201030Image0065

ZARYS CHEMII KOSMETYCZNE]

Ryc. 159. Mydlą

ją przez kolejną dobudowę dwóch atomów węgla pochodzących z jednostki octanowej. Jednocześnie należy podkreślić, że mydła o łańcuchu węglowym krótszym niż 12-węglowy lub dłuższym niż 18-węglowy wykazują słabą aktywność powierzchniową. Pierwsze z nich charakteryzują się bowiem zbyt dużymi właściwościami hydrofilowymi, drugie są natomiast związkami o zbyt silnie zaznaczonych właściwościach hydrofobowych.

W kosmetyce sole kwasów tłuszczowych, w zależności od rodzaju kationu Me (ryc. 159), są używane jako środki myjące, emulgatory (rozdz. 7.3.2) lub składniki pudrów kosmetycznych (rozdz. 17), przy czym ostatnie z wymienionych zastosowań dotyczy praktycznie soli wapnia magnezu, cynku lub glinu.

Wyrób mydeł jest jedną z najstarszych syntez chemicznych opracowanych przez człowieka Już za czasów Cezara Germanie gotowali łój kozi z potażem, wyługowanym z popiołu po spaleniu drewna, i hydrolizowali tym sposobem glicerydy do soli kwasów tłuszczowych, czyli mydeł. Obecnie stosowane mydła toaletowe różnią się znacznie między sobą składem i sposobem obróbki. Przykładowo, mydła mogą zawierać dodatek alkoholu, co prowadzi do otrzymania mydeł przezroczystych, mogą mieć formę dyspersji powietrza w mydle, co pozwala na uzyskanie mydeł pływających. Wytwarzanie mydeł w postaci soli potasowych prowadzi natomiast do otrzymania mydeł szarych, miękkich i mazistych.

Mydła toaletowe są otrzymywane z najlepszych tłuszczów zwierzęcych (łój wołowy, tłuszcz wieprzowy) i roślinnych (olej kokosowy, olej z owoców i nasion palmy oleistej, olej arachidowy, olej z oliwek, olej lniany, sojowy, rzepakowy, olej z nasion bawełny itp.). Po hydrolizie tłuszczów i zobojętnieniu, zawartość soli kwasów tłuszczowych w uzyskanym półprodukcie wynosi 60-65%. Roztwory takie są następnie zagęszczane, a uzyskane w tym procesie mydła surowe zawierają 75-83% soli kwasów tłuszczowych.

Proporcje poszczególnych soli kwasów tłuszczowych w mydłach są tak dobierane, aby w produkcie finalnym temperatura topnienia ich mieszaniny nic była niższa niż 44*C. przy czym zawartość występujących tam wolnych kwasów tłuszczowych nie powinna wynosić więcej niż 0,4%, przy zawartości alkaliów nic przekraczającej 0,04%. Dla przykładu, konsystencję mydeł stearynowych można regulować dodatkiem soli nienasyconych kwasów tłuszczowych. Surowiec taki, po odpowiednim wzbogaceniu o inne składniki, jest stosowany do wyrobu mydeł toaletowych oraz mydeł o specjalnym przeznaczeniu. Przykładowo, do mydeł o specjalnym przeznaczeniu zaliczyć można mydła dcodorujące, dezynfekujące czy leż mydła stosowane na zanieczyszczoną cerę, które w swoim składzie mogą zawierać smoły. siarkę, ichtiol lub kwas salicylowy. Warto w tym miejscu wspomnieć, że również same mydła wykazują słabą aktywność przeciwbaktcryjną. wspomaganą przez ich właściwości

emulgujące. bowiem ułatwiają one mechaniczne usunięcie z powierzchni ciała mikroorganizmów wraz z martwymi komeocytami.

