe diagonalne i śmigłowe są stosowane do dużych wydajności i małych wysokości
podnoszenia [3, s. 266].
Rys. 3. Obszary stosowania pomp wirowych i tłokowych:
Q  wydajność pomp (natężenie przepływu cieczy), H  wysokość podnoszenia [3, s. 282].
Budowa i zasada działania pomp wirowych
W pompach wirowych łopatki wirnika przenoszą energię pobraną z silnika napędzającego na
ciecz, dzięki czemu jej ciśnienie i prędkość się zwiększają. Dodatkowy wzrost ciśnienia cieczy
następuje dzięki zamianie części energii kinetycznej uzyskanej w wirniku na energię ciśnienia, gdy
ciecz po opuszczeniu wirnika przepływa przez kierownicę i dyfuzor.
Wirnik pompy odśrodkowej ma dwie tarcze, przednią i tylną, między którymi znajdują się
łopatki zagięte w kierunku przeciwnym do kierunku obrotu wirnika. Krawędzie wlotowe łopatek są
równoległe lub nachylone do osi, a krawędzie wylotowe równoległe do osi wirnika. Energia
mechaniczna silnika napędowego zostaje przekazana przez łopatki wirnika cieczy przepływającej
przez wirnik, przy czym energia potencjalna i kinetyczna cieczy wzrastają. Ciecz wpływa do
wirnika osiowo, a następnie porusza się od środka ku obwodowi.
Jeżeli wirnik jest jedynym lub pierwszym z kilku wirników oraz gdy zwierciadło cieczy
w zbiorniku czerpalnym leży poniżej osi pompy, to w czasie jego obrotu u wlotu do wirnika
wytwarza się podciśnienie. Ciecz zostaje zassana przewodem ssawnym do wnętrza pompy, wpływa
do otaczającej wirnik osłony spiralnej (lub kanału zbiorczego) zakończonej dyfuzorem. Prędkość
cieczy zmniejsza się, a jej energia kinetyczna zmienia się na energie potencjalną (ciśnienia).
W kadłubie pompy znajdują się dławice oraz łożyska i sprzęgło, za pośrednictwem którego jest
przekazywany moment obrotowy. Dławica niskociśnieniowa uniemożliwia dostanie się powietrza
atmosferycznego do wnętrza pompy, natomiast dławica wysokociśnieniowa utrudnia wypływ
cieczy na zewnÄ…trz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Schematy pomp wirowych: a) odśrodkowa, b) helikoidalna, c) diagonalna, d) śmigłowa;
1- wirnik, 2- łopatki wirnika, 3 - łopatki kierownicze, 4 - tarcza przednia, 5  tarcza tylna, 6 - osłona, 7- dławica
niskociśnieniowa, 8- dławica wysokociśnieniowa, 9- dyfuzor wylotowy [3, s. 267].
Pompa helikoidalna charakteryzuje się tym, że ciecz odprowadzana jest z wirnika spiralą lub
kierownicą bezłopatkową, połączoną z kanałem tłocznym o stałym przekroju. Wirnik zaopatrzony
jest w 2÷5 Å‚opatek. KrawÄ™dzie Å‚opatek, wlotowa i wylotowa, sÄ… nachylone do osi wirnika. Ciecz
dopływa do wirnika osiowo, wypływa zaś ukośnie do osłony spiralnej.
Pompa diagonalna to pompa wirowa krętna o promieniowo-osiowym kierunku przepływu.
Ma ona wirnik z trzema lub czterema Å‚opatkami o krzywiz
nie przestrzennej i obu krawędziach
nachylonych względem osi wirnika. Ciecz dopływa do wirnika osiowo, przepływa przez wirnik
ukośnie, a następnie wpływa do przestrzeni ograniczonych łopatkami kierowniczymi, kadłubem
i piastą, po czym wypływa w kierunku osiowym.
Pompa Å›migÅ‚owa jest zaopatrzona w wirnik z 2÷5 Å‚opatkami o ksztaÅ‚cie Å›migÅ‚a i Å‚opatkÄ™
kierowniczą umieszczoną za wirnikiem w rozchylającej się części osłony. Dopływ cieczy do
wirnika oraz przepływ przez wirnik i kierownicę jest osiowy [3, s. 266  268].
W zależności od położenia osi, pompy dzieli się na poziome i pionowe.
Pompy głębinowe to pompy wirowe służące do podnoszenia wody z dużych głębokości.
Rys. 5. Schemat pompy głębinowej wielostopniowej typu G z silnikiem zatopionym [3, s. 267]:
1- pompa, 2- silnik, 3- zawór zwrotny, 4- sito wlotowe, Dw  średnica studni, dp  średnica pompy, ds  średnica silnika
W zależności od położenia silnika pompy te dzielą się na pompy wałowe (silnik ponad
zwierciadłem wody połączony wałem pionowym z pompą zatopioną w wodzie) i pompy
z zatopionym silnikiem elektrycznym. MajÄ… one budowÄ™ przystosowanÄ… do pracy w wodzie. Stojan
napełniony jest czystą wodą lub emulsją wody z olejem. Zanurzenie silnika w wodzie powoduje
jego chłodzenie. A
ożyska pompy i silnika są ślizgowe, smarowane krążącą wodą lub emulsją. Sita
wlotowe do pompy głębinowej powinny być umieszczone co najmniej 2 m poniżej dynamicznego
zwierciadła wody w studni [3, s. 268].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Pompy tłokowe odznaczają się dużą sprawnością niewiele zależną od wielkości pompy. Ze
względu na ruch posuwisto-zwrotny i jednoczesne działanie sił bezwładności pompy te są
najczęściej napędzane bezpośrednio przez wolnoobrotowe maszyny parowe lub (za pośrednictwem
przekładni) silniki elektryczne. Pompy tłokowe niezależnie od wysokości podnoszenia mają stałą
wydajność i w razie spadku wysokości podnoszenia nie powodują przeciążenia silnika [3, s. 264].
Budowa i zasada działania pomp tłokowych
Pompa tłokowa składa się z kadłuba, w którym porusza się ruchem posuwisto-zwrotnym tłok,
oraz powietrzników: ssawnego i tłocznego. Wewnątrz w najniższym miejscu kadłuba znajduje się
zwrotny zawór ssawny otwierający się do wewnątrz. W najwyższym miejscu kadłuba mieści się
zwrotny zawór tłoczny otwierający się na zewnątrz. Przewód ssawny, zanurzony jest w zbiorniku
czerpalnym. Jest on zakończony smokiem, uniemożliwiającym dopływ grubszych zanieczyszczeń
do wnętrza pompy i wypływ cieczy z przewodu ssawnego i powietrznika ssawnego w czasie
postoju pompy. Pompę łączy ze zbiornikiem górnym przewód tłoczny. Pompy oraz przewody
ssawny i tłoczny tworzą układ pompowy [3, s. 264].
Rys. 6. Schemat pompy tłokowej działającej jednostronnie:
1- kadłub, 2  tłok, 3 - powietrznik ssawny, 4- powietrznik tłoczny, 5 - zawór zwrotny ssawny, 6  zawór zwrotny
tłoczny, 7  przewód ssawny, 8  zbiornik czerpalny, 9  smok, 10  zbiornik górny, 11  przewód tłoczny [3, s. 265].
Podczas ruchu tłoka, z lewego martwego położenia na prawo w kierunku wału korbowego,
powstaje wewnątrz kadłuba pompy ciśnienie mniejsze od atmosferycznego lub panującego
w zbiorniku czerpalnym. Pod wpływem ciśnienia atmosferycznego podnosi się zwierciadło zaworu
ssawnego i ciecz płynie przez przewód ssawny do wnętrza pompy, wypełniając wolną przestrzeń
powstałą wskutek przesuwania się tłoka. Skok tłoka od lewego martwego położenia do prawego
nazywa się skokiem ssącym, podczas skoku zawór tłoczny jest zamknięty ponieważ na jego
zwierciadło działa ciśnienie wyższe od panującego wewnątrz pompy. Po osiągnięciu krańcowego
położenia prawego tłok rozpoczyna ruch powrotny w lewo, zwiększając ciśnienie w kadłubie, przez
co zwierciadło zaworu ssawnego zostaje dociśnięte do siedziska, a zawór tłoczny otwiera się
i wypierana przez tłok woda płynie przewodem tłocznym do zbiornika górnego. W krańcowym
lewym położeniu tłoka zamyka się zawór tłoczny. Działanie pompy między krańcowym
położeniem prawym i lewym tłoka nazywa się skokiem tłoczącym [3, s. 266].
W zakładach wodociągowych stosuje się głównie pompy wirowe. Na ujęciach wody
podziemnej  pompy odśrodkowe, strumieniowe, mamutowe i tłokowe, w ujęciach wody
powierzchniowej  pompy odśrodkowe, diagonalne i śmigłowe, na stacjach uzdatniania wody
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 pompy tłokowe (dawkujące), strumieniowe (usuwanie osadów), odśrodkowe i diagonalne,
w pompowniach II stopnia  pompy tłokowe i odśrodkowe [2, s. 312].
Dobór pompy powinien być dokonywany na podstawie przewidywanych warunków jej pracy
(zużycia wody oraz wysokości, na jaką woda będzie pompowana).
W zakładach wodociągowych wysokość podnoszenia zmienia się niejednokrotnie w dużych
granicach, pompa musi więc być dobrana do przewidywanych warunków pracy. Przy wyborze
pompy należy więc znać jej nominalne parametry, jak wysokość podnoszenia, wydajność i moc
przy stałej liczbie obrotów.
