MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Rozwadowska
Montaż sieci kanalizacyjnych
713[03].Z2.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
mgr inż. Mirosław Żurek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z2.06
 Montaż sieci kanalizacyjnej zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu  Monter
sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji sieci kanalizacyjnej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rodzaje ścieków 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Rodzaje sieci kanalizacyjnych 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 18
4.4.Kanały w sieciach kanalizacyjnych 19
4.4.1. Materiał nauczania 19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Uzbrojenie sieci kanalizacyjnej 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
4.6. Montaż rurociągów i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej 35
4.6.1. Materiał nauczania 35
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 47
4.7. Próba szczelności i odbiór sieci kanalizacyjnych 48
4.7.1. Materiał nauczania 48
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 49
4.7.3. Ćwiczenia 49
4.7.4. Sprawdzian postępów 51
4.8. Eksploatacja sieci kanalizacyjnej 52
4.8.1. Materiał nauczania 52
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 55
4.8.3. Ćwiczenia 55
4.8.4. Sprawdzian postępów 57
5. Sprawdzian osiągnięć 58
6. Literatura 63
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu przewodów
i uzbrojenia sieci kanalizacyjnych.
W poradnik zamieszczono:
- wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz inne
z
ródła informacji,
- zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania,
- ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego
sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż sieci kanalizacyjnych , której treści teraz poznasz jest jednym
z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu sieci komunalnych  schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 713[03].Z2
Technologia montażu sieci kanalizacyjnych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy
montażu sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z1/2/3/4.04
Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych
713[03].Z1/2/3/4.05
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych
i innych
713[03].Z2.06
Montaż sieci kanalizacyjnej
713[03].Z2.07
Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- wykonywać roboty przygotowawczo  zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych sieciowych, rur żeliwnych,
kamionkowych i betonowych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo  zakończeniowych
oraz do wykonania montażu połączeń rur sieciowych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu sieci kanalizacji sanitarnej
i deszczowej,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu sieci kanalizacyjnej,
- przygotować materiały potrzebne do montażu elementów sieci kanalizacyjnej,
- ocenić stan techniczny rur, kształtek kanalizacyjnych i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
- dobrać sprzęt i narzędzia do montażu sieci kanalizacyjnej,
- dobrać środki do transportu elementów sieci kanalizacyjnej na miejsce montażu
- przetransportować elementy sieci kanalizacyjnej na miejsce montażu,
- zamontować rurociągi sieci kanalizacyjnej ze spadkiem zgodnym z dokumentacją techniczną,
- przeprowadzić próbę szczelności zamontowanych rurociągów sieci kanalizacyjnej,
- zamontować lub wykonać uzbrojenie sieci kanalizacyjnej (studzienki kanalizacyjne, wpusty
uliczne, przewietrzniki),
- wykonać połączenie przykanalika z siecią kanalizacyjną,
- wykonać przykanalik,
- usunąć ewentualne usterki sieci kanalizacyjnej,
- przygotować sieć kanalizacyjną do odbiorów częściowych i końcowych,
- zlokalizować awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,
- usunąć awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,
- przeprowadzić przegląd oraz dokonać czynności konserwacyjnych sieci kanalizacyjnych,
- sporządzić obmiar wykonanych robót,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji sieci
kanalizacyjnej
4.1.1. Materiał nauczania
W czasie prac montażowych lub eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej pracodawca powinien
zapewnić pracownikom odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne, zwłaszcza: pomieszczenie
do podgrzewania i spożywania posiłków, szatnię na odzież własną i roboczą, umywalnię
z kabinami natryskowymi, suszarnię odzieży i obuwia, pomieszczenie ustępowe. W przypadku
prowadzenia robót z dala od zakładu pracy należy zapewnić pracownikom przewóz na miejsce,
schronisko przewoz
ne lub stałe oraz ustęp. Prace należy prowadzić z zastosowaniem niezbędnych
środków techniczno-organizacyjnych zapewniających bezpieczeństwo i higienę pracy,
przewidzianych w projekcie organizacji robót lub w instrukcji technologicznej [4, s. 215].
Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego. Środki ochrony indywidualnej w jakie powinien być wyposażony pracownik przy
układaniu sieci kanalizacyjnej to:
- odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,
- środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,
- środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,
- środki ochrony głowy: kask ochronny,
- środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe,
- sprzęt chroniący przed upadkiem do głębokiego wykopu: linki, szelki bezpieczeństwa [6, s. 53-57].
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie budowy sieci kanalizacyjnych możemy
podzielić na:
- przepisy związane z przebiegiem robót ziemnych, montażowych i towarzyszących,
- przepisy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pieszego i wszelkiego rodzaju
pojazdów poruszających się po jezdni w warunkach utrudnionego ruchu [1, s. 312 ].
Przy układaniu sieci kanalizacyjnej plac budowy powinien być odpowiednio
zagospodarowany: należy go ogrodzić, wykonać ciągi piesze oraz drogi z utwardzoną nawierzchnią
o szerokości dostosowanej do wymiarów pojazdów, doprowadzić energię elektryczną i wodę [6, s. 21].
Budowa sieci kanalizacyjnej jest związana z wykonaniem bardzo głębokich wykopów. Dlatego
wszelkie prace związane z wykonaniem wykopów, ich zabezpieczeniem przez obudowę
i odwodnieniem oraz rozbiórką obudowy i zasypywaniem wykopów należy prowadzić bardzo
starannie. W szczególności:
- należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów,
- należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie, gdyż
napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy wykopu,
a następnie rozluz
nienie rozpór i załamanie obudowy i zawalenie się wykopu,
- niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w obrębie pracującego sprzętu ciężkiego,
- urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia stanu
obudowy, a szczególnie stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym ulewnym lub
długotrwałym deszczu,
- niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu jego
obudowy i możliwości jego zawalenia,
- schodzenie do wykopu i wychodzenie z niego może odbywać się tylko po specjalnych
drabinkach rozmieszczonych nie dalej niż 10 m od stanowiska pracy,
- materiały rurowe i elementy uzbrojenia należy składować w odległości większej niż 1 m od
krawędzi wykopu, zabezpieczając je przed stoczeniem,
- w przypadku składowania materiałów w stosach niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów
ze środka stosu oraz wspinanie się na stosy,
- niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych,
- przy opuszczaniu rur do wykopu należy używać odpowiedniego sprzętu, sprawdzając
wcześniej jego stan, podobnie należy sprawdzić stan lin i łańcuchów [1, s. 312].
Druga grupa przepisów dotyczy zabezpieczeń miejsca pracy, które polegają na:
- ustawieniu barier ochronnych oznakowanych w sposób widoczny zarówno w dzień jak
i w nocy,
- ustawieniu znaków drogowych informujących o prowadzonych robotach i warunkach
korzystania z jezdni,
- ustawieniu nad wykopami mostków komunikacyjnych dla pieszych oraz dla pojazdów
o określonym ciężarze,
- zabezpieczeniu wykopów po skończonej pracy przez przykrycie balami, aby uniemożliwić
wpadnięcie do wykopu osobom postronnym [1, s. 312].
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji, remontów i konserwacji sieci
kanalizacyjnej również obejmują dwa zakresy. Pierwszy dotyczy pracowników bezpośrednio
zaangażowanych w przebieg tych prac. Natomiast drugi dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa
osobom postronnym, które znajdą się w pobliżu terenu objętego pracami eksploatacyjnymi
Praca w kanałach jest szczególnie niebezpieczna i szkodliwa dla zdrowia, stąd wszelkie prace
eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej muszą być wykonywane z zachowaniem warunków
bezpieczeństwa i ochrony ppoż., a w szczególności:
- ekipa wykonująca prace eksploatacyjne powinna się składać z co najmniej czterech osób,
z których dwie pracują w kanałach a pozostałe dwie czuwają nad ich bezpieczeństwem
z powierzchni terenu w bezpośrednim sąsiedztwie studzienek, w których odbywa się praca,
- zabronione jest palenie tytoniu podczas otwierania pokryw włazowych studzienek i w czasie
pracy w kanałach,
- do otwierania pokryw studzienek należy używać haków lub podnośników wykonanych
z materiałów nieiskrzących,
- zabronione jest odmrażanie pokryw włazowych przy użyciu otwartego ognia,
- przed przystąpieniem do pracy kanał należy przewietrzyć, ze względu na gromadzenie się
w nim szkodliwych gazów, odbywa się to przez otwarcie włazów co najmniej dwóch
studzienek, po obu stronach kontrolowanej studzienki, skuteczność wietrzenia należy
sprawdzić za pomocą analizatorów chemicznych lub lamp bezpieczeństwa (za pomocą lamp
można wykryć tylko obecność metanu, gazu świetlnego i dwutlenku węgla),
- jeżeli wietrzenie naturalne jest nieskuteczne należy zastosować wentylację mechaniczną za
pomocą wentylatorów przenośnych, które przy dużych wymiarach kanałów powinny być
wyposażone w przesłony kierujące,
- do oświetlenia kanałów należy stosować hermetycznie zamknięte elektryczne lampy
akumulatorowe o napięciu do 25 V lub bateryjne latarki o konstrukcji przeciwwybuchowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
dopuszczalne jest stosowanie oświetlenia zasilanego z sieci elektrycznej o napięciu nie
przekraczajÄ…cym 12 V,
- podczas schodzenia do kanałów należy sprawdzić stan techniczny stopni złazowych,
- pracownicy wchodzący do kanału są zobowiązani do stosowania odpowiednich środków
ochrony dróg oddechowych,
- pracownicy w czasie pracy w kanałach powinni mieć odzież i obuwie robocze oraz środki
ochrony indywidualnej (urządzenia do wykrywania i sygnalizacji szkodliwych gazów oraz
zapaloną lampę bezpieczeństwa),
- obok włazu przy stanowisku pracy powinny znajdować się: apteczka podręczna, zapasowe
latarki elektryczne, linka asekuracyjna o odpowiedniej długości oraz sprzęt do ewakuacji
poszkodowanych w razie zagrożenia życia lub zdrowia [4, s. 216].
Zgodnie z obowiązującymi wymaganiami teren prac eksploatacyjnych powinien być
ogrodzony lub otoczony zastawami ochronnymi oraz właściwie oznakowany. W porze nocnej
powinno działać oświetlenie tak, aby oznakowanie było dobrze widoczne. Przy możliwości braku
dostawy prądu należy przewidzieć oświetlenie zastępcze. Stanowiska pracy powinny być
zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych i oznakowane zgodnie z przepisami o ruchu
drogowym.
Pracownicy powinni być wyposażeni w kamizelki ochronne z elementami odblaskowymi.
Otwarcie włazu studzienki rewizyjnej znajdującej się w jezdni lub chodniku może nastąpić po
zabezpieczeniu terenu robót od każdej strony ruchu. Ponadto otwór włazowy studzienki należy
zabezpieczyć kratką i oznaczyć czerwoną chorągiewką ostrzegawczą, a w porze nocnej dodatkowo
ostrzegawczym oświetleniem [4, s. 215].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki higieniczno sanitarne musi zapewnić pracodawca swoim pracownikom?
2. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy układaniu sieci
kanalizacyjnej?
3. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy układaniu sieci kanalizacyjnej?
4. Jakie są przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom postronnym
w otoczeniu miejsca budowy sieci kanalizacyjnej?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy pracach
eksploatacyjnych w kanałach?
6. Jakie są szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych
na sieci kanalizacyjnej?
7. Jakie są przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom postronnym
w otoczeniu miejsca prowadzenia prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ rodzaj i przeznaczenie środków ochrony indywidualnej, w jakie powinien być
wyposażony pracownik wykonujący prace eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami środków ochrony indywidualnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) rozpoznać na ilustracjach, modelach lub w warunkach rzeczywistych poszczególne środki
ochrony indywidualnej,
4) określić przeznaczenie każdego z nich,
5) wyniki swoich spostrzeżeń zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej: odzież i obuwie robocze, lampa bezpieczeństwa, urządzenia
wykrywajÄ…ce szkodliwe gazy itd.
 zdjęcia i ilustracje przedstawiające środki ochrony indywidualnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z układaniem sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy układaniu sieci
kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające układanie sieci kanalizacyjnej i stosowanie
przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu sieci kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający montaż sieci kanalizacyjnej,
 zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy sieci kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. związanych z prowadzeniem
prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji
sieci kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych na sieci
kanalizacyjnej i stosowanie przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy eksploatacji sieci
kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiajÄ…cy prace eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej,
 zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ćwiczenie 4
Wykonaj niezbędne zabezpieczenia zapewniające bezpieczeństwo ruchu osobom postronnym
przebywającym w otoczeniu miejsca montażu sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu sieci
kanalizacyjnej,
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) na modelu rozmieścić barierki, odpowiednie znaki drogowe, mostki komunikacyjne itp.,
4) uzasadnić przyjęte rozwiązania,
5) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model przedstawiający teren budowy przy montażu sieci kanalizacyjnej (najkorzystniej jest
przeprowadzić to ćwiczenie w warunkach rzeczywistych lub na stanowisku symulacyjnym),
 modele barierek, znaków drogowych , mostków komunikacyjnych itp.
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
2) podać szczegółowe przepisy bhp związane z montażem sieci kanalizacyjnej?
3) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. związane z wykonywaniem
prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?
4) podać środki ochrony indywidualnej stosowane dla pracowników przy
budowie i eksploatacji sieci kanalizacyjnej?
5) podać przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom
postronnym w otoczeniu miejsc wykonywania prac montażowych lub
eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?
6) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych sieci
kanalizacyjnej?
7) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych na
sieci kanalizacyjnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje ścieków
4.2.1. Materiał nauczania
Ścieki stanowią substancję płynną mniej lub bardziej zanieczyszczoną. Są to wody zużyte lub
zanieczyszczone w wyniku ich wykorzystywania w gospodarstwach domowych, obiektach
użytkowych, w przemyśle. Ściekami nazywamy również wody opadowe i wody infiltracyjne
odprowadzane przewodami kanalizacyjnymi [1, s. 238; 4, s. 7].
Na podstawie pochodzenia można wyróżnić ścieki bytowo-gospodarcze, przemysłowe
i opadowe.
Ścieki bytowo-gospodarcze są to ścieki fekalne, ścieki z umywalni, kuchni, łazienek, pralni
itp., które powstają w wyniku bezpośredniej działalności i bytowania człowieka w czasie zużywania
wody na cele higieniczne, gospodarcze i do spłukiwania ustępów. Ścieki te można podzielić na
ścieki czarne, zawierające fekalia i mocz oraz ścieki szare  nie zawierające tych substancji
[1, s. 238; 3, s. 7].
Ścieki przemysłowe są to ścieki powstające w wyniku procesów produkcyjnych w zakładach
przemysłowych lub w wyniku działalności usługowej. Do ścieków przemysłowych zaliczamy
również wody chłodnicze oraz część ścieków bytowo-gospodarczych powstających w obiektach
przemysłowych [1, s. 239; 4, s. 7].
Ścieki opadowe są to wody deszczowe lub wody z topniejącego śniegu i lodu oraz wody
z podlewania, mycia ulic, placów i chodników, które w sposób zorganizowany spływają do układu
kanalizacyjnego [1, s. 239; 4, s. 7].
Ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe są odprowadzane wspólnymi przewodami do
oczyszczalni stąd mieszanina tych ścieków jest nazywana ściekami sanitarnymi.
