PMP Wykład 15. 20.02.2009 r.
Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie działania (stosowania) traktatu.
Wszystkie powyższe sytuacje są związane z etapem zawierania traktatu. Odnosi się do nich część V KWPT w art. 42 - 72.
Tamże uregulowano trzy zagadnienia odnośnie nieważności, wygaśnięcia i zawieszenia (wszędzie gdzie piszę zawieszenie mam namyśli zawieszenie działania traktatu):
problematyka istoty prawnej i zasad ogólnych dotyczących wymienionych 3 sytuacji
ich przyczyny
ich skutki prawne
Nieważność jest w pewnym stopniu uregulowana odrębnie od pozostałych sytuacji.
W KWPT nie uregulowano pewnych kwestii. Wiemy o tym z art. 73 - 75 KWPT, które zajmują się takimi problemami jak wpływ sukcesji podmiotów prawa mnar. na obowiązywanie i stosowanie traktatów przez nie zawartych (jest to uregulowane w KW o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978 r.), wpływ odpowiedzialności państwa na obowiązywanie i stosowanie umowy (a w szczególności relacje między wygaśnięciem traktatu na skutek jego naruszenia a odpowiedzialnością państwa za to naruszenie - kwestia odpowiedzialności jest uregulowana w Projekcie artykułów o odpowiedzialności państw z 2001 r., które ma charakter niezobowiązujący), wpływ konfliktu zbrojnego na ważność, dalsze obowiązywanie czy stosowanie traktatu (problem również jest przedmiotem prac KPM, ostatnia wersja jest z 2008 r.).
W części VI art. 74. (Zerwanie lub brak stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między dwoma lub więcej państwami nie stoi na przeszkodzie w zawieraniu traktatów między tymi państwami. Zawarcie traktatu nie wpływa samo przez się na sytuację w dziedzinie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych.) Mówi o znaczeniu stosunków dyplomatycznych i konsularnych dla zerwania traktatu (czy zerwanie tych stosunków pociąga za sobą zerwanie traktatu; jaki wpływ na zawieranie traktatu ma istnienie lub brak stosunków dyplomatycznych).
Art. 75 (Postanowienia niniejszej konwencji nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, które mogą powstać dla państwa-agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych w związku z agresją dokonaną przez to państwo.) - postanowienia KWPT nie wpływają na obowiązki agresora wynikające z KNZ.
Istota prawna (wiąże się trochę ze skutkami tych zdarzeń prawnych).
nieważność i wygaśnięcie traktatu - 1. w przypadku nieważności przestajemy mieć do czynienia z traktatem, bo jest on uznany albo za nieistniejący (nie zawarty) albo traci moc obowiązującą; traktat jest dotknięty tym ab initio (od samego początku) i jest nie ważny ex tunc (od samego początku, z mocą wsteczną); 2. wygaśnięcie działa ex nunc (od tej chwili, na przyszłość), co oznacza, że traktat był, obowiązywał, ale wymarł (należy wymazać wszelkie możliwe przyszłe działania, mające za podstawę wygaszony traktat)
zawieszenie - traktat obowiązuje nadal, ale jest zawieszony (przestaje działać) aż okoliczność, która spowodowała zawieszenie minie (przez określony czas nie wywiera skutków prawnych)
Okoliczności przyczyniające się do:
nieważności - są numerus clausus, co znaczy, że tworzą zamkniętą, zwartą grupę przyczyn wymienionych w KWPT - art. 42 ust. 1 - Ważność traktatu lub zgody państwa na związanie się traktatem może być zakwestionowana jedynie przez zastosowanie niniejszej konwencji. Zamknięcie tej listy ma chronić traktat (konsekwencja zasady pacta sunt servanda) i zakłada domniemanie ważności traktatu (jest ono wzruszalne, ale tylko w przypadkach i na zasadach określonych art. 46 - 53). Strony nie mają swobody kształtowania tej zasady (nie mogą stwierdzić, że błąd, przymus, przekupstwo nie są naruszeniem traktatu). Jeżeli jednak strona uzyskała wiadomość o tym, że traktat zawarto wbrew kompetencji państwa lub org. mnar., z naruszeniem pełnomocnictwa, w warunkach istotnego co do faktów błędu, podstępu czy oszustwa bądź przekupstwa (art. 46 - 50), to taka strona nie może się powołać na te przypadki, jeśli po uzyskaniu wiadomości o nich wyraźnie się zgodziła na ten traktat lub z jej zachowania wynika, że wciąż go uznaje. W ten sposób traci prawo powoływania się na te okoliczności (jest to tzw. przyzwolenie tj. acquiescence (w rozumowaniu materialnym) lub estoppel (w rozumowaniu proceduralnym)
