1 (202) 2

404 Wybór prac krytycznych

Książka dla dziecka osiąga najwyższy poziom wydawniczy — strona graficzna jest ważnym współczynnikiem jej wartości.

Do życia bieżącego, zagadnień ideowych, etycznych zbliżają czasopisma zróżnicowane i pod względem treści, i poziomu trudności, i funkcji — wydawane w setkach tysięcy egzemplarzy.

W ciągu dwudziestolecia Polski Ludowej nierzadkie były stutysięczne nakłady książek dla dzieci. O zaskakującym ruchu wydawniczym w tej dziedzinie świadczy chociażby większa liczba wydanych egzemplarzy literatury dla dzieci w porównaniu z literaturą piękną przeznaczoną dla dorosłych. O tych osiągnięciach mówią roczniki statystyczne, a dokładniej publikacja Ruch wydawniczy w liczbach, opracowywana co roku przez Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej.

Pedagodzy współcześni rozumieją znaczenie piśmiennictwa dla dzieci; docenili jego rolę w szkole, wprowadzając literaturę dziecięcą w szerokim zakresie do programów. Spójrzmy na pozycję tej literatury w lekturze szkolnej i realizację założeń programowych, zanim przejdziemy do prześledzenia zakresu tego materiału w wykształceniu nauczyciela. [...]

W programie nauczania ośmioletniej szkoły podstawowej (tymcz. z roku 1963) literatura dla dzieci występuje w ramach przedmiotu „Język polski” w postaci lektury obowiązkowej i nadobowiązkowej. Od klasy I—IV zajmuje ona 100% zestawu lekturowego. W klasie V obowiązuje 19 pozycji, w czym dwie o dzieciach: Antek B. Prusa i Janko Muzykant H. Sienkiewicza — zwyczajowo już włączone do dziecięcej biblioteki. Tak samo się dzieje w klasie VI (1 pozycja o dzieciach). Dopiero w klasie VII w lekturze znajdują się pełne teksty z literatury pięknej dla dorosłych, oczywiście dostępne dla uczniów tej klasy, a obok nich liczne książki dla starszych dzieci. W klasie VIII przewidziano w „utworach do wyboru” ok. 8 pozycji z książek pisanych dla młodego czytelnika.

Rola tych książek w programach nie ogranicza się tylko do funkcji lekturowej — utwory służą całokształtowi nauczania i wychowania w klasie. Zatem obok analizy treściowo-problemowej istotne jest zastosowanie tekstów do ćwiczeń słownikowych, do prac pisemnych, do dyskusji na lekcjach wychowawczych etc. i dlatego obowiązuje nauczyciela dokładna znajomość treści i przemyślenie metod ich analizy. Niestety często prowadzący zajęcia bagatelizują wagę tekstów, przyzwyczajeni z uwagą traktować literaturę dla dorosłych — nie doceniają utworów dla dzieci. Ten sposób postępowania przekreśla właściwe wykorzystanie pozycji lekturowych, a co za tym idzie, powoduje utratę szeregu możliwości kształcenia i wychowania dzieci.

Na utwory dla dzieci nie można patrzeć jako na coś wyizolowanego od ogólnych wymagań stawianych literaturze; są one tak samo uwarunkowane epoką, sytuacją społeczno-polityczną, tak samo podlegają [...] wpływom określonych prądów literackich.

Ważnym zabiegiem jest wybór pozycji lekturowych — pozostawiony słusznie nauczycielowi. Powinien on jednak starannie umotywować wybór tytułów, i to nie tylko w zakresie jednej klasy, ale w toku realizacji całego programu szkoły podstawowej. Opracowane utwory służą bowiem wielu celom, toteż i kolejność przerobienia ich powinna być przemyślana.

Istotne jest przejrzenie w ciągu całego ośmioletniego okresu klasyki dziecięcej. Pamiętać musimy, że jest ona wspólną własnością całej ludzkości, łącznikiem między dziećmi i młodzieżą całego świata. Nie może więc uczeń skończyć nauki podstawowej bez poznania Robinsona, Chaty wuja Toma czy niektórych powieści Dickensa. Dotyczy to i rodzimej klasyki. Wszystkie narody słowiańskie cenią Konopnicką za jej książki dla dzieci i o dzieciach. Nie może uczeń nie znać pięknego humanitarnego stosunku ich autorki do dziecka.

Szkoła średnia wprawdzie me przewiduje lekturowych pozycji z zakresu literatury dla dzieci, ale obowiązek zapoznania uczniów z dziejami naszej kultury w najszerszym zarysie wymaga ogólnego poinformowania o zakresie piśmiennictwa polskiego, a więc i o książkach pisanych dla dzieci, odgrywających przecież niepoślednią rolę, a także i o nie omawianej tu literaturze ludowej. Tradycyjny kurs literatury nie uwzględnia tych bardzo żywotnych dziedzin twórczości i dalej to stanowi brak w wiadomościach ucznia.

Z kolei zdajmy sobie sprawę, jak temu szerokiemu zakresowi literatury dla dzieci w szkole podstawowej i potrzebie podania pewnych wiadomości w szkole średniej odpowiada przygotowanie nauczycieli.

Kształcenie pedagogów odbywa się obecnie w [...] SN-ach i WSP; niemałą rolę w dostarczaniu kadr odgrywają uniwersytety.

Studia nauczycielskie traktują literaturę dla dzieci bądź jako przedmiot osobny, bądź jako uzupełnienie ogólnej wiedzy o literaturze. Najwięcej uwagi poświęca się jej na kierunkach związanych z nauczaniem początkowym. I tak ostatni plan studiów dziennych przewiduje na kierunku wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego — po 1 godz. w semestrze 1 i II, w III — 2, a w IV — 3 (łącznie z kulturą żywego słowa). Podobnie się przedstawia sytuacja na kierunku nauczania początkowego i opieki nad dzieckiem. Po 4 godziny przez cały okres studiów przeznaczono na literaturę dla dzieci w specjalistycznych typach nauczania początkowego (wychowanie muzy-