ZESTAW XVI.
1.Awarowie w Europie naddunajskiej.
Tak jak Hunowie odegrali ogromną rolę w wędrówkach ludów germańskich, zmuszając je do poparcia w granice Cesarstwa Rzymskiego, tak w VI w, oddziałali na Słowian nowi przybysze ze wschodu Awarowie lud turcko - ałtajski, żyjący niegdyś w stepach wschodnioazjatyckich i znany u chińczyków pod nazwą Żuan - żuan. W VI w. zawładnął on ogromnymi obszrami od gór Tien - szan na zachodzie ązd do grzbietu Chin - gan i wielkeigo muru chińskiego na wschodzie, Na tym terenie powstał związek plemienny, a potem państwo, którego władca nosił tytuł chagana Państwo to, zagrażające przez długi
czas Chinom, zostało rozbite w 552 przez Turków ałtajskich, którzy za władnęli w ciągu trzech lat wszy stkimi jego posiadłościami. Część Awarów (obliczona na ok. 130 tyś. ludzi) wywędrowała na zachód, by pojawić się nad Morzem Kaspijskim; stamtąd podejmowali oni wyprawy przeciw sąsiednim ludom osiadłym i koczowniczym, atakując między innymi słowiańskich Antów, a nawet wyprawiając się nad
Łabę przeciw Frankom. W ślad za nimi postępowali Turcy, co wzmagało parcie Awarów na zachód. Jako sprzymierzeńcy cesarza Justyniana Awarowie zostali ściągnięci nad dolny Dunaj, gdzie mieli być użyci do walki z germańskim państwem Gepidów. Na czele Awarów stał słynny z męstwa przebiegłości i okrucieństwa chagan Bajan, który postawił sobie za cel znalezienie nowych stałych siedzib dla swego ludu. W 567 r. mieszkający w Panonii Longobardowie weszli z nim w przymierze przeciw Gepidom: ci ostatni ponieśli druzgocącą klęskę i zostali doszczętnie wytępieni lub rozproszeni. Terytorium Gepidów rozdzielili między siebie Longobardowie i Awarowie, którzy w ten sposób zajęli stepy dzisiejszych Węgier między Cisą a Dunajem. Nie zadowoliło to Awarów; pod ich naciskiem w 568 Longobardowie opuścili Panonię i ruszyli w swą brzemienną w doniosłe skutki wyprawę do Italii , Awarowie zaś zawładnęli ich siedzibami. Dotychczasowi sprzymierzeńcy stali się jednak niezmiernie niebezpiecznymi sąsiadami dla Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Pod koniec wieku VI Konstantynopol żył pod nieustanną groźbą szturmu Awarów, tym bardziej budzących obawy, że weszli oni w pewien rodzaj symbiozy z ludami słowiańskimi, współdziałającymi w atakach na Imperium. Część ludów słowiańskich została przez Awarów
ujarzmiona, zmuszona do rozlicznych danin i powinności, między innymi zaś do wypraw wojennych; inni Słowianie dobrowolnie wchodzili w sojusz z najeźdźcami, by wziąć udział w ich wyprawach łupieżczych na cesarstwo. Słowianie dostarczali Awarom pieszych wojowników, których im zwykle brakowało, budowali też mosty dla armii chagana i odgrywali ważną rolę przy obleganiu miast.
2.Niemcy od czasów Henryka II do wielkiego bezkrólewia.