Ilość ścieków bytowo-gospodarczych jest ściśle związana z ilością wody zużywanej na różne
cele w gospodarstwach domowych oraz z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych i higieniczno-
-sanitarnych. Ilość ścieków jest mniejsza od ilości zużywanej wody, ale w praktyce przyjmuje się,
że te ilości są sobie równe. Zasada ta nie dotyczy ścieków przemysłowych. Ilość ścieków
poprodukcyjnych jest związana z rodzajem zakładu przemysłowego, jego wielkością i przebiegiem
procesów produkcyjnych. Najwłaściwszym sposobem określenia ilości tego rodzaju ścieków jest
przeprowadzenie pomiarów w poszczególnych zakładach. Ilość ścieków opadowych określa się
w oparciu o miarodajne natężenie deszczu, wielkość powierzchni terenu skanalizowanego
(powierzchnia zlewni) i jej rodzaj. Rodzaj terenu zlewni jest charakteryzowany przez współczynnik
spÅ‚ywu powierzchniowego (È) wyrażajÄ…cy stosunek iloÅ›ci Å›cieków deszczowych, które spÅ‚ynęły do
kanalizacji do ilości opadów, które spadły na dany teren. Wyznaczenie ilości ścieków opadowych
jest trudne ze względu na natężenie i częstotliwość opadów, które zależą od warunków
klimatycznych i położenia geograficznego [1, s. 238, 4; s. 9-14].
Zanieczyszczenia zawarte w ściekach bytowo-gospodarczych to pływające części stałe
będące odpadkami pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (resztki pokarmów, papier, szmaty itp.)
oraz wydaliny ludzkie i zwierzęce. Występują tu również zanieczyszczenia w stanie koloidalnym
i rozpuszczonym (mydła i inne środki piorące i czyszczące) oraz drobnoustroje w tym bakterie.
Charakter ścieków przemysłowych jest bardzo zróżnicowany. Ścieki te zawierają różne
zanieczyszczenia w postaci substancji zawartych w surowcach używanych do produkcji,
w produktach lub półproduktach oraz substancji pochodzących ze środków pomocniczych. Rodzaj
zanieczyszczeń i stopień ich koncentracji zależy od procesów technologicznych realizowanych przy
użyciu wody. Ścieki opadowe zawierają różne zanieczyszczenia pochodzące z powietrza
atmosferycznego jak również z powierzchni zmywanego terenu. Są to: aerozole i substancje
rozpuszczone w kroplach deszczu, uliczne śmieci i liście, środki stosowane do przeciwdziałania
gołoledzi, zanieczyszczenia z terenów przemysłowych oraz wywołane transportem samochodowym
[1, s. 238, 4; s. 9-14].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Zarówno ścieki bytowo-gospodarcze jak również przemysłowe muszą być poddane
oczyszczeniu przed odprowadzeniem do środowiska. Ze względów sanitarnych ścieki bytowo-
-gospodarcze są bardzo niebezpieczne. Zawierają bakterie i wirusy (także chorobotwórcze),
mikroorganizmy zwierzęce i roślinne (również pasożyty) oraz znaczne ilości gnijących
i fermentujących substancji. Natomiast stężenie różnych substancji w ściekach przemysłowych
często jest tak duże, że powinno się je odzyskiwać przed odprowadzeniem do oczyszczalni.
Również ścieki opadowe z terenów intensywnie zagospodarowanych, szczególnie z terenów
przemysłowych przy bezpośrednim odprowadzaniu do środowiska mogą stanowić istotne
zagrożenie czystości wód powierzchniowych [1, s. 238, 4; s. 9-14].
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje ścieków?
2. Od czego zależy ilość poszczególnych rodzajów ścieków?
3. Jakie zanieczyszczenia mogą występować w ściekach?
4. Dlaczego ścieki należy oczyszczać?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, jakie ścieki są odprowadzane z budynku, w którym mieszkasz oraz z terenu posesji, na
której budynek ten jest zlokalizowany.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami ścieków i ich charakterystyką,
2) zidentyfikować i nazwać ścieki odprowadzane z budynku i terenu posesji,
3) scharakteryzować te ścieki pod względem ich jakości i ilości,
4) wyniki zapisać w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania dotyczące ścieków  ich rodzaju, ilości i jakości (literatura z rozdziału 6).
Ćwiczenie 2
Określ, jakie ścieki są odprowadzane z terenu miejscowości, w której mieszkasz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami ścieków i ich charakterystyką,
2) określić ilość i rodzaj zakładów produkcyjnych na danym terenie,
3) określić jak są odprowadzane ścieki z budynków mieszkalnych,
4) scharakteryzować poszczególne rodzaje ścieków,
5) wyniki zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania dotyczące ścieków  ich rodzaju, ilości i jakości (literatura z rozdziału 6),
 mapa terenu z zaznaczonymi zakładami produkcyjnymi i osiedlami mieszkalnymi,
 dane dotyczące ilości i jakości ścieków przemysłowych z różnych zakładów produkcyjnych.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje ścieków?
2) określić pochodzenie poszczególnych rodzajów ścieków?
3) określić od czego zależy ilość ścieków?
4) określić jakie zanieczyszczenia mogą być w ściekach?
5) wykazać różnice między poszczególnymi rodzajami ścieków?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Rodzaje sieci kanalizacyjnych
4.3.1. Materiał nauczania
Odprowadzenie ścieków z miejsc ich powstawania i poddanie ich procesom oczyszczania jest
zadaniem systemu kanalizacyjnego, który składa się z:
- instalacji kanalizacyjnych,
- sieci kanalizacyjnej wraz z przykanalikami,
- pompowni ścieków,
- oczyszczalni ścieków,
- odbiornika ścieków.
Na terenach gdzie nie ma sieci kanalizacyjnej ścieki z instalacji kanalizacyjnej są
odprowadzane do zbiorników bezodpływowych zwanych potocznie szambami, skąd okresowo są
wywożone wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków. Jest to kanalizacja bezsieciowa
zwana również bezodpływową. Obecnie coraz częściej stosuje się przydomowe oczyszczalnie
ścieków zlokalizowane na terenie posesji, w których są oczyszczane ścieki odprowadzane
bezpośrednio z instalacji w budynku.
Kanalizacja może być kanalizacją:
- konwencjonalnÄ… (grawitacyjnÄ…),
- niekonwencjonalną (ciśnieniową i podciśnieniową).
Kanalizacja konwencjonalna charakteryzuje się tym, że przewody sieci kanalizacyjnej są
ułożone ze spadkiem zapewniającym grawitacyjny odpływ ścieków. Rozwiązanie to jest proste
i tanie w eksploatacji. Jednak sprawdza się głównie na terenach o naturalnych spadkach zbliżonych
do wymaganego spadku kanału. Na terenach płaskich lub o niekorzystnej zabudowie w celu
uniknięcia zbyt dużych zagłębień kanałów, konieczne jest stosowanie podnoszenia ścieków za
pomocą sieciowych pompowni. W zależności od sposobu odprowadzania ścieków możemy
wyróżnić kanalizację pełną  odprowadzającą wszystkie rodzaje ścieków z danego terenu oraz
kanalizację częściową  służącą do odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych
i przemysłowych [1, s. 295; 4, s. 73].
Kanalizacja pełna może pracować jako jeden z trzech systemów:
- ogólnospławny,
- rozdzielczy,
- półrozdzielczy.
Kanalizacja ogólnospławna jest systemem, w którym wszystkie rodzaje ścieków z terenu
objętego zasięgiem kanalizacji są odprowadzane jednym układem kanałów zakończonym
oczyszczalnią ścieków. Są to ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe oraz część ścieków
opadowych. W systemie tym są przelewy burzowe  specjalne urządzenia, które w czasie
intensywnych opadów deszczu umożliwiają odprowadzenie części ścieków bezpośrednio do
odbiornika, bez ich oczyszczenia. Ponieważ jest to mieszanina ścieków sanitarnych i opadowych,
często ta część ścieków jest magazynowana w zbiornikach retencyjnych, a następnie odprowadzana
stopniowo do oczyszczalni po ustaniu opadów. W czasie intensywnych opadów dzięki pracy
przelewów burzowych oczyszczalnia nie jest przeciążona dużą ilością ścieków, podobnie jak
przewody sieci kanalizacyjnej [4, s. 70].
Kanalizacja rozdzielcza to system, w którym funkcjonują dwa niezależne układy przewodów.
Jeden do odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych. Jest to sieć nazywana
ściekową lub sanitarną. Ścieki są tu odprowadzane do oczyszczalni ścieków, a następnie do
odbiornika. Drugi układ przewodów to sieć deszczowa, odprowadzająca ścieki opadowe
bezpośrednio do odbiornika lub do zbiornika retencyjnego [4, s. 71].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 1. Systemy kanalizacyjne: a) ogólnospławny, b) rozdzielczy, c) półrozdzielczy; 1  kolektor główny, 2  kolektor,
3  kanały boczne, 4  oczyszczalnia ścieków, 5  wylot z oczyszczalni do odbiornika, 6  przelewy burzowe,
7  wyloty kanałów wód opadowych do odbiornika, 8  separatory [1, s. 296]
Kanalizacja półrozdzielcza jest systemem, na który podobnie jak w sieci rozdzielczej składają
się dwa układy przewodów, ale układy te są powiązane ze sobą przez separatory. Są to urządzenia,
w których najbardziej zanieczyszczone ścieki opadowe, spływające do kanalizacji na początku
opadów, zostają skierowane do kanałów sanitarnych. Kanałami sanitarnymi wraz ze ściekami
bytowo-gospodarczymi i przemysłowymi są odprowadzane do oczyszczalni ścieków [4, s. 71].
Kanalizacja niekonwencjonalna jest systemem, w którym przepływ ścieków jest
spowodowany różnicą ciśnień. Ten rodzaj kanalizacji może być stosowany do odprowadzania
ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych, ale nie opadowych. W zależności od
zastosowanych do wytwarzania różnicy ciśnień urządzeń wyróżniamy kanalizację ciśnieniową
i podciśnieniową [4, s. 75].
Kanalizacja ciśnieniowa działa dzięki pracy pomp zatapialnych, które tłoczą ścieki
przewodami ciśnieniowymi. W skład systemu ciśnieniowego wchodzą również urządzenia
zbiornikowo-tłoczne, w których montuje się pompy i studzienki zbiorcze. Wszystkie elementy są
połączone przewodami ciśnieniowymi tworzącymi sieć pierścieniową lub rozgałęzieniową.
Przewody sieci pierścieniowej łączą się ze sobą tworząc zamknięte obwody, natomiast w sieci
rozgałęzieniowej przewody rozgałęziają się promieniście. Ścieki odprowadzane z instalacji
w budynku spływają do urządzenia zbiornikowo-tłocznego grawitacyjnie. Kanalizacja ciśnieniowa
może być stosowana na każdym terenie, nawet przy urozmaiconej topografii [4, s. 77].
Rys. 2. Elementy systemu kanalizacji ciśnieniowej: 1  grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2  urządzenie
zbiornikowo-tłoczne, 3  pompa ściekowa, 4  przewody ciśnieniowe, 5  studzienka przed oczyszczalnią ścieków
[4, s. 77].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 3. Elementy systemu kanalizacji podciśnieniowej: 1  grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2  studzienka
z zaworem opróżniającym, 3  przewód podciśnieniowy, 4  otwór rewizyjny, 5  budynek stacji próżniowej,
6  zbiornik próżniowy do gromadzenia ścieków, 7  pompa próżniowa, 8  pompa ściekowa podająca ścieki do sieci
przewodów grawitacyjnych lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków [4, s. 76].
Kanalizacja podciśnieniowa jest systemem, w którym wymuszenie przepływu ścieków
w przewodach odbywa się w wyniku pracy pomp próżniowych wytwarzających podciśnienie.
Ścieki są zasysane przewodami podciśnieniowymi (próżniowymi), a następnie przepływają do
zbiorników próżniowych. Zbiorniki te są zlokalizowane w budynku głównej stacji próżniowej.
Stamtąd są dalej transportowane grawitacyjnym lub ciśnieniowym układem przewodów
kanalizacyjnych do oczyszczalni ścieków. Grawitacyjne instalacje kanalizacyjne w budynku są
połączone z systemem podciśnieniowym przez studzienki zbiorcze wyposażone w zawory
opróżniające (próżniowe). Zbiorcze przewody podciśnieniowe tworzą sieć rozgałęzieniową
(promienistą) z centralną stacją próżniową. Kanalizacja podciśnieniowa nie nadaję się do transportu
ścieków na duże odległości, gdyż zasięg stacji próżniowej nie może przekraczać 2 km [4, s. 76].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest zadanie kanalizacji?
2. Jakie elementy składają się na system kanalizacyjny?
3. Czym jest spowodowany przepływ ścieków w kanalizacji grawitacyjnej?
4. Jaka jest różnica między kanalizacją pełną i częściową?
5. Czym się charakteryzuje system kanalizacji ogólnospławnej?
6. Czym siÄ™ charakteryzuje system kanalizacji rozdzielczej?
7. Czym się charakteryzuje system kanalizacji półrozdzielczej?
8. W jaki sposób działa kanalizacja ciśnieniowa?
9. W jaki sposób działa kanalizacja podciśnieniowa?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czym się charakteryzuje system kanalizacyjny na terenie miejscowości, w której
mieszkasz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami systemów kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2) zapoznać się ze schematem systemu kanalizacyjnego danego terenu,
3) określić w jaki sposób odprowadza się ścieki z zakładów produkcyjnych na danym terenie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4) określić w jaki sposób odprowadza się ścieki z budynków mieszkalnych,
5) określić w jaki sposób odprowadza się ścieki opadowe,
6) zidentyfikować i nazwać system kanalizacyjny na danym terenie,
7) wyniki zapisać w zeszycie,
8) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6),
 schemat systemu kanalizacyjnego danego terenu.
Ćwiczenie 2
Posługując się dokumentacją techniczną porównaj systemy kanalizacji konwencjonalnej
i niekonwencjonalnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami systemów kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2) przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej i ciśnieniowej,
3) zapoznać się ze schematami lub modelami poszczególnych systemów kanalizacyjnych,
4) określić cechy systemów kanalizacji konwencjonalnej i niekonwencjonalnej,
5) zestawić cechy systemów kanalizacyjnych w formie porównania,
6) wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
7) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej i ciśnieniowej,
 opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6),
 modele i schematy różnych systemów kanalizacyjnych kanalizacji konwencjonalnej
i niekonwencjonalnej.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje systemów kanalizacyjnych?
2) porównać kanalizację konwencjonalną i niekonwencjonalną?
3) określić cechy układu kanalizacji ogólnospławnej?
4) określić cechy układu kanalizacji rozdzielczej?
5) określić cechy układu kanalizacji półrozdzielczej?
6) określić zasadę działania kanalizacji ciśnieniowej?
7) określić zasadę działania kanalizacji podciśnieniowej?
8) zidentyfikować i nazwać system kanalizacyjny na modelu lub schemacie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.4. Kanały w sieciach kanalizacyjnych
4.4.1. Materiał nauczania
Kanały będące przewodami grawitacyjnej sieci kanalizacyjnej, można podzielić na:
- przykanaliki odprowadzające ścieki z instalacji w budynkach do sieci ulicznej,
- kanały boczne, którymi ścieki doprowadzone z przykanalików przepływają do zbieraczy,
- zbieracze doprowadzające ścieki z kanałów bocznych do kolektorów,
- kolektory czyli główne zbieracze, które są prowadzone po najniższych rzędnych na danym
terenie i odprowadzają ścieki do oczyszczalni.
