Brach Czajna Bogini Malta i Gozo9

Echo kulturowe

wamy zwrotu „przegrał sromotnie”. Może też spaść na kogoś „sromotna hańba”. Jak więc w polskim języku wyrazić właściwy kultowi Wielkiej Bogini szacunek dla seksualnej mocy kobiety? Co w naszym języku oznaczać może święty trójkąt Bogini? A przede wszystkim, jak nazwać ten szczególny znak ikonografii kobiecości, wargi płciowe, by uniknąć „sromu”? Może tak właśnie: wargi płciowe¹².

Joseph Campbell: „Jeśli masz mitologię, w której metaforą tajemnicy jest ojciec, to otrzymujesz inny zestaw sygnałów niż wówczas, gdy metaforą mądrości i tajemnicy świata jest matka. A obie te metafory są równie doskonałe. Żadna z nich nie jest faktem, lecz tylko metaforą. To jest tak, jak gdyby wszechświat był moim ojcem. Albo jak gdyby wszechświat był moją matką”¹³.

Aż do drugiej połowy naszego stulecia cywilizacje prehistoryczne interpretowane były w kluczu współczesnych, patriarchalnych wierzeń. Archeologowie prześcigali się w poszukiwaniu symboliki fallicznej. Wiele i z dumą pisano o fallusach, ich znakiem zdawał się być każdy wyrwany z muru lub stojący samotnie kamień. Przeoczono natomiast monumentalne pomniki waginy wzniesione w kamiennych świątyniach. Dopiero w latach pięćdziesiątych nastąpiły ważne zmiany, które doprowadziły do przewartościowania przekonań. Przede wszystkim metody izotopowego oznaczania wieku zabytków cofnęły wiele z nich o tysiąclecia. Przepaść między tamtą kulturą i wyobraźnią a naszą stała się oczywista. Nauczono się lepiej rozumieć zabytki neolityczne dzięki łącznemu analizowaniu wszystkich znalezisk danego okresu, a także przez porównywanie ich z kulturą innych obszarów z tego samego czasu. Tak więc, na przykład, znalezienie tysięcy paleolitycznych figurek kobiet na obszarze ciągnącym się od Europy przez Azję po Japonię, przy braku figur mężczyzn, zmusiło do stwierdzenia, że w starym świecie panowały siły żeńskie, a męskie w nowym. Nawet samotnie stojące głazy - menhiry - okazały się być, jak wykazała Gimbutas, symbolami Bogini w postaci ptaka, a nie fallusami, jak przypuszczano poprzednio. Bogini - Ptak była znakiem losu: szczęścia, dobrobytu, ale także zapowiadałajego kres. Od górnego paleolitu po neolit uważano za święty znak Bogini każde wypiętrzenie ziemi, a więc górę i kamień, a także każde wypiętrzenie ciała kobiety: piersi, brzuch, pośladki, kolana.

Istotna odmienność naszego i neolitycznego widzenia świata wiąże się też z intencjonalnym punktem, w którym umieszczane jest oko obserwatora. My obserwujemy wszystko z zewnątrz. Przedmioty, ludzie, przyroda, cały świat, z którym żyjemy, jest na zewnątrz nas. Wodzimy okiem po powierzchniach lub po przyrządach badających, co dzieje się we wnętrzu obiektów, i każde wnętrze zostaje w ten sposób również uzewnętrznione. Wyobraźnię człowieka neolitu absorbowała wewnętrzność. Fizyczna. Jego wizja świata kształtowana była od środka: to, co najważniejsze formowało się we wnętrzu ziemi lub we wnętrzu ciała. Fascynowały go groty, pieczary, podziemne hypogea, ciało ludzkie otwierające fizyczne wnętrze, a więc ciało kobiety.

Człowiek nowej ery, budując świątynie na planie krzyża, myślał o krzyżu widzianym z zewnątrz. Człowiek neolitu, wznosząc świątynie na planie ciała kobiety, kierował się wyobrażeniem cielesności wewnętrznej. Nie była to tylko kwestia wyobraźni, lecz także rozwiniętej wiedzy medycznej i antropologicznej. Ludzie neolitu wiedzieli dokładnie, jak wyglądają organy wewnętrzne człowieka, ponieważ dokonywali sekcji zwłok. Czynności te należały do obrzędów pogrzebowych. Znali budowę części miękkich i budowę kości, których łamanie i składanie w nową postać należało do rytuałów szamańskich, mających ułatwić zmarłemu odrodzenie się w nowej postaci. Budowali kamienne i ziemne grobowce w kształcie macicy wiedząc, jak wygląda Po dwakroć symbolizowali w ten sposób pragnienie, by zmarły odrodził się: jak ziarno z ziemi, jak człowiek z macicy.

Biegłość medyczna powodowała, że także w lecznictwie ludzie epoki neolitu nie ograniczali się do stosowania ziół. Wykonywali zabiegi chirurgiczne, a że dobrze znali układ kostny, więc leczyli nawet urazy głowy, robiąc trepanację czaszki. W różnych miejscach globu zachowały się czaszki osób, które przeszły takie operacje (szczególnie wiele w południowej Francji i w Peru), a nawet szczątki