Ten okres jest głównie zdominowany przez walkę o inwestyturę i Dominmum Mundi, tutaj można szukać podstaw do rozdrobinienia feudalnego Rzeszy niemieckiej. Ofiarowanie korony Henrykow II Bawarskiemu oznaczało odejście od ottońskiej polityki pokojowego współżycia ze Słowianami i nawrotowi zbrojnej ekspansji niemieckiej ku wschodowi (wojny z Bolesławem Chrobrym 1002 - 1018). Ponadto trzeba było na nowo zdobywać Włochy, które po śmierci Ottona III strząsnęły zależność od Niemiec. Po śmierci Henryka II korona przeszła na dynastię salicką, a dokładniej Konrada III. Za jego rządów trzeba było wybierać : wzmocnienie Rzeszy przez opanowanie słowiańsko - węgierskiego pogranicza albo przerzucenie głównych wysiłków na Półwysep Apeniński. Dlatego władców salickich cechowała pewna szarpanina przerzucanie się z jednego odcinka na drugi. Konrad II prezentował przede wszystkim kierunek do wzmocnienia Rzeszy. Poważne niebiezpieczeństwo dla Cesarstwa podobnie zressztą jak i innych monarchii stanowił wzrost potęgi feudałów duchownych i świeckich. W walce z nimi Konrad przyznał drobnym wasalom prawo dziedzcznego posiadania lenn. Liczył że tą drogą osłabi potęge wielkich feudałów. Okres rządów Henryka III otrzymał miano Cezaropapizmu, gdyż cesarz niewzykle podniósł powagę i autorytet cesarstwa trzymając w karbach i książat Rzeszy i Papiestwo z Italią, jego przedwczesny zgon 1056 i oddziedziczenie korony przez sześcioletniego Henryka IV natychmiast wyzwoliło siły odśrodkowe.Wielcy feudałowie ponownie dążyli do rozbicia jedności Rzeszy. Panowanie Henryka IV pozostanie pod znakiem walki o inwestyturę z Grzegorzem VII, w której nie zawsze niemieccy książęta udzialali poparcia swojemu Cesarzowi, doszło nawet do wyboru antykróla Rudofla, którego Henryk IV musiał pokonać w wojnie domowej. Dopiero za Henryka V udało się zawrzeć kompromis w z Kalikstem II w Wormacji w 1122, ale tylko dlatego że po obu stronach dało się już odczuwać zmęczenie. Po śmierci Henryka V korona przeszła w ręce Lotara z Supplinburga i za jego rządów stosunki z Papiestwem układały się w miarę pomyślnie, ale w skutek zachwiania równowagi politycznej na płw.. Apenińskim przez Państwo Normańskie doszło do nowych niepokojów. Po śmieci Lotara korona znalazła się w rękach dynastii Staufów : Konrada III, który wziął udział w II krucjacie. Najbliższe lata miały upłynąć jako walka wewnętrzna w Rzeszy między Staufami a Welfami, następca Konrada II Fryderyk Barbarossa przeszedł do historii jako jeden z najpotężniejszych władców. Jego polityke wypełniały głównie waśnie z Italią, nawrót sporu o inwestyturę i seria wojen z Ligą Lombardzką, z która poniósł klęske po bitwie pod Legnano. Syn Barbarossy Henryk VI stał się kontynutoatorem uniwersalistycznych zamierzeń ojca. Celem do tego miało by być opanowanie Królestwa Sycylii, do czego wszelkimi sposobami starało się nie dopuścić Papiestwo obowiając się wzięcia w kleszcze. Syn Henryka VI Fryderyk II Sycylijski mógłby być władcą na miarę nowożytną, Osiągnął tron dzięki pomocy papieża Innocentego III. W sprawie Niemiec musiało dojść do walnej rozprawy pod Bouvines 1214 Ottona IV z Filipem Augustem, dzięki zwycięstwu Francuzuów Fryderyk II mógł zdobyć koronę Niemiecką. Wallki te także lawirowania książąt feudałów niemieckich pomiędzy stronami walczącymi, dzięki czemu przez zdobywania przywilejów coraz bardziej od nich wychodziły wszelkie siły odśrodkowe w Cesarstwie. Sam Fryderyka II znowu się wdał w konflikt z Papiestwem, do którego włączyła się Rzesza z Grzegorzem IX, znowu dochodziło do wyborów antykrólów. Jego syn Konrad IV w 1247 pokonał antykróla Henryka Raspe ale mimo to nie udało mu się zakończyć schizmy królewskiej. W różnych częściach szczególnie w Italii dochodziło do wystąpień antysztaufowskich, dlatego w końcu gdy doszło do Wielkiego Bezkrólewia w Niemczech zadziałały wszystkie siły odśrodkowe Rzeszy.
3.Europa wobec ekspansji Tureckiej.
