Magazyn6
0201

994

DZIERZBICKI STANISŁAW — DZIERŻAWA

roztrząsane były najważniejsze zagadnienia społeczne i ekonomiczne doby ówczesnej. Gdy w r. 1918, po długich walkach z władzami okupacyjnemi, utworzony został zaczątek władz państwowych, objął D. Ministerstwo Rolnictwa i był jednym z tych, którzy kładli podwaliny pod tworzącą się w niezmiernie ciężkich warunkach państwowość polską. D. był typem działacza, który nie bacząc na więzy, krępujące ówczesne życie społeczne, ze szczerym zapałem i niestrudzoną energją pracował nad zorganizowaniem rozproszonego po powstaniu ziemiaństwa i nad tworzeniem organizacyj gospodarczych, opartych na silnych i zdrowych podstawach. Zmarł 10. IX. 1919 r.

Antoni Wieniawski.

Dzierżawa.

X. Pojęcie dzierżawy. 2. Ustawodawstwo. 3. Rodzaje dzierżaw. 4. Dzierżawa wieczysta.

1. Pojęcie dzierżawy. D. w znaczeniu ogólnem, prawniczem, jest pojęciem, po-krewnem najmowi, według którego jedna strona umawiająca posiadająca (właściciel) oddaje drugiej stronie umawiającej używanie i użytkowanie rzeczy lub prawa majątkowego (gruntu), w szczególności prawo wytwarzania pożytków za cenę umówioną (czynsz dzierżawny), względnie za część plonów (przy połownictwie). Oddaje ona posiadaną przez siebie ziemię (folwark) z różnemi użytkami, względnie oddzielne parcele (gruntowe, łąkowe, pa stwiskowe, ogrodowe, wodne i inne użytkowe, nigdy zaś leśne), również zakłady przemysłowe na określony zgóry czas — od roku do kilku, względnie kilkunastu lat — z warunkiem zwrotu tej ziemi lub zakładu w tym samym stanie, jaki miała przed oddzierżawieniem. N i e podchodzi więc pod miano d. zobowiązanie do pełnienia pracy (umowa o świadczenie usług), ani też oddawania używania (umowa najmu) samych mieszkań czy budowli, lub ruchomości. Samo oddawanie w czasowy najem zwierząt gospodarskich (bez ziemi) określa się prawniczo jako pacht, mocą którego biorący w pacht zwierzęta ma prawo korzystać z produktów zwierzęcych lub z ich pracy również za pewną, oznaczoną jednostkowo kwi itę w ciągu pewnego, zgóry oznaczonego czasu. Język polski ma też na określenie d. termin: possesja— dla oznaczenia chwilowego posiadania ziemi w celu jej użytkowania, a na określenie dzierżawcy termin possessor, o brzmieniu bardziej zaszczytnem, zwłaszcza v. dawnem jego znaczeniu. Również używano, choć rzadko, szczególnie na kresach, jako synonim d., słowa: arenda; dzierżawcę nazywano arendarzem (arendator). Obecnie terminy te nie są używane, niekiedy tylko w zastępstwie słowa pacht i pach-ciarz przy wynajmie zwierząt.

Do pojęcia dzierżawy zbliżone jest pojęcie administracji poręczającej, bardzo do d. formą przedsiębiorstwa zbliżonej, z tą jednak różnicą, że administra tor bierze udział tylko w dochodach, poręczając właścicielowi pewien określony zgóry dochód (jakby czynsz od dzierżawy); za swoją zaś pracę pobiera nadwyżkę, przekraczającą ów poręczony dochód, pod postacią inwentarza żywego i martwego, a niekiedy i zasiewów, należących do właściciela, dostarczając wzamian własny kapitał obrotowy gotówkowy. Ta forma przedsiębiorstwa znalazła zastosowanie w Polsce przy donacjach państwowych; Ukaz Carski z dn. 4. (16) października 1835 ^r- zabronił puszczania ich w zastaw i oddawania w dzierżawę. Ukaz ten wymagał od donatar j uszy zarządzania donacją osobiście, względnie przez zarządcę, uznając za nieobowiązujące wszelkie układy wbrew tym przepisom zawarte. Donatarjusze obchodzili ten zakaz przez wypuszczenie donacji w administrację poręczającą, jako formę zarządu, która faktycznie nie będąc d., była nią w istocie rzeczy. Różniła się ona tern od d. jedynie, że ze śmiercią donatarjusza rozwiązywała się, gdy w wypadku właściwej d. śmierć właściciela nie rozwiązuje przymusowo umowy dzierżawnej. Powoli forma administracji poręczającej rozpowszechniła się niekiedy i na majątki niedonacyjne, gdy brak kapitału dzierżawnego zmuszał właścicieli i dzierżawcę do użycia tej formy d., mniej krępującej obie strony.

2. Ustawodawstwo. Tak, jak wogóle dla wszystkich pojęć najmu, podobnie i dla d.. zwłaszcza folwarcznej, są ustanowione w kodeksach cywilnych każdego kraju szczegółowe przepisy, regulujące stosunki prawne w d. między stroną, wydzier żawiającą folwark, a stroną, która go dzierżawi. Obok tych norm ogólnych, prawnych, w kodeksach cywilnych mają swe znaczenie