Wielkości charakteryzujące działanie pomp to:
- wysokość podnoszenia, czyli różnica poziomów zwierciadła cieczy w zbiorniku czerpalnym
i zbiorniku górnym, wysokość ssania to pionowa odległość między zwierciadłem wody
w zbiorniku czerpalnym, a miejscem w pompie gdzie panuje najmniejsze ciśnienie tj. na
poziomie siedziska zaworu tłocznego w pompach tłokowych lub najwyższym punkcie
krawędzi wlotowej łopatek wirnika w pompach wirowych; wysokość tłoczenia to różnica
poziomów między zwierciadłem wody w zbiorniku górnym i poziomem siedziska zaworu
tłocznego  w pompach tłokowych lub poziomem najwyższego punktu krawędzi wlotowej
Å‚opatek wirnika w pompie wirowej,
- wydajność, czyli wielkość natężenia przepływu cieczy osiągana przez pompę w czasie jej
pracy. Pompę charakteryzują wydajność nominalna (optymalna) i wydajność rzeczywista,
- moc na wale pompy, czyli moc mechaniczna przekazywana na wał lub sprzęgło pompy przez
silnik napędowy,
- sprawność działania agregatu pompowego, będąca stopniem wykorzystania przez pompę mocy
przekazywanej przez silnik.
Charakterystyki działania pomp (krzywe działania) to:
- charakterystyka przepływu wyraża zależność wydajności pompy od całkowitej wysokości
podnoszenia,
- charakterystyka sprawności działania agregatu pompowego to zależność geometrycznej
sprawności pompy od jej wydajności,
- charakterystyka mocy na wale pompy to zależność między mocą na wale pompy i jej
wydajnością.
Na podstawie charakterystyki przepływu i charakterystyki przewodu, czyli sumy geometrycznej
wysokości podnoszenia i strat hydraulicznych na przewodzie ssawnym i tłocznym, można
wyznaczyć punkt pracy pompy znajdujący się na przecięciu obu charakterystyk [3, s. 272 274].
Pompy mogą współpracować połączone: równolegle i szeregowo.
Równoległa współpraca pomp polega na doprowadzeniu przewodów tłocznych dwu lub
więcej pomp do wspólnego przewodu. Występuje wówczas zwiększenie wydajności całego układu,
która jest w przybliżeniu równa sumie wydajności poszczególnych pomp.
Szeregowa współpraca pomp polega na tym, że przewód tłoczny pierwszej pompy
pobierającej wodę ze zbiornika czerpalnego, jest połączony z przewodem ssawnym drugiej,
podającej ciecz do zbiornika górnego lub punktu odbioru. W ten sposób uzyskuje się zwiększenie
wysokości podnoszenia, która jest w przybliżeniu równa sumie wysokości podnoszenia
poszczególnych pomp [3, s. 278 280].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
a) b)
Rys. 7. Schemat układów pomp: a) równoległy, b) szeregowy;
1, 2  pompy, 3  zbiornik czerpalny, 4  zbiornik górny [3, s. 279 280].
Współpraca kilku pomp powoduje zwiększenie obszaru zmienności wydajności całego
układu i jego wysokości podnoszenia, przez co, w porównaniu z jedną pompą, lepiej dostosowuje
się on do zmiennych warunków pracy.
Utrzymanie wymaganych ciśnień w rozdzielczej sieci wodociągowej to podstawowe zadanie
hydroforowego zbiornika wodno-powietrznego.
Działanie urządzenia hydroforowego polega na tym, że pompy tłoczą wodę do ciśnieniowego
zbiornika wodno-powietrznego, sprężając znajdujące się tam powietrze dotąd, aż ciśnienie
w zbiorniku nie wzrośnie do ustalonego ciśnienia maksymalnego. Wówczas przetwornik ciśnienia
wyłącza silnik pompy, a woda znajdująca się pod ciśnieniem sprężonego powietrza może być
pobierana ze zbiornika. Podczas poboru wody opada jej poziom w zbiorniku, powietrze sprężone
powiększa swoją objętość, a tym samym ciśnienie w zbiorniku i w sieci wodociągowej spada. Gdy
ciśnienie osiągnie najniższą wartość, wówczas automatyczny przekaz
nik uruchamia silnik pompy,
która zaczyna ponownie tłoczyć wodę do zbiornika i tłoczy ją, aż ciśnienie znowu nie osiągnie
wartości maksymalnej. Wówczas przekaz
nik wyłącza znowu pompy i cykl pracy hydroforu
rozpoczyna się na nowo. Podczas trwałego rozbioru wody włączanie i wyłączanie pompy powtarza
się stale, zmienia się tylko ich częstotliwość zależnie od zmienności rozbioru wody.
Rys. 8. Schemat urzÄ…dzenia hydroforowego:
1 - przewód dopływowy, 2  zespół pompowy, 3 - zbiornik hydroforowy, 4 - przewód odpływowy 5  sprężarka,
6  odolejacz, 7  zawór bezpieczeństwa, 8  manometry, 9  wodowskaz, 10  stycznik, 11  wyłącznik ciśnieniowy,
12  przewód sprężonego powietrza, 13  właz, 14  spust, Vp  pojemność sprężonego ciśnienia, Hmax  wysokość
ciśnienia maksymalnego, Vu- pojemność użytkowa zbiornika, Hmin  wysokość ciśnienia minimalnego, Vm  pojemność
martwa [3, s. 287].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Podczas działania hydroforu część powietrza znajdującego się w zbiorniku rozpuszcza się
w wodzie przepływającej przez zbiornik, wskutek czego zmniejsza się stopniowo jego ilość
w zbiorniku, zmieniają się więc warunki pracy hydroforu, tj. zwiększa się liczba włączeń
i wyłączeń pomp. Aby tego uniknąć, uzupełnia się systematycznie ilość powietrza w zbiorniku za
pomocą sprężarki.
Rys. 9. Hydrofor f  my GRUNDFOS (katalog producenta) Rys. 10. Zestaw hydroforowy JP6 80I
Zbiornik wodno-powietrzny jest jedynie regulatorem ciśnienia w sieci w granicach od Pmin do
Pmax oraz regulatorem częstotliwości włączeń i wyłączeń zespołów pomp. Ekonomiczna liczba
wÅ‚Ä…czeÅ„ pompy w ciÄ…gu godziny powinna wynosić 4÷12, wiÄ™c czas peÅ‚nego okresu pracy pompy
i jej postoju (czas trwania cyklu pracy pompy) mieÅ›ci siÄ™ w granicach 5÷15 minut.
Wydajność pompy powinna odpowiadać spodziewanemu największemu rozbiorowi
godzinowemu wody.
Charakterystyka pracy pomp powinna być dostosowana do sposobu zasilania pompowni
hydroforowej wodą. Pompy mogą czerpać wodę ze studni, ze zbiornika wyrównawczego
pośredniego (otwartego lub ciśnieniowego) albo wprost z sieci wodociągowej [3, s. 288, 289].
Rys. 11. Schemat zasilania wodÄ… pompowni hydroforowej:
a) bezpośrednio ze studni, b) z sieci wodociągowej przez zbiornik wyrównawczy otwarty dolny, c) z sieci
wodociągowej przez zbiornik ciśnieniowy, d) bezpośrednio z sieci wodociągowej.
1- przewód ssawny, 2  pompa, 3- przewód tłoczny, 4- hydrofor, 5  instalacja wodociągowa, 6  przewód powietrzny,
7  sprężarka, 8 - zawór zwrotny, 9  zasuwa, 10  wodomierz, 11  studnia, 12  przewód miejskiej sieci
wodociągowej, 13  zbiornik pośredni otwarty, 14  zbiornik pośredni zamknięty, 15  rurka wentylacyjna, 16  zawór
pływakowy [3, s. 290].
Zawory redukcyjne umieszcza siÄ™ na sieci wodociÄ…gowej w miejscach Å‚Ä…czÄ…cych strefÄ™
wysokiego i niskiego ciśnienia w celu utrzymania ciśnienia w granicach dopuszczalnych.
Zawór redukcyjny jest nastawiany za pomocą śruby nastawczej na redukcję ciśnienia
początkowego do ciśnienia dopuszczalnego. Ciśnienie początkowe w części górnej przewodu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
grawitacyjnego jest równoważone ciśnieniem zredukowanym dolnej części przewodu, działającym
na membranę o powierzchni znacznie większej od powierzchni grzybków zaworu. W razie spadku
ciśnienia w przewodzie poniżej zaworu sprężyna przezwycięża opór membrany i otwiera grzybki
zaworu, podwyższając ciśnienie w dolnej części przewodu przez dopływ wody o ciśnieniu
większym. Gdy ciśnienie w dolnym odcinku przewodu podniesie się do ustalonej wysokości, to
nacisk na membranę powoduje przezwyciężenie ciśnienia sprężyny i domknięcie grzybków zaworu,
zmniejszając w ten sposób dopływ wody [3, s. 318].
Rys. 12. Zawór redukcyjny:
a) przekrój: 1  korpus, 2  sprężyna, 3  śruba nastawcza, 4  membrana, 5  grzybki, 6  trzpień
b) przykładowe usytuowanie na przewodzie grawitacyjnym ciśnieniowym: 1  ujęcie wody, 2,3  przewód
grawitacyjny, 4  zawór redukcyjny, 5 - obszar zasilania, 6  linia maksymalnego ciśnienia statycznego, 7  linia
zredukowanego ciśnienia statycznego, linia minimalnego ciśnienia statycznego [ 3, s. 319].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne rodzaje urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci?
