klszesz234

3068    K. MOSZYŃSKI: kultura ludowa słowian

w powietrzu powierzchnię stożka, którego wierzchołek znajduje się w okolicy środka jej pachwiny.

742. O ile wszystkie ruchy, opisane czy wzmiankowane dotychczas, w zasadzie nie poruszają tancerza z miejsca lub co najmniej to poruszanie nie jest typowym dla nich celem, o tyle właściwe taneczne kroki w najściślejszym znaczeniu słowa krok są normalnie połączone z ruchem postępowym lub co najmniej ten właśnie ruch jest ich celem charakterystycznym. Szczególnie wielkie zastosowanie mają takie kroki w tańcach korowodowych; tańce te bowiem zupełnie pospolicie zasadzają się na kołowym ruchu postępowym w kierunku za słońcem lub przeciw słońcu, albo wreszcie w orientacji zmiennej (cf. np. § 725). Kroki słowiańskich tańców bywają bardzo różne: krótkie i długie, częste (= drobne, szybkie) i powolne, skierowane wprost i w tył, na prawo i na lewo, w ten albo inny ukos itd. Nogi mogą podczas nich opierać się na całych stopach albo też na piętach lub na palcach (§ 740), wreszcie noga, pozostająca na miejscu, może się umyślnym ruchem dźwignąć — podczas wykraczania drugiej — na palce, gdy natomiast wykraczająca spocznie na całej stopie itd. Bardzo pospolite jest ściganie jednej nogi przez drugą, kończone przystawianiem stopy do stopy (jak to pospolicie bywa i w naszych tańcach wirowych, np. w walcu).

Jeżeli kroki w^r korowodzie, obracającym się w koło na prawo lub na lewo, nie są wykonywane ze ściganiem nogi, lecz uskutecznia się je na sposób zbliżony do normalnego chodu (przy którym, jak wiadomo, jedna noga ustawicznie mija drugą), natenczas z konieczności — wobec ruchu w bok zjawia się krzyżowanie nóg, tak charakterystyczne dla korowodów bałkańskich. Wobec niezmiernej starożytności i światowego zasięgu korowodów, wobec dalej naturalności, z jaką w ich łonie musiało powstać krzyżowanie nóg, oraz wreszcie wobec pospolitości tego ruchu przy korowodowych krokach postępowych nie jest może wykluczone, że także motyw krzyżowania kończyn przez tancerza stojącego na miejscu oraz przez tancerza w podskoku genetycznie wyprowadza się od skrzyżnych kroków w korowodach. — Krzyżowanie nóg może być spowodowane przez ruch jedną tylko kończyną, podczas gdy druga znajduje się w pozycji normalnej, albo przez kończyny obie (fig, 237 6); kolano nogi krzyżującej się może być przy tym zgięte nieznacznie albo też silnie. Krzyżowanie nóg przez tancerza stojącego na miejscu jest ogromnie rozpowszechnione u Słowian; widzimy je zarówno na Rusi (fig. 237 6), jak u Słowian zachodnich i u wszystkich południowych (ob. wyżej passim). Taniec bułgarski r&fienica ten właśnie ruch wyzyskuje przede wszystkim, łącząc go zresztą m. i. także z posuwaniem się w różnych kierunkach (ob. § 738). W regionie zarówno bałkańskim, jak i karpackim spotykamy się również z krzyżowaniem nóg w podskoku, względnie z podskokiem ze skrzyżowanymi nogami (przy czym niekiedy skaczący odmienia w powietrzu skrzyżowanie kończyn na odwrotne). Ciekawy ten motyw taneczny, znany w choreografii pod nazwą en-trechat (fig. 121 pośrodku obrazu u góry), powtarza się — jak niejedna inna osobliwość karpacko-bałkańska w obrębie słowiańskiej kultury ludowej (ob., gdy chodzi o choreografię, ostatni ustęp § 749) — w Transkaukazji; poza tym — także w różnych miejscach południowej Azji, nie wyłączając Indochin. Ale i w Europie południowo-zachodniej był on znany (dla Włoch poświadczony jest od XVI stulecia).

Mówiliśmy przed chwilą o podskoku. Jest to, podobnie jak skrzyżowanie nóg, jeden z nader pospolitych tanecznych wątków. Najpospoliciej podskok bywa nieznaczny co do wysokości i wykonuje go tylko jedna noga, podczas gdy druga wypełnia jakiś ruch inny. Często obie nogi wymieniają między sobą w regularnym następstwie: podskok i ów inny ruch (skacze, powiedzmy, prawa, a lewa porusza się inaczej, po czym skacze lewa, a prawa powtarza ruch wykonany przed chwilą przez lewą itd.). W ten sposób tańczy się jakoby np. swoiste ruchy „trepaka“ podobne do kopania obiema nogami na zmianę przed siebie w ziemię (ob. § 734). Z gruntu odmienny efekt dają skoki ptasie, z jakimi zapoznaliśmy się w § 734, opisując taniec poleski zwany lavonicha. Podskoki i skoki w „trepaku" i „lawonisze“, jak i w większości nie korowodowych i korowodowych tańców Słowian, nie są wysokie. Podobnie niewysokie bywają np. przy charakterystycznych rozkrokach i zeskokach, jakie widzieć można, dajmy na to, w naszych tańcach góralskich (w zbójnickim). Znają jednak i Słowianie tańce o znacznych skokach czy podskokach; tu powołać się można na wysokie entrechats w pląsach karpackich (§§ 730 sq.) i bałkańskich (§§ 737 i inne), skoki czarnogórskie połączone z ruchem postępowym (§ 737), może i skoki w pewnych tańcach hercegowińskich¹, dalmackich etc. Według Łopuchova jedną z różnic, dzielących tańce wielkoruskie typu kozaka od podobnych ukraińskich, byłby brak (znaczniejszych) skoków w pierwszych, a istnienie ich w drugich; z dołączonego przez autora rysunku wynika, że chodzi mu tu o właściwe ukraińskiemu kozakowi wypady w bok. — Duże skoki czy raczej podskoki taneczne spotykamy dziś jeszcze także w innych stronach Europy: C. Sachs przytacza je z Bawarii, Pirenej, ze Szkocji i Norwegii. Szczególnie obfitują w nie tańce tubylców Afryki. Że stosują je także Azjaci, dowodzi choćby to, cośmy powiedzieli wyżej o entrechats; w niektórych stronach tego lądu (w Indochinach) są podobnoć tancerze, co umieją w podskoku, zanim z powrotem dotkną ztemi, trzykroć skrzyżować nogę z nogą.

¹ Ob. np. SrpEZb t. 9, r. 1907, s. 60: „Po rućku mladeż uchvati kolo... Djevojkt Pjeyaju u kraj kola a po dvoje: muśko i żeńsko, igraju kolo »oro«; skaću, rekac bih da su na krilima" (spacj. przeze mnie; czy chodzi tu jednak o skoki wzwyż?)