158
C. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDÓW;
radłem ramowatem posługiwała się tam naogół ludność polska, pozo-stałemi zaś — ruska, —
163. Całkowity zasiąg ramowatego typu wykazuje całą bezpodstawność uznawania go za specyficznie „słowiański'4. Przedewszyst-kiem na północno-zachodnich i północno-wschodnich krańcach Polski oraz na całym niemal obszarze ziem ruskich*niema go zupełnie1, powtóre pewne wskazówki świadczą, że stosunkowo niezbyt dawno przekroczył on bramę morawską i tamtędy dostał się do Polski. Drogą okólną przez zachód został on, jak wiele innych wytworów, zaniesiony aż do Anglji, Skandynawji i Estonji (tu jednak, zdaje się, — tylko jako radło płużne § 175). Znany jest poza tern w Hiszpanji, w Pirenejach, Alpach i niemieckiej Austrji. Etruskowie posługiwali się niem podobno już w III wieku przed Chrystusem.
139. Radło ukośnicowe, t. j- ramowate z ukośnicą. Serbja. SrpEZb, t. 32, r. 1925, str. 419, rys. 1.
Pochodzenie radła ramowatego i jego punkty wyjścia są zupełnie ciemne. Całe zagadnienie przedstawia się jednak bardzo zajmująco m. i. i z tego względu, że zasiąg europejski tego radła jest tylko jedną połową całkowitego jego zasięgu eurazyjskiego; druga leży w Chinach i na sąsiednich wyspach. Niektóre chińskie radła ra-mowate, posiadające, mówiąc nawiasem, ten sam system regulowania głębokości orki, jaki poznaliśmy w § 162, są prawie identyczne z europejskiemi. Ta uderzająca zgodność tern bardziej zasługuje na uwagę, że niemal cały środkowy zachód Azji ogarnięty jest przez odmienny typ radła, zbliżony cokolwiek do wyobrażonego na fig. 131. Sięga on od Ałtaju włącznie przez Turkiestan i Iran do Indji, gdzie dominuje. Coprawda nie jest może wyłączone, że on to właśnie jest macierzystym dla radeł ramowatych chińskich z jednej, zaś dla europejskich z drugiej strony. Istotnie niektóre radła ramowate wykazują rękojeść, stanowiącą jedną całość z płozem, oraz nadzwyczajną grubość płozu, a w mniejszym stopniu także dolnej części rękojeści, zbliżają się więc bardzo do i tak już im typologicznie bliskich radeł środ-ko wo-azj atyckich.
164 Ujmując w łatwy do zapamiętania schemat wszystko, co wyżej powiedziano o zasięgach radeł, Występujących na ziemiach słowiańskich, można dać .następujący przegląd.
______1. Radła krzywogrządzielowe. Zasiąg główny: kraje nad-
śródziemnomorskic. Zasiąg w obrębie Słowiańszczyzny — słabo roz-
Całkiem pomijam w tych rozważaniach drobne radełka ramowate używane do obradlania kartofli i t. p., które rozpowszechniły się dopiero w ubiegłym wieku. Uwzględniam wyłącznie starodawne radła, używane do uprawy roli.