wygaśnięcia lub zawieszenia - nie są numerus clausus; taką przyczyną może być konflikt zbrojny, sukcesja lub zerwanie stosunków dyplomatycznych; art. 42 ust. 2 - Wygaśnięcie traktatu, jego wypowiedzenie lub wycofanie się jednej ze stron mogą mieć miejsce jedynie w wyniku zastosowania postanowień samego traktatu lub niniejszej konwencji. Tą samą regułę stosuje się także do zawieszenia działania traktatu. Może się to jednak odbywać na innych zasadach i wg innej procedury niż w KWPT. Na art. 42 ust. 2. powoływano się w orzecznictwie międzynarodowym, w tym w sprawie przed MTS między Węgrami a Czechosłowacją w 1997 r. o zaporę na Dunaju. MTS miał rozstrzygnąć obowiązywanie umowy węgiersko - czechosłowackiej z 1977 r. Przepis ten nie jest kontrowersyjny i można go uznać za element prawa zwyczajowego.
Strony tracą ten argument, jeśli dowiedziały się o naruszeniu traktatu (z art. 60. - 1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedna ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części. 2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia: a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo tez do spowodowania jego wygaśnięcia: (i) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia, (ii) bądź między wszystkimi stronami; b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nie a państwem winnym naruszenia;
c) każdą stronę, inne niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu. 3. W rozumieniu niniejszego artykułu istotne naruszenie traktatu polega na: a) nie przewidzianym w niniejszej konwencji odrzuceniu traktatu lub b) pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu.4. Poprzednie ustępy nie uchylają żadnego postanowienia samego traktatu, mającego zastosowanie w wypadku jego naruszenia. 5. Ustępy 1-3 nie mają zastosowania do postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.) bądź nastąpiła zasadnicza zmiana okoliczności (art. 62. - 1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba że: a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem oraz b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu. 2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego: a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub
b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu. 3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadnicze zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na te zmianę jako na podstawę zawieszenia działania traktatu.) a on zgodził się z dalszym obowiązywaniem traktatu.
3. Dopuszczalność podzielności traktatów - przyczyny nieważności traktatu mają znaczenie dlatego czy można podzielić traktat czy nie. Uważa się, że w 3 przypadkach taka podzielność jest nie ważna (nie można wyłączać części traktatu, ale tylko całość) i są one zawarte w art. 51 - 53 tj. przymus wobec przedstawiciela państwa, przymus wobec państwa, naruszenie obowiązującej normy ius cogens. Są to przypadki nieważności bezwzględnej. Wszelkie inne okoliczności dopuszczają podzielność traktatu i jest to nieważność względna.
Warunki jakie należy spełnić, by odseparować nieważne postanowienia traktatu od pozostałych (art. 44 ust. 3):
postanowienia te muszą się dawać oddzielić od pozostałej części traktatu; nie mogą być nierozerwalnie związane z traktatem, w ten sposób, że traktat nie mógłby bez nich funkcjonować (nie mogą dotyczyć przedmiotu i celu traktatu)
z traktatu lub w inny sposób wynika, że postanowienia, które mają być uznane za nieważne nie stanowią tych postanowień ze względu, na które strona zgodziła się na związanie traktatem jako całością (nie są warunkiem istotnej zgody stron).
dalsze wypełnianie pozostałej części traktatu nie byłoby niesprawiedliwe.
