klszesz142

886 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

Fig. 109. a—b. Środkowe części glinianych misek. a. Bubnovka, Podole wschodnie, ZSSR (w rzeczywistości rysunek jest biały na ciemnym tle). Wg J. Samarina (Podoi-skije gonćari, r. 1929, tabl. 9 fig. 1) rys. J. K. — b. Łążek pow. Biłgoraj. Polska. Zbiór dra Klukowskiego w Szczebrzeszynie. Wg szkicu autora rys. J. K. — Na dole — wnętrza glinianych misek z Bułgarii wg E. Petevoj (INEMS t. 12, r. 1936, s. 46 fig. 1).

lej Polsce oraz na Mało- i Białorusi, brak niemal zupełnie (są za to — i przy tym bardzo piękne — na sąsiedniej Litwie). W rzeźbione ma-glownice obfituje zwłaszcza Słowaczyzna (fig. 67). Do rzadziej zdobionych podręcznych przedmiotów kobiecego użytku zaliczyć można wrzeciona, niecki (fig. 63 i) itd. Na Wielkorusi, w regionie karpackim i na Bałkanach, tzn. wszędzie, gdziekolwiek rozwinięta jest sztuka rzeźbiarska, widujemy też zdobione i ozdobne (pięknie ukształtowane) naczynia drewniane w rodzaju różnokształtnych czerpaków (fig. 74, 82—85). Na północnych Bałkanach do zdobionych przedmiotów należą tykwy (fig. 117). Tu i owdzie spotyka się dość bogato zdobione formy na sery (np. w Karpatach), łyżki, pochwy na osełki, na noże i brzytwy (trzy ostatnie zwłaszcza na Bałkanach). Typowo sporadycznie występuje różnorakie zdobienie lasek (fig. 59, 76, 79). Jak dawniej po dworach, tak i u chłopstwa często praktykuje się przybieranie rytym ornamentem rogów do prochu (fig. 86 — 89); przeważnie (np. na Białorusi) jest ono bardzo skromne (lub brak go zupełnie), ale w niektórych krajach, np. w Karpatach wschodnich u Hucułów) przybiera wcale okazałe formy. W regionie karpackim, a zwłaszcza na Bałkanach, poza tym zaś — rzadziej — także w innych stronach Słowiańszczyzny, chętnie stosuje lud zdobienie do instrumentów muzycznych: piszczałek, dud, gęśli itp. (fig. 78, 80, 81, 100, 101, 289, 290, 293, 301, 304.318,319, 324, 349, 351—54, 359-60, 378, 381—82, 385). Wreszcie mniej więcej w tych samych stronach widywać można upiększane części uprzęży (terlice tj. drewniane siodła, strzemiona fig. 102, jarzma); niekiedy (m. i. dość często na Mało-i Wielkorusi, czasem także w Polsce etc.) nie obywają się bez zdobienia nawet same wehikuły (sanie, części wozu, zwłaszcza t/.w. nasady, fig. 61 itd.).

Mniej pospolite jest zdobienie tu należących przedmiotów metalowych: siekier, toporków, żelaznych okuć wozu... Jednakowoż i ono przytrafia się niejednokrotnie: z upiększonymi techniką stemplową siekie-

rami spotkałem się nawet na Polesiu (fig. 94); w Karpatach zachodnich ozdabiane bywają niekiedy nawet kowadła (fig. 96). Szczególnie pięknymi kształtami odznaczają się północno-wiel-koruskietzw. sieczki, używane do drobienia kapusty (fig. 98). Ozdobne bywają też niektóre krzesiwa (fig. 95; cz. I s. 241 fig. 214).

msuuuLs

Fig. 110. Niektóre motywy z malowanej ceramiki Słowian. 1—4, 8, 10, 12, 13 — Rzeczpospolita Polska; 5—7, 9, 11, 14, 15, 17, 18 — Bośnia; 16 — Bułgaria. Według ołówkowego rysunku autora przerysowała piórkiem J. K.

i osiągnął taki poziom techniki, że wytwo-

Fig. 111. Fragmenty nie polewanej malowanej ceramiki Słowian. 1 i 2 Podole wschodnie, ZSSR; 8—5 Bośnia; 6—10 Polesie. Według ołówkowych rysunków autora i innych przerys. piórkiem J. K.

Ceramika dawnego typu była, jak już wiemy, skąpo dekorowana ornamentem (§ 653); natomiast nowsza, posługująca się polewą i ziemnymi oraz innymi farbami, daje na Małorusi, u Słowian zachodnich i południowych (zwłaszcza w Bułgarii) mnóstwo bogatych form. Na ogół jednak są to wyraźnie zwulgaryzowane i jeszcze niezupełnie przyswojone wzory przejęte ze sztuki stosowanej wyższej. Tylko tu i owdzie lud przyswoił sobie te wzory w tak wielkim stopniu, uczynił to w sposób tak artystyczny ry jego zasługują na nazwę prawdziwie pięknych (Pokucie oraz niektóre inne strony Rzeczypospolitej Polskiej, pewne obszary Czechosłowacji etc.).

Co do zdobionych czy ozdobnych sprzętów, to na pierwszym miejscu możrna by tu wymienić listwy pod obrazy świętych, łyżniki (fig. 70), niektóre świecaki (fig. 97). Czasem bywają wąorzyście wyrzynane lub malowane także kołyski itd. Na szczególną uwagę zasługują jednak drewniane skrzynie (fig. 163—65),