klszesz157

916 {. M0SZYŃ8BK KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

układem kształtów lub barw, albo i kształtów i barw, od samego początku wchodziły tu zapewne w grę także czynniki estetyczna

Oprócz naszyjników, sporządzanych z materiału dostarczanego bezpośrednio przez przyrodę, ma też lud podobne bransolety. Najuboższe spośród dziewcząt huculskich nosiły, jak mi pisze p. Oko-łowicz, bransolety ze znanej nam już dobrze kłokoczki. Według Nikiforovskiego dzieci białoruskie sporządzają sobie z różnych jagód, branych z ziół i drzew, nie tylko naszyjniki, lecz również nizanki na ręce w rodzaju naszych bransoletek.

Fig. 141. Haft słowacki. Geometryzowane kwiaty w wazonie; u dołu szlak zawierający m. i. wyobrażenia papug, skopiowany z druk. wzornika Sibmachera albo powtórzony za inną kopią z tego źródła³.

Kończąc tę listę najpierwotniejszych ozdób, wymieńmy jeszcze północno- i południowo-słowiańskie pierścienie, kunsztownie. formowane ze źdźbeł roślinnych. Czy są one tylko prostym naśladownictwem metalowych, czy też przechowały nam wygląd przodków tych ostatnich, tego bez dokładnych badań — z uwzględnieniem obszernego materiału egzotycznego — powiedzieć się nie da. Wreszcie zwróćmy uwagę na pierścienie (a także łańcuszki i bransolety) wyrabiane w niektórych okolicach Białorusi i Polski z końskiego włosia¹; są to jednak wedle wszelkiego prawdopodobieństwa rzeczy nie ludowe, roznoszone² przez więźniów.

678. Dla ozdób mniej prymitywnych od poznanych w §§ 675—77 tworzywem są przetwory rąk ludzkich lub płody natury w swoisty sposób przez człowieka przygotowane. Gdy chodzi o początki takich ozdób wyższego typu, sporządzanych z paciorków, z drutu i temu podobnych materiałów trwałych, nie niszczejących w ziemi, położenie etnologa jest szczególnie szczęśliwe. Mnóstwa bowiem wskazówek dostarcza tu prehistoria. Przy tym odnośnie do Słowiańszczyzny dane tej nauki zostały umiejętnie opracowane syntetycznie przez L. Niederlego w jego dziełach Slovanskć Staro-żitnosti (1911 sq.) i Rukovót slovanske archeologie (1931). Mniej więcej zaś podobnie jest opracowana prehistoria ozdób w krajach położonych na południe i zwłaszcza na zachód oraz północny zachód od Słowiańszczyzny. Gorzej co prawda przedstawia się sprawa z bardzo tu ^{1 2} dla nas ważnym wschodem, ale na ogół i stamtąd mamy już nieco danych. To wszystko umożliwia przybliżoną rekonstrukcję ogólnych dziejów ozdób ruchomych wyższego typu u Słowian.

Słowianie, występujący na widownię historii, był to, jak wiadomo, lud barbarzyński, o stosunkowo niezbyt rozwiniętej kulturze³. Ogólny poziom kultury nie przesądza co prawda nigdy o poziomie

Fig. 142. Ruski haft z Przyłbic z r. 1880 (pow. Jaworów, SE Polska). Narożnik chustki. Wg ilustracji dołączonej do rękopiśm. pracy J. hr. Szeptyckiej „Przyczynki do etnografii powiatu jaworowskiego”⁹.

¹ „Lud“ t. 26, r. 1927, s. 139. ² Tzn. rozpowszechniane.

mogą zaświadczyć m. i. przykłady: S. Lehmann, Alte Stickmuster, „Frauenkultur im deutschen Frauenwerk", r. 1935, nr czerwcowy, wzornik z r. 1858 z Winser-Elbmarsch (Muz. w Hannowerze); H. Bossert, Yolkskunst in Europa, r. 1926, tabl. 21 fig. 4, 7, 10; K. Hahm, Deutsche Yolkskunst, b. d., tabl. 118 fig. 1 itd. — O ile wolno sądzić z dostępnego mi materiału, bynajmniej nie chodziło tu jednak, biorąc na ogół, o niewolnicze powtarzanie przez Słowian rzeczy obcych; raczej — wprost przeciwnie: częstokroć następowało przetwarzanie przyjmowanych wzorów, idące nieraz dość daleko (cf. np. fig. 142).

Oczywiście jednak od prymitywnej sensu stricto była ona nieporównanie wyższa-

* Za udzielenie mi łaskawego pozwolenia reprodukowania tej ilustracji składam Szanownej Autorce najlepsze podziękowanie-