W jaki sposób powinniśmy analizować to, co widzimy? – na podstawie KWPT.
KWPT podsumowuje cały dorobek PMP. Mówi, że o ile państwa inaczej nie ustalą, to traktat obowiązuje bezterminowo.
Państwa mają też możliwość ukształtowania klauzuli terminowej, w której będą informacje o trwaniu traktatu i szczególnych przypadkach, kiedy można odstąpić od traktatu.
Wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu w następstwie jego naruszenia.
Przykład z orzecznictwa: sprawa Gabcikovo-Nagymaros jest sprawą „podręcznikową”: Trybunał powiedział, że Węgry za szybko odrzuciły traktat, miały poczekać aż Słowacja de facto naruszy przedmiot i cel traktatu. Z drugiej strony Słowacja nie powinna podejmować działań, mając świadomość, że skutek będzie widoczny także po drugiej stronie granicy. Zaczęto rozważać, czy prawo do naturalnego środowiska jest jednym z praw ius cogens. Przywołanie art. 64 nie jest tu przypadkowe. MTS wyraził sceptycyzm co do norm prawa bezwzględnie obowiązującego w tym przypadku. Nie przychylił się zatem do tej tezy. Jednakże w zdaniach odrębnych niektórzy sędziowie próbowali wesprzeć siłę tego argumentu.
W art. 64 mamy ciekawy przypadek: nie dosyć, że nieważność traktatu, to jeszcze wygaśnięcie!
Czym jest stan wyższej konieczności jako przesłanka przed sądem wygaśnięcia umowy międzynarodowej w PMP?
Nawet jeśli sąd by uznał, że takie coś istnieje, to nie jest to przesłanka wygaśnięcia. Stan wyższej konieczność nie jest przesłanką wygaśnięcia traktatu. Jest przesłanką co najwyżej wyłączenia odpowiedzialności, o czym jeszcze będziemy mówić. Trybunał stwierdzi, że przedmiot nie zniknął – brak podstawy wygaśnięcia lub zawieszenia.
Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie traktatu.
W w/w przykładzie MTS trybunał uznał, że nie można uznać, że przedmiot przestał istnieć, jeśli nie zniknął.
Przesłanka ta może też stanowić podstawę zawieszenia traktatu – jeśli przedmiot „znika” czasowo, np. rzeka od czasu do czasu znika, a potem się pojawia, to nie możemy przyjąć zniknięcia rzeki jako podstawy wygaśnięcia traktatu, a co najwyżej zawieszenia.
Jeśli trwałe zniknięcie jest wynikiem zawinionego działania, to nie można spowodować wygaszenia/ zawieszenia traktatu. Skoro sam doprowadzam do danej sytuacji i jest to działanie zawinione, to jest to w złej wierze, nie mogę skorzystać zatem z tych przepisów, bo stanowiłoby to naruszenie zasady dobrej wiary.
Zasadnicza zmiana okoliczności (clausula rebus sic stantibus).
Generalna zasada: to, że coś zmieniło się w sytuacji podmiotów, przekształciła się, to nie oznacza, że można się na to powołać, to nie oznacza samo z siebie, że mamy przesłankę wygaśnięcia traktatu. Musimy mieć „coś więcej”, spełnione dalsze konstrukcyjne elementy tej klauzuli.
MTS uznał, że w płaszczyźnie PMP wykształciła się norma zwyczajowa wyjątkowego zastosowania klauzuli rebus sic stantibus.
W art. 62 swoista „piramida” (hierarchizm):
nie można się generalnie powoływać;
z zasady nie można, CHYBA, ŻE zmiana okoliczności jest zasadnicza (czyli nie zwyczajna), musi ona być porównana ze stanem, w którym traktat był zawierany, i która nie była przewidziana, czyli strony musza być zaskoczone, one nie mogły tego przewidywać; istnienie powyższych okoliczności ponadto musiało stanowić istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem ORAZ wskutek zmiany musi przekształcić się RADYKALNIE zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu;
zasada NIE, wyjątkowo TAK, ale nawet jak wyjątkowo tak to w określonych sytuacjach nie: jeśli traktat ustanawia granicę, jeśli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.
Spór Libia-Czad: traktat graniczny z 1955r.: w sporze przed MTS (lata 90.) Libia powoływała się na sytuację i charakter traktatu nierównoprawne, że nie byli niby zorientowani w polityce i dyplomacji jako nowe państwo, że wtedy niby „musiała” ten traktat zawrzeć. Trybunał stwierdził, że nie może to być podstawą, gdyż brak dostatecznych przesłanek, a nawet jeśli, to dotyczy granicy.
Zasadnicza zmiana okoliczności może też być przywołana jako podstawa zawieszenia, nie musimy zatem od razu wytaczać „ciężkiego działa” z wygaśnięciem.
Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych.
Generalnie zerwanie takich stosunków nie wpływa na stosunki prawne między stronami. Jednakże przedmiot traktatu może dotyczyć owych stosunków, jeśli są one niezbędne do stosowanie traktatu. Zerwanie samo z siebie jeszcze niczego nie oznacza, musimy opisać owe zerwanie na podstawie odwołania do innych artykułów.
Mamy dwa zakresy: wygaśnięcie i nieważność.
Art. 42 – traktat wygaszany jest ex nunc, a nieważny ex tunc.
Drugi element (przesłanki): w przypadku nieważności jedynie katalog zawarty w KWPT, poza tym katalogiem nie ma innych przesłanek stwierdzenia nieważności w przestrzeni PMP.