Aby zabezpieczyć mydła przed jcłczcnicm, dodaje się do nich antyutlcniacze. u także związki kompleksujące kationy metali ciężkich i poprawiające właściwości wody [np. EDTA. pochodne kwasu fosfonowego (rozdz. 4)j. Ponadto w mydłach mogą być obecne barwniki, środki natłuszczające (rozdz. 9), hydrolizaty białkowe, związki zapachowe (rozdz. U), czy też bakteriobójcze (rozdz. 2). Z czasem mydła lub ich składniki mogą ulegać krystalizacji. Dodatek gliceryny, sorbitu lub roztworów cukru proces ten hamuje. Szczególną grupę mydeł stanowią mydła przeznaczone do pielęgnacji dzieci. Mydła takie nie powinny bowiem zawierać składników deodorujących, a jednocześnie może być tam obecna jedynie niewielka ilość związków zapachowych. Ponadto muszą być one wyjątkowo łagodne i mieć neutralny odczyn, co odnosi się głównie do ilości zawartych w nich wolnych alkaliów.

Należy podkreślić, że wodne roztwory mydeł toaletowych reagują wyraźnie zasadowo (pH około 9-11), co prowadzi do alkaiizacji skóry. Naturalny odczyn powierzchni naskórka jest lekko kwaśny, o wartości pH w granicach 5-6. Po użyciu mydeł prawidłowa wartość współczynnika pH naskórka zostaje przywrócona po około 20 minutach dzięki właściwościom buforującym skóry. Roztwory mydeł, wywołując alkalizację skóry, przyczyniają się do jej rozpulchnienia, co może nasilać przenikanie związków egzogennych. Z tych też względów dzieci oraz osoby, których skóra wolniej przywraca swój naturalny odczyn, mogą źle tolerować mydła. Korzystniejsze pod tym względem są mydła amonowe i amoniowe, których roztwory reagują słabo alkalicznie (pH~8,0). W charakterze aminy w mydłach amoniowych najczęściej występuje irójetanolamina (TEA). Jednakże mydła zTEA stosunkowo łatwo żółkną, szczególnie w obecności jonów żelaza. Mniej podatne na proces ciemnienia są mydła izopropanoloamoniowe.

Inną wadą mydeł jest tworzenie, przez kwasy tłuszczowe z kationami wapnia i magnezu, trudno rozpuszczalnych soli. Osady tych soli mogą zasklepiać ujścia gruczołów skórnych, a w przypadku skaleczeń sole takie mogą odkładać się nawet w głębi rany.

7.1.2. Detergenty anionowe

Stosowane w kosmetyce detergenty anionowe wywodzą się z soli peptydów i aminokwasów acylowanych kwasami tłuszczowymi, soli alkilosiarczanów oraz soli oksyetylenowa-nych alkilosiarczanów, soli p-alkiloarylosulfonianów i alkilosulfonianów.

Podstawowa różnica pomiędzy mydłami klasycznymi a syntetycznymi detergentami anionowymi sprowadza się do odmiennego zachowania tych substancji wobec twardej wody. W odróżnieniu od mydeł, syntetyczne detergenty anionowe z kationami wapnia i magnezu nie tworzą osadów nierozpuszczalnych w wodzie. Ponadto wodne roztwory detergentów syntetycznych reagują prawie obojętnie, co sprawia, że tylko w niewielkim stopniu wpływają one na zmianę naturalnego odczynu skóry. W porównaniu z mydłami klasycznymi, detergenty anionowe mają jednak silniejsze właściwości odtłuszczające i z tego też względu mydła syntetyczne nic są zalecane dla osób o skórze suchej. Silne odtłuszczenie skóry prowadzi bowiem do szybkiego i nadmiernego rozluźnienia struktury naskórka. Skóra taka w środowisku wodnym staje się miękka i gąbczasta, a przy braku kontaktu z wodą jest twarda, krucha i łatwo pęka. Jest to z kolei przyczyną jej zwiększonej podatności na infekcje bakteryjne i wpływ aler-

Rozdml 7 117