MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Gołębiowska
Żaneta A
opuszyńska
Montaż instalacji z rur stalowych 713[03].Z1/2/3/4.02
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anna Kusina
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Opracowanie redakcyjne:
inż. Anna Gołębiowska
mgr inż. Żaneta A
opuszyńska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z1/2/3/4.02
 Montaż instalacji z rur stalowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
 Monter sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu instalacji sanitarnych z rur
stalowych 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Rury i kształtki stalowe oraz podstawowa armatura w instalacjach sanitarnych 13
5.2.1. Ćwiczenia 13
5.3. Procesy obróbki rur stalowych podczas montażu instalacji sanitarnych 15
5.3.1. Ćwiczenia 15
5.4. Stanowisko robocze do wykonywania połączeń rur stalowych 17
5.4.1. Ćwiczenia 17
5.5. Połączenia spawane rur stalowych metodą spawania gazowego 19
5.5.1. Ćwiczenia
19
5.6. Połączenia gwintowane i kołnierzowe rur stalowych 22
5.6.1. Ćwiczenia
22
5.7. Zamocowania rur stalowych na elementach budowli 24
5.7.1. Ćwiczenia
24
5.8. Połączenia mieszane w instalacjach sanitarnych z rur stalowych
26
5.8.1. Ćwiczenia
26
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 28
7. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć
dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie monter sieci komunalnych.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, stanowiące wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien
mieć opanowane, aby mógł przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności jakie uczeń ukształtuje
podczas pracy z poradnikiem,
- Przykładowe scenariusze zajęć,
- Przykładowe ćwiczenia, ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania oraz
środkami dydaktycznymi,
- Ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,
- Wykaz literatury uzupełniającej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym
uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, tj.: tekstu przewodniego, samokształcenia
kierowanego, ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może
posłużyć się zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych, zawierającym różnego
rodzaju zadania.
W tym rozdziale podano również:
- plan testu w formie tabelarycznej,
- punktacje zadań i uczenia się,
- propozycje norm wymagań,
- instrukcjÄ™ dla nauczyciela,
- instrukcjÄ™ dla ucznia,
- zestaw zadań testowych,
- kartÄ™ odpowiedzi.
 Montaż instalacji z rur stalowych , jest jednostką modułową w module  Technologia montażu
sieci komunalnych  schemat 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z1
Technologia montażu sieci
komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo 
zakończeniowe przy montażu
sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z4
Technologia montażu sieci
cieplnych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż rurociągów z tworzyw 713[03].Z4.04
sztucznych Montaż sieci cieplnej
713[03].Z4.05
713[03].Z1/2/3/4.05 Montaż i instalacja węzła
Montaż rurociągów żeliwnych, cieplnego
kamionkowych i betonowych
713[03].Z3 713[03].Z2
Technologia montażu sieci Technologia montażu sieci
gazowych kanalizacyjnych
713[03].Z1.06
713[03].Z3.05 Montaż sieci wodociągowej 713[03].Z2.06
Montaż sieci gazowej Montaż sieci kanalizacyjnych
713[03].Z1.07
713[03].Z3.06
Montaż i instalacja urządzeń 713[03].Z2.07
Montaż i instalacja stacji
regulujących ciśnienie Montaż i instalacja pompowni
gazowych
wody w sieci kanalizacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać rodzaje i zadania sieci komunalnych,
- wykonywać roboty ziemne niezbędne do budowy sieci komunalnych,
- rozróżniać materiały budowlane,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych
przy montażu sieci,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące przy montażu instalacji z rur stalowych,
- rozpoznać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych rur stalowych,
- przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu instalacji z rur stalowych,
- ocenić stan techniczny rur i łączników stalowych do montażu instalacji,
- wykonać podstawowe operacje obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych:
trasowanie, piłowanie, wiercenie,
- wykonać cięcie rur stalowych na określony wymiar,
- wykonać gięcie rur stalowych o różnych średnicach,
- wykonać gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach,
- wykonać połączenia nierozłączne w instalacjach rur stalowych,
- wykonać połączenia rozłączne w instalacjach rur stalowych,
- przygotować stanowisko do spawania gazowego,
- przygotować sprzęt do spawania gazowego,
- przygotować rury do spawania pod różnymi kątami,
- połączyć rury instalacyjne metodą spawania gazowego: poziomo, pionowo, pod różnymi
kątami, spoinami czołowymi, spoinami pachwinowymi,
- wykonać przejścia instalacji z rur stalowych na instalacje wykonane z innych materiałów,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
Poziom umiejętności opanowanych przez ucznia powinien być zgodny z  Warunkami
technicznymi wykonania i odbioru robót montażowych. T. II. Instalacje sanitarne i przemysłowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz 1
Osoba prowadzÄ…ca:
Modułowy program nauczania: Montaż instalacji z rur stalowych
Moduł: Technologia montażu sieci komunalnych
Jednostka modułowa: 713[03].Z1/2/3/4.02
Temat: Wykonanie trasowania i cięcia rur stalowych do montażu instalacji wodociągowej na
podstawie dokumentacji technicznej
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności trasowania i docinania rur stalowych do montażu instalacji
sanitarnych
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- dobrać i sprawdzić materiały do montażu instalacji wodociągowej z rur stalowych,
- dobrać narzędzia do trasowania i cięcia rur stalowych,
- zorganizować stanowisko pracy do trasowania i cięcia rur stalowych,
- obliczyć i odmierzyć długość rzeczywistą i montażową przy zastosowaniu trójników, kolanek,
przy zastosowaniu gięcia, przy zastosowaniu gięcia i trójnika,
- scharakteryzować sposoby postępowania podczas wykonywania trasowania,
- wykonać trasowanie i cięcie rur stalowych,
- przestrzegać przepisów bhp i ppoż. podczas wykonywania trasowania i cięcia rur.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- miniwykład,
- pokaz z instruktażem,
- dyskusja i ćwiczenia praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna,
- praca w małych zespołach.