W układach kanalizacji ogólnospławnej występują również burzowce, których zadaniem jest
odciążenie kolektorów w czasie intensywnych opadów, przez odprowadzenie części ścieków do
odbiornika.
Kanały pracują jako przewody bezciśnieniowe o przepływie grawitacyjnym. Stąd jednym
z podstawowych parametrów zapewniających im prawidłowe działanie jest spadek geometryczny
czyli nachylenie dna kanału. Kolektory prowadzi się z możliwie najmniejszymi spadkami.
Natomiast spadki kanałów bocznych i przykanalików są większe. Najkorzystniej jest, jeżeli
przewody sieci kanalizacyjnej prowadzi się ze spadkiem zbliżonym do pochylenia terenu. W ten
sposób można uniknąć zbyt dużych zagłębień i związanych z tym kosztów budowy. Warunkiem
podstawowym jest aby spadek kanału zapewniał na tyle dużą prędkość przepływu ścieków by miało
miejsce samooczyszczanie się kanału, czyli by na jego dnie nie tworzyły się osady. Jednak spadek
nie może być zbyt duży, gdyż powoduje to zwiększenie prędkości przepływu, co jest przyczyną
zwiększonego ścierania ścianek kanału przez zanieczyszczenia  głównie piasek zawarty
w ściekach. Przewody sieci kanalizacyjnej układa się pod powierzchnią terenu, najczęściej
w obrębie ulic lub chodników, a ze względu na wymiary kanałów najgłębiej ze wszystkich sieci
komunalnych.
Sieć kanalizacyjną wykonuje się z rur i kształtek kanalizacyjnych produkowanych fabrycznie
zgodnie z polskimi normami. Właściwości tych materiałów uwzględniają różnorodne warunki
występujące w środowisku gruntowym oraz agresywne działanie samych ścieków [4, s. 165].
Materiały stosowane do budowy kanałów powinny posiadać następujące właściwości:
- odporność na ścieranie powierzchni wewnętrznych,
- dużą wytrzymałość na ściskanie,
- małą nasiąkliwość i nieprzepuszczalność wody,
- odporność na korozyjne działanie ścieków,
- małą chropowatość hydrauliczną ścian wewnętrznych,
- odpowiednią szczelność połączeń [2, s. 169].
Kanały mogą mieć różne kształty przekroju poprzecznego. Najczęściej stosuje się kanały
kołowe, jajowe, gruszkowe, dzwonowe, prostokątne i trapezowe. Przy czym przekrój kołowy jest
najbardziej wytrzymały na parcie gruntu oraz ma największe pole przepływu w stosunku do ilości
materiału użytego na jego wykonanie.
Rys. 4. Przykładowe przekroje kanałów innych niż kołowe a) jajowy, b) jajowy podwyższony, c) gruszkowy,
d) dzwonowy [4, s. 165].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rury i kształtki stosowane do budowy sieci kanalizacyjnych wykonuje się z: kamionki, betonu,
różnego rodzaju tworzyw sztucznych. Duże kanały wykonuje się z żelbetu na miejscu lub montuje
z elementów prefabrykowanych. Obecnie użycie cegły kanalizacyjnej jest bardzo ograniczone,
głównie do budowy dużych komór połączeniowych kanałów prefabrykowanych lub fragmentów
studzienek rewizyjnych [1, s. 306].
Rury kamionkowe są stosowane do budowy kanałów bocznych oraz przykanalików. Są
wykonane z kamionki obustronnie powleczonej szkliwem (glazurowane). StanowiÄ… bardzo dobry
materiał ze względu na swoją trwałość, odporność na chemiczne działanie kwasów i zasad,
odporność na zmiany temperatury, odpornością mechaniczną na ścieranie przez piasek i inne
zanieczyszczenia zawarte w ściekach. Ze względu na gładkie ścianki mają dobrą sprawność
hydrauliczną. Ich wadą jest mała wytrzymałość na wstrząsy i uderzenia [1, s. 305; 3, s. 166].
Rury kamionkowe zazwyczaj są przystosowane do połączeń kielichowych uszczelnianych
ubitym sznurem smołowanym zalanym kitem asfaltowym lub asfaltem. Obecnie uszczelnienie
wykonuje się również przy użyciu zaprawy cementowej [1, s. 86]. Rury te są produkowane wraz
z ksztaÅ‚tkami o Å›rednicach 100÷1000 mm. DÅ‚ugość prostek kamionkowych wynosi: 600, 1000,
1250, 1500 mm [1, s. 245].
Do budowy kanałów stosuje się również nowoczesne rury kamionkowe HEPWORTH. Są to
rury produkowane jako:
- rury bezkielichowe SUPER SLEVE o Å›rednicy 100÷300 mm, Å‚Ä…czone za pomocÄ… obejm
polipropylenowych,
- rury bezkielichowe HEP SLEVE o Å›rednicy 200÷300 mm, Å‚Ä…czone za pomocÄ… obejm
polipropylenowych podobnie jak SUPER SLEVE,
- rury kielichowe HEP SEAL o Å›rednicy 250÷600 mm, uszczelnienie poÅ‚Ä…czenia stanowi
uszczelka gumowo - polistyrenowa,
- rury kielichowe glazurowane GRESALA o Å›rednicy 150÷800 mm, uszczelnienie poÅ‚Ä…czenia
stanowi uszczelka z ciągliwej żywicy poliuretanowej [4, s. 166].
Rys. 5. Rury kamionkowe HEPWORTH: Rys. 6. Rury betonowe o przekroju:
a) typu SUPER SLEVE, b) HEP SEAL [4, s. 166]. a) kołowym typu A, b) kołowym typu B ze stopką
c) jajowym, d) połączenie kielichowe [1, s. 247].
Rury betonowe (bez zabezpieczenia przeciwkorozyjnego) mogÄ… byÅ› stosowane do
odprowadzania ścieków nie działających szkodliwie na beton. Powszechnie są one stosowane do
budowy kanałów deszczowych [1, s. 246]. Rury te są tańsze od kamionkowych. Charakteryzują się
dobrą wytrzymałością na obciążenia. Ich wewnętrzna powierzchnia zwilżona ściekami po pewnym
czasie pokrywa się śliską biologiczną powłoką, w wyniku czego opory przepływu są porównywalne
do oporów w rurach kamionkowych. Aby zwiększyć odporność tych rur na agresywne działanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
ścieków zaleca się pokrywać je powłoką bitumiczną na całej powierzchni wewnętrznej lub tylko
tam gdzie nie są zwilżone ściekami (brak powłoki biologicznej) [4, s.167].
Rury betonowe łączy się zazwyczaj na wpust i pióro (na zakład), rzadziej na kielichy.
Połączenia kielichowe rur betonowych uszczelnia się podobnie jak połączenia rur kamionkowych
[1, s.87; 4, s.169].
W zależności od kształtu wyróżniamy:
- rury typu A o przekroju kołowym bez stopki łączone na zakład, o średnicach wewnętrznych
150÷600 mm,
- rury typu B o przekroju kołowym ze stopką łączone na zakład, o średnicach wewnętrznych
150÷600 mm i szerokoÅ›ci stopki 120÷450 mm,
- rury typu C o przekroju jajowym ze stopkÄ… Å‚Ä…czone na zakÅ‚ad, o wysokoÅ›ci 900÷1500 mm
i szerokoÅ›ci 600÷1000 mm,
- rury typu D o przekroju kołowym bez stopki łączone na kielich, o średnicach wewnętrznych
150÷1000 mm.
Wszystkie typy rur sÄ… produkowane w odcinkach 1000 mm [1, s. 246].
Obecnie coraz powszechniej do budowy kanałów stosuje się rury z tworzyw sztucznych. Są to
głównie rury z nieplastyfikowanego polichlorku winylu (PVC). Zastosowanie tych rur zapewnia
uzyskanie wysokiej szczelności kanałów dzięki połączeniom kielichowym, które są uszczelniane
gumowymi uszczelkami  okrągłymi lub wargowymi lub połączeniom kielichowym klejonym. Rury
z PVC charakteryzują się odpornością powierzchni wewnętrznych i zewnętrznych na agresywne
działanie ścieków i wód gruntowych. Są łatwe w montażu i mają niewielki ciężar. Do ich wad należy
zaliczyć: kruchość w niskich temperaturach, niski moduł sprężystości, miękkość oraz
termoplastyczny charakter. Cechy te narzucają ograniczenia w zastosowaniu i montażu tych rur tj. ich
transport i montaż należy przeprowadzać w temperaturze powyżej +5oC, wokół rury należy bardzo
starannie wykonać warstwy obsypki z piasku z zagęszczeniem. Nie można stosować rur PVC do
transportu ścieków zawierających piasek lub ścieków o wysokich temperaturach [4, s. 169].
Oferta rur z PVC jest bardzo bogata. Produkowane są rury PVC o ściance jednorodnej oraz
o ściance podwójnej. Rury o ściance jednorodnej występują w różnych klasach wytrzymałości na
obciążenia, co przejawia się zróżnicowaniem grubości ścianek rury dla tych samych średnic.
Zazwyczaj produkowany asortyment rur i ksztaÅ‚tek obejmuje zakres Å›rednic 110÷630mm. DÅ‚ugoÅ›ci
rur mogą wynosić: 1000, 2000, 3000, 6000 a nawet 12000 mm. Połączenie tych rur uzyskuje się
przez wsunięcie końca bosego w kielich.
Rys. 7. Rura kanalizacyjna z PVC o ściance podwójnej [4, s. 170].
Rury PVC o podwójnej ściance charakteryzują się specjalną konstrukcją: wewnętrzną
powierzchnię rury tworzy gładka ścianka, natomiast powierzchnia zewnętrzna to ścianka
karbowana, która we wgłębieniach połączona jest na stałe ze ścianką wewnętrzną. Dzięki temu
uzyskuje się wysoka wytrzymałość na obciążenia zewnętrzne. Rury te są produkowane o średnicach
zewnętrznych 200, 315, 630 i 800 mm. Ich długość montażowa jest nie mniejsza niż 6 m. Każda
rura na jednym końcu ma uformowany kielich. Połączenie wykonuje się przez wsunięcie końca
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
bosego rury do kielicha. Uszczelnienie stanowi gumowy pierścień zakładany na końcu bosym
między dwoma karbami rury [4, s. 170].
Rury kanalizacyjne do budowy kanałów są produkowane również z innych tworzyw
sztucznych są to polipropylen (PP) i polietylen wysokiej gęstości (PE-HD).
Rury polipropylenowe to rury dwuścienne, które podobnie jak rury PVC charakteryzują się
dużą odpornością na agresywne działanie ścieków i wód gruntowych, bardzo dobrą szczelnością
połączeń, dobrą wytrzymałością na obciążenia zewnętrzne, prostym montażem. Rury te są
produkowane o Å›rednicach wewnÄ™trznych 100÷1050 mm i dÅ‚ugoÅ›ciach 6 m. PoÅ‚Ä…czenie wykonuje
się przy użyciu łącznika z wewnętrznym pierścieniem oporowym.
Odrębny rodzaj rur kanalizacyjnych z tworzyw sztucznych stanowią rury profilowe PEHD/PP.
Rury te są wytwarzane przez obrotowe nakładanie polietylenu wysokiej gęstości (PEHD) i spiralne
nawijanie polipropylenowego (PP) węża. Proces ten przebiega w ściśle określonej temperaturze,
dzięki czemu uzyskuje się jednorodną całość mimo zastosowania dwu materiałów. Wewnątrz rura
nie ma szwów i jest całkowicie gładka, a jej współczynnik chropowatości wynosi tylko k=0,01mm.
Produkcja rur profilowych umożliwia dostosowanie parametrów rury do konkretnych warunków 
różne profile ścianki rury zapewniają odpowiednie parametry wytrzymałościowe. W asortymencie
występują rury o profilu:
- VW stosowane do produkcji kształtek,
- SM wykorzystywane do budowy pompowni i zbiorników,
- KR i SK stosowane do budowy kanałów.
Rury profilowe PEHD/PP majÄ… Å›rednice 300÷3500 mm. PoÅ‚Ä…czenia tych rur to poÅ‚Ä…czenia
kielichowe  uszczelnienie stanowi elastomerowa uszczelka. Stosuje się również polietylenowe
spawanie między końcem bosym a kielichem rury. Możliwe jest również łączenie rur przez
spawanie lub zgrzewanie dwóch końców bosych [4, s. 174].
Rys. 9. Struktura ścianki rury HOBAS: 1  zewnętrzna warstwa
ochronna, 2  zewnętrzna warstwa wzmacniająca, (włókna szklane,
żywica poliestrowa), 3  warstwa przejściowa (włókna szklane,
żywica poliestrowa, piasek), 4  warstwa nośna (piasek, żywica
poliestrowa, włókna szklane), 5  warstwa przejściowa,
6  wewnętrzna warstwa wzmacniająca, 7  warstwa zaporowa,
8  wewnętrzna warstwa o dużej zawartości żywicy [4, s. 178].
Rys. 8. Rura profilowa PEHD/PP: a)ogólne wymiary
b) profil ściany rury VW, c) profil SM, d) profil KR,
d) profil SK [4, s. 177].
Do budowy sieci kanalizacyjnej są również stosowane rury wielowarstwowe, wśród których
najbardziej rozpowszechnione są rury HOBAS. Ścianka tych rur jest zbudowana z ośmiu warstw
głównie z włókna szklanego i żywicy poliestrowej oraz piasku. Średnice produkowanych rur
wynoszÄ… 200÷2400 mm a dÅ‚ugoÅ›ci do 6 m. PoÅ‚Ä…czenia wykonuje siÄ™ przy użyciu specjalnych
łączników poliestrowych zbrojonych włóknem szklanym (łączniki typu FWC) [4, s. 178].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje przewodów występujących w układach sieci kanalizacyjnych?
2. Jakie znasz kształty przekroju poprzecznego kanałów?
3. Jak należy układać przewody grawitacyjnej sieci kanalizacyjnej?
4. Jakie właściwości powinien posiadać materiał rurowy do budowy kanałów?
5. Jakie znasz rodzaje materiałów rurowych do budowy kanałów?
6. Czym się charakteryzują znane ci rury do budowy kanałów (określ ich wady i zalety)?
7. Jakie znasz połączenia rur do budowy kanałów?
8. Z jakich rur można wykonać przykanaliki i kanały boczne, a z jakich zbieracze i kolektory?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ jakie przekroje kanałów mogą być stosowane w układach kanalizacji ogólnospławnej,
rozdzielczej (sanitarnej i deszczowej) oraz półrozdzielczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami przekrojów kanałów,
2) powtórzyć cechy sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej, rozdzielczej i półrozdzielczej,
3) określić cechy poszczególnych typów przekrojów kanałów i możliwości ich zastosowania
w poszczególnych systemach kanalizacyjnych,
4) przyporządkować poszczególne typy przekrojów do systemów kanalizacyjnych i uzasadnić
swój wybór,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele i rysunki różnych typów przekrojów kanałów,
 opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6).
