16

EU U? ^)^łf\ J\ D D S? ^    & Limit wydruku: O

- iLiorary Keaaer

Strona 16/228

£1 © © © &

VklN* Huwi^.iUm lU(nrfi*at*«MM>.V«MMłW

■ Orginuac)* berpleuenstwa l porządku publicznego od powstanu pastwa do utraty mepodległoia w 179S roku

Wacław II początkowa ustanowił starostów na ziemi krakowskiej, a później w całej prowincji małopolskiej. Po zajęciu przez niego kolejnych dzielnic instytucja starosty stała się znana w Wielkopolsce, na Kujawach i Pomorzu. Po śmierci Wacława II urząd starosty chwilowo zawieszona Władysław Kokietek utrzymał ten urząd, a nawet rozbudował jego kompetencje. Starosta był powoływany i odwoływany przez króla, a że nic musiał pochodzić z ziemi, na której pełnił urząd, był sprawnym narzędziem w ręku władcy.

Początkowo Łokietek ustanowił starostów tylko w Wiełkopdscc, gdzie rzadziej przebywał, a gdzie powołanie oddanych urzędników administracji terenowej stało się niezbędne. Za panowania Władysława Łokietka powstały kolejne urzędy starostów: wielkopolskiego, kujawskiego (oddzielnych dła wojewódzrwa brzeskiego i inowrocławskiego), sieradzkiego, dobrzyńskiego, łęczyckiego, nakiełskiego. Później, już za panowania jego syna, Kazimierza Wielkiego, ich liczba znacznie wzrosła, obejmując, choć w mniejszym zakresie, starostwa w Matopolsce. W1353 roku urząd starosty uzyskała ziemia sądecka, a 6 lat później ziemia lubelska. W przeciwieństwie do Wielkopolski tamtejsi starostowie nie otrzymali władzy nad całymi ziemiami, lecz nad poszczególnymi grodami.

i Uprawnienia starosty były szerokie. Pełnił on funkcję zastępcy księcia w prowincji, obejmując swoją władzą kilka kasztelanii. Skupiał pełnię władzy lokalne) administracyjnej i sądowniczej (przewodniczył sądom ziemskim), a także wykonywał zadania wojskowe, organizując miejscowe rycerstwo do udziału w wojnach.

Wojewodzie pozostawało jedynie prawił doprowadzenia do starosty miejscowego rycerstwa powołanego pod broń. W dziedzinie sądownictwa kompetencje wojewody zostały ograniczone do udziału w sądach wiecowych oraz do sprawowania jurysdykcji nad ludnością żydowską. Starosta odebrał też gros uprawnień innemu lokalnemu urzędnikowi - podkomorzemu, któremu pozostało sądzenie w sporach granicznych. Jak mówią dokumenty, panował zwyczaj, że za wydobycie miecza łub zranienie w obecności starosty karano tak samo jak za dokonanie tych czynów w obecności króla. Starosta jako przedstawiciel władzy na prowincji zależny bezpośrednio od króla traktował bezpieczeństwo osobiste poddanych jako istotę solidarności państwTwej, a nie jako problem tzw. samopomocy społecznej. W zakresie kompetencji policyjnych starostowie mieli do dyspozycji bezpośrednich wykonawców swoich poleceń, zwanych sługami starościńskimi. Pomocnikiem starosty był także burgrabia, którego kompetencje obejmowały grody i tworzące się ośrodki miejskie. Do jego zadań należało niedopuszczenie do kradzieży zarówno na obszarze grodu, jak i na okolicznych drogach publicznych.

Przejście do nowej formy ustrojowej - monarchii stanowej - wiązało się z utworzeniem zjednoczonego Królestwa Polskiego po czasach rozdrobnienia dzielnicowego. Król stawał się faktycznym zwierzchnikiem książąt dzielnicowych, którzy byli zobowiązani do wierności i pełnego podporządkowania się władzy królewskiej na zasadzie praw'a lennego. To stanowisko prawno-ustrojowa zostało wyłożone przez arcybiskupa

F* Ite!ix iLibrary Reader

Kinga (niedostępna/...

09:16