Åšrodki dydaktyczne:
- materiały, sprzęt i narzędzia do trasowania i cięcia rur,
- schematy, zdjęcia lub film przedstawiające zasady trasowania i docinania rur stalowych,
- katalogi producentów narzędzi do trasowania i cięcia rur stalowych,
- dokumentacja techniczna instalacji z rur stalowych.
Czas: 2 godziny dydaktyczne  90 minut.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie i przedstawienie celów zajęć.
2. Plan zajęć:
A. Odmierzanie długości rzeczywistej i montażowej:
- wstęp  nauczyciel objaśnia uczniom pojęcia długości rzeczywistej i montażowej i omawia
zasady ich ustalania,
- nauczyciel demonstruje uczniom zasady ustalania długości rzeczywistej i montażowej przy
zastosowaniu trójników, kolanek, gięcia,
- uczniowie w małych grupach zapoznają się z tymi zasadami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- uczniowie w małych grupach obliczają i szkicują długości montażowe odcinków
przewodów do zmontowania z uwzględnieniem kolanek, trójników, gięcia.
B. Wykonanie trasowania i cięcia rur stalowych do montażu instalacji wodociągowej:
- wstęp  nauczyciel przedstawia uczniom narzędzia i przyrządy do trasowania i cięcia rur
stalowych, omawia ich budowę, sposób posługiwania się,
- uczniowie w małych grupach zapoznają się z narzędziami i przyrządami do trasowania
i cięcia rur oraz sposobem posługiwania się nimi,
- uczniowie sporządzają notatkę dotyczącą narzędzi do trasowania i cięcia rur,
- nauczyciel omawia krótko zasady bhp obowiązujące na stanowisku do obróbki rur,
- nauczyciel demonstruje uczniom po kolei czynności związane z trasowaniem i docinaniem
odcinków rur stalowych o odpowiedniej długości,
- uczniowie obserwują i notują etapy obróbki rur w zeszytach,
- nauczycie informuje na jakie elementy należy zwrócić uwagę podczas trasowania i cięcia
rur, by przygotować prawidłowo dany odcinek instalacji do montażu,
- uczniowie przygotowujÄ… stanowisko pracy i na podstawie podanej przez nauczyciela
dokumentacji wykonują trasowanie i cięcie, wyznaczają długości poszczególnych
odcinków rur oraz miejsca wykonywania gięcia rur, dzięki którym zmontowane rury
tworzą fragment instalacji o wymaganej długości montażowej i wymaganych kształtach,
stosując przy tym odpowiednie narzędzia,
- uczniowie uwzględniają przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nauczyciel koryguje w miarę potrzeby czynności uczniów,
- uczniowie prezentują wykonane ćwiczenie i oceniają jego jakość,
- uczniowie porzÄ…dkujÄ… stanowisko pracy.
3. Podsumowanie zajęć:
- uczniowie definiują długość rzeczywistą i montażową rur, omawiają zasady ich ustalania,
- uczniowie charakteryzują podstawowe procesy obróbki rur tj.: trasowanie i cięcie,
- uczniowie określają materiały i sprzęt do trasowania i cięcia rur,
- uczniowie określają zasady organizacji stanowiska pracy do obróbki rur,
- uczniowie określają zasady trasowania i cięcia odcinków rur stalowych zgodnie z
instrukcją, przepisami bhp i ppoż. oraz ochrony środowiska.
Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności:
- metoda obserwacji czynności i zachowań indywidualnych uczniów i poszczególnych grup
podczas wykonywania ćwiczeń,
- ocena prawidłowości i estetyki wykonania ćwiczenia praktycznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz 2
Osoba prowadzÄ…ca:
Modułowy program nauczania: Montaż instalacji z rur stalowych
Moduł: Technologia montażu sieci komunalnych
Jednostka modułowa: 713[03].Z1/2/3/4.02
Temat: Wykonanie połączeń rozłącznych rur stalowych: gwintowanych i kołnierzowych
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych za pomocą
połączeń gwintowanych i kołnierzowych
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- rozróżniać rodzaje połączeń rozłącznych rur stalowych i kształtek,
- dobrać, sprawdzić jakość rur używanych do montażu,
- dobrać narzędzia stosowane do wykonywania połączeń rozłącznych rur stalowych,
- zorganizować stanowisko pracy,
- przedstawić sposoby postępowania przy wykonywaniu połączeń kołnierzowych i dobrać
uszczelki w zależności od rodzaju instalacji,
- wykonać połączenia kołnierzowe,
- przedstawić sposoby postępowania przy wykonywaniu połączeń gwintowanych oraz dobrać
rodzaj rur i uszczelnienia w zależności od rodzaju instalacji,
- wykonać połączenia gwintowane,
- przestrzegać przepisów bhp i ppoż. podczas wykonywania połączeń rozłącznych rur stalowych.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- miniwykład,
- pokaz z instruktażem,
- dyskusja i ćwiczenia praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna,
- praca w małych zespołach,
Åšrodki dydaktyczne:
- rury, kształtki do montażu,
- sprzęt i narzędzia do wykonywania połączeń gwintowanych i kołnierzowych,
- warunki techniczne.
Czas trwania:
3 godziny dydaktyczne  135 minut.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie i przedstawienie celów zajęć.
2. Plan zajęć:
A. Wykonanie połączenia rur kołnierzowych
- wstęp  nauczyciel demonstruje uczniom wykonane połączenia kołnierzowe rur stalowych,
omawia ich typy i rodzaje oraz rodzaje stosowanych uszczelek i narzędzia potrzebne do
ich montażu,
- uczniowie w małych grupach zapoznają się z rodzajami kołnierzy i uszczelek,
- uczniowie notują nazwy i rodzaje kołnierzy oraz ich zastosowanie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- nauczyciel wyjaśnia uczniom sposób wykonania poszczególnych czynności przy montażu
połączeń kołnierzowych w instalacjach sanitarnych z rur stalowych,
- uczniowie notują procedurę wykonania kołnierzy, a następnie przygotowują stanowisko
pracy,
- uczniowie przystępują do wykonania połączeń kołnierzowych z uwzględnieniem
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw pożarowej oraz ochrony
środowiska.
B. Wykonanie połączeń gwintowanych
- wstęp  nauczyciel przedstawia uczniom model połączenia gwintowanego, omawia rodzaje
połączeń gwintowanych i kształtek,
- nauczyciel pokazuje uczniom narzędzia stosowane do wykonywania połączeń
gwintowanych,
- uczniowie sporządzają notatki na temat materiałów i narzędzi stosowanych do połączeń
gwintowych,
- nauczyciel demonstruje uczniom sposób nawijania na gwint włókien konopnych oraz
taśmy teflonowej,
- uczniowie notują procedurę wykonywania połączeń gwintowych, a następnie
przygotowujÄ… stanowisko pracy,
- uczniowie przystępują do wykonywania połączeń gwintowych z uwzględnieniem
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska,
- nauczyciel koryguje w miarę potrzeby czynności uczniów,
- uczniowie prezentują wykonane ćwiczenie i dyskutują nad jakością wykonania,
- uczniowie porzÄ…dkujÄ… stanowisko pracy.
3. Podsumowanie zajęć:
- uczniowie określają rodzaje połączeń rozłącznych rur stalowych do montażu instalacji
sanitarnych,
- uczniowie określają materiały i narzędzia niezbędne do wykonywania połączeń
gwintowanych i kołnierzowych w instalacjach z rur stalowych,
- uczniowie określają zasady organizacji stanowiska pracy do wykonywania połączeń
kołnierzowych i gwintowanych,
- uczniowie określają zasady wykonywania połączeń gwintowanych i kołnierzowych rur
stalowych zgodnie z instrukcją, przepisami bhp i ppoż. oraz ochrony środowiska.
Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności:
- metoda obserwacji czynności i zachowań indywidualnych uczniów i poszczególnych grup
podczas wykonywania ćwiczeń,
- ocena prawidłowości i estetyki wykonania ćwiczenia praktycznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu instalacji sanitarnych
z rur stalowych
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj sprzęt ochrony osobistej spawacza na stanowisku stałym i przy spawaniu naściennym
i sufitowym.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie sprzętu
ochrony osobistej spawacza,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające stosowanie przepisów bhp przy spawaniu,
3) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej spawacza są przydatne na stanowisku stałym,
4) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej są niezbędne przy spawaniu naściennym lub
sufitowym,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 film przedstawiający przestrzeganie przepisów bhp podczas spawania,
 zdjęcia lub ilustracje przedstawiające środki ochrony osobistej spawacza,
 literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy przy
podstawowych operacjach obróbki rur stalowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy trasowaniu,
cięciu, piłowaniu rur stalowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające stosowanie przepisów bhp przy
podstawowych operacjach obróbki rur stalowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
3) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej są niezbędne,
4) przeanalizować dlaczego konieczne jest przestrzeganie przepisów bhp przy podstawowych
operacjach obróbki rur stalowych,
5) wskazać skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy przy
podstawowych operacjach obróbki rur stalowych,
6) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 film przedstawiający przestrzeganie przepisów bhp przy podstawowych operacjach obróbki rur
stalowych,
 zdjęcia lub ilustracje przedstawiające trasowanie, cięcie, piłowanie rur stalowych,
 literatura z rozdziału 7.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Rury i kształtki stalowe oraz podstawowa armatura w instalacjach
sanitarnych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj właściwości rur stalowych stosowanych do montażu instalacji wodociągowej,
gazowej i centralnego ogrzewania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z rodzajami i własnościami rur stalowych do montażu instalacji sanitarnych,
2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające rury stalowe i ich zastosowanie do
montażu instalacji sanitarnych,
3) określić rodzaje rur i zakres ich stosowania oraz sposoby połączeń przy montażu
poszczególnych instalacji sanitarnych,
4) porównać własności rur stalowych do montażu poszczególnych instalacji,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 modele, zdjęcia i rysunki rur i kształtek stalowych,
 katalogi techniczne rur stalowych,
 literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj kształtki stosowane podczas montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z rodzajami kształtek stalowych,
2) przeanalizować schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające kształtki stalowe,
3) określić rodzaje i zakres stosowania poszczególnych kształtek,
4) rozpoznać kształtki stosowane do montażu instalacji sanitarnych,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 schematy, rysunki i zdjęcia kształtek stalowych,
 kształtki stalowe: łuki, kolana i trójniki,
 literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
stan i jakość materiałów do montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych
przygotowanych przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do montażu instalacji sanitarnych z rur
stalowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4) dokonać sprawdzenia stanu technicznego poszczególnych rur, kształtek łączników,
5) spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w rury i kształtki stalowe,
materiały do połączeń rur: łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych oraz materiały
pomocnicze  zarówno dobre jak i wadliwe (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane
w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu montażu instalacji wodociągowej, gazowej lub
centralnego ogrzewania),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
 literatura z rozdziału 7.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.3. Procesy obróbki rur stalowych podczas montażu instalacji
sanitarnych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej dostarczonej przez nauczyciela przygotuj rury
o żądanej długości montażowej do wykonania fragmentu instalacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami wykonania operacji obróbki materiałów stosowanych w instalacjach
sanitarnych z rur stalowych: trasowanie, piłowanie, cięcie, gięcie,
2) przeanalizować dokumentację techniczną,
3) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonania poszczególnych operacji
obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych,
4) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do obróbki rur,
5) wyznaczyć długość poszczególnych odcinków rur,
6) wykonać cięcie rur na określona długość,
7) wykonać gięcie rur o określonej średnicy,
8) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu obróbki rur.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania operacji obróbki materiałów stosowanych
w instalacjach sanitarnych (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur stalowych),
- dokumentacja techniczna instalacji z rur stalowych oraz instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca
przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi obróbki
materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych z rur stalowych,
- niezbędne materiały (rury stalowe o różnych średnicach),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do obróbki (przymiar taśmowy, narzędzia do trasowania, pilniki,
giętarka, gwintownica, piła brzeszczotowa ręczna).
Ćwiczenie 2
Wykonaj gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach do montażu instalacji sanitarnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami gwintowania rur stalowych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami technicznymi gwintowania rur stalowych,
3) przygotować materiały potrzebne do gwintowania,
4) przygotować sprzęt potrzebny do gwintowania,
5) wykonać gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach,
6) zastosować przepisy bhp przy gwintowaniu rur.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do obróbki rur stalowych (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało
wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur stalowych),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi gwintowania rur,
- materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia (rury stalowe o różnych średnicach),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia (imadło, gwintowniki, gwintownica,
narzynki).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.4. Stanowisko robocze do wykonywania połączeń rur stalowych