Ćwiczenie 2
Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną określ zasady
prowadzenia przewodów sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim i na terenie zróżnicowanym
wysokościowo.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia przewodów sieci kanalizacyjnej,
2) przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim
i zróżnicowanym wysokościowo,
3) określić problemy wynikające z prowadzenia przewodów ze zbyt małym spadkiem ze względu
na samooczyszczanie się kanałów,
4) określić problemy wynikające z zastosowania zbyt dużych spadków kanałów,
5) dobrać właściwe sposoby prowadzenia kanałów w zależności od ukształtowania terenu,
6) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
7) przedyskutować w grupie wyniki swoich spostrzeżeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim i zróżnicowanym
wysokościowo,
 zdjęcia lub filmy przedstawiające niekorzystne zjawiska związane z niewłaściwym spadkiem
kanału i prędkością przepływu ścieków (brak samooczyszczania się kanału, ścieranie
i niszczenie ścianek kanału),
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Przedstaw zalety i wady materiałów rurowych stosowanych do budowy kanałów (rur
kamionkowych, betonowych i rur z tworzyw sztucznych).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2) określić dla poszczególnych rodzajów rur ich zalety i wady,
3) zestawić cechy poszczególnych materiałów w tabeli stosując odpowiednie kryteria,
4) zaprezentować efekty swojej pracy grupie (można wykonać zestawienie w formie plakatu).
Wyposażenie stanowiska pracy:
 fragmenty rur kanalizacyjnych z różnych materiałów,
 zdjęcia i rysunki rur kanalizacyjnych,
 katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Określ sposób łączenia poszczególnych rur kanalizacyjnych (rur kamionkowych, rur
betonowych, rur z tworzyw sztucznych).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające połączenia rur kamionkowych,
betonowych i rur z tworzyw sztucznych,
3) określić sposoby połączeń dla poszczególnych rodzajów rur do budowy kanałów,
4) porównać połączenia kielichowe rur kamionkowych, betonowych i rur z tworzyw sztucznych,
5) zapisać w zeszycie wyniki swoich spostrzeżeń,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele połączeń rur kanalizacyjnych z różnych materiałów,
 zdjęcia i rysunki połączeń rur kanalizacyjnych,
 katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Uzasadnij, dlaczego obecnie do budowy kanałów częściej stosuje się rury z tworzyw
sztucznych niż rury kamionkowe, betonowe czy elementy prefabrykowane i cegłę kanalizacyjną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2) przeanalizować informacje techniczne dotyczące właściwości rur, ich wymiarów (zakresu
średnic i długości), sposobu połączeń, które są zawarte w katalogach technicznych, na stronach
internetowych i w literaturze,
3) porównać poszczególne rodzaje rur do budowy kanałów określając jednocześnie możliwości
zastosowania w różnych warunkach,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń tworząc zestawienie porównawcze rur kanalizacyjnych,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,
 stanowiska komputerowe z dostępem do internetu,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić rodzaje przewodów w układach sieci kanalizacyjnych?
2) rozróżnić rodzaje przekrojów poprzecznych kanałów?
3) określić właściwości materiału do budowy kanałów?
4) określić zasady układania kanałów w zależności od rodzaju terenu?
5) scharakteryzować rodzaje i właściwości materiałów do budowy kanałów?
6) scharakteryzować sposoby połączeń rur do budowy kanałów?
7) określić możliwości zastosowania różnych materiałów do budowy kanałów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Uzbrojenie sieci kanalizacyjnej
4.5.1. Materiał nauczania
Na sieć kanalizacyjną oprócz przewodów składają się elementy uzbrojenia zwane również
obiektami na sieci kanalizacyjnej. SÄ… to elementy o specjalnym przeznaczeniu takie jak przelewy
burzowe i separatory oraz urządzenia, które zapewniają bezawaryjną pracę sieci i umożliwiają jej
kontrolÄ™, konserwacjÄ™ i prace remontowe. Do nich zaliczamy studzienki kanalizacyjne, wpusty
uliczne, przewietrzniki, płuczki kanałowe i zamknięcia kanałowe [1, s. 299].
Studzienki kanalizacyjne pełnią na sieci kanalizacyjnej szereg zadań. Wyróżniamy
studzienki:
- rewizyjne i włazowe  ich zadaniem jest umożliwienie kontroli kanałów, ich oczyszczanie
i przewietrzanie oraz prowadzenie innych prac eksploatacyjnych.
- połączeniowe  są budowane w miejscach podłączeń kanałów bocznych poza tym pełnią te
same zadania, co studzienki rewizyjne.
- kaskadowe (spadowe)  mające za zadanie przeprowadzenie ścieków z kanału położonego
wyżej na poziom niższy przy dużej różnicy wysokości, tak aby prędkość ścieków nie była zbyt
duża.
- płuczące  budowane w najwyższych punktach sieci i stanowiące najprostsze urządzenie do
płukania przewodów sieci.
Studzienki rewizyjne buduje się na kanałach nieprzełazowych, których wysokość jest mniejsza
od 1 m, na prostych odcinkach kanałów w odstÄ™pach 50÷70m. Studzienki takie sÄ… również
budowane w miejscach zmiany kierunku, spadku lub wymiarów kanałów. Na kanałach
przeÅ‚azowych o wysokoÅ›ci ponad 1 m w odstÄ™pach 70÷150 m wykonuje siÄ™ studzienki wÅ‚azowe,
które umożliwiają zejście do kanału w celu przeprowadzenia prac eksploatacyjnych [1, s. 299].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 10. Studzienka rewizyjne z kręgów betonowych o głębokości ponad 3 m: 1  właz żeliwny, 2  kręgi podporowe
pod właz, 3  kręgi komina złazowego, 4  krąg przejściowy stożkowy, 5  kręgi komory roboczej, 6  koryto
przepływowe, 7  krąg komory roboczej betonowany na miejscu, 8  płyta fundamentowa, 9  stopnie [1, s. 298].
Studzienka na kanale nie przełazowym, kołowym o średnicy do 0,5 m powinna się składać
z następujących elementów:
- komory roboczej umieszczonej na fundamencie, której wysokość powinna być nie mniejsza
niż 1,8 m natomiast Å›rednica zależy od wymiaru kanaÅ‚u i powinna wynosić od 1,0÷1,4 m, dno
komory roboczej powinno być tak ukształtowane za pomocą kinety by ścieki przepływały
przez studzienkę w korycie nie rozlewając się po całym jej dnie,
- elementu przejściowego stożkowego lub płyty żelbetowej, między komorą roboczą
a szybem złazowym,
- szybu (komina ) złazowego o średnicy 0,8 m, który wykonuje się wówczas gdy głębokość
studzienki jest większa niż 3 m,
- kręgów podporowych pod właz,
- wÅ‚azu wÅ‚aÅ›ciwego (skrzynki) żeliwnej o Å›rednicy wewnÄ™trznej 0,50÷0,60 m, który
w zależności od rodzaju nawierzchni może być typu lekkiego lub ciężkiego.
Aby ułatwić zejście do studzienki należy zamocować w jej ścianie stopnie włazowe zachowując
odległości 0,3 m w pionie i 0,3 m w poziomie, mierząc między osiami stopni [4, s. 179].
Studzienki włazowe budowane na kanałach przełazowych mają konstrukcję części ogólnej
podobną do studzienek rewizyjnych, ale dno wykonuje się dostosowując go do kształtu i wymiarów
dna kanału [1, s. 299].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Studzienki kanalizacyjne wykonuje się z żelbetowych elementów prefabrykowanych lub
z cegły, betonu, żelbetu. Obecnie coraz częściej stosuje się również studzienki wykonane z tworzyw
sztucznych, a nawet z odcinków rur posadowionych na trwałym dnie najczęściej żelbetowym.
Rys. 11. Studzienka rewizyjna Rys. 12. Studzienka rewizyjna z rury Rys. 13. Studzienka rewizyjna
z rur profilowanych PEHD/PP HOBAS, 1  płyta włazowa, 2  laminat teleskopowa z PVC: 1  właz
f-my BAUKU [4, s. 182]. antykorozyjny, 3  drabinka, 4  rura żeliwny, 2  rura teleskopowa z
studzienna, 5  łącznik FWC, 6  kineta, PVC, 3  pierścień uszczelniający,
7  fundament [4, s.183]. 4  rura trzonowa z PVC, 5  kineta
z PP [4, s.184].
Studzienki kaskadowe mają taką konstrukcję, która umożliwia zredukowanie prędkości
ścieków spływających ze znacznej wysokości i zabezpieczenie przed niszczącym działaniem
(ścieraniem) dno i ścianki kanałów [1, s. 301].
Rys. 14. Studzienka kaskadowa: 1  podsypka żwirowa, Rys. 15. Profil trasy kanału ze studzienkami
2  żelbetowa płyta fundamentowa, 3  dno studzienki kaskadowymi [1, s. 301].
z cegły kanalizacyjnej, 4  ścianki studzienki z cegły
kanalizacyjnej, 5  obetonowanie syfonu, 6  kręgi
betonowe, 7  klamry złazowe [1, s. 300].
Jeżeli Å›rednica kanałów wynosi 0,20÷0,60 m, a różnica poziomów kanaÅ‚u górnego i dolnego
jest stosunkowo mała, to stosuje się studzienki bez rury pionowej, ale z pogłębionym dnem zwanym
osadnikiem. Przy równie małych średnicach kanałów ale większych różnicach wysokości stosuje
się studzienki z rurą pionową. Na kanałach dużych średnic (powyżej 0,60 m) należy stosować
studzienki z ześlizgiem [4, s.193].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Studzienka płucząca ma konstrukcję podobną do studzienki rewizyjnej i dodatkowo
wbudowaną klapę zamykającą, która umożliwia napełnienie studzienki wodą lub ściekami do
poziomu przelewu. Po otwarciu klapy następuje intensywny przepływ, który silnym strumieniem
spłukuje wytracone osady z dna kanałów. Jeżeli w studzience nie ma stałej klapy to stosuje się
wówczas zamknięcia kanałowe takie jak: przenośne korki [4, s. 193].
Rys. 16. Zasuwa do zamykania kanału kołowego [4, s.187]. Rys. 17. Korek przenośny do zamykania kanału [4, s.186].
Do płukania kanałów stosuje się również specjalne urządzenia  płuczki kanałowe. Są to
zbiorniki wody lub ścieków o różnych pojemnościach instalowane w najwyższych punktach sieci.
Można je podzielić na płuczki uruchamiane ręcznie lub automatycznie.
W płuczce uruchamianej automatycznie odprowadzenie zgromadzonej wody lub ścieków
odbywa siÄ™ przez zalewarowanie cieczy w przewodzie pod dzwonem przy maksymalnym
napełnieniu płuczki. W miejsce usuniętej cieczy pod kolumnę dzwonu dostaje się powietrze,
powodując zassanie znajdującej się w zbiorniku wody i gwałtowny jej przepływ pod dzwonem i do
kanału. W płuczkach uruchamianych ręcznie odpływ wody odbywa się przez podniesienie klapy
lub otwarcie zasuwy kanałowej na wylocie płuczki [4, s. 188].
Rys. 18. Schematy działania płuczek kanałowych Rys. 19. Przewietrznik z rur PVC: 1 trójnik
a) działająca automatycznie, b) uruchamiana ręcznie: redukcyjny, 2 łuk, 3 rura PVC,
1  studzienka płucząca, 2  doprowadzenie wody, 3  maksymalne 4  obudowa przewietrznika, zwierciadło
wody, 4  minimalne zwierciadło wody, 5  dzwon, 5  obetonowanie trójnika [Katalog
6  rura syfonowa, 7  rura przelewowa, 8  kanał odpływowy, producenta rur PVC].
9  zasuwa uruchamiana ręcznie, 10  klapa uruchamiana ręcznie
[4, s. 189].
Przewietrzniki mają za zadanie usunąć gazy pościekowe na zewnątrz kanałów, aby było
możliwe bezpieczne przeprowadzenie prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej. Zadanie
wentylacji kanałów pełnią również studzienki kanalizacyjne. Przewietrzniki są specjalnymi
urządzeniami stosowanymi w tym celu. Są montowane między studzienkami w odległościach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
mniejszych niż 40 m oraz w najwyższych punktach konstrukcji kanałowych. Stosowane
przewietrzniki to przewietrzniki ślepe i świetlne. Te drugie umożliwiają opuszczenie lampy
i specjalnego lustra do prześwietlania kanałów [4, s. 185].
Przelewy burzowe stosuje się przede wszystkim na sieci ogólnospławnej i deszczowej w celu
odciążenia hydraulicznego sieci w czasie intensywnych opadów i odprowadzenia części ścieków
opadowych do odbiornika lub zbiornika retencyjnego. Urządzenia te wykorzystuje się również
w systemie rozdzielczym do oddzielenia pierwszej najbardziej zanieczyszczonej fali ścieków
deszczowych, aby odprowadzić je póz
niej do oczyszczalni ścieków [4, s. 191].
Rys. 20. Schemat przelewu burzowego: 1  komora przelewowa, 2  kanał, 3  komora progu przelewowego, 4  kanał
burzowy, 5  wylot kanału burzowego z kratą, 6  poziom wody w odbiorniku [1, s. 296].
Separatory (rozdzielacze) są budowane na sieci półrozdzielczej i ogólnospławnej. Ich
zadaniem jest oddzielenie i odprowadzenie części ścieków z jednego układu kanałów do drugiego.
Są to ścieki opadowe spływające do kanalizacji na początku trwania opadów, o dużym
zanieczyszczeniu i wymagające oczyszczenia przed ich odprowadzeniem do odbiornika ścieków.
W separatorze ścieki spływają do kanału sanitarnego i są odprowadzane do oczyszczalni [4, s. 191].
Rys. 21. Schemat separatora kaskadowego: a) praca separatora w czasie ulewnego deszczu, b) praca separatora
w początkowej fazie deszczu, c) rzut z góry: 1  kanał dopływowy ścieków opadowych, 2  kanał odpływowy do
odbiornika ścieków opadowych, 3  kanał ściekowy do oczyszczalni ścieków [1, s. 297].
Wpusty deszczowe mają za zadanie odprowadzenie wód opadowych z powierzchni ulic,
placów, parkingów itp. Można je podzielić na uliczne i podwórzowe. Są to studzienki wykonane
z elementów prefabrykowanych lub z cegły, betonu, żelbetu. Składają się z wlotu w postaci
skrzynki z żeliwną kratką ściekową, komory przepływowej i kanału odprowadzającego ścieki
opadowe do kanalizacji. GÅ‚Ä™bokość wpustów wynosi 0,60÷1,60 m, a Å›rednica 0,40÷0,60 m. Wpusty
mogą być wyposażone w osadnik, w którym są zatrzymywane zanieczyszczenia zmywane
z odwadnianych powierzchni oraz syfon niezbędny przy podłączeniu do sieci ogólnospławnej
i zabezpieczający przed wydzielaniem nieprzyjemnych zapachów [1, s. 302; 4, s. 189].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 22. Wpusty deszczowe uliczne: a) z syfonem i osadnikiem, b) bez syfonu i osadnika
1  krawężnik, 2  kratka ściekowa, 3  skrzynka, 4  podstawka, 5  pierścień oporowy, 6  nadstawka, 7  syfon
kamionkowy, 8  osadnik [1, s. 303].
Oprócz omówionych elementów uzbrojenia na sieci kanalizacyjnej stosuje się również przejścia
syfonowe pod przeszkodami terenowymi, zsypy śniegowe i spoczniki na kanałach przełazowych.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne zadania uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?
