PMP Wykład 23. 24.04.2009 r.
Zwieńczeniem samostanowienia w formie zewnętrznej jest utworzenie państwa obdarzonego cechą suwerenności.
Pojęcie suwerenności było znane od XIII w., użyte pierwszy raz przez Bonana - wówczas jako instrument niezależności od cesarza i papieża. Potem w XVI w. została skonceptualizowana przez J. Bodina w „Sześciu księgach o Rzeczpospolitej”. Rozumiał suwerenność w wyidealizowany sposób. Dla niego wyrazem suwerenności jest władca, a jego władza jest absolutna, niepodzielna i …. Tworzy prawo, ale mu nie podlega. Potem Grocjusza, a wcześniej Vittoria, Suares i Gentili. Pojęcie to nie jest jeszcze wówczas jasno i precyzyjnie formułowane. Dziś koncepcja Bodina została przekształcona w teorię suwerenności absolutnej. Została ona przyswojona przez niemiecką szkołę prawa mnar. Hegla. Władza państwowa rozumiana jako władza niepodzielna, nieprzenoszalna i nieograniczona. Suwerenność rozumiana jako bezwzględna niezależność i wolność. W XX w. pojawiła się koncepcja suwerenności względnej na tle działalności transgranicznej, mnar. ochrony praw człowieka, globalizacji. W ujęciu negatywnym będzie rozumiana jako niezależność prawna od czynników zewnętrznych - tak w okresie międzywojennym. W ujęciu pozytywnym jest kojarzona z odpowiedzialnością, którą przyjmuje na siebie państwo, stając się członkiem społeczności mnar. (rozumiana jako obowiązek współpracy w celu rozwiązywania wspólnych problemów).
Suwerenność jako fakt socjologiczny - gdyby ją pojmować jako całkowitą bezwzględność, to nie istniałaby nigdzie, w ogóle, bo nawet mocarstwa są zależne.
Suwerenność jako element systemu normatywnego pojawia się jako pojęcie prawne, jako zasada lub jako norma prawna. Może występować jako taka, jako zasada suwerenności łączona w suwerenną równość lub jako norma - jest wpisana w jakąś normę, np. suwerenność terytorialna jest bliska w konstrukcji normie prawnej.
Znaczenie ma posługiwanie się zasadą suwerennej równości. W różnych traktatach pojawia się samo pojęcie, które służy opisaniu władztwa jakim dysponuje państwo. W ….. ICAO z 1944 r. mówi się w art. 1., że państwo ma całkowitą i wyłączną suwerenność nad strefą powietrzną nad terytorium.” Traktat o badaniu przestrzeni kosmicznej z 1967 r., w art. 2. - żadne państwo nie może wysuwać roszczeń opartych na suwerenności do przestrzeni kosmicznej. W Konwencji o Prawie Morza z 1982 r. w art. 89. „nie można wysuwać żadnych roszczeń opartych na suwerenności wobec morza otwartego”, w art. 137 podobnie w stosunku do tzw. „obszaru”, czyli dno mórz i oceanów poza zasięgiem jurysdykcji państwowej. Suwerenność jako pojęcie może być powoływana w kontekście tytułu do terytorium, na którym opiera się władztwo lub państwa, zgłaszają roszczenia do tego terytorium bądź też jako tytuł na podstawie, którego sprawowana jest władza w odniesieniu do określonego terytorium państwowego. Suwerenność jako taka pojawiła się w traktatach regionalnych, zwłaszcza w będących podstawą organizacji regionalnych - Karta OPA, Karta LPA, Akt ustanawiający UA. Pojawia się ona tam obok niezależności.
MTS wypowiedział się na temat suwerenności w sprawie nikaraguańskiej z 1986 r. W tym orzeczeniu ogłosił suwerenność jako basic legal concept (podstawowa koncepcja prawna), która ma podstawę mnar. prawie zwyczajowym. Użył też pojęcia „zasada poszanowania suwerenności państw” - jej emanacją jest są zasady suwerennej równości i suwerenności terytorialnej.
