15

EU U? ^)^łf\ J\ D D S? ^    & Limit wydruku: O

- iLiorary Keaaer

Strona 15/228

£1 © © © &

>V»ŁiU>>rM>nk« lUt n4t»>_rbMM<.Vm,.ln

11. Ofąarwacp b«f>«ttństvia państwa w ctoesie wczeaiopustowshm, roabłcu djldnKoawjo i maurcht stalowej

I l>o najstarszych i najwyższych urzędów terenowych w dawnej Polsce należał urząd wojewody. Już /a c/asów piastowskich wojewoda poc/ątkowo dowod/il wojskami, przejął również zadania ścigania z urzędu i chwytania przestępców.

W XII i XIII wieku znaczenie wojewodów niepomiernie wzrosło, tak że niejednokrotnie stali się groźni nawet dla panującego. W zjednoczonym na przełomie wieków XIII i XIV państwie władza wojewodów została znacznie ograniczona, a ich kompetencje zaczęli przejmować powoływani przez króla starostowie. Urząd wojewody jednak został utrzymany aż do czasów rozbiorów.

W XII wieku okręgi grodowe zostaty przekształcone w kasztelanie, a komesów grodowych zastąpili kasztelanowie, którzy pełnili władzę administracyjną, sądow-niczą i policyjną. Z biegiem czasu jednak kasztelanowie stracili znaczenie, zwłaszcza ograniczono rolę sądów kasztelańskich. Mogli oni ścigać sprawców zabójstw w dobrach królewskich, ale tylko wówczas, gdy sprawca był nieznany.

Inny policyjny urzędnik lokalny - justycjariusz, zwany inaczej „oprawcą’ zajmował się ściganiem przestępców zagrażających porządkowi publicznemu, dokonujących kradzież)- i rozbojów. Początkowo jego rola ograniczała się do funkcji sądowniczej w terenie. Później jednak wykonywał także zadania policyjne i śledcze, co oznacza, że w jego działaniach pojawiły się element)' procesu inkwizycyjnego. Już w XV wieku justycjariusz był przede wszystkim urzędnikiem policyjnym, przyjmował skargi od osób pokrzywdzonych. przesłuchiwał świadków oraz czuwał nad porządkiem publicznym na powierzonym obszarze. Z czasem stał się wykonawcą poleceń starosty, czyli zajmował się ściganiem złoczyńców i stawianiem ich przed sądem starościńskim. Urząd justycjariusza ostatecznie zniesiono u schyłku XV wieku pod wpływem gwałtownej krytyki szlachty, obawiającej się ingerencji oprawców w ich jurysdykcję nad ludnością chłopską.

Osłabienie władzy centralnej w okresie rozdrobnienia dzielnicowego uniemożliwiało stabilizację stosunków społecznych. Nastąpił gwałtowny wzrost przestępczości pospolitej, rozpowszechniła się plaga tzw. rycerzy-rabusiów, z którymi nic mogły sobie poradzić władze książęce poszczególnych dzielnic.

Próby zjednoczeniowe wymagały prężnej administracji lokalnej działającej w interesie władcy, zdolnej powściągnąć opozycję, czyli możnowładców, zapewniającej spokój i bezpieczeństwo wewnętrzne oraz obronę kraju. Zadań tych nic mogli rcalizować wywodzący się z lokalnego możnowładztwa kasztelanowie ani wojewodowie, którzy stawali się bardziej reprezentantami interesów miejscowych elit niż wykonawcami dyspozycji książęcych. Powstała więc potrzeba powołania do życia nowego urzędu, którego reprezentantem był starosta. Pierwszą, nieudaną zresztą próbę zjednoczenia podjął Władysław Łokietek w roku 1290, jeszcze jako książę sandomierski, tworząc urząd prow-izora (provisor) ziemi sandomierskiej. Instytucję starosty wprowadził do polskiej rzeczywistości ustrojowo-politycznej Wacław II, na wzór Czech. Gwoli ścisłości należy dodać, iż w Czechach zastała ona przyjęta za pośrednictwem Niemiec z Lombardii.

F* Ite!ix iLibrary Reader

Kinga (niedostępna/...

09:16