2. Jakie znasz rodzaje pomp?
3. Jak jest zbudowana pompa wirowa, wyporowa?
4. Jaka jest zasada działania hydroforu?
5. Jakie wielkości charakteryzują pracę pomp?
6. Jaka jest zasada działania zaworu redukcyjnego?
7. Jakie są układy współpracy pomp?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem przedstaw budowę i zasadę działania pompy tłokowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami pomp,
2) zapoznać się ze schematem pracy pompy tłokowej,
3) przeanalizować budowę pompy tłokowej posługując się modelem i schematami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4) określić zasadę działania pompy tłokowej,
5) zapisać wyniki w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model pompy tłokowej,
 schematy i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania pompy tłokowej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Korzystając ze schematów, porównaj równoległą i szeregową współpracę pomp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi charakterystyki pracy pomp,
2) zapoznać się z wielkościami charakteryzującymi pracę pomp,
3) określić na czym polega równoległa współpraca pomp,
4) określić na czym polega szeregowa współpraca pomp,
5) porównać szeregową i równoległą współpracę pomp,
6) wyniki zapisać w zeszycie,
7) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania zawierajÄ…ce charakterystyki pracy pomp,
 modele i schematy przedstawiające układy i charakterystyki pracy pomp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Posługując się modelem i rysunkami przedstaw zasadę działania urządzenia hydroforowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową zespołu hydroforowego,
2) posługując się modelem, schematem i zdjęciami przeanalizować budowę zespołu
hydroforowego,
3) przeanalizować pracę urządzeń zespołu hydroforowego  pomp, zbiornika ciśnieniowego
wodno  powietrznego, sprężarki, wyłącznika ciśnieniowego i uzbrojenia, określić zadania tych
urządzeń,
4) określić zasadę działania całego zespołu hydroforowego,
5) zapisać wyniki w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model urzÄ…dzenia hydroforowego,
 modele, schematy i zdjęcia urządzeń wchodzących w skład zespołu hydroforowego,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 4
Posługując się modelem lub schematem przedstaw budowę i zasadę działania zaworu
redukcyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową zaworu redukcyjnego i jego charakterystyką,
2) zapoznać się ze schematem pracy zaworu redukcyjnego,
3) przeanalizować budowę zaworu redukcyjnego posługując się modelem i schematami,
4) określić zadania jakie spełnia na sieci wodociągowej,
5) określić zasadę działania, sposób nastawy i wpływ zmiany ciśnienia,
6) zapisać wyniki w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model, rysunki i schemat zaworu redukcyjnego,
 schematy przewodu wodociÄ…gowego z zamontowanym zaworem redukcyjnym,
 literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zadanie i rodzaje pomp?
2) nazwać elementy z jakich zbudowana jest pompa?
3) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje pomp?
4) scharakteryzować pracę pomp?
5) omówić budowę i zasadę działania zaworu redukcyjnego?
6) rozpoznać i nazwać elementy wyposażenia urządzenia hydroforowego?
7) określić zasadę działania urządzenia hydroforowego?
8) omówić i porównać układy szeregowej i równoległej współpracy pomp?
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4. Montaż urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej
4.4.1. Materiał nauczania
Instalacja urządzeń do regulacji ciśnienia wody oraz montaż rurociągów wraz
z uzbrojeniem, aparatury kontrolno  pomiarowej i automatyki powinien odbywać się ściśle według
dokumentacji technicznej oraz instrukcji producenta tych urządzeń.
Transport i magazynowanie materiałów.
Materiały i urządzenia dostarczone wcześniej na miejsce montażu powinny być odpowiednio
magazynowane.
Rury stalowe i żeliwne powinny być proste, czyste wewnątrz i na zewnątrz, bez widocznych
wżerów i ubytków spowodowanych korozją lub uszkodzeniami. Rury żeliwne przed użyciem
należy sprawdzić przez opukanie metalowym młotkiem  rury uszkodzone wydają głuchy dz
więk.
Rury z tworzyw sztucznych dostarczone w odcinkach powinny być proste, bez widocznych
uszkodzeń, zgnieceń i zniekształceń. Rury te powinny być składowane na równym podłożu
w stosach o wysokości do 1,0 m, oraz zabezpieczone przed promieniami słonecznymi i opadami.
Rury stalowe mogą być składowane przez krótki okres  w stosach, bądz
regałach pod wiatą.
Powinny być podzielone wg rodzaju oraz średnic. Rury żeliwne można składować na otwartym
powietrzu układając je w stosach na utwardzonym, suchym i wyrównanym terenie. Wysokość
składowania nie może przekroczyć 2,0 m. Rury żeliwne kielichowe należy układać kielichami na
przemian.
Armaturę należy składować w zamkniętych magazynach, a przy większych średnicach pod
wiatami na drewnianych podkładach. Powinna być zabezpieczona przed korozją tłuszczami
technicznymi. Otwory armatury zwłaszcza bez indywidualnego opakowania, powinny być
zaślepione.
Zawory redukcyjne, zespoły pompowe, zbiorniki ciśnieniowe oraz aparatura kontrolno-
-pomiarowa i elementy sterowania automatycznego powinny być dostarczone na miejsce
montażu w opakowaniach fabrycznych lub w skrzyniach zabezpieczających je przed uszkodzeniem
i magazynowane w zamkniętych pomieszczeniach. Zbiorniki ciśnieniowe powinny być obustronnie
ocynkowane lub zabezpieczone specjalnymi farbami [7, s. 12, 16].
Wszystkie urządzenia, powinny mieć przymocowaną na stałe tabliczkę znamionową z blachy
zawierajÄ…cÄ… takie dane jak: nazwa producenta, parametry techniczne urzÄ…dzenia, datÄ™ produkcji
i numer wyrobu oraz znak kontroli technicznej. Urządzenia te przed zainstalowaniem należy
sprawdzić czy nie mają widocznych uszkodzeń oraz czy dane z tabliczki znamionowej są zgodne
z dokumentacjÄ… technicznÄ… [7, s. 16].
Do transportu pionowego i poziomego urządzeń, rur i armatury w czasie montażu, napraw
i demontażu służą odpowiednie urządzenia dz
wigowe. Najprostszym urzÄ…dzeniem jest wciÄ…gnik
ślimakowy za pomocą którego ręcznie podnosi się i opuszcza elementy montażowe.
W pompowniach z małymi zespołami pompowymi można posługiwać się przenośnymi trójnogami
i kozłami, na których zawiesza się wciągniki umożliwiające podnoszenie i opuszczanie pomp,
silników i osprzętu. Podnoszenie i opuszczanie oraz przenoszenie ciężarów w kierunku poziomym
w jednej płaszczyz
nie umożliwiają stałe pojedyncze lub podwójne belki montażowe, zawieszone
nad szeregowo ustawionymi zespołami pompowymi.
Pompownie o większej liczbie zespołów pompowych powinny mieć suwnice podstropowe,
pozwalające na przenoszenie ciężarów w dowolnym kierunku i w dowolne miejsce w przestrzeni
między podłogą a płaszczyzną poziomą pod suwnica. Elementy wyposażenia pompowni których
ciężar nie przekracza 50 kg mogą być przenoszone na miejsce montażu ręcznie przez jednego lub
kilku pracowników [4, s. 322].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Zespoły pompowe powinny być ustawione na fundamentach wydzielonych z konstrukcji
budynku, oddzielonych od podłogi dylatacją szerokości od 5  10 cm na obwodzie. Betonowy
fundament powinien być wykonany stosownie do masy agregatu i wymiarów powierzchni płyty
fundamentowej. Bloki fundamentowe należy posadowić na warstwie piasku o grubości 25  50 cm
zależnie od masy pompy. Dylatację należy zapełnić materiałem elastycznym wodoodpornym.
Zespoły pompowe należy ustawić stosując odpowiednie amortyzatory drgań i hałasu.
Odstępy między fundamentami oraz miedzy fundamentami, a ścianami pomieszczenia, a także
odstępy między urządzeniami montowanymi na wspólnym fundamencie powinny zapewniać
swobodną wymianę poszczególnych zespołów, wykonanie niezbędnych prac konserwacyjnych
i remontowych [7, s. 57].
Tab. 1. Odstępy fundamentów zespołów pompowych i ich odległości od ścian w pompowniach hydroforowych
( wg PN-68/B10740) [5, s. 177].
Wydajność Fundamenty pomp Szerokość
nominalna przejścia
Odstępy Odległości
pompowni m
m od ścian
dm3/s
m
0,75÷3,0 0,50 0,60 1,00
> 3÷20 0,80 0,60 1,20
> 20 1,20 0,75 1,20
Montaż urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
Pompa wraz z silnikiem elektrycznym napędzającym pompę, stanowią tzw. agregat
pompowy. Powinny być one wraz z przewodami i armaturą tak zamontowane aby zapewnić ciągłą,
bezawaryjnÄ… pracÄ™.
Podczas montażu pomp z wałem poziomym należy je tak ustawić, aby wały pompy i silnika
tworzyły jedną linię prostą poziomą, powinny być ustawione dokładnie w jednej osi. Osiowość
ustawionego zespołu pompowego należy sprawdzić za pomocą poziomnicy. Należy sprawdzić
również czy kierunek obrotów wału silnika jest zgodny ze strzałką na korpusie pompy. Pompy
powinny być instalowane na prostym odcinku przewodu (króćce wlotowy i wylotowy) w jednej osi,
wspólnej z osią rurociągu. Pompy należy mocować za pomocą kołnierzy lub kołnierzowych
połączeń amortyzujących drgania bezpośrednio do rurociągu, tak aby oś silnika była w położeniu
poziomym. Rurociąg po obu stronach pompy należy umocować do ścian za pomocą uchwytów lub
wsporników do mocowania rur.
