Obraz�0

Podstawy dydaktyki ogólnej

jawnego opóźnienia przejściowego. Wczesne wykrycie przez szkołę tego opóźnienia oraz podjęcie środków mających na celu zlikwidowanie go — to zabiegi, dzięki którym można uchronić ucznia przed powtarzaniem danej klasy. Jeżeli ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia, musi on na ogól powtarzać klasę — staje się uczniem drugo rocznym.

Zjawisko drugoroczności i wieloroczności prowadzi dość często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem.

Próbę graficznego przedstawienia omawianych zależności ukazuje rysunek 13.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

niepowodzenia wychowawcze

niepowodzenia dydaktyczne

ukryte---

--jawne

drugoroczność

odsiew

Uwaga! Linią przerywaną zaznaczono na rysunku kolejność narastania poszczególnych etapów niepowodzeń.

Punktem wyjścia słabych postępów uczniów w nauce są więc niepowodzenia ukryte, tzn. drobne luki w wiadomościach lub umiejętnościach z jednego tylko przedmiotu lub nawet tematu lekcji. Luki te, jeżeli nie zostaną przez nauczyciela w porę dostrzeżone i usunięte, rozrastają się z biegiem czasu i powodują powstawanie niepowodzeń jawnych. Te z kolei mają najpierw charakter przejściowy, a następnie — poprzez etap niepowodzeń względnie trwałych — w prostej już linii prowadzą do drugoroczności i odsiewu.

Niepowodzenia szkolne, a zwłaszcza drugoroczność i odsiew, są zjawiskiem bardzo niepożądanym zarówno ze względów społecznych, jak pedagogicznych i psychologicznych.

O społecznym zasięgu niepowodzeń szkolnych świadczy odsiew uczniów ze szkół podstawowych. Wiadomo, że część objętej nim

młodzieży staje się z czasem wtórnymi analfabetami, co ze społecznego punktu widzenia jest wręcz groźne.

Szkodliwość zjawiska niepowodzeń szkolnych uzasadniają również względy pedagogiczne i psychologiczne. Za dowiedzioną można już obecnie uważać tezę, że drugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów, zniechęca ich do pracy, tłumi zainteresowanie nauką, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje różnorakie kompleksy i zaburzenia w zachowaniu, a nawet prowadzi do zahamowania prawidłowego dotychczas rozwoju umysłowego dziecka (por. Konopnicki, 1957; Tyszkowa, 1964; Spionek, 1970; Pauli, Brimer, 1971 Niemiec, 1978; Edukacja narodowym priorytetem. 1989, s. 131 i nast.).

Na podstawie praktyki szkolnej stwierdzamy ponadto, że uczniowie drugoroczni wpływają zwykle niekorzystnie na pozostałych uczniów, utrudniając normalną pracę dydaktyczno-wychowawczą z całą klasą. Repetenci, jako ci ,Już wiedzący”, tłumią u swoich nowych kolegów zainteresowanie nauką i nierzadko przewodzą im w niewłaściwym zachowaniu. Czasami kilku repetentów potrafi nawet „rozbić” dobrą dotychczas klasę, przysparzając nauczycielom wielu dodatkowych trudności i kłopotów wychowawczych. Także wtedy, gdy klasa nie ulega wpływom uczniów drugorocznych i traktuje ich jako „obcy element”, powstają sytuacje bardzo trudne pod względem wychowawczym. Repetenci znajdują się wówczas niejako na marginesie życia klasy i siłą rzeczy szukają innych kontaktów, które z reguły jeszcze bardziej oddalają ich od szkoły.

1. Przyczyny niepowodzeń w nauce szkolnej w świetle dotychczasowych badań

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół wielorakie i złożone. Należą do nich np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo itp.. a więc czynniki względnie zależne od dzieci i młodzieży, albo też zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba, różnorakie niedostatki w dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły itd. — tzn. czynniki od uczniów względnie niezależne.

Złożony charakter przyczyn niepowodzeń uczniów w nauce szkolnej podkreślali zgodnie wszyscy autorzy, którzy zajmowali się dotychczas ich analizą. Nie wszyscy natomiast zgadzali się co do tego, które spośród różnych uwarunkowań, zazwyczaj ściśle ze sobą powiązanych, odgrywają dominującą rolę i decydują ostatecznie o szkolnych postępach