Sytuacje, kiedy trzeba wyodrębnić nieważne przepisy (jest obligatoryjna podzielność traktatu - art. 44 ust. 4) odnosi się do oszustwa i przekupstwa przedstawicieli państwa (art. 49 i 50). Powołując się na te racje należy odnieść się do całego traktatu albo jeśli są spełnione warunki z art. 44 ust. 3, tylko do konkretnych postanowień traktatowych.
Kwestia podzielności w przypadku wygaśnięcia, wypowiedzenia, wycofania się i zawieszenia - można się powołać w odniesieniu do całego traktatu ale traktat może stanowić inaczej lub strony mogą inaczej ustalić. Kwestia podzielności mieści się tutaj w swobodzie kontraktowej stron traktatu, a strony same mogą zdecydować, które przepisy da się oddzielić od reszty. Wyjątek dotyczy powstania nowej normy ius cogens w czasie obowiązywania traktatu (nie było jej podczas związywania się umową). Art. 64 - traktat jako taki staje się nie ważny i wygasa (sankcja nieważności ma na celu wymazanie wcześniejszych skutków prawnych tego traktatu).
W przypadku wygaśnięcia i zawieszenia podzielność jest możliwa na mocy KWPT, jeśli spełnione zostaną te same warunki, co w przypadku nieważności, o ile strony nie ustalą inaczej.
4. Skutki prawne
nieważności - art. 69 i 71
art. 69. określa ogólne skutki nieważności - traktat traci moc prawną ab initio ex tunc (z mocą wsteczną od chwili wejścia w życie), to znaczy, że wszelkie prawa, obowiązki i sytuacje prawne powstałe na jego mocy powinny być usunięte; w efekcie każda ze stron może zażądać przywrócenia status quo ante (sytuacji istniejącej przed związaniem się traktatem) w miarę możliwości; czynności dokonane w dobrej wierze, a zatem tylko takie, dokonane przed powołaniem się na nieważność, są utrzymane w mocy (mogą być zachowane); możliwość żadania status quo ante i zachowanie czynności wykonanych w dobrej wierze nie mogą być zastosowane, kiedy mamy do czynienia z oszustwem, przekupstwem i przymusem (art. 49 - 52 KWPT).
art. 71 - przypadki naruszenia normy ius cogens - strony muszą usunąć wszystkie następstwa czynności dokonanych w oparciu o postępowanie sprzeczne z imperatywną normą bezwzględnie wiążącą i muszą doprowadzić swoje wzajemne stosunki do zgodności z tą normą (uniemożliwia utrzymanie czynności wykonanych w dobrej wierze)
wygaśnięcia - art. 70 i 71 ust. 2
art. 70 - ogólne następstwa - ex nunc - strony są zwolnione z dalszego wykonywania traktatu, ale utrzymane są w mocy wszelkie prawa, sytuacje i obowiązki powstałe przed jego wygaśnięciem; działa pro futuro (na przyszłość)
art. 71 ust. 2 - naruszenie normy ius cogens - z jednej strony naruszenie powstałej normy ius cogens powoduje, że strony są zwolnione ze stosowania tego traktatu, ale z drugiej strony tylko te prawa, obowiązki i sytuacje prawne mogą być utrzymane w mocy, które dają się pogodzić z normą ius cogens
zawieszenie działania - art. 72
art. 72 - strony zostają zwolnione z wykonywania traktatu, ale jest ono ograniczone temporalnie (określony czas zawieszenia) i podmiotowo (tylko między stronami, między którymi doszło do zawieszenia traktatu) - jest to tzw. podwójna relatywizacja skutku; strony między, którymi doszło do zawieszenia muszą się powstrzymywać od działań, które mogłyby uniemożliwić przywrócenie działania traktatu