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, co stanowi wyposażenie stanowiska do spawania gazowego rur stalowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska do spawania,
2) przeanalizować schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające urządzenia i sprzęt spawalniczy,
3) zapoznać się z urządzeniami i sprzętem spawalniczym pokazanym przez nauczyciela oraz
materiałami do spawania,
4) zapoznać się ze środkami ochrony indywidualnej spawacza,
5) określić niezbędne wyposażenie stanowiska do spawania gazowego,
6) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 urządzenia i sprzęt spawalniczy, środki ochrony indywidualnej,
 schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające urządzenia i sprzęt spawalniczy
 literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 2
Przygotuj stanowisko pracy do spawania gazowego rur stalowych instalacyjnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z wyposażeniem stanowiska roboczego do spawania gazowego rur stalowych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami przygotowania stanowiska roboczego do spawania
gazowego,
3) przygotować w wentylowanym pomieszczeniu stół roboczy i narzędzia,
4) ustawić butle gazowe i acetylenowe,
5) przygotować odpowiednie palniki i sprawdzić ich czystość,
6) przygotować i sprawdzić jakość wyposażenia technicznego spawacza,
7) przygotować wyposażenie ochrony indywidualnej spawacza,
8) zastosować przepisy bhp przy organizacji stanowiska roboczego do spawania gazowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego rur stalowych (najkorzystniej,
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi przygotowania stanowiska roboczego do spawania gazowego,
- sprzęt, narzędzia (butle tlenowe i acetylenowe do spawania gazowego, palniki, spoiwa, dziobak
i szczotka stalowa),
- wyposażenie techniczne i ochrony osobistej spawacza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.5. Połączenia spawane rur stalowych metodą spawania gazowego
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj złącza spawane czołowe rur stalowych czarnych przy usytuowaniu osi rury
poziomym, pionowym i ukośnym.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,
3) przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
4) przygotować odcinki rur do spawania gazowego,
5) wykonać spoinę czołową przy poziomym usytuowaniu osi rury,
6) wykonać spoinę czołową przy pionowym usytuowaniu osi rury,
7) wykonać spoinę czołową przy ukośnym usytuowaniu osi rury,
8) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu połączeń spawanych,
9) sprawdzić poprawność wykonania złącza.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego (najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur
stalowych czarnych),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania połączeń spawanych,
- materiały potrzebne do spawania (rury stalowe czarne itd.),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do spawania (butle tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego,
palniki, spoiwa, dziobak i szczotka stalowa),
- sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenie
rur stalowych czarnych metodÄ… spawania gazowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) ocenić stan techniczny rur do montażu instalacji,
5) wykonać podstawowe operacje obróbki rur stalowych czarnych,
6) przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
7) przygotować rury stalowe czarne do spawania gazowego,
8) połączyć rury instalacyjne metodą spawania gazowego,
9) sprawdzić poprawność wykonania połączenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych czarnych (najkorzystniej,
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
sanitarnych z rur stalowych),
- materiały potrzebne do wykonania połączenia (rury, kształtki stalowe czarne),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania połączenia (sprzęt do cięcia i obróbki rur, butle
tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego, palnik do spawania, spoiwa, dziobak i szczotka
stalowa),
- sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 3
Wykonaj złącza spawane pachwinowe rur stalowych czarnych przy usytuowaniu osi rury
poziomym, pionowym i ukośnym.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,
3) przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
4) przygotować odcinki rur do spawania gazowego,
5) wykonać spoinę pachwinową przy poziomym usytuowaniu osi rury,
6) wykonać spoinę pachwinową przy pionowym usytuowaniu osi rury,
7) wykonać spoinę pachwinową przy ukośnym usytuowaniu osi rury,
8) sprawdzić poprawność wykonania złączy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego (najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur
stalowych czarnych),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania połączeń spawanych,
- materiały potrzebne do spawania (rury stalowe czarne, spoiwa itd.),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do spawania (butle tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego,
palnik do spawania, spoiwo, dziobak i szczotka stalowa),
- sprzęt ochrony osobistej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.6. Połączenia gwintowane i kołnierzowe z rur stalowych
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenia
gwintowane przewodów instalacji wodociągowej z rur stalowych ocynkowanych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami montażu połączeń gwintowanych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami montażu przewodów i armatury instalacji z rur
stalowych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) przygotować na podstawie wykazu materiały do połączeń przewodów instalacji wodociągowej,
5) rozpoznać i zastosować łączniki do połączeń przewodów instalacji wodociągowej z rur
stalowych,
6) ocenić stan techniczny rur i łączników do montażu instalacji wodociągowej z rur stalowych,
7) dobrać sprzęt ochrony osobistej,
8) wykonać połączenia gwintowane przewodów instalacji wodociągowej,
9) sprawdzić poprawność wykonania instalacji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),
- dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,
- materiały (rury stalowe ocynkowane o średnicach określonych w dokumentacji technicznej,
kształtki itp.),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania połączenia (gwintowniki, materiał uszczelniający,
klucze do skręcania połączeń gwintowanych),
- sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenia
kołnierzowe przewodów instalacji c.o. z rur stalowych czarnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobem wykonywania połączenia kołnierzowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania połączeń kołnierzowych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu,
5) ocenić stan techniczny rur stalowych czarnych przygotowanych do montażu,
6) dobrać sprzęt ochrony osobistej,
7) wykonać trasowanie i cięcie na wymiar rur stalowych czarnych,
8) wykonać połączenie kołnierzowe rur stalowych czarnych,
9) sprawdzić poprawność wykonania połączeń instalacji,
10) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu połączeń kołnierzowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania połączeń kołnierzowych rur stalowych czarnych
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu
montażu instalacji z rur stalowych czarnych łączonych kołnierzowo),
- dokumentacja techniczna instalacji c.o. z rur stalowych oraz instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca
przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania
połączeń kołnierzowych,
- materiały potrzebne do montażu (rury stalowe czarne o średnicach określonych
w dokumentacji technicznej, kołnierze, materiał uszczelniający itp.),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania śrub),
- sprzęt ochrony osobistej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5.7. Zamocowania rur stalowych na elementach budowli
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej sposoby
zamocowania rur stalowych wody zimnej, ciepłej, gazu i centralnego ogrzewania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami zamocowania rur stalowych na elementach budowli,
2) przeanalizować rysunki i modele przedstawiające zamocowania rur stalowych na elementach
budowli,
3) zapoznać się z dokumentacją techniczną poszczególnych instalacji z rur stalowych,
4) porównaj sposoby zamocowań i zadania jakie spełniają,
5) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia
Åšrodki dydaktyczne:
 modele zamocowań rur stalowych na elementach budowli,
 dokumentacja techniczna instalacji z rur stalowych,
 literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 2
Wykonaj na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej mocowanie
przewodów z rur stalowych ocynkowanych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się ze sposobami mocowania przewodów stalowych instalacji wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania mocowań przewodów z rur
stalowych ocynkowanych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) przygotować materiały i sprzęt potrzebny do montażu oraz sprzęt ochrony osobistej,
5) wykonać podstawowe operacje obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych:
trasowanie, piłowanie, wiercenie,
6) wykonać mocowanie przewodów z rur stalowych ocynkowanych,
7) zastosować przepisy bhp przy mocowaniu przewodów z rur stalowych ocynkowanych,
8) sprawdzić poprawność wykonania mocowania przewodów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),
- dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,
- materiały potrzebne do montażu (rury stalowe ocynkowane, uchwyty, wsporniki),
- narzędzia potrzebne do montażu wsporników,
- sprzęt ochrony osobistej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
5.8. Połączenia mieszane w instalacjach sanitarnych z rur stalowych
5.8.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przejście instalacji z rur stalowych ocynkowanych na rurę z PVC.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z rurami stalowymi, łącznikami i armaturą stosowana w instalacjach z rur
stalowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami montażu przewodów i armatury instalacji z rur
stalowych,
3) przygotować przewody i kształtki do wykonania przejścia z rur stalowych na rurę z PVC,
4) ocenić stan techniczny łączników i rur do przejścia z rur stalowych na rurę z PVC,
5) dobrać sprzęt ochrony osobistej,
6) wykonać montaż przejścia z rur stalowych ocynkowanych na rurę z PVC,
7) sprawdzić poprawność wykonania połączenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),
- instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,
- materiały potrzebne do montażu (rury stalowe ocynkowane i PVC, kształtki przejściowe,
materiał uszczelniający),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania połączeń gwintowanych),
- sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
połączenia rury stalowej z rurą polietylenową w systemie KISAN.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę
wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych
z rurami z tworzyw sztucznych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń mieszanych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu oraz sprzęt ochrony osobistej,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż połączenia rury polietylenowej ze stalową,
8) sprawdzić poprawność wykonanego połączenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko do montażu połączeń rur stalowych,
 dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń mieszanych,
- materiały potrzebne do montażu (złączka KISAN do połączenia mieszanego),
- sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania połączeń gwintowanych),
- sprzęt ochrony osobistej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Montaż instalacji z rur stalowych
Test składa się z 20 zadań jednokrotnego wyboru, z których:
- zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11, 14, 15, 16, 17, 18, 19 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania: 8, 9, 12, 13, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące oceny
szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie co najmniej 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. a, 5. d, 6. c, 7. b, 8. a, 9. d, 10. b, 11. c, 12. b,
13. a, 14. b, 15. d, 16. a, 17. b, 18. b, 19. a, 20. a
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Zastosować przepisy bhp przy pracach montażowych C P a
2 Zastosować środki ochrony indywidualnej B P b
3 Rozróżnić narzędzia pomiarowe B P a
4 Rozróżnić narzędzia do cięcia rur B P a
5 Rozróżnić narzędzia do trasowania B P d
6 Dobrać elementy wyposażenia stanowiska pracy C P c
7 Zidentyfikować butlę tlenową A P b
8 Określić zasady spawania gazowego C PP a
9 Ustalić długości rzeczywiste i montażowe D PP d
10 Dobrać rodzaj rur do spawania gazowego C P b
11 Dobrać rodzaj spoiny C P c
12 Przeanalizować sposoby spawania gazowego D PP b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
13 Przeanalizować potrzebę łączenia rur na długi gwint C PP a
14 Rozpoznać rodzaj połączeń mieszanych B P b
15 Dobrać rodzaj uszczelek C P d
16 Zidentyfikować klucz monterski A P a
17 Określić ilość śrub w kołnierzach A P b
18 Rozpoznać rodzaj spoiny B P b
19 Dobrać rodzaj rur do wykonania instalacji gazu B P a
Wskazać skutki braku okularów ochronnych podczas
20 C PP a
spawania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniem termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem, następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Która z poniższych zasad dotyczących przepisów bhp podczas montażu instalacji z rur
stalowych jest fałszywa:
a) do wykonania poszczególnych operacji obróbki rur stalowych wolno używać tylko
narzÄ…dzi nieuszkodzonych.
b) obrabiany przedmiot musi być dobrze zamocowany, aby nie mógł się przesuwać w trakcie
wykonywania operacji.
c) odpady powstałe w czasie obróbki (opiłki, wióry itp.) wolno usuwać z powierzchni
obrabianej, urządzenia służącego do mocowania (imadła itp.) i blatu stołu, gołą dłonią lub
palcami bÄ…dz
przez wydmuchiwanie.
d) podczas cięcia piłką ręczną brzeszczot powinien być dobrze naciągnięty, co zabezpiecza
go przed pęknięciem w czasie cięcia ( szczególnie rur).
