klszesz236

1072 l. MOSZYŃSKI: LUDÓW; LOWIAN

W tańcach korowodowych bałkańskich pewne ruchy rąk — podobnie zresztą jak i wyrzuty nóg — żywo przypominają nowoczesne ćwiczenia gimnastyczne. Charakterystyczne jest dość jeszcze częste, zwłaszcza na południu (Bułgaria etc.) i wschodzie (Wielkorus itd.), używanie chustki, którą, trzymaną w ręce, wymachuje się przy pewnych krokach w powietrzu (od tej to chustki pójść miała nazwa bułgarskiej „ra-czenicy*⁴); przy korowodach chustkę trzyma niekiedy przodownik albo i przodownik i tancerz stojący na drugim końcu rzędu, jeżeli koło jest otwarte (ob. fig. 246). Za pomocą chustki przodownik kieruje poniekąd tańcem (cf. § 719, gdzie mowa o podobnym może zwyczaju w Azji). Tu i owdzie spotykamy w niektórych tańcach rozmaite (po części zalotne) szturchańce, zaczepki itp.; w innych znów — istne łamańce czy sztuki akrobatyczne w rodzaju spełniania kielicha stojącego na ziemi bez pomocy rąk i przerzucania go samym tylko ruchem głowy za plecy, skakania przez kij itd., itd. (ob. tu jeszcze §§ 756 sq., gdzie mowa o tańcach orężnych). Ozdoby podobne są bądź wplecione w rytm tańca, bądź też wybiegają poza jego ramy. Skomplikowane ruchy powodują uciążliwość tych lub owych pląsów oraz taką ich trudność, że tylko ograniczona ilość osób potrafi je w danym siole czy nawet okolicy dobrze wykonywać; oczywiście i tu, jak zawsze, zaznaczają się różnice indywidualnych uzdolnień, boć zdań Pavlovića, cytowanych w § 603, nie podobna brać całkiem dosłownie.

744. Jako dobry przykład tańca akrobatycznego może służyć opisany wyżej pląs ze wsi HorYatsky grób (ob. § 736). Zbliżone doń widowiska choreograficzne istnieją m. i. także gdzieniegdzie u Słowian wschodnich, nie wyłączając Polesia. Oto jak wykonywano przed pół wiekiem taniec zwany miki ta na wschodnim Polesiu w b. powiecie rzeczyckim. Dwaj chłopcy stają twarzą w twarz w odległości blisko trzech metrów, trzymając w prawych rękach końce 2^ł/₂-metro-wego kija, skierowanego poziomo i dzielącego ich od siebie. Pod rytm muzyki i pieśni wykrzykiwanej przez obu tancerzy skaczą to jeden, to drugi to w tę, to w ową stronę przez trzymaną w rękach pałkę. Naprzód pierwszy skacze na prawo z okrzykiem: Mikita! i wraca skokiem nazad, wołając: Cy ty ta?; za czym skacze drugi wpierw na prawo ze słowami: Ńe ja ta, a później na lewo z powrotem, głosząc: Moj tata! Niekiedy tańczący podniecają się do tego stopnia tym pląsem, że skaczą do ostatecznego znużenia, nie zważając na nic, nawet na to, że muzyka umilkła.

Zupełnie odmiennego rodzaju, bardzo zajmujący taniec akrobatyczny posiadali północno-zachodni Białorusini; zwali zaś go tau-k&ćyki¹. Nazwa poszła od tego, że tauk&ćyki, tj. stępory od stęp ręcznych, zajmowały w tańcu poczesne miejsce; układało się je mianowicie na ziemi, dwa razem, w ten sposób, że tworzyły krzyż równoramienny. Zamiast nich używano zresztą z powodzeniem dwu skrzyżowanych kijów równej długości, dwu kołków albo nawet wcale nierzadko dwu odpowiednio długich szczap łuczywa. E. Romanoy opisuje ten trudny jego zdaniem, ale bardzo wdzięczny taniec w sposób następujący¹: tancerka, nie zaczepiając ramion krzyża, pląsa na palcach naprzód w jednym kącie, utworzonym na ziemi przez krzyżujące się stępory; potem wstępuje do kąta naprzeciw; dalej — do jednego z dwu kątów sąsiednich, a stamtąd — znów naprzeciw; stąd powraca do kąta, gdzie pląs się rozpoczął itd. (jak od początku). Tauka6yki wykonuje się pod dźwięki pieśni: Hej, hej, tauka-óyki [ Hej, hej, dubóvyja^{2 3 4 5} ! Na rabótu hatóyyja⁴ itd. Sądząc z opisu P. Śejna z b. powiatu lepelskiego, kroki obchodzącego nas pląsu były zapewne dość urozmaicone.

Uwzględniony tu taniec musiał mieć niegdyś obszerny zasiąg; m. i. W. Skierkowski opisuje go pod kurpiowską nazwą zajączek dla Mazowsza (dla Kurpiów i Mazurów płockich). Zajączek jest to właściwie odmiana „taukaczyków“ wykonywana w sposób następujący: „kobieta układa naprzód dwa równe kijki na podłodze w formie krzyża, potem ująwszy się pod boki skacze w takt muzyki, tak aby czubkiem lewej nogi dotykać pola w prawym ramieniu krzyża, a czubkiem prawej w lewym“.

Adagio J = 116

Nr 10

1

Taukacyk jest to forma zdrobniała od taukać ^rstępor’.

2

Również w krajach pozasłowiańskich napotykamy podobne wyczyny choreograficzne. Tak, dajmy na to, charakterystyczną figurą narodowego (ludowego) tańca szkockiego jest wykonywanie kroków tanecznych śród ramion krzyża, ułożonego z dwu szpad lub podobnego oręża⁶.

745. Na zakończenie naszego przeglądu ruchów tanecznych, napotykanych w ludowych tańcach Słowian, podkreślmy z całym naciskiem, że wcale liczni autorzy z południa i północy poświadczają spontaniczną twórczość choreograficzną u ludu, wynikającą w czasie samego tańca. Przytoczone w § 735 świadectwo Kwaśnicowej o improwizowaniu kroków tanecznych przez

3

Opis dotyczy b. pow. dziśnieńskiego. ^a Powtarza się dwa razy.

4

³    Polski Rocznik Muzykologiczny t. 2, r. 1936, s. 160.

5

⁴    Ob. np. dobry rysunek chociażby w wydawnictwie Larousse du XX^e sieci©

6

en six volumes t. 2, r. 1929, tabl. przy s. 668/9 (danse ecossaise).