14

214 NL Kształtowanie społecznych warunków pracy

Jak mówi Z. Pietrasiński [109, str. 136], nawyki to stereotypowe, powstałe w wyniku wielokrotnych ćwiczeń elementy zachowania się człowieka, polegające na stosunkowo dokładnym i nie wymagającym specjalnego namysłu wykonywaniu powtarzalnych czynności. Są to ważne elementy składowe umiejętności.

Nawyki można podzielić z grubsza na trzy zasadnicze grupy:

nawyki ruchowe (np. nawyk chodzenia, posługiwania się określonym narzędziem, wykonywania ruchów w określonej kolejności i rodzaju);

nawyki zmysłowe (np. umiejętność określenia gatunku i właściwości materiałów po ich wyglądzie);

nawyki umysłowe (np. w zakresie wykonywania działań arytmetycznych, posługiwania się wzorami z fizyki).

Niekiedy mówi się również o powstawaniu nawyków moralnych, przejawiających się w stałym postępowaniu człowieka w myśl określonych reguł etycznych. Psychologiczne wyjaśnienie powstawania nawyków podaliśmy w rozdz. I, gdy była mowa o funkcjonowaniu centralnego systemu nerwowego.

Nawyk nie powstaje odrazu, lecz wymaga wielokrotnych powtórzeń działania, które ma przejść w nawyk. Dlatego też istotnym elementem tworzenia nawyków jest ćwiczenie (wprawa), które powinno być kontynuowane tak długo dopóki nauczyciel nie przekona się, że uczeń rzeczywiście utrwalił daną umiejętność.

Trzeba sobie przy tym zdawać sprawę z tego, że zarówno wiedza zachowana w pamięci, jak i nawyki zanikają, jeśli nie są używane (powtarzane). Wynika to z pewnych właściwości ustroju ludzkiego, które umożliwiają nam w ten sposób bardziej plastyczne dostosowywanie się do coraz to innych potrzeb i okoliczności życia. Czasem zmiany te zmuszają do zastąpienia starych nawyków innymi, nowymi.

Zmiana nawyku dobrze utrwalonego jest z punktu widzenia psychologicznego rzeczą trudną. Nie wystarczy powiedzieć do pracownika: „Dotychczas pracowałeś tak, a teraz będziesz robił to w inny sposób”, a nawet ten inny sposób pokazać. Stare przyzwyczajenia jeszcze dłuższy czas przeszkadzają powstawaniu nowych, zwłaszcza podobnyc