2. Åšrodki ochrony indywidualnej do spawania gazowego to:
a) tarcze, buty gumowe, fartuch drelichowy.
b) okulary ochronne, fartuch skórzany, rękawice ochronne.
c) fartuch skórzany, buty gumowe, beret.
d) osłona przeciwodpryskowa, rękawice ochronne, beret.
3. Do podstawowych narzędzi pomiarowych na stanowisku montera instalacji sanitarnych nie
zaliczamy:
a) kÄ…tomierza.
b) przymiaru taśmowego.
c) metrówki.
d) suwmiarki uniwersalnej.
4. Do cięcia ręcznego rur stalowych służy:
a) piłka do metalu.
b) nożyce do metalu.
c) szczypce nastawne.
d) pilnik płaski.
5. Do trasowania nie służy:
a) rysik.
b) rybnik.
c) środkownik.
d) wykrojnik-cyrkiel.
6. Elementem wyposażeniem stanowiska roboczego do spawania gazowego nie jest:
a) butla tlenowa.
b) butla acetylenowa.
c) żabka.
d) dziobak.
7. Butle tlenowe sÄ… malowane na kolor:
a) biały.
b) niebieski.
c) czerwony.
d) żółty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
8. Przystępując do zapalenia palnika jako pierwszy otwiera się zawór:
a) tlenu.
b) acetylenu.
c) obydwa równocześnie.
d) obojętnie który.
9. Długość rzeczywista rury będzie większa od długości montażowej:
a) przy zastosowaniu trójników.
b) przy zastosowaniu kolanek.
c) przy zastosowaniu gięcia i trójnika.
d) przy zastosowaniu gięcia.
10. Za pomocÄ… spawania gazowego Å‚Ä…czy siÄ™ rury:
a) żeliwne ciśnieniowe.
b) stalowe czarne.
c) stalowe ocynkowane.
d) z PVC.
11. Która z wymienionych poniżej spoin nie jest rodzajem spoiny pachwinowej:
a) płaska.
b) wklęsła.
c) U podwójna.
d) wypukła.
12. W spawaniu gazowym nie stosuje siÄ™:
a) spawania w lewo.
b) spawania w dół.
c) spawania w prawo.
d) spawania w górę.
13. Połączenia na długi gwint stosuje się wtedy, gdy:
a) nie można obracać rur łączonych.
b) można obracać jedną z rur łączonych.
c) można obracać dwoma łączonymi rurami.
d) jest dużo miejsca.
14. Przedstawione na rysunku połączenie to:
a) połączenie zaciskowe PE/stal.
b) połączenie wylotowe - przejście z rur stalowych ocynkowanych
na rurÄ™ PVC.
c) połączenie spawane z użyciem kształtki PE/stal.
d) połączenie rury PE z kołnierzem stalowym.
15. W poÅ‚Ä…czeniach koÅ‚nierzowych dla czynnika o temperaturze powyżej 40ºC i ciÅ›nieniu
większym niż 1 MPa wykonuje się uszczelki z:
a) tektury.
b) gumy.
c) korka.
d) klingerytu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
16. Rysunek przedstawia klucz:
a) uniwersalny.
b) hakowy.
c) nastawny.
d) łańcuchowy.
17. W kołnierzach o dużych średnicach liczba śrub powinna być wielokrotnością liczby:
a) 2.
b) 4.
c) 6.
d) 8.
18. Przedstawiony na rysunku rodzaj połączenia spawanego rur to:
a) spoina czołowa pionowa.
b) spoina czołowa ukośna.
c) spoina pachwinowa pionowa.
d) spoina pachwinowa ukośna.
19. InstalacjÄ™ gazu wykonuje siÄ™ z rur:
a) stalowych czarnych bez szwu.
b) stalowych czarnych ze szwem.
c) stalowych ze szwem obustronnie ocynkowanych.
d) stalowych bez szwu obustronnie ocynkowanych.
20. Promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone występujące podczas spawania w przypadku
braku środków ochrony indywidualnej (okularów) może powodować:
a) zmiany w różnych częściach oka.
b) zmiany w układzie nerwowym.
c) przegrzanie i osłabienie organizmu.
d) zmiany skórne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................................................................
Montaż instalacji z rur stalowych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Zadanie praktyczne  próba pracy
Jesteście pracownikami firmy instalacyjnej wykonującej instalacje sanitarne. Waszym
zadaniem jest wykonanie instalacji grawitacyjnej centralnego ogrzewania z rur stalowych czarnych
w budynku mieszkalnym jednorodzinnym, parterowym zgodnie z warunkami technicznymi
określonymi w dokumentacji technicznej.
Zespół w składzie:
1. ................................................
2. ................................................
3. ................................................
4. ................................................