2. Jakie znasz rodzaje studzienek kanalizacyjnych?
3. Jak jest zbudowana studzienka połączeniowa?
4. Jaka jest zasada działania studzienki kaskadowej?
5. Jakie znasz rodzaje przewietrzników?
6. W jaki sposób płucze się kanały za pomocą studzienek?
7. Jakie znasz rodzaje płuczek kanałowych?
8. Jaka jest zasada działania separatora?
9. Jakie jest zadanie przelewu burzowego?
10. Jak sÄ… zbudowane wpusty uliczne?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną porównaj zadania
i budowę studzienki rewizyjnej, połączeniowej i kaskadowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami studzienek kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2) przeanalizować dokumentację techniczną uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
3) przeanalizować rysunki, zdjęcia i modele przedstawiające budowę poszczególnych studzienek
kanalizacyjnych,
4) porównać budowę studzienki rewizyjnej, połączeniowej i kaskadowej określając jednocześnie
zadania jakie mogą pełnić te studzienki na sieci kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 modele studzienek kanalizacyjnych,
 rysunki i zdjęcia studzienek kanalizacyjnych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj metody płukania kanałów przy użyciu studzienek kanalizacyjnych i płuczek
kanałowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia do płukania sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) określić cel płukania kanałów,
3) określić sposób płukania kanałów za pomocą studzienek kanalizacyjnych, a w szczególności:
jak zamyka się odpływ ze studzienki, czym napełnia się studzienkę do płukania,
4) określić sposób płukania kanałów za pomocą płuczek kanałowych,
5) porównać oba sposoby płukania kanałów,
6) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
7) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele studzienek kanalizacyjnych, zamknięć kanałowych i płuczek kanałowych,
 rysunki i zdjęcia uzbrojenia sieci kanalizacyjnej służącego do płukania kanałów,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Posługując się modelem lub rysunkiem przedstaw budowę i zasadę działania separatora.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę separatora posługując się modelem, rysunkami lub zdjęciami tego
urzÄ…dzenia,
3) określić zasadę działania separatora  sposób oddzielania ścieków opadowych z pierwszej fazy
deszczu do układu kanałów sanitarnych,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model separatora,
 rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania separatora,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Posługując się modelem lub rysunkiem przedstaw budowę i zasadę działania przelewu
burzowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę przelewu burzowego posługując się modelem, rysunkami lub
zdjęciami tego urządzenia,
3) określić zasadę działania przelewu burzowego  sposób odciążenia kanałów ogólnospławnych
przez odprowadzenie części ścieków burzowcem do zbiornika retencyjnego,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model przelewu burzowego,
 rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania przelewu burzowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną przedstaw budowę
wpustów ulicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować dokumentację techniczną uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
3) przeanalizować budowę różnych wpustów ulicznych posługując się modelami, rysunkami lub
zdjęciami tych urządzeń,
4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 modele wpustów ulicznych,
 rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę wpustów ulicznych,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?
2) wymienić zadania elementów uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?
3) nazwać elementy z jakich zbudowana jest studzienka kanalizacyjna?
4) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje studzienek kanalizacyjnych?
5) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje przewietrzników?
6) scharakteryzować urządzenia do płukania kanałów?
7) określić zasadę działania separatora?
8) określić zasadę działania przelewu burzowego?
9) rozpoznać i nazwać poszczególne elementy wpustów ulicznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.6. Montaż rurociągów i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej
4.6.1. Materiał nauczania
Wszystkie czynności związane z budową sieci kanalizacyjnej należy wykonywać zgodnie
z opracowanÄ… i zatwierdzonÄ… dokumentacjÄ… technicznÄ….
Budowa sieci kanalizacyjnej obejmuje następujące zakresy prac:
1) roboty przygotowawcze polegajÄ…ce na:
- wytyczeniu trasy kanału,
- wykonaniu wykopu i zabezpieczenie jego ścian,
- ewentualne odwodnienie wykopu czyli obniżenie zwierciadła wody gruntowej,
2) roboty montażowe obejmujące następujące zasadnicze czynności:
- rozwiezienie rur wzdłuż trasy wykopu,
- ułożenie w wykopie rur z odpowiednim spadkiem
- wykonanie połączeń,
- wykonanie obiektów uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
- przeprowadzenie próby szczelności i odbiór sieci,
3) roboty zakończeniowe, które obejmują:
- zasypanie wykopu z jednoczesnym usunięciem jego obudowy,
- odbudowanie lub wykonanie nawierzchni terenu.
Szczegółowy zakres prac zależy od zastosowanych do budowy materiałów i rozwiązań
technologicznych [2, s. 196].
Transport i magazynowanie materiałów
Przed przystąpieniem do prac montażowych należy dostarczyć na miejsce budowy niezbędne
materiały i odpowiednio je zmagazynować.
Rury kamionkowe i betonowe o średnicy do 0,5 m (o średnicach większych ustawia się
w pozycji pionowej) należy transportować w pozycji leżącej podłużnie do kierunku ruchu.
Załadunek i rozładunek należy przeprowadzić z należytą ostrożnością. Na placu budowy rury
kamionkowe składuje się poziomo, warstwami, na podkładach drewnianych. Prefabrykowane
elementy kanałów i uzbrojenia łączy się zazwyczaj na wpust i pióro. Dlatego podczas transportu
i rozładunku tych materiałów należy zwrócić szczególną uwagę na krawędzie połączeniowe, aby
nie były popękane i uszkodzone. Cegła kanalizacyjna używana do budowy kanałów murowanych,
studzienek kanalizacyjnych i innych obiektów na sieci jest materiałem stosunkowo kruchym,
dlatego powinna być transportowana i rozładowywana ze szczególną ostrożnością. W czasie
transportu cegły należy ułożyć w kozły i zabezpieczyć przed wypadaniem i przesuwaniem. Podczas
rozładunku należy je starannie układać nie zsypując na twarde podłoże i nie rzucając jedna na
drugą. Możliwy jest również transport cegły w kontenerach. Wówczas rozładunek przeprowadza się
stosując żuraw [2, s. 171-174].
Rury z tworzyw sztucznych powinny być transportowane w odpowiedni sposób, najlepiej
w oryginalnym opakowaniu (wiązkach) ułożone poziomo, a koniec ładunku nie może wystawać
więcej niż 1 m z samochodu. Przy transporcie rur luzem powinny one spoczywać na całej długości
na podłodze pojazdu. Rozładunek może odbywać się ręcznie (rury o średnicy do 250 mm) lub za
pomocą zawiesi z pasów. Nie wolno stosować zawiesi z lin metalowych lub łańcuchowych.
Wyładunek rur w wiązkach powinien odbywać się przy użyciu podnośnika widłowego lub dz
wigu
z belką (trawersem). Wiązki z rurami z tworzyw sztucznych można składować na wysokość do 2 m.
Przy składowaniu rur w stertach należy zastosować boczne wsporniki (np. drewniane), a wysokość
stosu nie może przekroczyć 1,5 m. Zarówno w czasie transportu jak i składowania kielichy rur nie
mogą być narażone na dodatkowe obciążenia. Prace transportowe i rozładunkowe powinny być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
prowadzone w temperaturach dodatnich. Przy długotrwałym składowaniu (dłuższym niż
12 miesięcy) rury z tworzyw sztucznych należy zabezpieczyć przed wpływem promieniowania
słonecznego przez zadaszenie, ale tak by było możliwe przewietrzanie [3, s.27-28, Katalogi
producenta].
Rys. 23. Zasady transportu i składowania rur z tworzyw sztucznych.[Katalogi techniczne producentów rur].
Szczegółowe zasady dotyczące transportu i składowania rur kamionkowych, betonowych
i z tworzyw sztucznych zostały omówione w materiale nauczania do wcześniej zrealizowanych
jednostek modułowych.
Roboty przygotowawcze.
Wykopy pod przewody kanalizacyjne przygotowuje siÄ™ podobnie jak wykopy przy budowie
innych sieci komunalnych, a szczególnie sieci wodociągowej.
W zależności od rodzaju gruntu mogą być stosowane różne sposoby przygotowania podłoża
pod przewody sieci kanalizacyjnej:
- bez podsypki, z przewodami ułożonymi bezpośrednio na wyrównanym i ukształtowanym dnie
wykopu w jednolitym, drobno uziarnionym gruncie, wykop wykonuje siÄ™ o 3÷6 cm pÅ‚ytszy,
pogłębiając go bezpośrednio przed ułożeniem przewodów, aby układać rury na gruncie
nienaruszonym;
- z podsypkÄ… wynoszÄ…cÄ… 10 cm w jednolitym, drobno uziarnionym gruncie i 15 cm w gruncie
skalistym i twardym, podsypkę wykonuje się z piasku, tłucznia lub żwiru;
- z zastosowaniem podłoża wzmocnionego, takiego jak: piasek, żwir, ława betonowa lub
specjalna konstrukcja (ruszt drewniany na palach), gdy nośność dna wykopu jest
niewystarczajÄ…ca np. w gruntach niestabilnych takich jak torf lub kurzawka, przy znacznych
obciążeniach przewodu fundament powinien obejmować całą rurę [3, s. 203; 9, s. 18].
Rys. 24. Sposoby układania kanałów i współczynniki wytrzymałości rury L: a) rura ułożona bezpośrednio na gruncie,
pogłębienia na złączach, b) grunt uformowany pod kątem 90o, pogłębienia na złączach, c) rura ze stopką ułożona
bezpośrednio na gruncie, d) spód rury podbity dwustronnie piaskiem dobrze zagęszczonym, pogłębienia na złączach,
e) rura ułożona na podłożu z betonu uformowanego pod kątem 90o lub 120o, f) rura podbita dwustronnie betonem do
połowy przekroju, g) rura betonowana od spodu i boków gdzie a=0,16 Dw (amin=10 cm), h) rura obetonowana w całości
gdzie amin= 10 cm [7, s. 324].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rozwiezienie i ułożenie rur w wykopie
Tuż przed przystąpieniem do układania rur w wykopie rozmieszcza się je wzdłuż całego
odcinka robót przenosząc ręcznie lub przy użyciu dz
wigu (w zależności od ciężaru i wymiarów
rury). Rury o masie większej niż 100 kg należy rozmieścić tak, aby nie było konieczności
przemieszczania ich w czasie trwania robót. Rury o przekroju kołowym i niewielkich długościach
układa się prostopadle do osi wykopu uniemożliwiając tym samym ich niekontrolowane staczanie
do wykopu. Rury składuje się po stronie przeciwnej do tej, na której została odłożona ziemia
z wykopu.
Rury, kształtki, uszczelki, studzienki kanalizacyjne, zwieńczenia wpustów i studzienek
powinny być sprawdzone przed montażem, czy spełniają wymagania projektowe, czy są
oznakowane i czy nie są uszkodzone. Przed opuszczeniem do wykopu każdą rurę kanalizacyjną
trzeba poddać oględzinom, sprawdzając wymiary i cechy zewnętrzne oraz skontrolować czy nie jest
popękana, Bose końce rur z PVC powinny być ukosowane i mieć zaznaczone miejsce wcisku
w kielich. Rury z tworzyw sztucznych nie powinny mieć widocznych uszkodzeń. Każda rura
powinna być fabrycznie oznakowana. Rury kamionkowe sprawdza się przez lekkie uderzenie
młotkiem (rury niepęknięte wydają czysty metaliczny dz
więk). Niezależnie od rodzaju rur należy
sprawdzić jej wymiary [2, s. 171; 3, s. 61].
Sposób ułożenia rur w wykopie zależy od ich ciężaru i rozmiarów. Rury o średnicy 0,2 m
i długości do 9 m układa się ręcznie opuszczając na dno wykopu za pomocą zwykłych lin i haków.
Rury o średnicach większych układa się za pomocą urządzeń mechanicznych np. żurawia. W
przypadku gdy średnica rury ma wymiar większy niż 1,0 m, do jej opuszczenia do wykopu należy
użyć specjalnego dz
wigu. Układanie rozpoczyna się zwykle od najniższego punktu danego odcinka
i prowadzi się w górę układając rury kielichami przeciwnie do spadku kanału [2, s. 173].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 25. Opuszczanie rur betonowych do wykopu: a) ręcznie przy użyciu liny, b) za pomocą wielokrążka zawieszonego
na trójnogu; 1  lina, 2  wielokrążek, 3  kołowrót, 4  wzmocnienie trójnogu, 5  bale podkładane przy podwieszaniu
rury, 6  trójnóg, 7  podłoże żwirowo-piaskowe, 8 rury [1, s. 10]
Rys. 26. Zasady opuszczania rur z tworzyw sztucznych do wykopu [Katalog producenta rur].
Układając w wykopie rury łączone kielichowo niezależnie od ich materiału i długości należy
wykonać gniazda czyli zagłębienia pod kielichami rur.
Rys. 27. Zasada układania rur kielichowych na dnie Rys 28. Zasada sprawdzania osi kanału
wykopu [4, s.203]. i głębokości wykopu.[4, s.199].
W czasie układania rur w wykopie trzeba stale sprawdzać osiowość i zagłębienie oraz spadki
przewodów. W tym celu należy posługiwać się celownikami umocowanymi po obu stronach
obudowy wykopu i łatami przezierniczymi zwanymi krzyżami, które ustawia się między
celownikami. Spadek rury powinien być jednostajny [1, s. 146].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wykonanie połączeń
Sposób wykonania połączeń zależy od rodzaju rur z jakiego wykonuje się kanał.
- Rury kamionkowe są przystosowane do połączeń kielichowych uszczelnianych ubitym
sznurem smołowanym zalanym kitem asfaltowym lub asfaltem. Obecnie uszczelnienie
wykonuje się również przy użyciu zaprawy cementowej. Rury kamionkowe HEPWORTH
łączone są za pomocą obejm polipropylenowych lub kielichowo, uszczelnienie połączenia
stanowi uszczelka gumowo-polistyrenowa lub uszczelka z ciągliwej żywicy poliuretanowej.
- Rury betonowe łączy się na wpust i pióro (na zakład), rzadziej na kielichy. Połączenia
kielichowe rur betonowych uszczelnia się podobnie jak połączenia rur kamionkowych, przy
czym odstÄ™p miÄ™dzy Å›ciankÄ… rury a kielichem powinien wynosić co najmniej 10÷14 mm.
W przypadku połączeń na wpust i pióro narzuca się zaprawę cementową na górną połowę
wpustu i dolną pióra, a następnie dosuwa się je do siebie aż zaprawa dokładnie wypełni
szczelinę. Nadmiar zaprawy należy usunąć.
- Rury PVC o ściance jednorodnej łączy się przez wsunięcie końca bosego w kielich,
uszczelnienie stanowi gumowa uszczelka  okrągła lub wargowa. Można również zastosować
połączenia kielichowe klejone.
- Rury PVC o podwójnej ściance łączy się przez wsunięcie końca bosego rury do kielicha.
Uszczelnienie stanowi gumowy pierścień zakładany na końcu bosym między dwoma karbami
rury.
- Rury polipropylenowe PP dwuścienne łączy się przy użyciu łącznika z wewnętrznym
pierścieniem oporowym. Na koniec dociętej rury zakłada się uszczelkę (między karby)
i następnie wciska w łącznik aż do pierścienia oporowego. Z kolejnym odcinkiem rury należy
zrobić to samo.
- Rury profilowe PEHD/PP łączy się przez połączenia kielichowe  uszczelnienie stanowi
elastomerowa uszczelka. Stosuje się również polietylenowe spawanie między końcem bosym a
kielichem rury. Możliwe jest również łączenie rur przez spawanie lub zgrzewanie dwóch
końców bosych.
- Rury wielowarstwowe HOBAS łączy się przy użyciu specjalnych łączników poliestrowych
zbrojonych włóknem szklanym (łączniki typu FWC).
Rury kielichowe niezależnie od materiału i długości zawsze łączy się w wykopie, ale po
wykonaniu gniazd czyli zagłębień pod kielichami rur. Zaślepki zabezpieczające rury z tworzyw
sztucznych przed zanieczyszczeniem ich wnętrza i uszkodzeniem końców zdejmuje się tuż przed
montażem połączeń. Przy montażu rur z tworzyw sztucznych może zajść konieczność ich
skrócenia. Rury te docina się poza wykopem, najlepiej na przygotowanych stojakach, przy użyciu
drewnianego korytka, opiłowując krawędzie pilnikami. Cięcie rur należy wykonać prostopadle do
jej osi piłą lub obcinakami rolkowymi.