5. Procedura ogłaszania roszczeń (w stosunku do tych 3 sytuacji jest uregulowana tak samo, z wyjątkami odnośnie norm ius cogens):
strona zainteresowana zarzutem musi go notyfikować (na piśmie i z odpowiednim podpisem - art. 67, w związku z art., 65), określić środki, które podejmie i uzasadnić dlaczego traktat ma być zawieszony, unieważniony lub wygaszony; może tego również dokonać w odpowiedzi na sytuację, kiedy inna strona traktatu żąda jego wypełnienia lub zarzuca mu naruszenie traktatu; 3 miesiące pozostawia się na reakcję; jeśli brak sprzeciwu to można podjąć środki opisane w notyfikacji
jeśli jest sprzeciw rozpoczyna się bieg 12 miesięcy na pokojowe rozstrzygnięcie sporu (dzięki instrumentom z art. 36 KWPT); w przypadku norm ius cogens w ciągu tych 12 miesięcy trzeba wnieść sprawę do MTS-u chyba, że strony zgodziły się na arbitraż (w przypadku innych norm stosuje się zwykłe środki rozjemcze)
wszelkie notyfikacje mogą być w każdym czasie odwołane chyba, że zaczną wywoływać skutki prawne
Przyczyny nieważności, wygaśnięcia i zawieszenia:
nieważność względna - okoliczności związane z kompetencjami do zawarcia traktatu (art. 46 i 47) lub związane z oświadczeniem woli (pod wpływem błędu - art. 48, przymusu i oszustwa - art. 49 i 50)
nieważność bezwzględna - okoliczność przymusu (art. 51 i 52) i naruszenie normy ius cogens (art. 53)
wygaśnięcie, zawieszenie, wypowiedzenie i wycofanie się (te 2 ostatnie dotyczą obowiązywania traktatu wobec konkretnej strony) - okoliczności przewidziane w traktacie lub KWPT (regulowane w art. 54 - 64; po wejściu w życie traktatu strony decydują się na to np. w formie protokołów; okolicznością przewidzianą w traktacie może być spadek liczby państw wymaganych do ratyfikacji traktatu lub okoliczności wynikające z zachowania stron) i nie przewidziane w ogóle w KWPT (zasadnicza zmiana okoliczności - RSS - rebus sic stantibus - art. 62; późniejsza niemożliwość jego wykonania - impossibilium nulla obligatio - musi być całkowita i trwałą, jeśli jest chwilowa spowoduje zawieszenie - art. 61; późniejsza jest ius cogens - art. 64)
wygaśnięcie lub zawieszenie może wynikać z woli państw - stron (art. 54) i woli jednego państwa - strony (wypowiedzenie, wycofanie się - art. 56)
okolicznością, która ma szczególne znaczenie jest naruszenie traktatu (art. 60) - przewiduje podział ze względu na traktaty dwustronne i wielostronne. Często traktaty przewidują procedury kontrolne , które powodują, że w przypadku naruszenia nie unieważnia się traktatu, ale stosuje się środki sanacyjne przewidziane za naruszenie.
art. 60. ust.5 - zakaz stosowania środków odwetowych w przypadku traktatów chroniących jednostkę ludzką lub mających charakter humanitarny
Co do okoliczności nie przewidzianych w KWPT - niektórzy się zastanawiają czy niestosowanie traktatu (desuetudo) lub też jego wykonanie traktatu powoduje wygaśnięcie. U podłoża tych dwóch sytuacji leży zgoda państwa (za wspólną zgodą wszystkich państwa - stron). Czasami są traktaty, które nie mają charakteru permanentnego i wówczas określenie desuetudo może być trudne. A wykonanie można odnieść bardziej do umów - kontraktów.