18

EU U? ^)^łf\ J\ D D S? ^    & Limit wydruku: O

- iLiorary Keaaer

Strona 18/228

£1 © © © &

[£■ OrgwuMji berpleuenstwa l porządku publicznego od powsUnu pastwa do utraty mepodległoia w 1795 roku

Na szczeblu lokalnym nadal podstawową rolę w dziedzinie ochrony porządku i ścigania przestępców odgrywał starosta. Z biegiem czasu administracyjne funkcje starosty ulegały ograniczeniu. Na przełomie XIV i XV wieku utracił dotychczasowe kompetencje wojskowe, powoli stawał się dożywotnim dzierżawcą dóbr królewskich i reprezentantem interesów miejscowego możnowładztwa.

Specyficzne zadania miał również do spełnienia wojski - urzędnik miejski, który czuwał nad bezpieczeństwem ziemi w czasie pospolitego ruszenia.

1.2. Władze policyjne w Rzeczpospolitej szlacheckiej

Jedną z zasadniczych cech władzy państwowej w Królestwie Polskim było uzależnienie zakresu władzy królewskiej od umowy ze stanem szlacheckim w postaci pacia con-mila. Zawierały one określone zobowiązania monarchy wobec państwa i społeczeństwa. W wyniku elekcji Henryka Walezego nastąpił przełom w pojmowaniu najwyższej władzy państwowej. Zakończył się okres, gdy król miał nieograniczoną władzę państwową. Od drugiej połowy XVI wieku reprezentacja stanu szlacheckiego - parlament, decydowała o zakresie władzy królewskiej. Było to związane z odpowiedzialnością monarchy za złamanie zawartej umowy i powodowało wypowiedzenie posłuszeństwa królowi. W konstytucjach z 160711609 roku przewidziano instytucję „napomnienia* króla, które poprzedzało wypowiedzenie mu posłuszeństwa. W tym okresie nastąpiło skrajne zdecentralizowanie instytucji państwowych. Lokalna władza królewska powoli traciła znaczenie, zaczęła się przekształcać w organy szlacheckiego samorządu ziemskiego.

Rzeczpospolita Polska była tworzona przez Koronę i Litwę. Ich więź państwowa przybrała w 1569 roku trwałą formę unii realnej, a w dziedzinie administracji i sądownictwa doszło do zbliżenia i upodobnienia instytucji ustrojowych. Na terytorium Korony jedynie Prusy zachował)' odrębność.

W okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej (od XV do XVIII wieku) sposób działania i zakres kompetencji organów władzy państwowej nie uległ jakościowej zmianie. Zrozumiałe jest, że wraz z rozwojem socjalnoprawnym państwa i społeczeństwa polskiego pojawiły się nowe instytucje pełniące funkcje r/uzut-policyjne.

Marszałek (wielki i nadworny) był odpowiedzialny za bezpieczeństwo osobiste osoby panującej (króla) i jego otoczenia. W związku z pełnioną funkcją posiadał własną jurysdykcję - sąd marszałkowski. Władza marszałka ograniczała się do miejsca pobytu króla oraz jed nom iłowego okręgu wokół miasta, w którym monarcha przebywał. W XVIII wieku marszałek wykonywał swoje obow iązki faktycznie wyłącznic w stolicy kraju. Do zadań marszałków należało poskramianie rozruchów, gwałtów i zamieszek; ingerowali oni nawet w utarczki i obelgi słowne pomiędzy poddanymi jego jurysdykcji.

F* Ite!ix iLibrary Reader

Kinga (niedostępna/...

09:17