Główna walka z naporem Tureckim spoczęła na barkach Bizancjum, jednak niekiedy Europa starała się je w tych walkach wspomóc. Zainteresowanie ziemiami bałkańskimi doprowadziło Węgry do konfliktu z sułtanem tureckim Potędze osmańskiej przeciwstawiła się w tym zatargu liga, w której oprócz książąt południowoserbskich i cara bułgarskiego wzięli udział Ludwik Węgierski i wojewoda wołoski. Wojska sprzymierzonych poniosły jednak klęskę nad brzegami Maricy (1371). Przesądziła ona o przejściu
Macedonii w ręce tureckie. Lennikiem sułtana Murada uznał się na skutek tego władca szczątkowego Cesarstwa Bizantyńskiego — Jan V. Zacięty opór stawiała mu natomiast w dalszym ciągu Bułgaria i Serbia. Ich los został przesądzony dopiero w 1389 r., kiedy to Turcy rozgromili wojska serbskie w bitwie na Kosowym Polu i narzucili swą zwierzchność Serbom. W parę lat później ich los podzielili Bułgarzy. Zwycięstwa tureckie budziły niepokój zarówno na Węgrzech, jak we Włoszech. Sytuacja Węgier, gdzie po śmierci Ludwika Wielkiego rządy znalazły się w rękach jego zięcia — Zygmunta Luksemburskiego, była podówczas krytyczna. W kraju toczyła się ostra walka stronnictw, król bowiem, pochłonięty swymi planami dynastycznymi, nie posiadał wystarczającej powagi, by skupić wokół siebie cały naród do walki z niebezpieczeństwem tureckim. Szukał więc pomocy na Zachodzie, starając się wykorzystać przychylne dla poczynań krucjatowych nastroje. W zorganizowanej wyprawie krzyżowej wzięli udział feudałowie francuscy i niemieccy, a poza nimi napłynęli ochotnicy z Burgundii, Flandrii, Luksemburga, Anglii, Szwajcarii, a nawet Polski i Wołoszczyzny. Pomoc przyobiecali Wenecjanie i cesarz, bizantyński. Krzyżowcy przeprawili się przez Dunaj i podjęli ofensywę przeciwko Turkom, których główne siły znajdowały się podówczas nad Bosforem. Po odniesieniu paru sukcesów, bez większego zresztą znaczenia, przystąpi,i do oblegania Nikopolis. Pod murami tego miasta doszło 22 września 1396 r. do decydującego starcia z przybyłą na odsiecz armią turecką, dowodzoną osobiście przez sułtana Bajazeta. W bitwie tej raz jeszcze ujawniły się w całej pełni ujemne strony feudalnego sposobu walki. Oto bowiem nie skoordynowane ze sobą wystąpienia różnych oddziałw chrześcijańskich doprowadziły do klęski armię krzyżowców. Wywołała ona przygnębiające wrażenie na Zachodzie i spowodowała zwiększenie zagrożenia Węgier. Wzrósł również na skutek tego nacisk turecki na kraje bałkańskie dotąd przez nich jeszcze nie opanowane. Wprawdzie Konstantynopol zdołał tym razem oprzeć się oblegającym go Turkom, ale ziemie Tesalii padły ofiarą ich zaborczości. Szczątkowe państwo bizantyńskie obejmowało w tym czasie, poza Konstantynopolem parę zaledwie miast w Tracji, kilka wysp na Morzu Egejskim, Tessaloniki oraz część Peloponezu (despotat Morei). Cesarz Manuel II (1391-1425) opuścił w tych tragicznych chwilach stolicę i ruszył na Zachód, by molestować, zresztą na próżno, dwory europejskie o pomoc przeciwko Turkom. W tym czasie Węgry przeżywały wstrząsy natury dynastycznej, wywołane zgonem Zygmunta Luksemburskiego (1437), a rychło potem jego następcy i zięcia — Albrechta Habsburskiego (1439). Mimo usiłowań obronienia przez Elżbietę, wdowę po Albrechcie, spadku dla jego pogrobowego syna. sejm węgierski oddał koronę młodemu królowi polskiemu — Władysławowi (1440), w którego imieniu objął rządy wojewoda siedmiogrodzki Jan Hunyady. Zdołał on zorganizować skuteczną obronę Węgier przed Turkami, a nawet zadać ich wojskom poważne ciosy w Siedmiogrodzie. Odniesione zwycięstwa pozwoliły Hunyadyemu przenieść działania wojenne na terytorium serbskie. wyprzeć Turków poza pasmo Bałkanów i zmusić Murada do prośby o zawieszenie broni. Pod naciskiem Wenecji, Bizancjum, a zwłaszcza Papiestwa, obawiających się zwrócenia potęgi tureckiej przeciwko sobie, uroczyście zaprzysiężony rozejm został przez Węgry złamany. Armia chrześcijańska pod wodzą króla Władysława i Hunyadyego wtargnęła do Bułgarii i rozpoczęła obleganie Warny. Na wieść o agresji węgierskiej Murad na czele pospiesznie zebranych wojsk ruszył z odsieczą obleganemu miastu. Pod jego murami doszło 10 listopada 1444 r. do decydującej bitwy, która zakończyła się pogromem wojsk chrześcijańskich i śmiercią młodego króla Władysława. Klęska ta przesądziła o losie Bałkanów. Po upadku Konstanynopola w 1453 palny koalicji antytureckiej planował jeszcze zmontować Maciej Koriwn jednak na skutek przedwczesnego zgonu nie powiodło się nic z jego zamierzeń.