page0179

NAZWY DYNASTYCZNE

Interesujący jest status antroponimów motywowanych przez założyciela dynastii. Jest tylko jeden Jagiellończyk — Kazimierz (mimo że męskich członków dynastii jagiellońskiej było 14, a synów Jagiełło miał trzech) i jedna Jagiellonka — Anna pochodząca z rodu Jagiełłów (chociaż kobiet należących do dynastii jagiellońskiej wymienia się 19).

Zapewne historycy i literatura historyczna sprawiła, że w świadomości ogółu tylko dwoje z rodu zostało wyróżnionych nazwami z pochodzenia patronimicznymi, dziś funkcjonującymi na zasadzie nazwiska.

Od określenia założyciela rodu pochodzi też dynastia Wazów — założycielem był Gustaw I Waza (od Vasa — snop w herbie rodu). Jego wnuka, który dziedziczy przydomek, Zygmunta III Wazę obrano królem Polski w 1587 r.

Mówi się też potocznie o panowaniu Sasów, odnosząc nazwę Sasi do dwóch królów z dynastii Wettinów. W literaturze historycznej Sasi jest określeniem etnicznym (plemię zachodniogermańskie pierwotnie osiadłe na północ od dolnej Łaby: elektorowie sascy). Nazwę Sasi możemy traktować jako przezwisko nacechowane przez kontekst i konsytuację, czego dowodzą ślady w języku: Jedno do Sasa, a drugie do Łasa; Za króla Sasa jedz, pij a popuszczaj pasa. Ślad po królach saskich pozostał także w nazwach budynków i miejsc: Ogród Saski, Pałac Saski, Plac Saski, Saska Kępa.

Nazwy obcych dynastii powstają często wedle omówionego modelu (nazwa protoplasty rodu i morfem -owie): Tudorowie od Owena Tudora, Habsburgowie od hrabiów na zamku Habsburg.

Nazwy dynastii nie były dotąd przedmiotem ani onomastycznych, ani historycznych opracowań.

BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)

Bańkowski, A. 1989, Imiona przodków Bolesława Chrobrego u Galla Anonima (Rozważania etymologiczne), Onomastica 34, 103-138.

Hertel J, 1980, Imiennictwo dynastii piastowskiej we wcześniejszym średniowieczu, Warszawa.

Kartoteka nazw własnych Słownika polszczyzny XVI w., Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie.

Linde S. B., 1807-1814, Słownik języka polskiego, Lwów, wyd. 2 Lwów 1854-1860.

Reczek J., 1983-1984, Z onomastyki jagiellońskiej, Język Polski 63, 256-266; 64, 71-75

Słownik języka polskiego (tzw. wileński), 1861, red. M. Orgelbrand, t. I—II, Wilno.

Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, Wrocław 1970, t. 4, red. G. Labuda i Z. Stieber, hasło Piast, 70.