Czas wykonania: 8 godzin lekcyjnych
Zakres zadania:
1. Zaplanować czynności związane z przygotowaniem do montażu i wykonaniem instalacji
centralnego ogrzewania z rur stalowych czarnych:
a) zapoznać się z dokumentacją techniczną przewidzianą do zadania praktycznego.
b) sporządzić plan działania związany z przygotowaniem i zamontowaniem elementów
instalacji c.o.
c) sporządzić wykaz niezbędnych materiałów.
d) sporządzić wykaz potrzebnego sprzętu, narzędzi oraz środków ochrony osobistej.
e) wykonać niezbędne szkice pomocnicze i obliczenia związane z trasowaniem oraz
rozmieszczeniem instalacji c.o.
2. Zorganizować stanowisko pracy:
a) dobrać i rozmieścić na stanowisku pracy rury stalowe czarne o odpowiednich średnicach
oraz grzejniki i uzbrojenie.
b) zgromadzić i rozmieścić na stanowisku pracy narzędzia i sprzęt zgodnie z zasadami bhp.
c) sprawdzić stan techniczny materiałów i sprzętu.
d) sprawdzić zgodność dostarczonego materiału z dokumentacją, stan krawędzi łączonych rur
i jakość elementów do montażu instalacji c.o.
e) dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej.
3. Wykonać montaż instalacji centralnego ogrzewania zgodnie z dokumentacja techniczną,
warunkami technicznymi i zasadami bhp:
a) przetransportować na miejsce montażu rury stalowe czarne o średnicach zgodnych
z dokumentacjÄ… technicznÄ… oraz grzejniki, armaturÄ™ i zamocowania.
b) wyznaczyć długości poszczególnych odcinków rur oraz miejsca wykonania gięć do
odpowiedniej długości montażowej.
c) przyciąć rury stalowe czarne do odpowiedniej długości montażowej.
d) wykonać na rurach gwinty do połączeń z grzejnikami i armaturą.
e) zamocować uchwyty do rur według dokumentacji technicznej.
f) wykonać połączenia spawane rur odpowiednią metodą.
g) wykonać połączenia rur z grzejnikami i armaturą wg dokumentacji.
4. Uporządkować stanowisko pracy, oczyścić narzędzia i sprzęt.
5. Zaprezentować efekt wykonanego zadania uzasadniając sposób jego wykonania oraz oceniając
jakość wykonania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska roboczego
- stanowisko symulacyjne przewidziane do montażu instalacji sanitarnych lub stanowisko
robocze w rzeczywistych warunkach budowy montażu instalacji centralnego ogrzewania z rur
stalowych czarnych,
- dokumentacja techniczna instalacji c.o. grawitacyjnej przewidzianej do wykonania w ramach
zadania praktycznego,
- uzbrojenie i armatura potrzebne do montażu, w tym: grzejniki, kocioł c.o., zawory odcinające
i grzejnikowe,
- rury potrzebne do montażu o średnicach zgodnych z dokumentacją techniczną,
- sprzęt potrzebny do montażu np. przymiar taśmowy, suwmiarka, przyrządy do trasowania,
piłka do metalu, giętarka do rur, gwintownica i imadło, klucze, stanowisko do spawania
gazowego, poziomica.
Kryteria oceny i schemat punktowania
Proponuje się następującą punktacje za wykonanie poszczególnych części zadania praktycznego:
1. w sumie 15 pkt:
a)  3 pkt.
b)  3 pkt.
c)  3 pkt.
d)  3 pkt.
e)  3 pkt.
2. w sumie 10 pkt:
a)  2 pkt.
b)  2 pkt.
c)  2 pkt.
d)  2 pkt.
e)  2 pkt.
3. w sumie 60 pkt:
a)  5 pkt.
b)  10 pkt.
c)  5 pkt.
d)  10pkt.
e)  10 pkt.
f)  10pkt.
g)  10pkt.
4.  5 pkt.
5.  10 pkt.
W sumie 100 punktów.
Aby zaliczyć zadanie praktyczne z wynikiem pozytywnym jego wykonanie powinno być
ocenione powyżej 75 pkt (zgodnie z CKE stosowanymi w odniesieniu do części praktycznej
egzaminów zawodowych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7. LITERATURA
1. BÄ…kowski K.: Gazyfikacja. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1996.
2. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
3. Domański S., Ślusarstwo i spawalnictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1984.
4. Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1996.
5. Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja. WSiP,
Warszawa 1996.
6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.
7. Strona internetowa  www.ciop.pl (2006.07.18).
8. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.
Czasopisma:
Gaz, Woda i Technika Sanitarna
Polski Instalator
Rynek instalacyjny
Instalacje sanitarne
Wykaz norm
PN-80/H-74219 Rury stalowe bez szwu walcowane na gorąco ogólnego zastosowania.
PN-98/H-74200 Rury stalowe ze szwem gwintowane.
PN-84/H-74220 Rury stalowe bez szwu ciÄ…gnione i walcowane na zimno.
PN-79/H-74244 Rury stalowe ze szwem przewodowe.
BN-76/8860-01/01 Zasadnicze wymagania i wymiary uchwytów do rur.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy pracach spawalniczych. (Dz. U. Nr 40, poz. 470)
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów rurowych do instalacji
sanitarnych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37