Brach Czajna Bogini Malta i Gozo1

Echo kulturowe

Ilustr. 6. "Wenus z Malty" Wys. 13 cm. Świątynia Hagar Qim.

czy z Dolni Vestonice. Ta kilkunastocentymetrowa gliniana figurka znaleziona w świątyni Hagar Qim (datowana na 3300-3000 lat p.n.e.) akcentuje żeńskie siły płodne nie tylko obfitymi piersiami, ale także charakterystycznym układem rąk, z których jedna wskazuje brzuch, a druga krocze. Artystyczne walory tej rzeźby kontrastują z różnego rodzaju małymi, glinianymi, zapewne wotywnymi figurkami o szorstkim, lecz czasem bardzo ekspresyjnym wyrazie. Sprawiają wrażenie robionych pośpiesznie, przez osoby mające jakieś pilne sprawy do Bogini. Niektóre wyglądająjak gruda gliny, na której ledwie zaznaczono kształty tajemniczego, chtonicznego bóstwa. Trzeba pamiętać, że glina, to znaczy ziemia i woda, podobnie jak kamień są tworzywem, które nawet nieuformowane było znakiem Bogini. Wreszcie, najbardziej typowe dla Malty, nie spotykane gdzie indziej są piękne figury Grubej Bogini z Hagar Qim (3300-2800 lat p.n.e.) i Tarxien (3000-2500 lat p.n.e.) oraz statuetki kapłanek.

Zasadą kompozycyjną siedzącej Grubej Bogini jest obfitość eksponowana przez całą bryłę, a nie, jak to było dawniej, przez wypiętrzone pośladki i piersi. Rzeźby Grubej Bogini są większe od paleolitycznych figurek. Wykute zostały w kamieniu, tym samym, z którego budowano świątynie. Interpretując wyraz tych figur, V. Veen pisze, że w charakterze przypominają posążki Buddy. Grube Boginie emanują spokojem, są jakby bezosobowe i kontemplacyjnie zatopione w ciele. Te rzeźby nie mają charakteru indywidualnego, tylko po-nadosobowy, w czym widzieć można umiejętne uchwycenie idei bóstwa. Najpiękniejsze i najbardziej charakterystyczne są figury nagiej, grubej Bogini siedzącej na ziemi. Sugerują spokojne przekonanie, że wszystko jest na swoim miejscu, tak jak być powinno, bo moc żeńska czuwa nad życiem, śmiercią i odrodzeniem, w czym

_Bogini. Neolityczne zabytki Malty i Gozo_

nie ma nic nadzwyczajnego, tak po prostu jest. Stąd spokój. Jeśli zasadą świata jest cykliczne zamieranie i odradzanie życia - jak wierzono w neolicie - to świat taki wart jest podziwu, nie ma czym niepokoić się i szarpać. Czasem Bogini przedstawiana jest w długiej sukni, jak krynolina wypchanej jej grubymi biodrami. Veen uważa, że gdy w okresie późniejszym (2800 lat p.n.e. w Hagar Qim i 2700-2500 lat p.n.e. w Tarxien) zaczęto przedstawiać Boginię w pozycji stojącej, to utrata bezpośredniego kontaktu z ziemią stanowiła znak

Ilustr. 7. Zachowana część wielkiego kamiennego posągu Bogini. Całość miała około 2,5 - 3 metrów wysokości. Świątynia Tarxien.

rozchwiania kultu i zapowiedź okresu schyłkowego. Ponadto w Tarxien zaczęto stawiać posągi olbrzymek. Zachowana dolna partia jednego z takich posągów dowodzi, że w całości musiał mieć około trzech metrów (ilustr. 7). Jednak trzeba powiedzieć, że Bo-gini Olbrzymka z Tarxien wykuta jest z bloku skalnego, o który się opiera, zatem stoi dzięki wsparciu o element ziemi. Nie jest więc od niej oderwana. Niemniej jej wielka postać na maleńkich stopkach nie ma własnej statyczności i naturalnego rozparcia się na ziemi, jakie miały Grube Boginie z Hagar Qim. Natomiast rzeczywiście zastanawiająca jest zmiana formatu figur. Siedzące figury z Hagar Qim miały od 20 do 50 cm zaledwie.

Tandenjest największą i najmłodszą z maltańskich świątyń (3300-2500 lat p.n.e.), użytkowaną w czasach kryzysu i schyłku cywilizacji na Malcie i Gozo. Prawdopodobnie przyczyną kryzysu był przerost populacji i wyczerpanie możliwości rolnictwa. Veen podaje, że wykopaliska z tego okresu na Gozo (Brocktorff Circle) dowodzą, że mieszkańcy wyspy byli wówczas niedożywieni i nękani chorobami,