page0468

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

Zestaw najczęstszych polskich imion męskich i kobiecych na kresach południowo-wschodnich w XIV-XIX w. przedstawiał się następująco: fan, Stanisław, Józef, Andrzej, Michał, Mikołaj, Antoni, Piotr, Jakub, Marcin, Wojciech, Maciej, Franciszek, Tomasz, Paweł, Szymon, Adam, Krzysztof, Grzegorz; Marianna, Maria, Katarzyna, Anna, Agnieszka, Zofia, Magdalena, Helena, Barbara, Ewa, Elżbieta, Jadwiga, Małgorzata, Dorota, Teresa, Rozalia, Franciszka.

W zbiorze nazwisk Polakow kresowych tendencje rozwojowe były takie same jak w Polsce rdzennej. Męski model nazwiskowy zdominowały całkowicie trzy typy nazwisk: 1. odmiejscowe derywaty z sufiksem -ski i jego wariantami; 2. nazwiska równe apelatywom; 3. nazwiska patronimi-czne na -owicz // -ewicz. Typ pierwszy obejmuje w zdecydowanej większości nazwiska szlacheckie; wiele z nich stanowiły derywaty powstałe na gruncie języka ukraińskiego, przeniesione i fonetycznie zaadaptowane do systemu polskiego (np. Wołodyjowski, Wiśniowiecki). Te liczne elementy zapożyczone wzmocniły i tak silną pozycję odmiejscowego nazwiska na -ski w polskim modelu nazewniczym, pogłębiając różnicę w stosunku do systemu ukraińskiego. Polacy dalej powielali struktury modelowe na -ski, natomiast Ukraińcy, pozbawieni własnego modelu nazwiska szlacheckiego (na -śkyj i -owycz), zbliżali się coraz bardziej do modelu chłopskiego, opartego na patronimicznych formacjach na -'uk i -enko oraz na przezwiskach.

Nazwiska równe apelatywom cechowały przede wszystkim polskie środowisko chłopskie (typ Drąg, Szwiec, Długosz). Trzecią dużą grupę w polskiej antroponimii kresowej tworzyły typowe dla mieszczaństwa nazwiska patronimiczne na -owic(z) // -ewic(z). Zastrzec należy, że liczne nazwiska tego typu mają swe źródło w ukraińskich i białoruskich patronimikach szlacheckich, takie jest pochodzenie np. nazwiska Chodkiewicz (od błrus. i ukr. Chodko : Chodor = Teodor), Mickiewicz (od błrus. i ukr. Mićko od Mikołaj), Sienkiewicz (od błrus. i ukr. S(i)enko od Symeori). Ślady ukraińskie w polskim systemie antroponimicznym widać w nie znanych w polszczyźnie formacjach słowotwórczych na -'uk (typ Tomczuk). W nazewnictwie kobiet wpływem ukraińskim objaśnia się formacje na -icha (typ Szymczycha), odnoszące się do kobiet zamężnych lub wdów. Elementów ukraińskich nie brakuje także wśród nazwisk równych apelatywom (np. Melnik) oraz w nazwiskach pochodzących od ukraińskich imion (np. Hasiuk).

Na polskim pograniczu północno-wschodnim najlepiej opracowano antroponimię Białostocczyzny (Tichoniuk, Abramowicz, Citko, Dace-wicz i in.), ze strony białoruskiej trzeba wymienić opracowania Uści-nowicza i Biryły. Typ polskiego nazwiska na kresach północno-wschod-

464