Jeżeli pompa i silnik nie znajdują się na wspólnej płycie należy pompę ustawić bezpośrednio na
wyrównanej i poziomowanej powierzchni fundamentu, tak aby oś wirnika znajdowała się
w położeniu poziomym. Silnik należy ustawić na prowizorycznym podparciu przy równoczesnym
połączeniu tarcz sprzęgła, zachowując współosiowość pompy i silnika. Po dokładnym sprawdzeniu
poprawności połączenia, przez kilkakrotny ręczny obrót zespołu, należy go zamocować na
fundamencie [7, s. 62].
Podczas montażu pomp z wałem pionowym należy tak ustawić pompy, aby oś silnika i pompy
tworzyły jedną linię prostą pionową, odchylenie od pionu nie może przekraczać 0,30 . Jeżeli
pompy tego typu dostarczane są przez producenta w częściach, wówczas zmontowanie zespołu w
całości należy wykonać zgodnie z instrukcją producenta, a następnie zespół ustawić na
fundamencie z zachowaniem pionowości pomp i silnika [7, s. 63].
Po obu stronach pomp powinny być zamontowane zawory lub zasuwy odcinające, a na
rurociągu tłocznym między pompą a zaworem albo zasuwą  zawór lub klapa zwrotna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Do króćców lub rurociągów ssawnych i tłocznych należy przyłączyć manometry, których
tarcze powinny znajdować się na tym samym poziomie. Manometry na przewodzie ssawnym
i tłocznym każdej pompy powinny być zainstalowane miedzy pompą i zaworem zwrotnym lub
odcinającym. Zamiast dwu oddzielnych manometrów zwykłych można zainstalować manometr
różnicowy. Na króćcach tłocznych pomp należy ustawić kryzy dławiące [7, s. 64].
Po zamontowaniu zespołu pompowego należy sprawdzić osiowość połączenia pompy
z silnikiem.
Zbiornik hydroforowy tak jak agregat pompowy należy zamontować na specjalnym
fundamencie betonowym. Zbiornik ciśnieniowy wodno  powietrzny wyposażony jest
w wodowskaz rurkowy, manometr, zawór bezpieczeństwa, a także w króćce które należy połączyć
z przewodami: ssawnym, tłocznym, powietrznym ze sprężarką i ciśnieniowym z wyłącznikiem
ciśnieniowym.
Producenci pomp oferują obecnie gotowe do instalacji, dostarczane na miejsce montażu
zestawy, wyposażone w zbiornik hydroforowy z wyłącznikiem ciśnieniowym lub pływakiem
sterującym pracą pompy i czujnik przepływu. Zespoły hydroforowe być również wyposażone w:
- osprzęt do sterowania i zabezpieczania pompy na przykład przed skutkami wzrostu i spadku
napięcia (wyłączenie urządzenia, gdy spadek lub wzrost napięcia przekroczy zaprogramowane
wartości)
- zabezpieczenie przed przegrzaniem (wyłączenie silnika, a po ostygnięciu ponowne włączenie),
- zabezpieczenie przed suchobiegiem (wyłączenie pompy, gdy zaprogramowane ciśnienia lub
pływak zasygnalizuje zbyt niski poziom wody w studni),
- ochrona przed przeciążeniem (wyłączenie silnika, jeśli obciążenie spowoduje spadek prędkości
obrotowej).
Czynności montażowe w tym przypadku sprowadzają się do połączenia przewodu ssawnego
z króćcem ssawnym pompy oraz króćca tłocznego pompy z przewodem tłocznym oraz do
doprowadzenia i podłączenia przewodów elektrycznych.
Montaż rurociągów
Rurociągi w pompowniach wody pitnej powinny być wykonane z rur stalowych lub żeliwnych
kołnierzowych, bądz
stalowych spawanych z odpowiednimi kształtkami.
Przed zamontowaniem rury należy wewnątrz i na stykach dokładnie oczyścić, tak by do pompy
nie dostały się zanieczyszczenia w postaci reszty spoin, rdzy lub piasku. Nie wolno używać rur
uszkodzonych lub pękniętych. Izolację antykorozyjną rur stalowych, która została uszkodzona
w czasie transportu lub magazynowania należy przed montażem naprawić starannie usuwając
uszkodzenia i wykonując nową izolację sięgającą, co najmniej 5 cm poza miejsca uszkodzone.
Przewody ssawny i tłoczny należy poprowadzić jak najprościej, unikając zbędnych zmian
kierunku przepływu, w sposób umożliwiający ich przegląd, konserwację i wymianę oraz łatwy
dostęp do wszystkich elementów urządzenia. Przewody powinny być szczelne na złączach.
Wlot do przewodu ssawnego może być wyposażony w smok z zaworem grzybkowym,
umożliwiającym zalanie wodą wnętrza pompy i rury ssawnej lub wlot otwarty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 13. Różne rozwiązania wlotu do przewodu ssawnego:
a) wlot ze smokiem z zaworem grzybkowym, b) otwarty z koszem czerpalnym, c) z lejem stożkowym,
d) z lejem kielichowym; 1  kadłub, 2  grzybek, 3  tuleja, 4  kosz wlotowy żeliwny [3, s. 285].
W miejscach przejść rurociągi powinny być usytuowane na wysokości min. 2,0 m nad podłogą.
Rurociągi można prowadzić: w kanałach, w podpiwniczeniu, nad posadzką, przy ścianach, pod
sufitem lub pod stropodachem.
Rurociągów nie wolno prowadzić bezpośrednio w ziemi pod podłogą, natomiast układane
w górnej części pomieszczeń nie mogą znajdować się nad urządzeniami elektrycznymi, tablicami
sterujÄ…cymi i aparaturÄ… kontrolno pomiarowÄ… [7, s. 58].
Prawidłowe zamontowanie i ułożenie rurociągów warunkuje w dużym stopniu nienaganną
pracÄ™ pomp.
Rys. 14. Sposoby umieszczania przewodów ssawnych i tłocznych w pompowni wodociągowej:
a) w kanale pod podłogą w pompowni, b) na podłodze pompowni na blokach betonowych, c) na wspornikach
przyściennych, d) podwieszone na cięgnach stalowych [3, s. 285].
Przy montażu rurociągów należy spełnić następujące warunki:
- układanie i montaż przewodów należy rozpocząć od pompy, aby nie dociągać rurociągu na siłę
do króćca pompy,
- odcinki przewodów przyłączonych do pomp należy tak zamocować, aby siły pochodzące od
ciężaru, ugięcia i wydłużenia przewodów nie były przenoszone na pompy,
- rurociągi ssawne powinny być ułożone ze stałym wzniesieniem w kierunku pompy
wynoszącym co najmniej 5%, w najwyższym punkcie rurociągu ssącego przed pompą
powinien znajdować się zbiornik odpowietrzający z kurkiem,
- otwór wlotowy rurociągu ssawnego (przy ssaniu ze zbiornika otwartego) powinien znajdować
się na głębokości 0,5 do 1,0 m poniżej najniższego poziomu wody w zbiorniku, a w przypadku
współpracy ze zbiornikiem wodno  powietrznym co najmniej 1 m,
- przy przejściu z większej średnicy rurociągu należy stosować zwężkę redukcyjną jednostronnie
skośną,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- liczba połączeń kołnierzowych na sieci rurociągów w pompowni powinna być jak najmniejsza,
jednak powinna ona umożliwiać właściwe zamontowanie armatury oraz demontaż armatury
i rurociągów,
- rurociągi poziome w pompowni należy prowadzić ze spadkiem 0,3%, odchylenie rurociągów
pionowych od pionu nie może przekraczać 1%,
- odpowietrzenia powinny znajdować się w najwyższym punkcie sieci rurociągów pompowni,
odwodnienia zaś w najniższych,
- wszystkie rurociągi powinny przylegać do wsporników i być ściśle zamocowane [7, s. 60].
Każdy zawór redukcyjny powinien być zamontowany między dwoma zaworami
odcinającymi. Po obu stronach zaworu redukcyjnego, na odcinku między zaworami odcinającymi,
powinny być umieszczone manometry i zawory bezpieczeństwa. W przypadku stosowania obejścia
zaworu redukcyjnego, na przewodzie obejścia powinien znajdować się zawór z zabezpieczonym
położeniem zamknięcia (plombą). Przy montażu zaworu redukcyjnego należy sprawdzić czy
grzybki siedzą szczelnie w otworach gniazd przy nie naprężonych sprężynach [7, s. 16].
Armatura przeznaczona do montażu powinna być sprawdzona na szczelność. Przed jej
zamontowaniem należy sprawdzić: czy na korpusie nie występują widoczne pęknięcia lub
uszkodzenia, czy wrzeciona zasuw nie są skrzywione oraz czy przy ręcznym obracaniu pokrętła
zawieradło zasuwy zmienia swoje położenie i dochodzi do położenia zamknięcia, czy armatura jest
wewnÄ…trz czysta.