Rys. 29. A
Ä…czenie rur PVC za pomocÄ… specjalnego Rys. 30. A
Ä…czenie rur PVC za pomocÄ… drewnianego
urządzenia. [Katalog producenta rur PVC] kołka. [Katalog producenta rur PVC]
Przed montażem połączeń kielichowych rur z tworzyw sztucznych, końce bose należy
smarować środkami adhezyjnymi ułatwiającymi poślizg np. pastą bhp. Wciskanie końca bosego do
kielicha może odbywać się ręcznie przy użyciu stalowego pręta lub drewnianego kołka jako
dz
wigni. Konieczne jest wówczas zabezpieczenie końca rury drewnianym klockiem. Można użyć
również specjalnego oprzyrządowania. Nie wolno używać łyżki koparki do bezpośredniego
wciskania rury w kielich, a jedynie jako punktu oparcia dla podnośnika śrubowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 31. Montaż połączeń rur z PVC o ściance jednorodnej.[Katalog producenta rur].
Wykonanie przykanalika
Przykanaliki wykonuje siÄ™ z rur z tworzyw sztucznych, rur kamionkowych lub betonowych.
Sposób montażu przewodów przykanalika jest taki sam jak kanałów ulicznych. Średnica
przykanalika nie powinna być mniejsza niż 0,2 m z wyjątkiem pojedynczych odprowadzeń od
wpustów ulicznych i budynków, których długość nie przekracza 12 m, wówczas można zastosować
średnicę 0,15 m. Długość przykanalika od wpustu deszczowego do kanału lub studzienki nie
powinna przekraczać 20 m. Minimalny spadek przykanalika wynosi 2% a maksymalny 40%.
Przykanalik nie może mieć załamań w planie i w spadku, a jego trasa powinna biec prostopadle do
kanału. Zastosowanie łuków kamionkowych jest dopuszczone jedynie przy wyjściu z syfonu
osadnika wpustu deszczowego oraz przy połączeniach ze skośną odnogą kanału [8, s. 25; 9. s. 21].
Podłączenie przykanalika do sieci kanalizacyjnej zależy od miejsca włączenia. Może to być
studzienka kanalizacyjna lub trójnik. Przy przewodach betonowych dopuszczalne jest podłączenie
przykanalików przez osadzenie na zaprawie cementowej odcinków rur w wybitych otworach.
Podłączając przykanalik za pomocą studzienki należy zachować odległość między dnem studzienki
a dnem przykanalika nie większą niż 0,5 m. Stosując trójnik podłączenie należy wykonać tak, aby
spód wlotu przez trójnik znajdował się na poziomie osi kanału. Natomiast kierunek odchylenia
odnogi trójnika powinien odpowiadać kierunkowi spadku kanału. Odległości pomiędzy sąsiednimi
odnogami skośnymi nie mogą być mniejsze niż 1 m. [1, s. 293; 8, s. 25].
Wykonanie obiektów na sieci i elementów uzbrojenia
Równocześnie z układaniem przewodów wykonuje się obiekty na sieci kanalizacyjnej.
W pierwszej kolejności buduje się studzienki stanowiące punkty węzłowe o ustalonych rzędnych
posadowienia zgodnych z dokumentacją techniczną. Następnie wykonuje się kanały łączące te
punkty węzłowe. W ten sposób można łatwo kontrolować ustalone w dokumentacji spadki kanałów.
Studzienki należy wykonywać jako murowane z cegły kanalizacyjnej, z prefabrykowanych
elementów betonowych lub jako konstrukcje monolityczne z żelbetu. Montaż odbywa się wówczas
ściśle według dokumentacji technicznej. Montaż studzienek z tworzyw sztucznych powinien
odpowiadać wymaganiom producenta. Studzienki rewizyjne i połączeniowe z materiałów
tradycyjnych wykonuje się do wysokości co najmniej 1,0 m od dna wykopu. Studzienki z tworzyw
sztucznych należy posadowić w całości i ustabilizować na odpowiednim podłożu np. podsypce
piaskowej [2, s. 199; 8, s. 25].
Montaż studzienek i innych obiektów uzbrojenia sieci wykonuje się w gotowym wykopie
o odpowiednich wymiarach i po zabezpieczeniu ścian przed osuwaniem. Studzienki na kanałach
nieprzeÅ‚azowych należy budować w wykopie jamistym o wymiarach w planie 2,0 × 2,0 m, z dnem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
wzmocnionym warstwą żwiru lub tłucznia grubości 15 cm oraz fundamentem betonowym
o grubości co najmniej 15 cm. [2, s. 199; 8, s. 25].
Dno studzienki powinno mieć wyrobione koryta zgodnie z przekrojami i kierunkiem
zbiegających się kanałów tzw. kinetę. Wykonuje się je na mokro z betonu lub wykorzystując półrury
kamionkowe. Dno studzienki na sieci odprowadzającej ścieki agresywne należy wyłożyć płytkami
kamionkowymi na zaprawie z cementu hutniczego lub przy użyciu specjalnych kitów. Przy montażu
studzienek w pełni prefabrykowanych do montażu dna stosuje się element prefabrykowany, który
należy ustawić na dokładnie wypoziomowanym podłożu [ 7, s. 341; 8, s. 25].
Rys. 33. Prefabrykowany element dna studzienki Rys. 34. Prefabrykowany element dna studzienki na
przelotowej: D  średnica zewnętrzna, Dw  średnica zmianie kierunku: oznaczenia jak na rys. 33 [7, s. 342]
wewnętrzna, Do  średnica otworu na rurę kanałową,
h  wysokość kinety, b  szerokość kinety, H  wysokość
elementu [7, s. 342].
Po wykonaniu fundamentu i dna studzienki należy rozpocząć montaż komory roboczej
i pozostałych elementów. W przypadku studzienek z żelbetowych elementów prefabrykowanych
wykonuje się połączenia na wpust i pióro używając zaprawy cementowej. Możliwe jest również
wymurowanie studzienki z cegły kanalizacyjnej. Należy zastosować wówczas nienasiąkliwy
i wodoodporny beton. Płaszcz studzienki po wypełnieniu styków jej elementów konstrukcyjnych
obsypuje się od zewnątrz gruntem. Powierzchnie zewnętrzne studzienek należy zabezpieczyć przed
korozją zależnie od agresywności wód gruntowych lub samych gruntów [2, s. 199; 8, s. 26].
Wejścia rur do studzienki wykonuje się jako szczelne i elastyczne. Przy czym wloty
przewodów do studzienki powinny być tak usytuowane, by osie kanałów przecinały się w środku
geometrycznym studzienki. Osadzenie przewodów w ściankach studzienki należy dokładnie
uszczelnić i obrobić uwzględniając oddzielne osiadanie studzienki i przewodu [2, s. 199; 8, s. 25].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 32. Studzienka rewizyjna w pełni prefabrykowana: 1  właz żeliwny, 2  płyta pokrywowa PP 120/60, 3  kręgi
prefabrykowane K-100/60 lub K-100/30 z gniazdami na stopnie zÅ‚azowe, 4   Bitizol 2×R=P, 5  glina plastyczna
10÷20 cm, 6  żeliwne stopnie wÅ‚azowe, 7  prefabrykowany element dna I-30/100, 8  podsypka żwirowo-piaskowa
30 cm, podsypka piaskowa 15 cm, glina plastyczna 10 cm, 11  zaprawa cementowa, 12   Bitizol KF i sznur
konopny [7, s. 341].
Studzienkę należy wyposażyć w żeliwne stopnie włazowe ułożone mijankowo w dwóch
rzędach odległych od siebie o 0,3 m między osiami. Odległość między stopniami w rzędzie
powinna wynosić 0,3 m, a przy studzienkach murowanych 5 warstw cegieł. Pierwszy stopień
w kominie powinien być stopniem skrzynkowym [8, s.26].
Żeliwne włazy kanałowe należy montować na zwężce betonowej lub płycie. W przypadku
studzienek umiejscowionych w jezdni ulicy płyty wspiera się na żelbetowych kręgach
podporowych. W razie konieczności podwyższenia włazu należy je wykonać przez nadmurowanie
cegłą klinkierową. [7, s. 341; 8, s. 26]
Lokalizacja wpustów deszczowych wynika z rozwiązania drogowego. Żeliwna skrzynka
wpustowa (krata) powinna być usytuowana w ścieku jezdni. Jej wierzch powinien się znajdować co
najmniej 12 cm poniżej wierzchu krawężnika. Wpusty deszczowe należy podłączać do kanałów
ulicznych za pośrednictwem przykanalików, które należy wykonać z prefabrykowanych elementów
betonowych, żelbetowych lub rur kamionkowych. Jeżeli przykanalik jest włączony do kanału
ogólnospławnego to konieczne jest zastosowanie syfonu, który można wykonać z kształtek
kamionkowych. Połączenie rur przykanalika ze ścianą wpustu powinno być szczelne, dokładnie
obrobione i umożliwiające oddzielne osiadanie wpustu i przewodu. Jeżeli wpust ma być wykonany
z osadnikiem to średnica osadnika powinna wynosić 500 mm a jego głębokość 0,95 m [8, s. 26; 9,
s. 21].
Roboty zakończeniowe
Roboty zakończeniowe to zasypanie rurociągów sieci kanalizacyjnej z jednoczesnym
demontażem obudowy wykopu i odbudowanie nawierzchni na danym terenie.
Obsypka wykonanego kanału ma zapewnić rurze dostateczne podparcie ze wszystkich stron
tak, aby nie występowały szkodliwe obciążenia miejscowe. Zasypywanie kanału należy wykonać
bezpoÅ›rednio po wykonaniu próby szczelnoÅ›ci, warstwami gruntu 0,15÷0,20 m ubijanymi
równomiernie po obu stronach przewodu do wysokości 0,6 m ponad wierzch rury. Dalsze
zasypywanie można wykonać Å‚opatami lub maszynowo, warstwami o gruboÅ›ci 0,3÷0,4 m. Warstwy
zasypki należy zagęszczać stosując w tym celu ciężkie ubijaki pneumatyczne spalinowe lub
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
elektryczne. Mechaniczne zasypywanie wykopu może odbywać się za pomocą spycharek
czołowych i koparek chwytakowych. [4, s. 204].
Roboty zakończeniowe obejmują wykonanie kinet w studzienkach oraz osadzenie włazów,
a w przypadku kanałów z rur betonowych i kamionkowych dodatkowo wykonanie izolacji
przeciwwilgociowej i antykorozyjnej.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… etapy budowy sieci kanalizacyjnej?
2. Jakie są zasady transportu, składowania oraz sprawdzania stanu i jakości materiałów do
budowy sieci kanalizacyjnej?
3. Jaki jest zakres prac przygotowawczych przy budowie sieci kanalizacyjnej?
4. Jakie są kolejne czynności montażowe przy budowie kanałów?
5. Jakie są zasady montażu kanałów?
6. Jakie są zasady montażu przykanalika i jego podłączenia do sieci?
7. Jakie są zasady montażu studzienek kanalizacyjnych?
8. Jakie są zasady montażu wpustów deszczowych?
9. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych przy budowie sieci
kanalizacyjnej?
10. Jaki jest zakres prac zakończeniowych przy budowie sieci kanalizacyjnej?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej sieci kanalizacyjnej sporzÄ…dz
zapotrzebowanie
materiałowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu sieci kanalizacyjnej,
2) przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej przedstawioną przez nauczyciela
3) określić rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do montażu,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ zasady transportu i składowania materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej (rur,
kształtek kanalizacyjnych i elementów uzbrojenia) oraz oceń ich stan techniczny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania oraz sprawdzania stanu technicznego
materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały do budowy sieci kanalizacyjnej,
4) określić sposób transportu i składowania poszczególnych materiałów w zależności od ich
rodzaju,
5) dokonać sprawdzenia stanu technicznego poszczególnych materiałów do budowy sieci
kanalizacyjnej,
6) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w różne rury i kształtki do
budowy kanałów oraz elementy uzbrojenia sieci kanalizacyjnej  zarówno dobre jak i wadliwe
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmujÄ…ca przepisy bhp,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
odcinka przewodu sieci kanalizacyjnej w gotowym wykopie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać sprawdzenie osi, spadku oraz głębokości dna kanału,
8) zamontować rurociąg sieci kanalizacyjnej ze spadkiem zgodnym z dokumentacją techniczną,
9) sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),
 dokumentacja techniczna odcinka sieci kanalizacyjnej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia do wykonania sprawdzenia osi, spadku oraz głębokości dna kanału
(celowniki, krzyż niwelacyjny, piony) oraz do wykonania montażu przewodów (dostosowane
do rodzaju rur np. ręczny dobijak i młotek dla rur żeliwnych, kielnia i narzędzia do usuwania
nadmiaru zaprawy dla rur betonowych, wciskarka dla rur PVC ),
 materiały potrzebne do montażu (rury i kształtki do budowy kanałów w technologii zgodnej
z dokumentacjÄ… technicznÄ…).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
kinety dla studzienki połączeniowej murowanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
zwiÄ…zane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonania kinety w studzience
połączeniowej,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z wykonaniem kinety,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać kinetę oraz sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne z wykonanym dnem studzienki kanalizacyjnej (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),
 materiały potrzebne do montażu (zaprawa cementowa, połówki rur kamionkowych, itp.).
Ćwiczenie 5
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
studzienki połączeniowej wykonanej z tworzywa sztucznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu studzienki z tworzywa sztucznego,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem studzienki,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż studzienki w gotowym wykopie,
8) sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (piłka do cięcia rur PVC i wyciskarka),
 materiały potrzebne do montażu ( kompletna studzienka kanalizacyjna z tworzywa sztucznego
np. studzienka teleskopowa z PVC oraz rury PVC).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Ćwiczenie 6
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
studzienki rewizyjnej w pełni prefabrykowanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu studzienki z elementów
prefabrykowanych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem studzienki,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż studzienki z elementów prefabrykowanych w gotowym wykopie,
8) sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),
 materiały potrzebne do montażu (prefabrykowane elementy studzienki i materiały
pomocnicze).
Ćwiczenie 7
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
wpustu deszczowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu wpustów deszczowych,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem wpustu,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż wpustu deszczowego z prefabrykowanych elementów,
8) sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),
 materiały potrzebne do montażu (prefabrykowane elementy wpustu, rury betonowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Ćwiczenie 8
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż
przykanalika i jego połączenia z siecią kanalizacyjną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przykanalika,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przykanalika i jego podłączenia
do sieci kanalizacyjnej,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) określić w kolejności czynności związane z montażem,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż przykanalika oraz jego podłączenia do sieci kanalizacyjnej,
8) sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),
 dokumentacja techniczna przykanalika,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przykanalika i jego podłączenia do sieci kanalizacyjnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (dostosowane do rodzaju rur np. ręczny dobijak
i młotek dla rur żeliwnych, kielnia i narzędzia do usuwania nadmiaru zaprawy dla rur
betonowych, wciskarka dla rur PVC),
 materiały potrzebne do montażu (rury i kształtki kanalizacyjne w odpowiedniej technologii).
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady transportu i składowania oraz sprawdzania stanu technicznego
materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej?
2) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie
materiałowe?
3) zaplanować czynności związane z montażem sieci kanalizacyjnej?
