page0288

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

NAZWY W SPOŁECZNEJ PRZESTRZENI MIASTA

Wspólnoty ludzkie, kształtując własne przestrzenie społeczne, wykorzystują do tego celu także tworzywo językowe. W obrębie aglomeracji miejskiej — jednej z form trwałej przestrzeni społecznej — wielką rolę odgrywają nazwy jako znaki językowe, które z jednej strony kreują tę przestrzeń, a z drugiej strony odzwierciedlają społeczną percepcję otaczającej rzeczywistości.

Wśród różnych istniejących na świecie systemów informacyjnych i porządkujących wewnętrzną przestrzeń miast pod względem wskazywania i oznaczania jego obiektów najbardziej rozpowszechniony, szczególnie w Europie, jest system werbalny, czyli nazywanie, w przeciwieństwie na przykład do systemu numerycznego, stosowanego np. w Stanach Zjednoczonych, czy do systemu graficznego, stosowanego np. w Japonii. Nazewnictwo miast europejskich intensywnie zaczęło się rozwijać w dobie średniowiecza, ale archetypy nazw obiektów miejskich wykształciły się w starożytności, głównie w Rzymie. Średniowieczne miasta europejskie, w tym również polskie, stanowiły określoną kategorię przestrzenną — o tradycyjnej zabudowie według geometrycznego układu wokół środka, który skupiał najważniejsze funkcje organizmu miejskiego. System obwarowań był zarazem granicami właściwego miasta, z którego wybiegały poprzez bramy trakty zewnętrzne. Wokół miast powstawały różnego rodzaju obiekty, takie jak: targi, osady służebne, osady rzemieślniczo-kupieckie itp. Urbanistyczna i społeczna przestrzeń powstającego miasta nakładała się na przestrzeń naturalną, czyli pierwotne ukształtowanie terenu, tj. wzniesienia, cieki wodne, lasy, łąki itp.

W organizacji przestrzeni społecznej uczestniczą takie przeciwieństwa, jak: układ wertykalny — układ horyzontalny, góra — dół (w sensie podstawowym oraz w sensie hierarchicznym), a także przeciwieństwa związane z kształtem i postawą ludzkiego ciała, tj. tył — przód oraz prawa strona — lewa strona. W przestrzeni miejskiej te antynomie znajdywały i znajdują do dziś bardzo wyraźne odbicie, ponieważ odzwierciedlają stosunek człowieka do otaczającego świata. Mamy zatem centrum i peryferie, śródmieście i przedmieście, trakty główne i trakty boczne, ulice przednie, czyli bliskie środka miasta, i ulice tylne, czyli położone na skraju pierwotnej zabudowy (tzw. zatyłki), bramy główne i bramy boczne oraz furty, budowle reprezentacyjne, często mające swoje nazwy własne, i budowle mizerne itd.

284