ZESTAW XXI.
1.Powstanie, rozwój, ustrój i organizacja państwa Franków do początku VI wieku.
Dzięki skodyfikowanemu w końcu V w. prawu zwyczajowemu Franków Salickich możemy odtworzyć sobie obraz życia tego społeczeństwa. Prawo salickie utrwaliło okres rozkładu organizacji rodowej, której różne przeżytki utrzymały się nadal przy życiu. Jest to widoczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. Pozwany przed sąd winien był bronić się własnymi zeznaniami, popieranymi przez współprzysiężców, rekrutujących się spośród członków jego rodu. Ci ostatni byli również zobowiązani do uiszczenia okupu sądowego, jeśli winowajca nie mógł sam zapłacić. W zamian natomiast uczestniczyli w podziale okupu w razie zabójstwa popełnionego na osobie krewniaka i korzystali z prawa spadkobrania po nim. Można się było jednak wyzwolić z więzów wspólnoty rodowej i za zgodą zainteresowanych pozostać jedynie członkiem wspólnoty sąsiedzkiej. Zarzucone podówczas dawny zwyczaj zemsty krwawej, wywieranej w wypadku zabójstw; lub poranienia współrodowca. Została ona zastąpiona przez okup zwany główszczyzną w wypadku zabójstwa, a nawiązka, gdy zachodziło poranienie. Stworzone przez Chlodwiga państwo wyrosło na gruncie istniejącej wśród Franków demokracji wojennej. Tak więc decydujący wpływ posiadał jeszcze wiec, w którym brali udział wszyscy współplemieńcy zdolni do noszenia broni Wiec miał równocześnie charakter przeglądu wojskowego i odbywał się regularnie w marcu każdego roku. Stąd jego nazwa pola marcowego . Wojownicy decydowali o wojnie i pokoju, u podziale łupu i wyboi wodza, czyli króla. Elekcji dokonywano przez podniesienie kandydata na tarczy. Już jednak Chlodwig, który tak znacznie rozszerzył granice swego państwa, dążył do ograniczenia znaczenia wiecu, starając się go zredukować do przeglądu wojskowego. Równocześnie elekcja zacieśniła się do członków rodu Chlodwigowego, tzn. Merowingów. Wczesnofeudalna monarchia Chlodwiga odbiegała znacznie od wzorów antycznych. Była typowym państwem patrymonialnym. Jej władca tytułował się królem Franków, a ziemie swego królestwa traktował jako osobistą własność (patrimonium). Dzielił je przeto według własnego uznania między synów oraz. przekazywał w użytkowanie tym. których pragnął wyróżnić lub wynagrodzić. Jego dwór składał się z dostojników świeckich i duchownych powołanych do obsługiwania osoby monarchy. Na ich czele stal intendent dworski mający tytuł majordoma (mujortlomusY Ponieważ państwo patrymonialne nie znało urzędów państwowych, dostojnicy dworscy spełniali funkcje publiczne na mocy każdorazowego zlecenia króla. Monarcha zapewniał im środki utrzymania w drodze nadawania dóbr. Korzystali oni poza tym ze specjalnej opieki monarszej i przysługiwało im prawo do najwyższego okupu sądowego Dawny parostopniowy podział administracyjny Cesarstwa ( na prefektury diecezje, prowincje i civitutes) uległ za czasów frankijskich daleko idącym uproszczeniom. W okresie inwazji frankijskiej każdy taki okręg został obsadzony przez oddział zwycięzców, pozostających pod dowództwem grafionu. Przyjął on niebawem rzymski tytuł comes civitatis i łączył w swych rękach władzę wojskową l cywilną. Za spełniane czynności comes nie pobierał uposażenia. Otrzymywał natomiast z rąk króla w użytkowanie jakąś włość położoną w granicach zarządzanego przez siebie okręgu. Nadto przysługiwało mu prawo zatrzymywania dla siebie jednej trzeciej opłat sądowych. Pagus dzielił się na mniejsze okręgi zwane setkami (centena)^ ponieważ początkowo pokrywały się one z terenem osiedlenia setki wojowników frankijskich wraz z ich rodzinami. Na czele setki stał obierany setnik), który poza funkcjami militarnymi pierwotnie przewodniczył wiecowi sądowemu (ma/lwn). Rychło jednak tej ostatniej roli pozbawił go comes. Jego asesorami na zebraniu sądowymi było siedmiu rachinburgó\\\ tzn. ludzi obeznanych z różnymi prawami plemiennymi. Obecność ich była konieczna ze względu na ogólnie przyjętą zasadę, że każda pozwany ma być sądzony zgodnie z prawami zwyczajowymi swego plemienia. Procedura sądowa, oprócz przysięgi oczyszczającej pozwanego, wzmocnionej przez współprzysiężców, przewidywała możność odwołania się do sądu bożego {ordalium}. Za taki uznawano pojedynek sądowy lub też próbę rozpalonego żelaza, wrzącej lub zimnej wody. Przegrywający w pojedynku, albo len, którego rana po wspomnianej wyżej próbie zaczynała się jątrzyć, jak również ów, który mimo związania nie tonął po wrzuceniu do wody, był uznawany za winnego. Królowie frankijscy utrzymali dawny system kar i opłat sądowych. Korzystali też w pełni z dochodów płynących z dóbr fiskalnych.
