Brach Czajna Bogini Malta i Gozo6

Echo kulturowe

waniu kopców i stawianiu głazów. Te paleolityczne idee najwyraźniej trwały do końca neolitu, czyli około trzydzieści tysięcy lat.

Konstrukcja maltańskich świątyń nie tylko powtarza parzyste układy krągłych naw. Także same świątynie ustawiano nieraz w pary lub po kilkajakby wy pączkowały jedna z drugiej. GgantijanaGozo składa się z dwóch przyrośniętych do siebie świątyń. Na Malcie powtórzony czy zwielokrotniony kształt świątynny ma Mnajdra, a także nieopodal niej stojąca Hagar Quim. W tym przypadku świą-tynność albo obfitująca boskość pomnaża się w sobie i przez sąsiedztwo następnej świątyni. W najmłodszym ośrodku świątynnym Tarxien (3000-2000 p.n.e.) budowlę powtórzono aż cztery razy i widać zarys piątej świątyni. Najwyraźnie w tym schyłkowym okresie nie wystarczyło już pokazać pary elementów, żeby było jasne, że mówi się o zwielokrotnieniu, o spotęgowaniu. Trzeba było powtarzać w kółko, choćby pięć razy. W pogoni za zwielokrotnieniem w jednej ze świątyń Tarxien dochodzi aż do naruszenia kanonu, ułożonych symetrycznie naw jest aż sześć, zamiast czterech, jak w innych świątyniach.

Gdyby w świątyniach, jak to przedstawiłam, chodziło o połączenie tego, co nieożywione z tym, co ożywione, tego, co kamienne, z tym, co organiczne, tego, co martwe, z tym, co żywe - wystarczyłoby tych idei, by mówić o duchu Wielkiej Bogini, która potęgowała życie, a także przeprowadzała ze śmierci do życia, z życia w śmierć i cyklicznie powtarzała ten ruch przemiany. Gimbutas, Gadon, Veen idą dalej twierdząc, że świątynie symbolizowały ciało Bogini. Ta hipoteza ma uzasadnienie w macicznych kształtach wnętrza wielu neolitycznych kurhanów i cmentarzysk w Europie⁵. Zmarłych składano w ziemi, w macicy Bogini, by mogli narodzić się ponownie. Także w Polsce, w Mierzyniu nad Wartą znajduje się neolityczny grobowiec w kształcie ciała grubej Bogini. Świątynie wysp Gozo i Malty nie były jednak cmentarzami. W nielicznych przypadkach znaleziono sąsiadujące z nimi groby, lecz pochodzą one z późniejszych czasów. Świątynie były miejscami sakralnymi i, jak się przypuszcza, odprawiano w nich rytuały przeobrażenia. Centralny pasaż, wiodący środkiem świątyni, przedzielają kamienne progi i przegrody; symbolizuje on trudności przejścia na drodze przemiany. Obrzędy odbywające się w poszczególnych nawach były więc stopniowane. Czy święta przestrzeń nawiązywała do Wielkiej Bogini? Odwzorowania ciała Bogini znane są w neolicie nie tylko z macicznych nisz cmentarnych. Gimbutas przedstawia neolityczne, „dziedzińcowe” grobowce irlandzkie z czwartego tysiąclecia p.n.e. Ustawione na otwartej przestrzeni megality wyznaczają rysunek ciała kobiety. Nazywane są „dziedzińcowymi” ze względu na prowadzące do nich wejście. Przedstawia ono ułożony z kamieni wzór rozłożonych nóg, między którymi znajduje się wejście do wa-ginalnej i macicznej przestrzeni grobowca⁶. Jest więc uzasadnione, by także na maltańskie świątynie spojrzeć pod kątem możliwego planu antropomorficznego i zastanowić się, czy przestrzeń metamorfozy wyznacza ciało Bogini.

Argumentów najbardziej przekonywających dostarczyły figurki siedzących na ziemi grubych kobiet ze świątyni Hagar Qim, rzeźbione w okresie od czterech do trzech tysięcy lat przed naszą erą i symbolizujące Boginię. Veronika Veen zestawiła kontur siedzącej bogini z planem świątyni Mnajdra, położonej nieopodal Hagar Qim, skąd pochodzi najwięcej figur siedzącej Bogini. Podobieństwo jest uderzające⁷ (ilustr. 3).

Ilustr. 3. Obrys kształtu figury' siedzącej Bogini jest podobny do planu świąty ni Mnajdra (wg V. Veen, The Goddess of Maila).