CCF20090702110

220 Sens bycia

nuje po prostu sobie samej, stając się samowiedzą. Jest to To Samo, które odnajduje siebie w Innym.

Aktywność myślenia odnosi zwycięstwo nad (a raison de) wszelką innością i na tym, koniec końców, polega sama jego rozumność. Pojęciowa synteza i synopsja są silniejsze od dyspersji i niezgodności tego, co ukazuje się jako inne, jako przed i jako po. Odsyłają one do jedności podmiotu i do transcendentalnej apercepcji Ja myślę. Hegel pisze: „Najgłębszym i najsłuszniejszym poglądem, zawartym w Krytyce czystego rozumu, jest ten, że jedność stanowiąca istotę pojęcia rozpoznana zostaje jako pierwotnie syntetyczna jedność apercepcji, jako jedność Ja myślę, czyli samowiedzy”¹. Jedność Ja myślę jest ostateczną formą ducha rozumianego jako poznanie, nawet jeżeli zlewa się on w jedno z bytem, który poznaje, i utożsamia się z systemem wiedzy.

Jedność Ja myślę jest ostateczną formą ducha rozumianego jako wiedza. I do tej jedności Ja myślę wszystko można sprowadzić, tworząc system. System rozumnej rzeczywistości jest, koniec końców, samowiedzą.

2. DIALOG IMMANENCJI

Ja myślę, w którym konstytuuje się byt-w-akcie, można interpretować tak, że uznamy, iż pokrywa się ono z tym, co konstytuuje: pełna samowiedzą Ja myślę byłaby równoznaczna z samym systemem wiedzy w jego rozumnej jedności. Myślącą myśl, która dąży do tego rozumnego porządku, można zatem uznać - mimo wysiłku, jaki wkłada ona w swoje poszukiwania, i pomimo geniuszu, jakiego wymagają jej odkrycia - za sposób, w jaki porządkuje się sam system bytu, w jaki utwierdzają się jego określenia i struktury. Takie rozumienie ducha znajdujemy nie tylko u Hegla, dla którego proces poznania jest „ruchem samego bytu”², i nie tylko we współczesnym obiektywizmie strukturaUstycznym. Także w fenomenologii Husserla ~ choć przyznaje ona transcendentalnemu Ego twórczą spontaniczność - sposobami poznania - teleologią świadomości - rządzi w istocie byt, do którego świadomość dociera. Umysł (esprit³) to porządek rzeczy - lub rzeczy odpowiednio uporządkowane - a myśląca myśl tylko ten porządek przyjmuje i zatwierdza. Istotą inteligencji, rozumności, ostateczną interioryzacją Ja myślę, jest możliwość lub nadzieja, że Ja nie będzie w końcu musiało ustanawiać się przed myślaną rzeczywistością jako tożsamość; że zatrze się różnica między nim a rozumnością świata.

Zgodność i jedność poznania w prawdzie. Myśl jeszcze myśląca dąży do niej różnymi drogami. Z pewnością ucieka się do słów. Ale są to znaki, które daje sobie samej, nie mówiąc do nikogo: w swoim dziele syntezy może być zmuszona szukać czegoś, co w dającej się pomyśleć rzeczywistości jest obecne, ale co nie jest dane bezpośrednio -„cieleśnie” (leiblich da) albo w postaci obrazu, czegoś, co jest znaczone przez znak; co nie jest jeszcze obecne dla myślenia, ale co nie jest już zamknięte w sobie. Twierdzenie, że nie ma myślenia bez języka, znaczy w takim wypadku tylko tyle, że konieczna bywa rozmowa wewnętrzna. Myśl rozdwaja się, aby zadawać sobie pytania i sobie odpowiadać, ale nić splata się na nowo. Myśl zastanawia się nad sobą, przerywając swoją spontaniczną progresję, ale wyrasta wciąż z tego samego Ja myślę. Pozostaje ta sama. Przechodzi od jednego terminu do wzywającego ją terminu przeciwnego, ale dialektyka, którą w ten sposób uprawia, nie jest dialogiem lub co najwyżej jest dialogiem duszy z sobą samą, rozwijającym się przez pytania i odpowiedzi. Platon tak właśnie definiuje myślenie. Zgodnie z tradycyjną, wywodzącą się z tej definicji interpretacją rozmowy wewnętrznej, myślący umysł, mimo dialogu, jaki ze sobą prowadzi, i mimo różnych kierunków,

1

* G.W.F. Hegel, Nauka logiki, przeł. Adam Landman, PWN, Warszawa 1968, t. II, s. 359.

2

Hegel, Nauka logiki, t. II, s. 3.

3

* Francuskie słowo esprit znaczy zarówno „duch", jak „umysł", „rozum". Lćwinas, niechętny tradycji racjonalistycznej, używa go raczej w pierwszym znaczeniu, często jednak wykorzystuje jego polisemiczność. W zależności od kontekstu tłumaczę tak tub tak. (M.K.)