337

338 Wiek europejskich imperiów

cych instrumenty zachodnie z tradycyjnymi. W latach trzydziestych niektóre z śpiewanych podówczas kompozycji stały się bliższe włoskiej lub francuskiej muzyce kawiarnianej niż arabskiej muzyce tradycyjnej. Jednakże dawna muzyka przetrwała, w Kairze, Tunisie i Bagdadzie próbowano ją studiować. Umm Kulsum, wielka śpiewaczka szkoły tradycyjnej, śpiewała Koran, a także poematy Szaukiego i innych poetów; nowe środki przekazu sprawiły, że stała się znana w całym świecie arabskim.

Kultura nacjonalizmu

W literaturze nastąpiło najbardziej udane połączenie elementów zachodnich z lokalnymi. Czasopisma, radio i film upowszechniały uproszczoną wersję literackiej arabszczyzny w całym świecie arabskim. Dzięki nim egipskie głosy i egipski akcent stały się powszechnie znane. Ttzy akademie, w Bagdadzie, Damaszku i w Kairze, zostały założone po to, by dbać o dziedzictwo języka. Z nielicznymi wyjątkami, nikt nie podawał w wątpliwość prymatu języka literackiego, ale pisarze posługiwali się nim w nowy sposób. Szkoła poetów egipskich urodzonych koło roku 1890 - grupa „Apollo” - posługiwała się tradycyjnymi miarami wiersza i tradycyjnym językiem, ale próbowała wyrażać osobiste uczucia w taki sposób, by cały wiersz stał się jednością. Do najbardziej znanych reprezentantów grupy należał Żaki Abu Szadi (1892-1955). W ich twórczości i w twórczości następnego pokolenia ujawnił się wpływ poezji angielskiej i francuskiej: romantyka, wiara, że poezja powinna stanowić szczery wyraz emocji, zwracanie uwagi na świat przyrody - wszystko to nie miało korzeni w poezji arabskiej. W dziele poetów libańskich, którzy wyemigrowali do Ameryki Południowej i Północnej, uczucia te przekształciły się w nostalgię za utraconym światem. Arabscy poeci tej szkoły byli romantykami również w swoich poglądach na temat roli poety jako jasnowidza, który wypowiadał prawdy uzyskane ze świata transcendentnego dzięki inspiracji. Bunt przeciwko przeszłości mógł się posuwać aż do całkowitego jej odrzucenia, co znalazło wyraz w pisarstwie jednego z najbardziej oryginalnych twórców: Tunezyjczyka Abu al-Kasima asz-Szabbiego (1909-1934): „Wszystko, co stworzył umysł arabski we wszystkich okresach swoich dziejów jest monotonne i całkowicie pozbawione wyobraźni poetyckiej”¹.

Zerwanie z przeszłością ujawniło się również w rozwoju pewnych form literackich praktycznie nie znanych w literaturze klasycznej. Sztuki pisano już w XIX wieku, teraz powstawały kolejne, ale teatry, które mogłyby je zagrać były

1

Abu 51-Qasim aś-Śabbi cytowane w: M. M. Badawi, A Critićal Introduction to Modem Arabie Poeiry, Cambridge 1975, s. 159.