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu sieci kanalizacyjnej?
5) wykonać montaż odcinka sieci kanalizacyjnej z różnych materiałów rurowych?
6) sprawdzić oś, spadek oraz głębokość dna kanału w czasie montażu?
7) wykonać uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?
8) zamontować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?
9) wykonać montaż przykanalika i jego podłączenia do sieci?
10) zastosować przepisy bhp przy montażu sieci kanalizacyjnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.7. Próba szczelności i odbiór sieci kanalizacyjnej
4.7.1. Materiał nauczania
Przewody sieci kanalizacyjnej przed wykonaniem zasypki należy poddać próbie szczelności.
Badanie to wykonuje się dla poszczególnych odcinków kanałów. W tym celu odcinek kanału
położony między dwoma studzienkami zamyka się płytami żeliwnymi uszczelnionymi pakunkiem
gumowym. NastÄ™pnie kanaÅ‚ napeÅ‚nia siÄ™ wodÄ… pod ciÅ›nieniem 0,01÷0,02 MPa. Stan wody
obserwuje się w rurkach piezometrycznych umocowanych w płytkach żeliwnych. Po
ustabilizowaniu się ciśnienia  początkowo będzie ono spadać, obserwuje się stan wody w rurkach.
Jeżeli po upÅ‚ywie 2 h zwierciadÅ‚o wody nie obniży siÄ™ w ciÄ…gu 5÷10 minut to odcinek kanaÅ‚u
można uznać za szczelny [4, s. 204].
Wykonaną sieć kanalizacyjną należy poddać komisyjnemu odbiorowi. Jeżeli dotyczy on tylko
fragmentów sieci kanalizacyjnej jest to odbiór częściowy. Natomiast jeżeli odbiorowi podlega cała
sieć to jest to odbiór końcowy.
Odbiór częściowy polega na sprawdzeniu:
- zgodności wykonanych robót z dokumentacją techniczną (w szczególności rzędne dna kanału
i spadek przewodów),
- jakości użytych materiałów,
- sposobu wykonania prac czyli jakość wykonania montażu kanałów i obiektów uzbrojenia na
sieci kanalizacyjnej),
- protokołu z próby szczelności.
Długość odbieranego odcinka sieci nie może być mniejsza niż odległość między sąsiednimi
studzienkami. Wyniki działalności komisji powinny być spisane w formie protokołu, wpisane do
dziennika budowy i podpisane przez członków komisji [1, s. 311; 8, s. 26].
Odbiór techniczny końcowy obejmuje:
- sprawdzenie protokołów badań przeprowadzonych przy odbiorach częściowych,
- sprawdzenie naniesionych zmian i uzupełnień w dokumentacji technicznej,
- sprawdzenie prawidłowego wykonania i zakończenia robót przewidzianych dokumentacją.
Wyniki odbioru końcowego należy ująć w protokole. Stanowią one podstawę do wydania
zezwolenia na zasypywanie wykopów [1, s. 311; 8, s. 26].
Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót według
następujących zasad:
- długości kanałów rurowych określa się w metrach, wyodrębniając w oddzielnych grupach
odcinki kanałów w zależności od ich rodzaju i średnicy, sposobu połączeń (rodzaju
uszczelnienia), głębokości ułożenia przewodów oraz sposobu wykonania prac montażowych tj.
czy są one prowadzone w gruntach nawodnionych czy o normalnej wilgotności, czy wykop jest
o ścianach skarpowych czy umocnionych,
- długości kanałów obmierza się w metrach wzdłuż ich osi, do długości kanałów nie wlicza się
wymiarów komór i studzienek kanalizacyjnych,
- podłoża pod rurociągi obmierza się w metrach kwadratowych, a obetonowanie kanałów
w metrach sześciennych zużytego betonu,
- ilości robót związane z wykonaniem obiektów betonowych, żelbetowych, murowanych
z cegły lub prefabrykatów stanowiących elementy sieci kanalizacyjnej obmierza się na
podstawie projektu we właściwych dla tych robót jednostkach, np. w tonach dla przygotowania
i montażu zbrojenia, w metrach kwadratowych dla deskowań i robót murowych itd.,
- wykonanie studzienek kanalizacyjnych z prefabrykatów betonowych określa się w kompletach
w zależności od średnicy, rodzaju gruntu i głębokości, którą wyznacza się jako różnicę
rzędnych włazu i dna studzienki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
- przykanaliki obmierza się w metrach z dokładnością do 0,1 m stosując podział według rodzaju
i średnic rur, z długości poszczególnych odcinków nie odejmuje się kształtek,
- długości odcinków kanałów do próby szczelności mierzy się w ich osi stosując podział według
rodzaju i średnic rur [5, s. 121].
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności kanału?
2. Jaki jest przebieg próby szczelności?
3. Jakie warunki techniczne należy spełnić w trakcie próby szczelności (jakie powinno być
ciśnienie próbne, czas próby)?
4. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego wykonanej sieci kanalizacyjnej?
5. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego wykonanej sieci kanalizacyjnej?
6. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem uzbrojenia?
7. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem kanałów?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz czynności związane z wykonaniem próby szczelności kanału.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci
kanalizacyjnej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia próby szczelności,
3) opisać przebieg próby szczelności kanału,
4) wskazać dlaczego konieczne jest badanie na szczelność odcinka sieci kanalizacyjnej,
6) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający wykonanie próby szczelności,
 zdjęcia lub schematy z przeprowadzenia próby szczelności,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci
kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności
związane z przebiegiem próby szczelności i warunkami technicznymi,
3) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności kanału,
5) wykonać próbę szczelności odcinka sieci kanalizacyjnej,
6) określić wynik próby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem kanału
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),
 sprzęt do wykonania próby szczelności kanału (płyty żeliwne z zamocowanymi rurkami
piezometrycznymi),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem próby
szczelności i warunkami technicznymi.
Ćwiczenie 3
Porównaj zakres i przebieg odbioru częściowego i końcowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów sieci kanalizacyjnej,
2) określić zakres i przebieg odbioru częściowego,
3) określić zakres i przebieg odbioru końcowego,
4) porównać oba rodzaje odbiorów robót,
5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Dokonaj obmiaru robót wykonanego fragmentu sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej
oraz przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń
3) przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem kanału
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),
 sprzęt do wykonania obmiaru (przymiar składany i taśmowy),
 instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej oraz
przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel badania kanałów na szczelność?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności?
4) wykonać próbę szczelności kanału?
5) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?
7) wykonać obmiar robót związanych z montażem kanałów i uzbrojenia
sieci kanalizacyjnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.8. Eksploatacja sieci kanalizacyjnej
4.8.1. Materiał nauczania
Głównym celem eksploatacji sieci kanalizacyjnej jest utrzymanie jej w stanie
umożliwiającym ciągły odpływ ścieków sanitarnych i opadowych z terenu objętego zasięgiem sieci.
Aby spełnić to zadanie należy:
- utrzymać przewody sieci, jej uzbrojenie i urządzenia w całkowitej sprawności,
przeprowadzajÄ…c systematyczne przeglÄ…dy i prace konserwacyjne,
- powstałe uszkodzenia jak najszybciej lokalizować i usuwać,
- badać, analizować i regulować pracę sieci, aby uzyskać właściwe obciążenie kolektorów
i kanałów,
- badać jakość odprowadzanych ścieków,
- ustalać miejsca i zakres prac remontowych i modernizacyjnych w celu poprawienia stanu
technicznego sieci [4, s. 205].
Eksploatacją sieci kanalizacyjnej zajmuje się przedsiębiorstwo wodociągów i kanalizacji, czyli
dostawca wody na danym terenie. W skład jednostek wykonujących bezpośrednio prace
eksploatacyjne wchodzi:
- pogotowie kanalizacyjne,
- brygady konserwacyjne wykonujÄ…ce zaplanowane roboty na sieci,
- brygady remontowo-naprawcze.
Podstawą do eksploatacji sieci kanalizacyjnej jest inwentaryzacja przewodów kanalizacyjnych
obejmująca: kanały i kolektory, uzbrojenie sieci oraz przykanaliki wraz z uzbrojeniem. Głównym
materiałem inwentaryzacyjnym są rysunki inwentaryzacyjne w skali 1:250 oraz plan orientacyjny
sieci kanalizacyjnej w skali 1:5000. Na planie tym zaznacza się przebieg trasy przewodów sieci, ich
wymiary, spadki, uzbrojenie, oraz nazwy ulic w obrębie, których przebiegają kanały. Ponadto są
prowadzone książki inwentarzowe i kartoteki. Obecnie na potrzeby eksploatacji tworzy się
komputerowe bazy danych [4, s. 206].
Pogotowie kanalizacyjne ma za zadanie w możliwie jak najszybszy sposób reagować na
zgłoszone awarie na sieci kanalizacyjnej. Są to najczęściej zapchania przewodów sieci. Stąd
najczęstsze prace obejmują udrażnianie kanałów, przykanalików i wpustów ulicznych oraz
likwidację skutków tych zapchań czyli wypompowywanie wody z zalanych piwnic lub ulic. Pracą
pogotowia kieruje dyspozytor wspólny dla sieci wodociągowej i kanalizacyjnej [4, s. 207].
Przegląd sieci kanalizacyjnej jest podstawową czynnością związaną z konserwacją. Jego celem
jest sprawdzenie stanu uzbrojenia naziemnego, wykrycie ewentualnych zapadnięć na trasie kanału
świadczących o jego uszkodzeniu, kontrola stanu przewodów i stopnia ich zanieczyszczenia. Stan
uzbrojenia i elementów sieci na powierzchni terenu kontroluje się przez obchód. Stan kanałów
przełazowych kontroluje się przechodząc dany odcinek kanału. W przypadku kanałów rurowych
stosuje się prześwietlanie kanału, sprawdzenie przepływu ścieków w studniach rewizyjnych lub
metodę inspekcji telewizyjnej za pomocą specjalnej kamery sprzęgniętej z monitorem telewizyjnym
lub komputerowym [4, s. 208].
Inspekcja telewizyjna kanałów jest bezodkrywkową nowoczesną metodą pozwalającą na
szybką ocenę stanu technicznego kanałów polegającą na przeglądzie rurociągów sieci
kanalizacyjnej za pomocą specjalnej kamery. Umożliwia to profilaktyczne przeglądy kanałów,
przeglądy awaryjne odcinków podejrzanych o wystąpienie załamań i innych uszkodzeń,
wykrywanie nielegalnych podłączeń do sieci, sprawdzenie poprawności wykonanych robót nowo
wybudowanych odcinków sieci kanalizacyjnej. Przed rozpoczęciem inspekcji należy sprawdzić
drożność kanału i ewentualnie go oczyścić za pomocą samochodu ciśnieniowego. Następnie
dobiera się koła wózka kamery w zależności od średnicy kanału. Po zmontowaniu kamerę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
z wózkiem opuszcza się przy użyciu windy do studzienki rewizyjnej i wprowadza do kanału.
Kamera jest wodoszczelna (może pracować pod powierzchnią ścieków), ma szeroki zasięg pola
widzenia (np. w poziomie 240o, a w pionie 330o). Dodatkowo może być wyposażona w urządzenie
do pomiaru spadku kanału. Zarejestrowany przez kamerę obraz jest widoczny na ekranie telewizora
lub komputera. Specjalne oprogramowanie komputerowe umożliwia obróbkę i archiwizację
uzyskanych informacji.
Pomiar spadku kanału umożliwiają statymetry. Statymetr ustawia się na powierzchni terenu.
Jest on wyposażony w wąż wypełniony cieczą na końcu, którego znajduje się sonda
z wbudowanym przekaz
nikiem podającym głębokość, na jakiej się znajduje. Po wprowadzeniu
węża z sondą do kanału jest rejestrowane jej położenie (głębokość w odniesieniu do poziomu
zerowego) w różnych punktach kanału. Na tej podstawie jest określany rzeczywisty spadek
przewodu.
Czynności konserwacyjne to prace prowadzone na sieci kanalizacyjnej bez przerw
w odprowadzaniu ścieków. Do czynności tych należy zapobieganie zanieczyszczaniu się
przewodów sieci i uzbrojenia osadami oraz utrzymanie należytego stanu kanałów przez
wykonywanie drobnych prac remontowych.
Zapobieganie zanieczyszczeniu się kanałów, przykanalików i uzbrojenia sieci polega na
usuwaniu osadów, które wytrącają się ze ścieków przy zbyt małej prędkości przepływu.
Zanieczyszczenie kanałów może być spowodowane również niejednolitym spadkiem kanału,
występami w ścianach kanału, wrastającymi korzeniami drzew itp. Utrzymanie właściwego stanu
przewodów sieci kanalizacyjnej zależy od czyszczenia i płukania kanałów i wpustów ulicznych
oraz wykonania drobnych prac remontowych.
Płukanie kanałów to podstawowa metoda zapobiegania zanieczyszczeniu kanałów rurowych
i niektórych przełazowych. Płukanie polega na chwilowym zwiększeniu przepływu ścieków lub
wody w kanale. Efektem tego jest wzrost prÄ™dkoÅ›ci przepÅ‚ywu. Jeżeli prÄ™dkość ta wyniesie 1,0÷1,2
m/s i osady zalegające w kanale nie są zbite to zostaną one wymyte z dna. Płukanie można wykonać
przy użyciu spiętrzonych ścieków, wody wodociągowej doprowadzonej z zaworów pożarowych lub
doprowadzonej z kanałów melioracyjnych czy cieków wodnych. W celu uzyskania większej
prędkości przepływu możliwe jest również w zamkniętych układach kanalizacyjnych kierowanie
ścieków z jednych kanałów do drugich. Wówczas wykorzystuje się klapy kanałowe, zastawki
i zasuwy zamontowane na kanałach lub urządzenia przenośne: korki, worki, kubły itp. [4, s. 210].
Czyszczenie kanałów przełazowych, o wysokości co najmniej 1 m ma na celu usunięcie
osadów zalegających na jego dnie. Odbywa się to przy użyciu specjalnych przyrządów: spychaczy
ręcznych lub automatycznych, wózków, kul itp., które zgarniają osady ze ścianek kanałów.
Następnie osady te usuwa się na zewnątrz kanału. Kanały przełazowe o wysokości niewiele
większej niż 1 m można czyścić podobnie jak rurowe używając samochodów do czyszczenia
ciśnieniowego. Częstotliwość czyszczenia zależy od ilości nagromadzonych osadów  nie wolno
dopuścić do znacznego podtopienia przykanalików oraz do tego by nagromadzone osady
uniemożliwiały prowadzenie prac eksploatacyjnych i powodowały zmniejszenie prędkości
przepływu ścieków i saomoczyszczania się kanału [4, s. 209].
Czyszczenie kanałów rurowych, których średnica nie jest większa od 1 m przeprowadza się
w przypadku małej efektywności usuwania osadów przez płukanie. Czyszczenie odbywa się przez
wprowadzenie do kanału wody pod ciśnieniem za pomocą odpowiedniego sprzętu. Jest to specjalny
samochód wyposażony w zbiornik na wodę, wysokociśnieniową pompę odśrodkową
z podłączonym cienkościennym wężem gumowym zakończonym dyszami. Po wprowadzeniu węża
przez studzienkę do kanału, woda wydostająca się z dyszy pod ciśnieniem 6 MPa powoduje
oczyszczenie ścianek kanału i przesuwanie się węża w kierunku położonej wyżej, następnej
studzienki rewizyjnej. Po zakończeniu operacji wąż zostaje nawinięty na bęben umieszczony na
samochodzie. Jednocześnie przez studzienkę, którą wąż został wprowadzony do kanału usuwa się
osad. Takie czyszczenie powinno być przeprowadzone 1÷2 razy w roku i każdorazowo należy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
sprawdzić jego skuteczność np. za pomocą specjalnej kamery. Czyszczenie kanałów rurowych
z osadów jest również możliwe przez przeciąganie piłek gumowych, wyciorów lub różnego rodzaju
czyszczaków, jak spirale, talerze, szufle, wiadra. Efektywność takiego czyszczenia jest mniejsza niż
czyszczenia ciśnieniowego [4, s. 211].