Podsumowanie: Suwerenność jako pojęcie będące podstawową koncepcją prawną i ma podstawy w prawie zwyczajowym, suwerenności nie mają inne byty, tylko państwa, suwerenność związana z państwem jest tytułem do sprawowania władzy na dany terytorium.
Równa suwerenność (mimo, że w KNZ jest suwerenna równość).
Pierwszy raz pojęcie użyte w KNZ, pogłębione w Rezolucji ZO zatytułowanej Deklaracja Zasad Prawa Mnar., a także w Deklaracji Milenijnej z 2000 r. W Deklaracji Zasad Prawa Mnar. - wszystkie państwa korzystają z suwerennej równości, mają równe prawa i obowiązki, są równymi członkami wspólnoty mnar. niezależnie od różnic, które je dzielą. Takiej ujęcie suwerenności zakłada pewną fikcję prawną - nie ważna jest wielkość i potęga państwa, bo wszystkie korzystają z tego samego przymiotu. Te prawa (kompetencje), wynikające z suwerenności są takie same niezależnie od wielkości. Każde ma ius contrahendi (prawo zaciągania zobowiązań), korzysta z tych samych przywilejów i immunitetów, taka sama odpowiedzialność, korzysta z prawa utrzymania stosunków dyplomatycznych (ius legationis), ma te same prawa, jeśli chodzi o udział w mnar. procedurze rozstrzygania sporów. Państwa może być nie stać na wykonanie wszystkich tych praw, ale je posiada. Suwerenna równość obejmuje w szczególności następujące elementy: państwa są równe pod względem prawnym, każde korzysta z praw nieodłącznie związanych z pełną suwerennością, każde ma obowiązek poszanowania osobowości innych państw (personalisty); zasada, że nienaruszalna jest integralność terytorialna i niezależność polityczna, każde państwo ma prawo swobodnego wyboru i rozwijanie ustroju politycznego, gospodarczego i kulturalnego, każde ma obowiązek wypełniania w dobrej wierze zobowiązań o obowiązek pokojowego współżycia z innymi państwami.
Suwerenna równość obejmuje przy najmniej część lub wszystkie zasady prawa mnar. Jest ona mało operatywna. Jest kłopotliwa, bo nie pozwala odróżnić suwerenności od integralności terytorialnej i niezależności politycznej. Miesza się ją z podmiotowością. Deklaracja zasad prawa mnar. każe wiązać z suwerenną równością pewne obowiązki, które są wynikiem udziału państw we wspólnocie, ale niekoniecznie pozwalają zrozumieć suwerenność tym kontekście.
Klasycznie bywa rozumiana jako całowładność i samowładność. Samowładność to niezależność prawna od jakichkolwiek czynników zewnętrznych, a całowładność to zdolność do regulacji stosunków zewnętrznych. W ten sposób suwerenność wiąże się z niezależnością prawną. jest to pojmowanie upowszechnione w Polsce przez L. Elricha. Także związek między suwerennością a zwierzchnictwem. „Zwierzchnictwo to władza najwyższa, pełna i wyłączna” - Góralczyk.
Suwerenność terytorialna (Zwierzchnictwo terytorialne)
Uzmysławia, że suwerenność jest jednym z tytułów, który legitymuje prawo do określonego terytorium. Orzeczenie arbitrażowe z 1998 r. w sporze Erytrea - Jemen - suwerenność terytorialna to też koncepcja prawna, która stała się podstawą dla większości kompetencji państwowych. Inny sąd arbitrażowy w kwestii Jeziora Launoux z 1957 r. - suwerenność terytorialna korzysta z domniemania, które może być wzruszalne tylko na mocy porozumień mnar. przyjętych zgodnie z prawem mnar. MTS w sprawie nikaraguańskiej z 1986 r. - państwo ma obowiązek poszanowania suwerenności terytorialnej innych. Na mocy suwerenności państwo nadbrzeżne może regulować dostęp do portów.
