0319

Stosunki między legislatywą a egzekutywą

Do „najczystszych” przykładów demokracji „gabinetowych” zalicza się Wielką Brytanię, Australię, Nową Zelandię, Szwecję, Norwegię, Austrię, RFN i Hiszpanię. W skrajnym przypadku parlamentaryzm gabinetowy może oznaczać dominację egzekutywy nad parlamentem, co zdaniem A. Lijpharta cechuje zwłaszcza przypadek Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii. Przeciwieństwem parlamentaryzmu gabinetowego jest tzw. parlamentaryzm komitetowy, w którym istotną rolę w mechanizmie decyzyjnym odgrywają stałe komisje parlamentarne, dysponujące prawem zmieniania lub blokowania propozycji rządowych. Może on prowadzić, jak niegdyś w III i IV Republice Francuskiej, do dominacji legityslatywy nad egzekutywą. Współcześnie parlamentaryzm komitetowy utrzymuje się w najczystszej postaci we Włoszech (do początku lat 90.), a także w Belgii, Danii i Holandii, i nie wywołuje takiego efektu. Charakteryzuje się zmniejszoną skutecznością inicjatyw rządu, niskim stopniem dyscypliny partii tworzących większość parlamentarną oraz dużą liczbą gabinetów (tak np. we Włoszech liczba gabinetów od 1945 do 1999 r. wyniosła 55). Warto jednak podkreślić, że wzrost znaczenia parlamentu może stać się również efektem rozbudowy mechanizmów korporacyjnych, oznaczających m.in. uczynienie z komisji parlamentarnych forum negocjacji interesów organizacji prywatnych (grup nacisku) i poszczególnych partii politycznych. Proces taki obserwujemy zwłaszcza w Danii, Norwegii i Szwecji, które - choć zaliczane do reżimów parlamentaryzmu gabinetowego - zmierzają, zwłaszcza w łatach 70. i 80., w stronę parlamentaryzmu komitetowego. Generalnie uznaje się jednak, że większość państw zachodnioeuropejskich cechuje równowaga legislatywy i egzekutywy.

Po drugie, zasadniczą zmienną różnicującą reżimy parlamentarne jest system partyjny. Nawiązując do najbardziej rozpowszechnionych typologii systemów partyjnych, powiemy, że współczesny parlamentaryzm funkcjonuje w ramach zarówno systemu partii dominującej (Japonia do lat 90., Szwecja w latach 1932-1976), dwupartyjnego (Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia do lat 90.), dwuipół-partyjnego (RFN, Austria do lat 90., Kanada do lat 80.), „umiarkowanego” pluralizmu (Holandia, Hiszpania, Grecja, Szwecja, Norwegia, Portugalia, Izrael), jak i „spolaryzowanego”, ekstremalnego pluralizmu (Włochy, przynajmniej do połowy lat 80.). Warto podkreślić, że typ systemu partyjnego wpływa decydująco na faktyczne relacje między legislatywą a egzekutywą. Systemy dwupartyjne bądź dwuipółpartyjne sprzyjają dominacji gabinetu nad parlamentem, co potwierdza zarówno przykład brytyjski, jak i niemiecki oraz austriacki. Wynika to z faktu dysponowania przez rząd poparciem zdyscyplinowanej większości parlamentarnej, dla której jest on głównym inicjatorem i centrum decyzyjnym. Z kolei spolaryzowany pluralizm prowadzi do

315