Przed montażem armaturę trzeba starannie oczyścić i usunąć zaślepienia. Miejsca montażu
armatury powinny być łatwo dostępne, aby zapewnić możliwie prostą i szybką obsługę
eksploatacyjną. Armaturę o ciężarze powyżej 30 kg należy ustawić na trwałych podparciach nie
zależnie od średnicy rurociągu. Na przewodach poziomych armaturę należy montować
z wrzecionem skierowanym do góry i leżącym w płaszczyz
nie pionowej przechodzÄ…cej przez oÅ›
przewodu. Zasuwy odcinające należy ustawiać tak, aby kierunek strzałki na korpusie był zgodny
z kierunkiem przepływu w przewodzie. Klapy zwrotne należy montować na odcinkach pionowych
tak, aby przy przepływie do góry klapa znajdowała się w pozycji otwarcia przepływu [7, s. 16, 59].
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób transportuje się urządzenia, armaturę i materiały przewodowe na miejsce
montażu?
2. W jaki sposób należy magazynować armaturę?
3. Jak należy przygotować armaturę do montażu?
4. Jakie informacje znajdujÄ… siÄ™ na tabliczce znamionowej urzÄ…dzenia?
5. Jakie są zasady montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci?
6. Jakie są zasady montażu zaworu redukcyjnego?
7. W jaki sposób montuje się zbiorniki?
8. Jaki są zasady montażu rurociągów w pompowni?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej, przedstawionej przez nauczyciela, wykonaj montaż
zespołu pompowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami
technicznymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
3) zaplanować kolejność robót przy instalacji zespołu pompowego,
4) ocenić stan techniczny elementów przygotowanych do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu zespołu pompowego,
6) wyznaczyć miejsce montażu zespołu pompowego,
7) zainstalować zespół pompowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu zespołu pompowego,
 gotowe króćce do montażu rurociągów ssawnych i tłocznych,
 dokumentacja techniczna pompowni,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz warunki montażu zespołu pompowego,
 materiały i sprzęt potrzebne do montażu zespołu pompowego (króćce stalowe, agregat
pompowy, klucze do skręcania połączeń kołnierzowych),
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie dokumentacji technicznej, przedstawionej przez nauczyciela, zainstaluj zbiornik
ciśnieniowy, a następnie go zdemontuj.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami
technicznymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
3) zaplanować kolejność robót przy instalacji zbiornika ciśnieniowego,
4) ocenić stan techniczny elementów przygotowanych do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu zbiornika ciśnieniowego,
6) wyznaczyć miejsce montażu zbiornika ciśnieniowego,
7) zainstalować zbiornik ciśnieniowy,
8) zdemontować zainstalowane urządzenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu zestawu hydroforowego,
 dokumentacja techniczna pompowni,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz warunki montażu zbiornika ciśnieniowego,
 materiały i sprzęt potrzebne do montażu (zbiornik ciśnieniowy, króćce stalowe, klucze do
skręcania połączeń kołnierzowych),
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na podstawie dokumentacji technicznej, przedstawionej przez nauczyciela, wykonaj montaż
zaworu redukcyjnego wraz z osprzętem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami
technicznymi montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
3) zaplanować kolejność robót przy montażu zaworu redukcyjnego,
4) ocenić stan techniczny elementów przygotowanych do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu zaworu redukcyjnego z osprzętem,
6) wyznaczyć miejsce montażu zestawu redukcyjnego,
7) zainstalować zawór redukcyjny z osprzętem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
 dokumentacja techniczna sieci wodociÄ…gowej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz warunki montażu zaworu redukcyjnego
z osprzętem,
 materiały i sprzęt potrzebne do montażu (zawór redukcyjny z osprzętem, klucze do skręcania
połączeń kołnierzowych)
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady transportu i składowania urządzeń, armatury i przewodów?
2) dobrać środki do transportu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci?
3) zainstalować urządzenia regulujące ciśnienie wody w sieci?
4) wykonać połączenie urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci z rurociągami
sieciowymi?
5) zastosować przepisy bhp przy transporcie i montażu urządzeń regulujących
ciśnienie w sieci?
6) zastosować zdobyte informacje w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka stosowana
w pompowniach wodociÄ…gowych
4.5.1. Materiał nauczania
Właściwe działanie pompowni zapewnia bieżąca kontrola parametrów jej pracy. Pomiar
i rejestracja tych parametrów wymaga zastosowania aparatury kontrolno-pomiarowej AKP.
Pompownia wodociągowa powinna być wyposażona w urządzenia do pomiaru natężenia i objętości
przepływu wody, wysokości podnoszenia i ciśnienia wody, temperatury oraz poziomu wody
w zbiornikach.
Pomiar przepływu wody dostarcza informacji potrzebnej do prawidłowej eksploatacji
i właściwego sterowania dystrybucją wody. Jest podstawą monitorowania i kontroli urządzeń
regulujących ciśnienie w sieci. Do pomiaru objętości przepływu wody służą wodomierze.
W pompowni wodociągowej stosuje się wodomierze śrubowe, wirnikowe, sprzężone. Wodomierze
należy instalować za zaworem zwrotnym w celu ochrony przed uderzeniem hydraulicznym.
Pomiaru natężenia przepływu wody wykonuje się za pomocą przepływomierzy
ultradz
więkowych, przepływomierzy elektromagnetycznych oraz przepływomierzy mechanicznych
takich jak:
- zwężkowe ( kryza, dysza, zwężka Venturiego)  manometryczne (ciśnieniowe),
- przepływomierze turbinowe i komorowe (tachometryczne),
- przepływomierze wirowe (oscylacyjne).
Rys. 15. Zwężka Venturiego: Rys. 16. Wodomierz śrubowy:
1  tuleja wlotowa, 2  kształtka wlotowa,
1  korpus, 2  wirnik śrubowy, 3  przekładnia
3  dysza Venturiego, 4  dyfuzor [4, s. 182].
ślimakowa, 4  mechanizm dolny, 5  mechanizm
liczydła [4, s. 175].
Przepływomierze zwężkowe (Zwężka Venturiego) złożone są z barometru różnicowego
i przewodu o zwężonym przepływie (właściwej dyszy). W czasie przepływu przez zwężenie
następuje spadek ciśnienia w strumieniu wody na skutek lokalnego przewężenia przewodu.
Natężenie przepływu określa się w zależności od wartości różnicy ciśnienia przed i za zwężką oraz
na podstawie charakterystyki zwężki.
Przepływomierze ultradz
więkowe złożone są z czujnika przepływu, w którym znajdują się
sondy ultradz
więkowe do pomiaru natężenia przepływu wody oraz przetwornika przeponowego
z wyświetlaczem oraz zdalnym panelem odczytowym.
Przepływomierze elektromagnetyczne wyposażone są w czujnik przepływu, działający
w oparciu o prawo indukcji elektromagnetycznej oraz przetwornik elektroniczny przekazujÄ…cy
wyniki pomiaru. Czujniki przepływu umieszcza się po stronie tłocznej pompy, pionowo za
pomocą odcinka przewodu podłączonego do zacisku na kołnierzu. Czujnik powinien być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
poprzedzony prostym odcinkiem rurociągu o długości co najmniej trzech średnic. Nie należy
montować go blisko elementów rurociągu wywołujących zawirowania (zawory, kolana).
Wysokość podnoszenia pomp oraz ciśnienia wody mierzy się przy użyciu manometrów,
umieszczonych na przewodach tłocznych pomp oraz wakuometrów  na przewodach ssawnych.
Manometry mierzą nadciśnienia, a wakuometry podciśnienie. W pompowniach stosuje się
przeważnie manometry prężne: rurkowe i przeponowe. W pompowniach wyposażonych w kilka
zespołów pompowych manometry powinny znajdować się również na głównych przewodach
wychodzących z pompowni. Do obserwacji wskazań i rejestracji zmian ciśnienia w czasie służą
manometry wskazująco  rejestrujące, manometry różnicowe [4, s. 196].
Pomiar poziomu wody w zbiornikach odbywa się za pomocą urządzeń wodowskazowych
takich jak: wodowskaz pływakowy, wodowskazy pneumatyczne rurkowe i przeponowe,
poziomowskazy magnetyczne, przetworniki poziomu wody - pływakowe, pneumatyczne
i ultradz
więkowe, pływakowe sygnalizatory poziomu cieczy, sondy hydrostatyczne, mierniki
pływakowe z sygnałem cyfrowym.
Ultradz
więkowe przetworniki poziomu wody swym zakresem działania obejmują ciągły
pomiar i sygnalizacjÄ™ poziomu wody.
Poziomowskazy magnetyczne wyposażone są w przetwornik poziomu z sygnałem
analogowym lub cyfrowym.
Do pomiaru temperatury przetłaczanej wody, temperatury łożysk pomp i silników służą
termometry.
Szybkość obrotową pomp i silników mierzy się za pomocą obrotomierzy [4, s. 199].
Pompownie hydroforowe sterowane są najczęściej za pomocą przetworników ciśnieniowych
i przetworników natężenia przepływu.
Przetworniki ciśnieniowe to aparaty, które przy ściśle określonych wartościach ciśnienia
włączają i wyłączają dopływ prądu do obwodu silnika napędzającego pompę. Najczęściej stosuje
się przetworniki przeponowe i manometryczne. Ich zasada działania polega na tym, że
przepływająca rurociągiem woda wywiera nacisk na membranę znajdującą się w oddzielnej
komorze pomiarowej. Jeżeli ciśnienie przepływającej wody wzrasta to membrana dotyka do styku
powodując emisję sygnału [4, s. 261].
Przetwornik różnicy ciśnień służy do pomiarów poziomu i objętości wody oraz
monitorowania spadków ciśnienia w pompach.