Rys. 35. Schemat czyszczenia kanału przy użyciu specjalnego samochodu [4, s. 211].
Czyszczenie wpustów ulicznych obejmuje usunięcie zanieczyszczeń, które są zmywane
z powierzchni ulic, placów, itp. i osadzają się w osadnikach. Czyszczenie może odbywać się
mechanicznie, za pomocą specjalnego samochodu z urządzeniem próżniowo-ssącym lub ręcznie
przez pracowników ekip eksploatacyjnych. Wpusty należy czyścić dwa razy w roku, przy czym
czyszczenie mechaniczne należy wykonywać od 15 marca (1 kwietnia) do 30 listopada (15 grudnia)
 w zależności od warunków klimatycznych [4, s. 212].
Drobne prace remontowe wykonywane w ramach konserwacji sieci obejmujÄ… naprawÄ™
niewielkich uszkodzeń kanałów i uzbrojenia czyli: konserwację stalowych i żeliwnych elementów
uzbrojenia, wymianę uszkodzonych skrzynek włazowych, stopni włazowych, naprawę włazów
i studni rewizyjnych, regulację wysokościową uzbrojenia, likwidację rys i miejscowych wycieków
wody gruntowej, spoinowanie kanałów, wymiana syfonów i wpustów ulicznych, itp.
Likwidacja zapchań przykanalików to jeden z najczęstszych zabiegów konserwacyjnych na
sieci kanalizacyjnej. Wszelkie prace z tym związane należy poprzedzić odcięciem dopływu wody
do nieruchomości. Następnie należy zlokalizować miejsce zapchania przez kontrolę przepływu
ścieków w studzienkach rewizyjnych  zapchanie występuje zazwyczaj poniżej studzienki, w której
można stwierdzić spiętrzenie ścieków. Zapchanie usuwa się za pomocą specjalnych narzędzi
(sprężynowe taśmy stalowe, elastyczne mocno skręcone trzciny, krótkie drążki skręcane lub
składane, skręcane odcinki sprężynującego drutu stalowego) lub też za pomocą ciśnieniowego
czyszczenia kanałów [4, s. 213].
Remonty kanałów polegają na wymianie uszkodzonych odcinków sieci kanalizacyjnej.
Wymaga to często przeprowadzenia robót o podobnym zakresie jak przy budowie nowych kanałów.
W przypadku niedużych uszkodzeń można przeprowadzić prace remontowe stosując nowoczesne
metody bezodkrywkowe. Niezbędne jest jednak by na czas remontu zamknąć przepływ ścieków
przez remontowany odcinek sieci. Do metod remontów kanałów można zaliczyć:
- metodę wyściełania starych kanałów rurowych tzw. pończochą z włókna poliestrowego
impregnowanego żywicą, która jako nieutwardzona zostaje przez studzienkę rewizyjną
wprowadzona do kanału, przy wykorzystaniu słupa wody, a gdy znajdzie się już na właściwym
miejscu jest utwardzana termicznie dzięki czemu tworzy twardą i odporną na ścieranie
i gromadzenie się osadów powłokę,
- metodę otworzenia pierwotnego kształtu kanału rurowego za pomocą specjalnego urządzenia
hydraulicznego, które po wprowadzeniu do kanału w uszkodzonym miejscu rozpiera
zniszczone ścianki przewodu na zewnątrz, odtwarzając pierwotny obwód, na urządzeniu
znajduje się stalowa osłona która po osiągnięciu właściwego obwodu zostaje na stałe w kanale,
następnie można wykonać wyściełanie kanału  pończochą ,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
- metoda polegająca na wsunięciu do zniszczonych kanałów rurowych zgrzanych uprzednio
odcinków rur z polietylenu o dÅ‚ugoÅ›ci 10÷12 m, lub krótszych odcinków z rur PVC lub
z włókna szklanego łączonych kielichowo, materiały te ze względu na mniejszą chropowatość
ścianek zapewniają podobne warunki hydrauliczne mimo zmniejszenia średnicy kanału,
warunkiem przeprowadzenia prac jest wykonanie wykopu na poczÄ…tku remontowanego
odcinka sieci,
- metoda naprawy kanałów przełazowych za pomocą specjalnie wykonanych elementów
prefabrykowanych z włókna poliestrowego, zbrojonego włóknem szklanym, polegająca na
ułożeniu na ściankach kanału i jego dnie gotowych elementów o odpowiednim kształcie
i wypełnieniu przestrzeni między tymi elementami a starym kanałem specjalną zaprawą.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne cele eksploatacji sieci kanalizacyjnej?
2. Co zaliczamy do materiałów inwentaryzacyjnych sieci kanalizacyjnej?
3. Na czym polega przegląd kanałów metodami tradycyjnymi?
4. W jaki sposób kontroluje się stan kanałów za pomocą kamery?
5. Jakie sÄ… zadania pogotowia kanalizacyjnego?
6. Jak można rozpoznać, że odcinek kanału jest uszkodzony lub zapchany?
7. W jaki sposób czyści się kanały rurowe?
8. Jak usuwa się osady z kanałów przełazowych?
9. Jak likwiduje się zapchania przykanalików?
10. Na czym polegają remonty kanałów?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz sposób kontroli kanałów przy użyciu kamery.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami przeglądów kanałów,
2) obejrzeć film lub zdjęcia z inspekcji telewizyjnej kanałów,
3) opisać zasady przeglądu kanałów przy użyciu kamery,
4) wskazać zalety stosowania metody kontroli stanu kanałów przy użyciu kamery,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający wykonanie przeglądu kanału za pomocą kamery,
 zdjęcia sprzętu do inspekcji telewizyjnej kanałów oraz z przebiegu samego przeglądu,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przedstaw metodę ciśnieniowego płukania kanałów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami czyszczenia kanałów,
2) obejrzeć film lub zdjęcia z czyszczenia kanałów przy użyciu samochodu ciśnieniowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
3) opisać sposób wykonania czynności związanych z ciśnieniowym czyszczeniem kanałów,
4) wskazać zakres stosowania ciśnieniowego czyszczenia kanałów,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający czyszczenie kanałów przy użyciu samochodu ciśnieniowego,
 zdjęcia lub rysunki sprzętu do ciśnieniowego czyszczenia kanałów,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ, w jaki sposób usuwa się osady z kanałów przełazowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami czyszczenia kanałów,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające czyszczenia kanałów przełazowych,
3) opisać sposób wykonania czynności związanych z czyszczeniem kanałów przełazowych,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający czyszczenie kanałów przełazowych,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające czyszczenie kanałów przełazowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Określ typowe działania ekipy eksploatacyjnej związane z konserwacją uzbrojenia sieci
kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami eksploatacji sieci kanalizacyjnej,
2) opisać czynności jakie należy wykonać w ramach prac konserwacyjnych w studzienkach
kanalizacyjnych, wpustach ulicznych itp.,
3) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele, zdjęcia lub rysunki przedstawiające elementy uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Opisz metody remontów kanałów, które przeprowadza się bez konieczności wymiany całego
odcinka sieci kanalizacyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami remontów kanałów,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające remonty kanałów różnymi metodami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
3) opisać sposób wykonania czynności związanych z wykonaniem prac remontowych na sieci
kanalizacyjnej,
4) określić warunki jakie muszą być spełnione przy poszczególnym metodach,
5) porównać metody remontów wykonywanych bezodkrywkowo z metodami tradycyjnymi,
6) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający remonty kanałów metodami bezodkrywkowymi,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające metody remontów kanałów,
 literatura z rozdziału 6.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić główne cele eksploatacji sieci kanalizacyjnej?
2) określić jaka jest przewaga telewizyjnej inspekcji kanałów nad przeglądem
metodami tradycyjnymi?
3) rozpoznać, że odcinek kanału jest niedrożny?
4) wymienić metody usuwania osadów z kanałów przełazowych?
5) określić na czym polega ciśnieniowe płukanie kanałów?
6) wymienić sprzęt do udrażniania zapchanych przykanalików?
7) scharakteryzować bezodkrywkowe metody remontów kanałów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem a następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przykanalik jest to:
a) przyłącze kanalizacyjne.
b) przyłącze wodociągowe.
c) odcinek sieci gazowej od ulicy do kurka głównego.
d) odcinek sieci kanalizacyjnej między dwiema studzienkami.
2. Jaki rodzaj połączenia rur kanalizacyjnych przedstawia rysunek:
a) połączenie kielichowe rur PVC.
b) połączenie kielichowe rur betonowych.
c) połączenie rur kamionkowych za pomocą obejm PP.
d) połączenie rur HOBAS za pomocą łączników FWC.
3. Ile wynosi zagłębienie dna studzienki kanalizacyjnej opisanej na planie sytuacyjnych rzędnymi:
255,65 / 252,50 m.n.p.m.:
a) 3,00 m.
b) 3,10 m.
c) 3,15 m.
d) 4,05 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4. Jaki rodzaj uzbrojenia przedstawia rysunek:
a) studzienkÄ™ kaskadowÄ….
b) przelew burzowy.
c) separator.
d) przewietrznik.
5. Zagęszczanie obsypki wokół ułożonego kanału powinno odbywać się warstwami o grubości:
a) 0,10 ÷ 0,15 m.
b) 0,15 ÷ 0,20 m.
c) 0,20 ÷ 0,25 m.
d) 0,25 ÷ 0,30 m.
6. Rury betonowe Å‚Ä…czy siÄ™ kielichowo lub:
a) za pomocą łączników z żywic poliestrowych.
b) za pomocÄ… obejm polipropylenowych.
c) za pomocą pierścieni metalowych.
d) na zakład czyli na wpust i pióro.
7. Na schemacie został przedstawiony system kanalizacji:
a) ogólnospławnej.
b) rozdzielczej.
c) podciśnieniowej.
d) ciśnieniowej.
8. Do odprowadzania agresywnych ścieków przemysłowych o temperaturze 65oC najlepiej
zastosować:
a) rury PVC.
b) rury PEHD/PP.
c) rury betonowe.
d) rury kamionkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
9. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia sieci kanalizacyjnej przedstawia:
a) wpust uliczny.
b) studzienkÄ™ rewizyjnÄ….
c) studzienkę połączeniową.
d) płuczkę kanałową.
10. Ciśnienie próbne w czasie badania szczelności kanału powinno wynosić:
a) 0,10 ÷ 0,20 MPa.
b) 0,20 ÷ 0,30 MPa.
c) 0,01 ÷ 0,02 MPa.
d) 0,02 ÷ 0,03 MPa.
11. Oblicz spadek kanału o długości 20 m jeżeli rzędna dna na początku odcinka wynosi 123,35
m.n.p.m, a na końcu 122,75 m.n.p.m :
a) 3 %o.
b) 5 %o.
c) 5 %.
d) 3% .
12. Odcinek sieci kanalizacyjnej jest zagłębiony w miejscu montażu studzienki rewizyjnej na 3,6 m, ile
wyniesie odległość od wierzchu komory roboczej do powierzchni terenu?
a) 2,0 m.
b) 1,9 m.
c) 1,8 m.
d) 1,7 m.
13. Na podstawie inwentaryzacyjnego planu sytuacyjnego określ liczbę studzienek połączeniowych
na odcinku między punktami A i B sieci kanalizacyjnej:
a) 2.
b) 3. B
c) 4. A
d) 5.
14. Jaki sprzęt będzie ci potrzebny przy montażu wpustu deszczowego do wykonania syfonu z rur
kamionkowych:
a) dobijak i młotek.
b) gwintownica.
c) zgrzewarka.
d) wciskarka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
15. Jaka jest kolejność robót montażowych sieci kanalizacyjnej?
a) Wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów, próba szczelności,
prace wykończeniowe.
b) Wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, układanie i montaż przewodów,
próba szczelności, prace wykończeniowe.
c) Wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów,
próba szczelności, prace wykończeniowe.
d) Wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów,
prace wykończeniowe.
16. Żeliwne włazy studzienki kanalizacyjnej umiejscowionej w jezdni ulicy montuje się:
a) na płycie betonowej.
b) na zwężce betonowej.
c) na żelbetowych kręgach podporowych.
d) w dowolny sposób.
17. Który z podanych środków ochrony indywidualnej stosuje się w czasie prac eksploatacyjnych
na sieci kanalizacyjnej:
a) fartuch skórzany.
b) nauszniki przeciwhałasowe.
c) tarcza spawalnicza.
d) lampy bezpieczeństwa.
18. W czasie prowadzenia prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej, otwór włazowy
studzienki należy zabezpieczyć przez:
a) założenie kratki i oznakowanie chorągiewką.
b) układając bale.
c) tymczasowe położenie płyty betonowej.
d) można nie zabezpieczać.
19. Jaki jest tryb postępowania w czasie udzielania pomocy przedlekarskiej poszkodowanemu
w czasie przeglądu kanałów, który jest nieprzytomny, nie oddycha i ma wyczuwalne tętno:
a) udrożnić drogi oddechowe i wykonywać sztuczne oddychanie, wezwać pogotowie
ratunkowe.
b) wezwać pogotowie ratunkowe i przystąpić do sztucznego oddychania.
c) wykonać sztuczne oddychanie i w razie potrzeby wezwać pomoc.
d) wezwać pogotowie ratunkowe.
20. W czasie montażu przewodów sieci kanalizacyjnej nie wykonano określonego w dokumentacji
obetonowania rury, może to spowodować:
a) korozjÄ™ rurociÄ…gu.
b) wydłużenie rurociągu.
c) pękanie i zniszczenie rurociągu.
d) nie wystąpią żadne niekorzystne zjawiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.......................................................................................................................................
Montaż sieci kanalizacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
2. Dindorf L.: Technologia robót sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. WSiP, Warszawa 1998.
3. Furtak L., Rabiej St., Wild J.: Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów z tworzyw
sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji,
Warszawa 1994.
4. Heidrich Z.: WodociÄ…gi i Kanalizacja, cz. 1 i 2 WSiP, Warszawa 1998.
5. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.,: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP Warszawa
1995.
6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.
7. Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodÄ™ i kanalizacja wsi. Arkady 1992.
8. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych, Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, Warszawa 1988.
9. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Sieci Kanalizacyjnych COBRTI INSTAL,
Warszawa, 2003.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny,
4. Instalacje sanitarne.
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PN-B 01700:1999 Wodociągi i kanalizacja  Urządzenia i sieć zewnętrzna  Oznaczenia
graficzne.
PN-71/B-02710 Kanalizacja zewnętrzna  Przekroje poprzeczne zamkniętych kanałów
ściekowych.
PN-99/B-10729 Kanalizacja  Studzienki kanalizacyjne.
PN-EN 752-1:2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne  Pojęcia ogólne i definicje.
PN-EN 752-2:2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne  Wymagania.
PN-EN 752-7:2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne  Część 7: Eksploatacja
i użytkowanie.
PN-EN 1610:2002 Budowa i badania przewodów kanalizacyjnych.
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów rurowych do budowy kanałów
oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63