page0190

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

twardej, np. Amerykanie, Amerykanin), pojawiają się w funkcji tworzenia etnonimów już w XV w. i zyskują większą lub mniejszą produktywność w wiekach następnych przyrostki wcześniej nie spotykane w tej roli: -ak, (~'ak), -czyk, -'ec, -ek, -ik, z opozycją mnogości i pojedynczości.

Znaczną produktywnością odznacza się już w XVI w. sufiks -czyk, (-czycy) — nie występujący w etnonimii innych języków słowiańskich, np. Abisyńczyk, Chińczyk, Irlandczyk, Macedończyk, Potrugalczyk, Tyrolczyk itd.; sufiks ten występuje też w formach rozszerzonych, np. -yjczyk: Kanadyjczyk : Kanada; -ańczyk: Kubańczyk : Kuba ńp. Znacznie rzadziej są spotykane w nazwach narodowości pozostałe wymienione wyżej sufiksy, jak -ec: Czarnogórzec, Ukrainiec, Zaporożec; -ak: Austriak, Polak, Słowak; -ik: Anglik, dawne Azjatyk, Burgundzik, Gallik; niezwykle rzadki -ek: Greczek 'Grek' (tylko w XVI w.), Rusek. Dość często występują etnonimy bezsufiksalne, w liczbie pojedynczej: Arab, Francuz, Grek, Hiszpan, Pers; Szkot, Żyd itd. W mianowniku liczby mnogiej obok panującej końcówki -ill-y, np. Żydzi, Tatarzy, Anglicy, spotykana jest końcówka -owie, np. Węgrowie // Węgrzy (XVI w.); Żydowie II Żydzi (XIV w.); pojawia się od XVI w. końcówka -y po spółgłosce twardej. O jej użyciu w nazwach mało znanych obcych ludów mogła decydować dążność do zachowania w liczbie mnogiej niezmienionej spółgłoski tematu, np. Longobardy, Goty, Szkoty.

Niektóre nazwy narodowości (ludów) przechodziły w nazwy państw i krajów. Zmiana kategorii nazwy z antroponimicznej na toponimiczną łączyła się z jej przejściem do kategorii plurale tantum (i odmianą według paradygmatu twardego). Wytworzyła się więc opozycja Chorwaci, Francuzi, Szwedzi, Tatarzy, Turcy (nazwy narodowości) : Chorwaty, Francuzy, Szwedy, Tatary, Turki (liczne w XVI w. nazwy krajów i państw), z tym że formy twardotematowe oznaczały niekiedy zarówno pojęcie narodu, jak i kraju, np. Tatary, Prusy. Toponimy na -y zostały później zastąpione przez formy na ~{y)ja, przejęte za pośrednictwem łaciny: Chorwacyja, Francyja, Szwecyja, Tartaryja, Turcyja. Pozostało do dziś jedynie kilka dawnych form typu Czechy, Niemcy, Węgry, Włochy (Zierhoffer 1968).

Żeńskie odpowiedniki etnonimów rodzaju męskiego są w historycznych zabytkach niezmiernie rzadko spotykane. Złożyło się na to wiele przyczyn językowej i poza językowej natury, w pierwszym rzędzie dominacja mężczyzn w organizacji życia społecznego, przejawiająca się także w języku. Współcześnie w tej grupie etnonimów występuje tendencja do tworzenia na równi z męskimi form syngulatywnych żeńskich. Żeńskim odpowiednikiem form męskich na -anin jest - anka, np. Mo-

186