Montaż aparatury kontrolno  pomiarowej i elementów układów sterowniczych należy
przeprowadzić zgodnie z warunkami podanymi przez producenta w instrukcji dotyczącej instalacji
oraz ściśle według dokumentacji technicznej.
Przyrządy pomiarowe należy instalować możliwie jak najbliżej punktu pomiarowego,
w miejscach nie narażonych na wibracje i wstrząsy. Przed montażem aparatury kontrolno 
pomiarowej należy sprawdzić czy podzielnia (manometrów, termometrów, poziomowskazów itp.)
odpowiada wymaganej dokładności odczytu, a jej zakres przekracza wartość roboczą mierzonego
parametru.
Aparaturę kontrolno-pomiarową należy montować:
- po uprzednim sprawdzeniu prawidłowości jej działania,
- w miejscach łatwo dostępnych, widocznych i dobrze oświetlonych,
- w sposób zabezpieczający przed przypadkowym jej uszkodzeniem [7, s. 17].
Praca pompowni wodociągowej ze względu na charakter zachodzących w niej procesów oraz
rodzaj stosowanych urządzeń może być całkowicie zautomatyzowana. A pompownia automatyczna
może być dodatkowo zdalnie sterowana. Czynności człowieka związane z obsługą pompowi
zautomatyzowanej ograniczają się do konserwacji, remontów oraz nastawiania zadanych wartości
parametrów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 Automatyzacja działania pompowni wodociągowej powinna obejmować:
- sterowanie pracą pomp  wywoływanie i przekazywanie sygnałów do włączania i wyłączania
zespołów pompowych, z możliwością przejścia na ręczne włączanie i wyłączanie pomp,
- włączanie pojedynczego zespołu pompowego lub kilku w określonej kolejności, zależnie od
zmian wydajności pompowni,
- otwieranie lub utrzymywanie określonego położenia armatury zaporowej (zasuwa, zawór
zwrotny) na przewodach ssawnym i tłocznym przed włączeniem pompy,
- regulację położenia armatury zaporowej w czasie pracy pomp,
- kontrolę wartości parametrów charakteryzujących pracę pomp: wydajności, ciśnienia itp.
- odłączanie zespołu pompowego w razie przekroczenia zadanych parametrów pracy i załączanie
zapasowego,
- przekazywanie danych o pracy zespołów pompowych i ich awariach do centralnej sterowni
wodociÄ…gu,
- blokada pomp uniemożliwiająca ich włączanie w przypadku pracy na sucho, uszkodzenia faz
w dopływie energii elektrycznej, przegrzania łożysk,
- sterowanie ogrzewaniem i wentylacjÄ… pompowni oraz bierna ochrona sygnalizujÄ…ca
przedostawanie się do pompowni osób nieupoważnionych [3, s. 295].
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień elementy aparatury kontrolno  pomiarowej w pompowni wodociągowej?
2. Jakie urządzenia służą do pomiaru ciśnienia w pompowni wodociągowej?
3. W jaki sposób mierzy się objętość i natężenie przepływu wody?
4. Za pomocą jakich urządzeń dokonuje się pomiaru poziomu wody?
5. Do czego służą przetworniki ciśnieniowe?
6. Jakie są zasady montażu urządzeń AKP?
7. Jaki może być zakres automatyzacji pracy pompowni wodociągowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej pompowni, przedstawionej przez nauczyciela sporzÄ…dz

zapotrzebowanie materiałowe odnośnie urządzeń AKP.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu urządzeń AKP,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni,
3) określić rodzaj i ilość materiałów do montażu,
4) wykonać zestawienie w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna pompowni wodociÄ…gowej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
aparatury kontrolno  pomiarowej zespołu pompowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu aparatury kontrolno  pomiarowej zespołu
pompowego,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz warunkami
technicznymi montażu AKP,
3) zaplanować kolejność robót przy instalacji AKP,
4) ocenić stan techniczny urządzeń AKP przygotowanych do montażu,
5) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu urządzeń AKP,
6) wyznaczyć miejsce montażu poszczególnych elementów AKP,
7) zainstalować aparaturę kontrolno-pomiarową zespołu pompowego,
8) zdemontować zainstalowaną aparaturę kontrolno-pomiarową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne do montażu zespołu pompowego,
 dokumentacja techniczna pompowni,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz warunki montażu elementów AKP zespołu
pompowego,
 materiały i sprzęt potrzebne do montażu urządzeń AKP,
 gotowe króćce do montażu rurociągów ssawnych i tłocznych,
 literatura z rozdziału 6.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić i scharakteryzować elementy AKP?
2) sprawdzić stan techniczny elementów AKP?
3) wyznaczyć miejsce montażu urządzeń AKP?
4) zainstalować urządzenia AKP?
5) zastosować wymagania zawarte w instrukcji instalacji urządzeń AKP?
6) zdemontować urządzenie AKP?
7) zastosować przepisy bhp przy montażu AKP?
8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór techniczny
pompowni wodociÄ…gowej
4.6.1. Materiał nauczania
Próba szczelności
Po zakończeniu robót montażowych należy przeprowadzić badanie szczelności. Przed
badaniami należy wyregulować zawory bezpieczeństwa, regulatory poziomu, ciśnienia i przepływu
oraz zawory redukcyjne. Regulatory poziomu, ciśnienia i przepływu należy wyregulować zgodnie
z instrukcją producenta oraz dokumentacją techniczną. Zawory redukcyjne należy tak regulować,
aby przy założonym w dokumentacji technicznej ciśnieniu przed zaworem, osiągnąć określony
spadek ciśnienia. Na czas ustawiania zaworów redukcyjnych i zaworów bezpieczeństwa należy
obok manometrów roboczych przyłączyć manometry kontrolne [7, s. 65].
Wszystkie rurociągi w pompowni należy poddać próbie szczelności, tak jak przewody
wodociÄ…gowe. W okresie zimowym badanie należy wykonywać w temperaturze powyżej 0°C.
Rurociągi poddawane próbie szczelności należy zakorkować lub zaślepić i napełnić wodą
wodociągową jednocześnie je odpowietrzając. Po napełnieniu należy sprawdzić szczelność
wszystkich połączeń na danym rurociągu. Po stwierdzeniu szczelności połączeń rurociąg należy
włączyć pompę hydrauliczną do próby i podnieść ciśnienie do 1,5 - krotnej wartości ciśnienia
roboczego. Badany na szczelność rurociąg oraz połączenia, nie powinny wykazywać przecieków.
Wynik próby szczelności należy uznać za pozytywny, jeżeli w ciągu 20 minut manometr nie
wykazuje spadku ciśnienia [7, s. 49, 66].
Po przeprowadzeniu badań ciśnieniowych i usunięciu ewentualnych usterek, całą sieć należy
dwukrotnie przepłukać wodą w celu usunięcia zanieczyszczeń. Płukanie polega na przepuszczeniu
przez przewody wody doprowadzonej z wodociągu z prędkością nie pozwalająca na osiadanie
zanieczyszczeń na dnie przewodów, w ciągu 0,5 godziny. Prędkość wody przy płukaniu powinna
być większa od roboczej co najmniej o 50%.
Po uzyskaniu pozytywnego wyniku badań ciśnieniowych i dokładnym płukaniu przewodów
pompowni, należy przeprowadzić badanie prawidłowości działania zespołu pompowego,
urządzenia hydroforowego pod ciśnieniem roboczym i przy temperaturze roboczej czynnika.
Uruchomienie pompy należy przeprowadzić w następującej kolejności:
- sprawdzić prawidłowość wszystkich połączeń mechanicznych i elektrycznych,
- zalać pompę i przewód ssący wodą i odpowietrzyć,
- sprawdzić czy nie ma przecieku na rurociągu ssawnym, zaworze zwrotnym,
- sprawdzić zgodność kierunków obrotu pompy i silnika,
- uruchomić silnik.
Podczas badania poprawności działania urządzenia należy sprawdzić jego szczelność oraz
szczelność zamykania zasuw, zaworów, kurków, wszelkich połączeń kołnierzowych i gwintowych
pracę zaworów zwrotnych i bezpieczeństwa oraz działanie pomp i przyrządów pomiarowych.
Podczas próby ruchowej należy zmierzyć co najmniej 3  krotnie wydajność i wysokość
pompowania każdej pompy przy ciśnieniu włączania i wyłączania. Nieprzerwany czas pracy
pompy powinien wynosić 12 godzin.
Podczas pracy bieg pomp powinien być cichy i równomierny. Pompa i silnik nie mogą
wykazywać drgań i nie powinny się nadmiernie nagrzewać [7, s. 66].
Odbiór techniczny robót
Technicznemu odbiorowi międzyoperacyjnemu podlegają następujące elementy robót:
- fundamenty pod pompy i silniki,
- kanały pod rurociągi,
- otwory w przegrodach budowlanych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- pompy i silniki po ustawieniu,
- spawy rurociągów.
Częściowemu odbiorowi robót podlegają następujące elementy i urządzenia:
- odcinki rurociągów, które muszą być zakryte przed zakończeniem całości robót montażowych,
- ustawienie koszy ssących i zaworów stopowych na rurach ssących pomp nie zalanych,
- poszczególne fazy montażu pomp głębinowych dotyczące montażu agregatów pompowych.
Odbiór częściowy odcinków rurociągów powinien być dokonany po próbach ciśnieniowych na
szczelność.