W przypadku wygaśnięcia sam traktat może przewidywać albo z KWPT, zdecydowanie zatem katalog szerszy.
Domniemanie na korzyść ważności i obowiązywania traktatu: do momentu prawidłowego, skutecznego, zgodnego z PMP powołania się odpowiednią przesłankę, traktat pozostaje ważny. Ważność traktatu jest zatem istotna. Traktat jest nieważny dopiero w momencie powołania się na przesłankę. Traktat nie wygaśnie sam z siebie albo stanie się nieważny, musimy się powołać na określoną przesłankę i do tego momentu traktat cały czas podmioty wiąże.
W KWPT mamy cały szereg przesłanek nieważności: przesłanki względne i bezwzględne.
Względne – mogę utracić prawo powoływania się na nie w związku z postawą jaką przyjmuje.
Bezwzględne – takie, na które mogę się nieustannie powoływać i nie mogę „wyzbyć się”, żeby być pozbawionym tego prawa.
Art. 45 – państwo nie może powołać się na podstawę unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia w art. 46-50, jeśli wyraźnie uznało, ze traktat jest ważny, pozostaje w mocy lub ma nadal działać. ALBO nawet jeśli nic nie mówi, ale inne państwo wie, że ten drugi wie, to wystarczy, można domniemywać, iż państwo chce utrzymania traktatu w działaniu lub mocy. Z kolei możliwości powołania się na przesłanki bezwzględne nie można utracić. Państwo zostało zmuszone do zawarcia traktatu. Jednakże niezależnie od charakteru przesłanek, żadna z nich nie zadziała automatycznie, państwo musi się na nie powołać. Procedura jest elementem rozwoju PMP dodana w KWPT, jest ona w art. 65. Odwołanie do art. 33 KNZ, który dotyczy pokojowego rozwiązywania sporów: mediacje, arbitraż, sąd międzynarodowy, etc. – ważne by to rozstrzygnąć w sposób pokojowy. W art. 66 mamy odwołanie do art. 53 i 64 – jeśli sprawa dotyczy stosowania lub interpretacji tych artykułów, to można przedłożyć spór do rozstrzygnięcia MTS; nie jest potrzebna umowa kompromisowa, wystarczy klauzula w KWPT, każda strona w związku z tą sprawa może jednostronnie przekazać spór do MTS; można zawrzeć nową dwustronną umowę ewentualnie i przekazać do rozstrzygnięcia sądowi arbitrażowi. Art. 66 przewiduje też możliwość wniesienia żądania do Sekretarza Generalnego ONZ, który przeprowadzi koncyliację, która nas nie wiąże . Co jeśli nie mogą rozstrzygnąć dalej sporu? Szuka się innych możliwości, skoro spór istnieje, to się szuka, np. podstawy jurysdykcyjnej MTS – metody dyplomatyczne albo sądowe, byleby spór rozstrzygnąć. Czy istnieje odpowiednia przesłanka do stwierdzenia nieważności traktatu?
Art. 46 – postanowienia prawa wewnętrznego (art. 27 wyraża zasadę, a art. 46 mówi o wyjątku). W związku z tym art. 46 winny być interpretowany ściśle. Z zasady nie mogę się powołać poza pogwałceniem oczywistym, czyli jeśli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze. Art. 46 jest próbą swoistego „wypośrodkowania”.
Art. 47 – szczególne ograniczenie upoważnienia do wyrażania zgody państwa. Nie można związać oświadczeniem państwo, a za chwilę powołać się na przesłankę nieważności. Inne państwa mogą powiedzieć, że w dobrej wierze na podstawie pełnomocnictwa przedstawiciela przyjęli, lecz nie wiedzieli o innym dokumencie, w którym dane pełnomocnictwo było ograniczone.
Art. 48 – błąd. Chodzi tu o szczególny przypadek błędu, o błąd istotny, musi dotyczyć faktu lub sytuacji. W ust. 3 mamy odwołanie do korekty – art. 79: błędy literalne.
Art. 49 – oszustwo. Jest to kwalifikowana postać wprowadzania kogoś w błąd.
Art. 50 – przekupstwo wobec przedstawiciela państwa.
Bardzo ciężko wykazać oszustwo, czy przekupstwo jako praktyczne zastosowanie, jako konstrukcja teoretyczna mogą wystąpić.
Bezwzględne:
przymus wobec przedstawiciela państwa (art. 51);
przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły (art. 52): użycie siły to nie może pozostawać w sprzeczności z postanowieniami KNZ; siłę można np. stosować w odpowiedzi na agresję; jeśli jest sprzeczne z KNZ i w wyniku tego użycia doszło do zawarcia traktatu to można się powołać; jeśli jednak w zgodzie z postanowieniami KNZ zostało zawarte, to nie można się powołać ani na art. 51 ani 52; por. z art. 75: przypadek państwa-agresora;
traktaty sprzeczne z imperatywną normą powszechnego PMP (ius cogens): traktat staje się nieważny (art. 53).
Przesłanki nieważności i wygaśnięcia należy też odnieść do art. 44 KWPT – podzielność postanowień traktatowych. Dlaczego mielibyśmy unieważniać wszystko? Może wszak być sytuacja, kiedy jest sprzeczność tylko z niektórymi postanowieniami, to nie musimy unieważniać całego dokumentu, chyba, że mówimy o art. 51,52,53 – trzeba unieważnić traktat jako całość.