PMP Wykład 24. 19.05.2009 r.
Samodzielnie opracować granice państw (morskie, lądowe, powietrzne, rzeczne) oraz nabycie/utrata terytorium i granice Polski
Pojęcie terytorium jest związane z państwem, jednak są też takie terytoria, które nie są związane z państwowością:
terytoria niesamodzielne
terytoria niczyje (res nullius - ważne w okresie odkryć geograficznych; Vittoria vs. Suarez o ziemie Indian amerykańskich; Suarez uważał, że ziemie tamtejsze są niczyje i przez odkrycie stają się własnością odkrywców)
terytoria wspólne (res communis - terytoria, które nie są zdolne podlegać żadnej suwerenności; rzeczy wspólne dla społeczeństwa mnar. jako całości - morze otwarte, kosmos, Arktyka)
Terytorium wiąże się z państwem. Wg I. Brownliego terytorium to wycinek powierzchni ziemi odgraniczony od innych państw i podlegający jurysdykcji danego państwa. Relacje między państwem a terytorium określa się mianem suwerenności.
Pojęcie suwerenności należy odróżnić od pojęcia zwierzchnictwa terytorialnego. Mają one się do siebie tak jak własność (prawny tytuł do terytorium) do posiadania (fizyczne władztwo nad rzeczą).
Suwerenność to ogólne prawo państw do terytorium, a zwierzchnictwo to określone uprawnienie związane z terytorium. Można to zauważyć w przypadku baz wojskowych. 20.08.2008 r. - Umowa dotycząca rozmieszczenia naziemnych instalacji przechwytywania obronnego rakiet na terytorium Polski oraz Deklaracja w sprawie strategicznej współpracy między USA a RP - pozostawia suwerenność i własność nieruchomości przy Polsce, ale poddaje wszystko co będzie się działo na terenie bazy sądownictwu i prawu amerykańskiemu.
Porozumienie w sprawie statusu wojsk SOFA - zasadniczo określa reguły sprawowania zwierzchnictwa nad danym terytorium (jurysdykcja na rzecz państw stacjonujących wojsk; ma charakter ekskluzywny - Polska zrzeka się swojego prawa do jurysdykcji odnośnie terytorium i osób).
Z pojęciem przynależności terytorium wiąże się instytucja tytułu prawnego - podstawa prawna przynależności jakiejś części terytorium do jakiegoś państwa, ale także konsekwencje przynależności danej części do państwa. Może wynikać z odkrycia danego terytorium, ale od XVIII/XIX w. konfrontuje się tytuł prawny jako abstrakcyjne pojęcie uzyskane na podstawie umowy mnar czy w inny sposób z problemem efektywności władztwa nad danym terytorium. Po raz pierwszy ta konfrontacja pojawiła się w sprawie Niderlandy - USA o Wyspę Palmas -_ w 1898 r. Hiszpania podpisała umowę z USA, na mocy której przekazała Filipiny (w tym Wyspę) na rzecz USA; pojawił się problem czy Hiszpania w ogóle mogła to zrobić, czy faktycznie miała tytuł prawny do tych wysp - wiąże się z zasadą nemo dat quod no habet (nie można przekazać więcej niż się posiada); Hiszpanie twierdzili, że jako odkrywcy mieli do nich prawo, ale Niderlandy od 1700 r. ciągle i pokojowo wykonywali tam władzę państwową;
W tej sprawie pojawił się również pojęcie daty krytycznej - moment określający stan prawny, który jest brany pod uwagę przy rozpatrywaniu sporów; w sprawie Wyspy Palmas było to podpisanie umowy między Hiszpanią a USA; w tej sprawie też Hoover podważył koncepcję odkrycia jako zdobycia tytułu prawnego do terytorium.
Spór Dania - Norwegia dotyczący Wschodniej Grenlandii - konfrontacja aktu Unii i Umowy po rozpadzie Unii Szwedzko - Duńskiej z faktem okupowania całej Grenlandii przez Duńczyków; Deklaracja norweska z 1931 r. - Norwegia rozciągnęła swoją suwerenność na Wschodnią Grenlandię; potem kazus Ihlena;
Zdarza się również, że sąd odrzuca w ogóle pojęcie daty krytycznej - Trybunał Arbitrażowy w sprawie Beagle Chanel między Argentyną a Chile z 1966 r. - pojęcie daty krytycznej ma niewielką wartość dla niniejszego postępowania.
Tytuł prawny, efektywność i data krytyczna są narzędziami Trybunałów służącymi do rozstrzygnięcia danego sporu (za każdym razem sposób ich użycia będzie zależał od sytuacji faktycznej).
Uti possidetis - zasada z prawa rzymskiego „to, co posiadasz będziesz nadal posiadał”; ta koncepcja odgrywała dużą rolę w kontekście lat 20. - 30. XIX w. i ruchów niepodległościowych w Ameryce Południowej; granice między jednostkami administracyjnymi w ramach Imperium Hiszpańskiego po wyjściu Hiszpanii będą granicami międzypaństwowymi; w tym przypadku zasadę sformułowano po fakcie.
Uti possidetis iuris - pojawia się w kontekście dekolonizacji Afryki; problem konfrontacji stabilności sytuacji mnar. z zasadą samostanowienia ludów i narodów; sformułowana w Karcie OJA z 1963 r. - podziały terytorialne sprzed dekolonizacji miały charakter sztuczny (często władza mocarstw miała charakter tylko prawny, a nie efektywny; państwo nie sprawowało efektywnej władzy nad całym terytorium); dlatego też w tej sytuacji Bierzę się pod uwagę status prawny - iuris; w 1986 w sprawie Burkina Faso - Mali sąd stwierdził, że zasada uti possidetis iuris ma charakter zasady prawnej.
Na początku lat 90. w sprawie rozpady Byłej Jugosławii - Komisja Arbitrażowa (Badintera) podkreśliła, że z wyjątkiem sytuacji, kiedy ustalono inaczej wcześniej, granice są chronione przez prawo mnar. (należy to wywieść z zasady poszanowania terytorialnego status quo, a w szczególności z zasady uti possidetis; uti possidetis chociaż początkowo stosowana w rozstrzyganiu kwestii dekolonizacji w Afryce i Ameryce Południowej jest dziś uznana za zasadę ogólną, co wiąże się z zasadą nienaruszalności granic)
Stały konflikt między zasadą samostanowienia a zasadą integralności terytorialnej i nienaruszalności granic.