page0113

WROŃSKIEGO ŻYCIE I PRACE. 103

dzieleń ^u; że było rodzajem powszechnego noniusa. Z końca tego roku mamy obszerny rękopis p. t. „Instructions pour le Calculateur, universel ou Aperęu des regles et des formules pour 1’usage de cet instrumentu Niestety, samego narzędzia nie widzieliśmy; nie wiemy nawet, czy zostało istotnie zbudowane. Instrukcye mówią tylko o tern, co za pomocą narzędzia tego osiągnąć się daje, lecz samej konstrukcyi nie ujawniają. Kalkulator miał mieć kilka modyfikacyj : jedna z nich była przeznaczona dla żeglarzy (calculateur nautiąue), druga dla kupców (calculateur commercial), trzecia dla inżynierów (calculateur de lhngenieur). Jeżeli narzędzie dawało tyle, co zapowiada rękopis, to było istotnie niepospoli-tem: pozwalało bowiem nie tylko na szybkie wykonywanie czterech działań arytmetycznych, podnoszenia do potęg i wyciągania pierwiastków, lecz zarazem dawało możność znajdowania logarytmów, wstaw i dostaw, obliczania pierwiastków równań, interpolacyi i t. d. ¹).

Więcej powiedzieć możemy o innem narzędziu, które mieliśmy w ręku. Wroński nazwał je arytmoskopem. Miało ono cel skromniejszy, bo służyło głównie do wykonywania mnożenia, dzielenia, podnoszenia do potęg i wyciągania pierwiastków. Należało do gatunku narzędzi logarytmowyck, do których zaliczają się tak zwane rćgles a calcul itd. Arytmoskop Wrońskiego jest takiem kołem rachunkowem. Egzemplarz nasz jest niewielką sztywną kartą kwadratową, na której nakreślone jest koło o promieniu prawie równym 6 cm. Na kole tem są dwie podziałki. Podziałka wewnętrzna na tysiąc części równych jest

opatrzona numerami większymi 0, 1, 2, 3 ..... 9 do oznaczenia setek,

oraz takimiż mniejszymi 1,2,3..... 9 do oznaczenia dziesiątek;

jedności nie są oznaczone numerami i oznaczają się wprost liczeniem kresek. Podziałka zewnętrzna, rozpoczynając się od zera setek podziałki wewnętrznej, również dzieli koło na 1000 części, lecz nierównych. Liczby podziałki pierwszej dają nam logarytmy dziesiętne czyli zwyczajne, a raczej mantysy logarytmów liczb, odczytywanych na podziałce drugiej. Łatwo już na tej podstawie zrozumieć, w jaki sposób przy pomocy arytmoskopu wykonywać można rachunki arytmetyczne ²).

Pomysł narzędzia nie był w zasadzie nowy, gdyż konstrukcya skal logarytmowych na kole sięga końca wieku XVIIgo, w którym narzędzia te były już znane w Anglii. We Francyi wszakże zaczęto je konstruować dopiero około 1821. Wroński należał w każdym razie do pierwszych, którzy starali się rozpowszechnić użytek tych narzędzi. Z rękopisu p. t. „Description et demonstration de rArithmoscope ser-vant d’introduction aux canons de calculs^u dowiadujemy się, że arytmoskop stanowił początek całego systemu narzędzi pomyślanych przez Wrońskiego, za pomocą którego chciał rozpowszechnić wśród najszer-

http://rcin.org.pl