Czy suwerenność jest zbywalna? STSM stwierdził w sprawie pewnych interesów niemieckich na polskim Górnym Śląsku z 1926 r. W sposób implicite (niewyraźnie) stwierdził, że suwerenność może być zbyta, wspomina o transferze suwerenności nad częścią Górnego Śląska na rzecz Polski. Wspomina o możliwości zrzeczenia się, mówi też o zmianie suwerenności.
MTS w sporze dotyczącym delimitacji morskiej i pewnych spraw terytorialnych między Katarem a Bahrajnem z 2001 r., również mówi o nabyciu suwerenności nad terytorium.
MTS w sprawie azylowej z 1950 r. - azyl dyplomatyczny stanowi derogację od suwerenności państwowej i nie może być uznana, chyba że w konkretnym przypadku określi się jej podstawę prawną.
Zbywalny jest tytuł prawny do danego terytorium. Istnieje on tak długo jak długo istnieje terytorium. To nie transfer suwerenności terytorialnej, ale terytorium będącego podstawą suwerenności. Suwerenność nie może być wykonywane poza terytorium państwowym. Dla określenia władztwa państwowego używa się pojęć - jurysdykcja, kontrola ….. (kategorie suwerenności nad terytoriach nie będących państwami).
Czy suwerenność może być ograniczona? Globalizacja i współczesne procesy integracyjne pokazują, że suwerenność zmienia swój sens. Dlatego są koncepcje relatywizując (suwerenność podzielona, rozproszona, współsuwerenność) i negujące. W prawie europejskim gdzie wchodziła w grę Wspólnota nie mówiono, że WE jest suwerenna (WE wykonuje kompetencje za upoważnieniem państw i nie dają tej kompetencji władz państwowych; to państwa są panami traktatów). Formalnie państwa są nadal suwerenne.
Państwo zmieniło się w kontekście globalizacji, ale pogląd prawny nie zmienił się - państwa są nadal suwerenne
Suwerenność jest pewną cnotą ogólną. Konkretyzuje się w różnych przypadkach. Np. zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne. Suwerenność jest cechą państwa jako całości (określa status wszystkich elementów państwa - ludności, terytorium i władzy; w przypadku ludności przełożenie na koncepcję suwerenności ludu).
TERYTORIUM PAŃSTWOWE
Terytorium - przestrzeń geofizyczna (część powierzchni Ziemi), zwłaszcza dotyczy Ziemi, ale nie tylko (jest to ląd stabilny o charakterze materialnym, woda (także dna mórz i ich podłoże), powietrze (przestrzeń atmosferyczna)).
Terytorium z perspektywy władztwa dzielimy na państwowe i niepaństwowe. Niepaństwowe to terra nullis - ziemie niczyje, terytoria używane przez wszystkich, czyli terytoria powszechnego użytku (np. morze otwarte), terytoria zarządzane wspólnie, zwykle o ograniczonym dostępie, ale mające pewien szczególny reżim prawny (np. rzeki poddane zarządowi terytorialnemu czy obszar).
Terytorium państwowe - terytorium poddane władzy państwowej, na którym zwykle sprawuje ona władztwo efektywne, do którego dysponuje tytułem prawnym w postaci suwerenności terytorialnej, co z kolei sprawia, że ma ona kompetencje do swobodnego stanowienia prawa, jego stosowania i egzekwowania, a tym samym ma pełne władztwo w odniesieniu do osób oraz rzeczy zarówno nieruchomych jak i ruchomych, które znajdują się na danym terytorium i która ponosi odpowiedzialność za to, co się dzieje na tym terytorium i tym, co z teo terytorium wynika dla innych państw.
Terytorium to konieczny element państwa - sprawa Minerwy z 1970 r. - rafy koralowe, bez stałej ludności, a chcieli utworzyć państwo.
Do powstania państw nie jest konieczne, by były wcześniej całkowicie ustalone granice. Wg Komisji Badintera terytorium może być państwem, kiedy nie jest domknięte granicami, a także nie przestaje być państwem w skutek okupacji.
