Brach Czajna Bogini Malta i Gozo4

Echo kulturowe

ludzkiej wiary. Wiara zamknięta jest dziś w kościołach, a garnki na służbie w domach. To różne światy.

Świątynie

Na Malcie i sąsiadującej z nią wyspie Gozo zachowało się kilkadziesiąt niezwykłych budowli świątynnych (ilustr. 1).

ilustr. 1. Świątynia Hagar Qim na Malcie. Widok od strony wejścia.

Zygmunt Krzak podaje, że jest ich około trzydziestu³. To, że na dwóch niedużych wyspach jest ich tak wiele, dowodzi, że należały do społeczności zorganizowanej w małe grupy. Zdaniem V. Veen fakt ten poświadczają również wykopaliska cmentarne na Gozo (Brochtorff Circle). Były to więc świątynie należące do niewielkich osad. Nie zachowały się natomiast domy mieszkalne.

Dziwne jest to, że budowle megalityczne przetrwały przez tyle tysięcy lat na położonych w przewężeniu morza wyspach, o panowanie

nad którymi walczyły kolejno i skutecznie wszystkie potęgi militarne Morza Śródziemnego: Fenicjanie, Kartagińczycy, Rzymianie, Arabowie, Kawalerowie Maltańscy, Anglicy. Malta dopiero w 1974 roku uzyskała niepodległość. Trudno jednak powiedzieć, jak wpłynie to na życie megalitów, bo, z jednej strony, przyciągają turystów (a wpływy z turystyki równe są dziś połowie wartości eksportu), z drugiej zaś są świątyniami obcej wiary. Zygmunt Krzak mówi, że megality Europy przetrwały, ponieważ bano się ich. Aż do wieku dziewiętnastego trwało przekonanie, że naruszenie świętych kamieni będzie pomszczone przez władające nimi moce. Dopiero wdziewięt-nastym wieku te wierzenia ustały i rozpoczęła się grabież megalitów¹.

Niektóre świątynie są rumowiskami, ale i w nich znaleziono cenne fragmenty naczyń i figur. Inne, jak Ta Hagrat, Ggantija, Hagar Qim, Manjdra oraz najmłodsza i największa z nich, Tarxien, zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. Nie mają dachów, bo te robiono z lekkich, nietrwałych materiałów, a tylko w niektórych miejscach, jak wejścia, korytarze i małe nisze zamykano od góry konstrukcję kamiennymi płytami. Dachy zapewne były drewniane, płaskie lub strzechowe, być może wyplatane z gałęzi, jak koszyki, uszczelniane trawą lub gliną. Nad małymi okrągłymi pomieszczeniami mogły wznosić się gliniane kopuły, jak w domach przypominających ule, zachowanych na Cyprze. Domysły. Stoją potężne mury obejmujące rozległe nawy, połączone korytarzami. Stoją kamienne ołtarze, pionowe kolumny, ławy, schody, progi. Zachowały się płaskorzeźby ścienne i rzeźbione fryzy, paleniska, naczynia, a wreszcie figurki i posągi kobiet.

Mury maltańskich świątyń, wzniesione z wielkich bloków skalnych - megalitów, składano metodą cyklopiczną. Kamienie, nieraz wielotonowe, łamane i gładzone, dopasowane do siebie szczelnie, trzymająsię bez zaprawy. Świątynie, podobnie jak wyspy, na których stoją, zbudowane są z wapienia globigeryjskiego i koralowego. Dwa gatunki miejscowej skały były urozmaiconym tworzywem. Twardszy wapień nadawał się na ściany, a miększy na statuetki. Do dziś