2.Działalność polityczna i kościelna papieży od Innocentego III do Grzegorza IX.
Papież Innocenty III, obrany 1190 r. Wybitny teolog i mąż stanu przystąpil do wykonania planu rekuperacji, tzn. odzyskania wszelkich uprawnień Papiestwa, utraconych na skutek sukcesów dynastii Sztaufów Wykorzystując pomyślną koniunkturę, dążył Innocenty do narzucenia hegemonii papieskiej całym Włochom. Koniecznym warunkiem powodzenia tej polityki było niedopuszczenie do ponownego połączenia koron cesarskiej i sycylijskiej w rękach jednego władcy. Godząc się przeto na uznanie praw do Sycylii, odziedziczonych przez Fryderyka II po matce, sprzeciwił się papież uznaniu go władcą Niemiec. Polityka stosowana przez Innocentego III wskazuje, że dążył on konsekwentnie do urzeczywistnienia idei teokratycznych. Hasło: „Bóg przekazał rządy Piotrowi nie tylko nad Kościołem powszechnym, ale i nad całym światem" — przesiało być za jego pontyfikatu pustym dźwiękiem. Rekuperacje włoskie w jego mniemaniu miały stanowić pierwszy etap realizacji tego planu. Za dalszy uważał podporządkowanie poszczególnych monarchów i krajów zwierzchnictwu Rzymu. Ten śmiały plan udało się Innocentemu III częściowo wprowadzić w życie. Tak więc Portugalia zobowiązała się do płacenia daniny rocznej na rzecz Papiestwa. Aragonia ) i Anglia (uznały się jego lennami, a władcy Serbii i Bułgarii przyjęli korony królewskie z Rzymu. Pełne zwycięstwo teokracji nie było jednak możliwe, dopóki krajom chrześcijańskim zagrażali niewierni i poganie. Ten wzgląd zadecydował o podjęciu przez Innocentego III propagandy na rzecz IV i V krucjaty oraz przesądził o zorganizowaniu walki z poganami nadbałtyckimi. Popierał też zmagania chrześcijan Hiszpanii z tamtejszymi Saracenami, a dla radykalnego wytępienia herezji albigensów nie zawahał się ogłosić przeciwko nim krucjaty Utrzymanie ścisłej łączności z duchowieństwem chrześcijaństwa łacińskiego, o czym świadczy dowodnie liczny udział jego przedstawicieli w synodzie lateraneńskim 1215 r., pozwoliło Innocentemu III wywierać decydujący wpływ na bieg wypadków lokalnych w wielu krajach. Jego następca, Honoriusz III nie chciał konlifku z Fryderykiem II, gdyż bardzo mu zależało na przeprowadzeniu krucjaty. Po jego zgonie został papieżem niechętnie nastrojony do Sztautbw Grzegorz IX (1227). Kiedy więc Fryderyk nie dotrzymał ostatecznego terminu podjęcia krucjaty, papież rzucił nań klątwę. W czasie gdy wyklęty cesarz, nie zwracając na to uwagi, podjął krucjatę (1228 1229), papież wtargnął na obszar Królestwa Sycylii witany gorąco przez ludność, niechętnie nastrojoną do Niemców. Sukcesów tych nie udało się utrwalić kurii rzymskiej. powracający bowiem ze Wschodu cesarz rozgromił wojska papieskie i zmusił Grzegorza IX do zawarcia pokoju (San Germano 23 VII 1230). Potrzebowały go zresztą obie strony. Na jego mocy powrócono do terytorialnego status quo we Włoszech, cesarz uzyskał absolucję. w zamian natomiast przyznał duchowieństwu sycylijskiemu wszystkie te przywileje. z których korzystał kler na innych obszarach jego państwa. Jednak walka z Fryderykiem miała trwać dalej.
3.Polska i Litwa wobec Krzyżaków. Od wrogości do unii.