Państwo może mieć właściwe terytorium (macierz terytorialny), ale może mieć też różne posiadłości poza terytorium macierzystym. Tak terytoria kolonialne jak i niesamodzielne, także departamenty zamorskie jak i inne terytoria o większym lub mniejszym statusie autonomiczności. Obowiązki państwa wobec terytoriów niesamodzielnych w rozumieniu rozdziału 11., art. 73 i 74 KNZ - Artykuł 73. Członkowie Narodów Zjednoczonych, którzy ponoszą odpowiedzialność za zarząd obszarami, których ludność nie dojrzała jeszcze do pełnego stopnia samorządu, uznają zasadę, że interesy mieszkańców tych obszarów górują nad innymi, i przyjmują jako święty obowiązek popierać ze wszystkich sił dobrobyt mieszkańców tych obszarów, w ramach systemu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, stworzonego przez niniejszą Kartę; w tym celu obowiązują się: a) zapewnić, szanując należycie kulturę tych odnośnych ludów, ich postęp w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej, ich sprawiedliwe traktowanie oraz ich ochronę przed nadużyciami; b) rozwijać samorząd, mieć należycie na względzie aspiracje polityczne tych ludów oraz pomagać im w stopniowym rozwoju ich wolnych instytucji politycznych, biorąc w rachubę szczególne warunki każdego obszaru i jego ludności tudzież różny stopień ich rozwoju; c) umacniać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo; d) popierać twórcze zarządzenia rozwojowe, zachęcać do prowadzenia badań, współpracować między sobą i z międzynarodowymi organizacjami, gdy i gdziekolwiek okaże się to właściwym dla praktycznego osiągnięcia celów społecznych, gospodarczych i naukowych, wymienionych w niniejszym artykule; oraz e) przesyłać regularnie Sekretarzowi Generalnemu w celach informacyjnych, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających ze względów bezpieczeństwa lub konstytucyjnych, wiadomości statyczne i inne natury technicznej, dotyczące warunków gospodarczych, społecznych i oświatowych na obszarach, za które ponoszą oni odpowiedzialność, a innych niż obszary, do których odnoszą się Rozdziały XII i XIII. Artykuł 74. Członkowie Narodów Zjednoczonych zgodni są również co do tego, że ich polityka w stosunku do obszarów, do których odnosi się niniejszy Rozdział, musi, w nie mniejszym stopniu niż ich polityka w stosunku do ich rdzennych obszarów, opierać się na ogólnej zasadzie dobrego sąsiedztwa, przy należytym uwzględnieniu interesów i dobrobytu reszty świata w dziedzinie społecznej, gospodarczej i handlowej. Dziś terytoria zależne posiadają: Australia, Dania, Francja, Niderlandy, Norwegia, Nowa Zelandia, USA i WB. Z punktu widzenia swobody działania władzy państwowej można powiedzieć, że suwerenność terytorialna jest wykonywana swobodnie, a ograniczenie dotyczy sposobu jej wypełnienia, a nie samej suwerenności jako takiej. Wszelkie ograniczenia powinny być zgodne z prawem mnar.
Kondominium - pewne terytoria, która podlegają wspólnemu zarządowi dwóch lub więcej państw, np. Andora (1278 - 1992 Hiszpania i Francja), Nowe Hebrydy (1906 - 1980 WB i Francja), Inflanty (1569 - 1660 Polska i Litwa), Rzeczpospolita Krakowska (1818 - 1846 Austria, Prusy i Rosja).
Terytoria są wyznaczane przez granice. Przez wiele wieków nie były traktowane jako wyraźne linie, ale jako strefy graniczne (strefy neutralne między Arabią Saudyjską, Kuwejtem i Irakiem). Częściej dokonywano delimitacji na mapie niż samej demarkacji w terenie.
Współcześnie granica to płaszczyzna, która oddzielna terytorium od innych terytoriów państwowych i niepaństwowych, która oddziela na ladzie, wodzie, w powietrzu i przestrzeni ksomicznej.