Odbiór końcowy polega na sprawdzeniu:
- zgodności wykonania robót z dokumentacją techniczną i zapisami w dzienniku budowy,
- użycia właściwych materiałów, urządzeń i aparatury kontrolno  pomiarowej,
- poprawności wykonania połączeń,
- spadków przewodów,
- odległości rurociągów względem siebie i ścian budynku,
- trwałości zamocowania przewodów do przegród budynku.
- skompletowania i prawidłowości zamontowania armatury rurociągów, agregatów pompowych,
zespołów hydroforowych, zaworów redukcyjnych itp.,
- skompletowania i prawidłowości zamontowania aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki.
Wyniki odbioru końcowego należy ująć w protokole [7, s. 67].
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności połączeń i rurociągów w pompowni
wodociÄ…gowej?
2. W jaki sposób należy przygotować urządzenia regulujące przepływ przed badaniem
szczelności?
3. Jaki jest przebieg i warunki techniczne próby szczelności?
4. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
5. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z wykonaniem próby szczelności połączeń i rurociągów
w pompowni wodociÄ…gowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń
i rurociągów w pompowni wodociągowej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat dotyczący przeprowadzenia próby szczelności,
3) opisać przebieg próby szczelności,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający wykonanie próby szczelności,
 zdjęcia lub schematy dotyczące przeprowadzenia próby szczelności,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbę szczelności fragmentu rurociągu w pompowni wodociągowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń
i rurociągów w pompowni wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem próby szczelności i warunkami technicznymi,
3) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności,
5) wykonać próbę szczelności i określić jej wynik,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne z zamontowanym odcinkiem rurociągu (najkorzystniej by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych np. w pompowni wodociągowej),
 urządzenia do wykonania próby szczelności,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem próby
szczelności i warunkami technicznymi.
Ćwiczenie 3
Porównaj zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego i końcowego urządzeń
regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów robót w pompowni
wodociÄ…gowej,
2) określić zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego, końcowego,
3) porównać rodzaje odbiorów robót,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
5) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel badania połączeń i rurociągów na szczelność?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności?
4) wykonać próbę szczelności połączeń i rurociągów w pompowni wodociągowej?
5) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
7) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Eksploatacja urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
4.7.1. Materiał nauczania
Eksploatacja pompowni wodociÄ…gowych polega na utrzymywaniu nieprzerwanej
i ekonomicznej ich pracy, a więc ciągłej dostawy wody wodociągowej do odbiorców.
Prawidłowa eksploatacja urządzeń regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej obejmuje:
- utrzymanie pracy zespołów pompowych oraz urządzeń do redukcji ciśnienia w największej
sprawności, w optymalnych granicach,
- stałe prowadzenie prac konserwacyjnych w czasie eksploatacji,
- systematyczne przeprowadzanie przeglądów i remontów urządzeń,
- prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej.
Wszystkie te czynności należy wykonywać zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową
(DTR) dostarczaną przez producenta urządzeń.
Najważniejsze dokumenty związane z eksploatacją urządzeń regulujących ciśnienie w sieci
wodociÄ…gowej to:
- instrukcja obsługi,
- książka ruchu pompowni (lub dokumentacja komputerowa),
- instrukcje montażu i obsługi pomp i urządzeń redukujących ciśnienie,
- instrukcje eksploatacji silników elektrycznych,
- instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów bhp w czasie eksploatacji urządzeń
podnoszących i redukujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej.
Praca zespołów pompowych powinna odpowiadać warunkom bezpiecznej pracy
z uwzględnieniem charakterystyki pomp i silników. Po uruchomieniu pompy i osiągnięciu przez nią
pełnej liczby obrotów należy powoli otwierać zasuwę na przewodzie tłocznym, obserwując
manometr i amperomierz. Wskazania manometru, poczÄ…tkowo maksymalne, powoli spadajÄ… do
ciśnienia roboczego. Wskazania amperomierza nie mogą być większe od wartości natężenia prądu
znamionowego silnika.
Jednym z podstawowych zagadnień związanych z eksploatacją pomp jest ich zalewanie. Nie
wszystkie pompy wymagajÄ… zalewania, i tak:
- pompy samozasysające  nie wymagają zalewania oprócz pierwszego uruchomienia,
- pompy pod napływem  są zalewane przez otwarcie zasuwy na przewodzie ssawnym oraz
zaworu odpowietrzajÄ…cego pompÄ™,
- pompy diagonalne i śmigłowe są uruchamiane przy otwartej zasuwie na przewodzie tłocznym.
W czasie uruchamiania pompy współpracującej z długim przewodem tłocznym należy otwierać
zasuwę na przewodzie tłocznym bardzo powoli, by nie wywołać uderzenia hydraulicznego. Nie
można również dopuszczać do pracy pompy wirowej zbyt długo przy zamkniętej zasuwie, gdyż
może to doprowadzić do nagrzewania się wody. Minimalny przepływ przez pompę powinien
wynosić 5-10 % jej normalnej wydajności.
W trakcie eksploatacji należy kontrolować pracę zespołu pompowego. Zakres kontroli
obejmuje wydajność pompy, wysokość podnoszenia, pobór mocy, natężenie prądu oraz pracę
silnika i łożysk.
Pomiar wydajności zespołu pompowego prowadzi się za pomocą wodomierzy,
przepływomierzy zwężkowych zainstalowanych na przewodzie tłocznym. Przewody te powinny
być okresowo sprawdzane w miejscu wbudowania. Regulacja wydajności pompy odbywa się za
pomocą dławienia przepływu na przewodzie tłocznym (nigdy na przewodzie ssawnym). Wydajność
pompowni reguluje się włączając i wyłączając zespoły pomp.
Pomiar wysokości podnoszenia prowadzi się za pomocą wakuometrów oraz
manowakuometrów zainstalowanych na przewodach ssawnych oraz manometrów na przewodach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
tłocznych. Pomiar poboru mocy i natężenia prądu wykonuje się oddzielnie dla każdego czynnego
zespołu pompowego [3, s. 293, 294].
Warunkiem prawidłowej eksploatacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci jest
prawidłowa obsługa i konserwacja tych elementów.
W pompowniach sterowanych ręcznie prowadzona jest książka ruchu pompowni gdzie
zapisywane są co godzinę podstawowe parametry przyrządów pomiarowych np. odczyt
z manometru, wodomierza, wakuometru, odczyt poziomu wody w zbiorniku dolnym i górnym,
odczyt z amperomierza, woltomierza itp. Ponadto odnotowuje się dobowe zużycie wody przez
pompownię, zużycie energii, przerwy w ruchu i ich przyczyny, przerwy w działaniu przyrządów
pomiarowych. W pompowniach sterowanych automatycznie, informacje sÄ… gromadzone
i przetwarzane przy użyciu sprzętu komputerowego. Stały Monitoring rejestrujący pracę urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej, zapewnia natychmiastową identyfikację
usterek oraz ewentualnych awarii, pozwala również planować remonty i modernizacje dzięki
bieżącej obserwacji i analizie pogarszających się parametrów pracy urządzeń [3, s. 137].
Konserwacja i remonty urządzeń regulujących ciśnienie w sieci zapewnia utrzymanie ich we
właściwym stanie technicznym, co pozwala uniknąć przymusowych postojów skraca czas
przeprowadzanych napraw.
Prace związane z konserwacją agregatów pompowych, zaworów redukcyjnych i pozostałych
urządzeń przeprowadza się zgodnie z instrukcjami dostarczonymi przez ich producenta. Polegają
one na przeglÄ…dach, prowadzonych regularnie w odstÄ™pach okoÅ‚o 3÷6 miesiÄ™cy. PrzeglÄ…dy
obejmują dokładne oględziny pompy w czasie pracy, obserwację wskazań przyrządów
pomiarowych, drgań, a także wymianę oleju w łożyskach i uszczelnienie dławic.
Remonty bieżące zespołów pompowych wykonywane sÄ…, co 6÷9 miesiÄ™cy, polegajÄ… na
naprawie drobnych elementów i wymianie uszkodzonych elementów powodujących usterki
w czasie pracy urządzeń. Remonty średnie pomp obejmują demontaż pompy, przegląd jej części
składowych, a w razie potrzeby ich wymianę lub naprawę i ponowny montaż pompy. Remonty
kapitalne przeprowadza siÄ™, co 2÷4 lata, a po nich wymagany jest rozruch pompy jak przy
uruchomieniu nowej [4, s. 495- 496].
Każdy rodzaj naprawy urządzeń powinien być odpowiednio przygotowany, zorganizowany
i wykonany przez fachowców. Terminowe przeprowadzanie przeglądów i remontów zapobiega
nieprzewidzianym i długim przerwom w pracy urządzeń regulujących ciśnienie w sieci i wpływa
korzystnie na długotrwałość ich eksploatacji.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega eksploatacja urządzeń regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej?
2. Jakie są najważniejsze dokumenty związane z eksploatacją urządzeń regulujących ciśnienie?
3. Na czym polega rozruch urządzeń regulujących ciśnienie?
4. Na czym polegają prace konserwacyjne urządzeń regulujących ciśnienie?
5. Jaki jest zakres i częstotliwość remontów urządzeń regulujących ciśnienie?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionych przez nauczyciela dokumentów związanych z eksploatacją
urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci, określ sposób kontroli pracy urządzeń podnoszących
ciśnienie w sieci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami eksploatacji urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci,
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi z eksploatacją
urządzeń podnoszących ciśnienie wody (instrukcją obsługi pompowni, instrukcjami obsługi
agregatów pompowych i urządzeń pompowni, itp.),
3) określić zasady kontroli pracy pomp oraz całej pompowni,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumenty związane z eksploatacją urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci, takie jak:
instrukcja obsługi pompowni, instrukcje obsługi agregatów pompowych i urządzeń pompowni,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dokonaj przeglądu zespołu pompowego oraz określ sposoby konserwacji na podstawie
instrukcji producenta dostarczonej przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami wykonywania przeglądów i prac konserwacyjnych urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci,
2) zapoznać się z dokumentacją przygotowaną przez nauczyciela  instrukcje producenta
dotyczące obsługi i eksploatacji agregatu pompowego,
3) dokonać przeglądu zespołu pompowego,
4) określić sposoby konserwacji zespołu pompowego, korzystając z instrukcji producenta,
5) wyniki zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcje producenta dotyczące obsługi i warunków eksploatacji zespołu pompowego
(najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić w warunkach rzeczywistych  w pompowni
wodociÄ…gowej),
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Korzystając dokumentacji przygotowanej przez nauczyciela, określ zasady lokalizacji awarii
urządzeń regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej oraz sposób ich usuwania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami lokalizacji awarii urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi z eksploatacją
urządzeń do regulacji ciśnienia w sieci (instrukcją obsługi pompowni, danymi dotyczącymi
ruchu pompowni, instrukcjami obsługi urządzeń regulujących ciśnienie wody sieci itp.),
3) opisać sposób usuwania awarii eksploatowanych urządzeń regulujących ciśnienie w sieci,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania opisujące typowe problemy i awarie związane z eksploatacją urządzeń
regulujących ciśnienie wody w sieci wodociągowej,
 dokumenty związane z eksploatacją pompowni wodociągowej, takie jak: instrukcja obsługi
pompowni, dane dotyczące ruchu pompowni, instrukcje obsługi agregatów pompowych
i urządzeń pompowni, itp.,
 literatura z rozdziału 6.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić na czym polega eksploatacja pompowni urządzeń regulujących
ciśnienie w sieci wodociągowej?
2) określić jaka dokumentacja jest niezbędna podczas eksploatacji urządzeń
regulujących ciśnienie w sieci wodociągowej?
3) określić zakres prac konserwacyjnych i remontowych urządzeń regulujących
4) ciśnienie w sieci wodociągowej?
5) dokonać odczytu wskazań urządzeń pomiarowych?
6) skontrolować pracę pomp i urządzeń redukujących ciśnienie?
7) skontrolować pracę urządzeń pomiarowych?
8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem, następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne przedstawia:
a) wodomierz.
b) zawór redukcyjny.
c) zawór zwrotny.
d) pompÄ™.
2. Do podnoszenia ciśnienia w sieci wodociągowej służą:
a) zawory redukcyjne.
b) zawory bezpieczeństwa.
c) pompy.
d) wodomierze.
3. Zawór redukcyjny powinien być zamontowany:
a) przed zaworem odcinajÄ…cym.
b) przed zaworem zwrotnym.
c) między dwoma zaworami odcinającymi.
d) za zaworem odcinajÄ…cym.
4. Przeglądy urządzeń regulujących ciśnienie w sieci odbywają się regularnie:
a) raz w roku.
b) co 3÷6 miesiÄ™cy.
c) co miesiÄ…c.
d) co 2 ÷ 4 lata.
5. Wielkością charakteryzującą działanie pompy nie jest:
a) wysokość podnoszenia.
b) wysokość posadowienia.
c) wydajność.
d) sprawność.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. Jaki rodzaj urządzeń regulujących przepływ wody przedstawia
rysunek:
a) zawór redukcyjny.
b) pompÄ™ wirowÄ….
c) zbiornik hydroforowy.
d) pompę tłokową.
7. Odstępy między zbiornikami hydroforowymi i ich odległości od ścian powinny wynosić co
najmniej:
a) 0,2 m.
b) 0,6 m.
c) 1,0 m.
d) 1,2 m.
8. Układanie i montaż przewodów należy rozpocząć:
a) od przewodu ssawnego.
b) od ściany pompowni.
c) od przewodu tłocznego.
d) od pompy.
9. Jaki rodzaj pompy przedstawiony jest na schemacie:
a) pompa tłokowa.
b) pompa wirowa śmigłowa.
c) pompa wirowa helikoidalna.
d) pompa wirowa odśrodkowa.
10. Na przykładowym schemacie urządzenia hydroforowego w miejscu wskazanym strzałką
znajduje siÄ™:
a) manometr.
b) termometr.
c) przetwornik ciśnienia.
d) zawór zwrotny.
11. Przy szeregowym połączeniu pomp uzyskujemy:
a) zmniejszenie wysokości podnoszenia pompy.
b) zwiększenie wysokości podnoszenia pompy.
c) zmniejszenie wydajności pompy.
d) zwiększenie wydajności pompy.
12. Prace eksploatacyjne polegające na naprawie drobnych elementów i wymianie tych, które są
uszkodzone powodują usterki w czasie pracy urządzeń to:
a) prace konserwacyjne.
b) przeglÄ…dy.
c) remonty bieżące.
d) remonty kapitalne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
13. W pompowni pompy z przewodami Å‚Ä…czymy za pomocÄ…:
a) połączeń kielichowych.
b) połączeń spawanych.
c) połączeń kołnierzowych.
d) połączeń zgrzewanych.
14. Środki ochrony indywidualnej podczas montażu urządzeń regulujących ciśnienie w sieci to:
a) odzież robocza, kask ochronny, rękawice ochronne, trzewiki ochronne.
b) rękawice gumowe, maska przeciwgazowa, kask ochronny.
c) odzież ochronna, okulary, nauszniki przeciwhałasowe.
d) okulary ochronne, tarcze, skórzany fartuch do ochrony ubrania.
15. Zawór lub klapę zwrotną montujemy:
a) na przewodzie tłocznym pompy.
b) można nie montować.
c) obojętnie na którym przewodzie.
d) na przewodzie ssawnym pompy.
16. Do transportu pionowego i poziomego dużych pomp w pompowni wodociągowej należy użyć:
a) wielokrążka na trójnogu.
b) wciągnika ślimakowego.
c) dz
wigu wyposażonego w szerokie pasy.
d) lin konopno  bawełnianych do transportu ręcznego.
17. Do pomiaru objętości przepływu wody służą:
a) przepływomierze wirowe.
b) zwężka Venturiego.
c) poziomowskazy.
d) wodomierze.
18. Rurociągi w pompowni wodociągowej wykonuje się z następujących materiałów:
a) rury żeliwne, PE, PP.
b) rury kamionkowe, betonowe, PVC.
c) rury żeliwne, stalowe.
d) rury żelbetowe, stalowe.
19. Hydrofor jest zbiornikiem ciśnieniowym:
a) wodnym.
b) powietrznym.
c) wodno  powietrznym.
d) próżniowym.
20. Podczas wykonywania robót montażowych robotnik został porażony prądem elektrycznym.
Jakie działania należy podjąć przed przybyciem lekarza:
a) odciąć dopływ prądu, sprawdzić oddech i puls.
b) sprawdzić oddech i puls, zastosować sztuczne oddychanie.
c) udrożnić drogi oddechowe, zastosować sztuczne oddychanie.
d) odciąć dopływ prądu, unieść kończyny ku górze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................................................................
Montaż urządzeń regulujących ciśnienie wody w sieci
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
2. Gabryszewski T.: WodociÄ…gi. Arkady, Warszawa 1983.
3. Heidrich Z.: WodociÄ…gi i kanalizacja cz. 1 i cz. 2.WSiP, Warszawa 1998.
4. Jankowski F.: Pompownie i urzÄ…dzenia hydroforowe. Arkady, Warszawa 1976.
5. Kwietniewski M, Olszewski W, Osuch-Pajdzińska E.: Projektowanie elementów systemu
zaopatrzenia w wodÄ™. OWPW, Warszawa 1998.
6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.
7. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna
2. Polski Instalator
3. Rynek instalacyjny
4. Instalacje sanitarne
Wykaz norm
PN-B 01700:1999 Wodociągi i kanalizacja  urządzenia i sieć zewnętrzna  Oznaczenia
graficzne.
PN-M-44015:1997 Pompy. Ogólne wymagania i badania.
PN-65/M-44002 Pompy wirowe i wyporowe. Wytyczne pomiarów wielkości
charakterystycznych.
PN-EN ISO 16330:2005 Pompy wyporowe tłokowe i zespoły pompowe. Wymagania techniczne.
PN-81/M-44001
Pompy wirowe i ich układy. Wielkości charakterystyczne. Nazwy,
określenia, symbole i jednostki miar.
PN-68/M-44003 Pompy wirowe i wyporowe. Zespoły i elementy. Nazwy i określenia.
PN-68/M-1380-01 Pompy wirowe i wyporowe. Wymagania i badania techniczne przy
odbiorze.
PN-EN 23661:1998 Pompy odśrodkowe z wlotem osiowym. Wymiary płyt fundamentowych
i wymiary przyłączeniowe.
PN-81/B-10740 Stacje hydroforowe. Wymagania i badania przy odbiorze.
PN-EN ISO 5167:2005 Pomiary strumienia płynu za pomocą zwężek pomiarowych
wbudowanych w całkowicie wypełnione rurociągi o przekroju kołowym.
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów pomp, zespołów pompowych, urządzeń do
redukcji ciśnienia i aparatury kontrolno-pomiarowej oraz informacje techniczne zawarte na
stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47