klszesz303

1204 L. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDÓW.

Pe-rr—śa—ja ko-rysć ra — — ta-j*—cyk,

pa — — stu-(Sok). A dru-ha—ja ko-ry

a tre—ća—ja ko-rysć bo — r-^v

pa — — stu-śok,

tni-(ćok).

Regularnej budowie tekstu nie sprzyja też na północnym wschodzie Słowiańszczyzny nadmierna obfitość różnych partykuł, wtrętów, sprawiających nieraz od strony tekstu wrażenie pośpiesznej łataniny czym się da. Tu należą zwłaszcza różnorodne wykrzykniki, spójniki oraz podobne do nich nieodmienne części mowy jako to: ach, och, ech, aj, oj, da, daj, ii, ihi, he, eoj itp. Oto jak brzmi na przykład początek jednej z zapisanych przeze mnie pieśni poleskich, wzięty od strony tekstu (kursywą oznaczono wtręty): „Yhy... oj, żona muża, he daj ńe zlubiła 1 Poveła ju sad, daj povesiła [ Oj, prysła domuu, śeła za stołom | Śeła za stołom, daj zapłakała | Oj, pojdu ju sad, pryvedu nazad | Oj, m i 1 e n k o j m u j, oj i z 1 iź dołuu “ itd. Albo weźmy jeszcze jako doskonałą ilustrację obfitego używania partykuł pieśń północno-wielkoruską, zdjętą na walec fonograficzny w b. powiecie biełozerskim guberni nowgorodzkiej:

^{Nr 117} [k>⁷Ś\ • ?. • -T| j _: | « * | •» |

Ach, ńe od — — na (a) — — — — — (a)ch,

— — — — żeń — — ka pro-le — ga... o — — — —

¹ Pieśń wiosenna z pow. łuninieckiego na Polesiu. Zapisał prof. Kołessa z walca, na któryśmy ją zdjęli w r. 1932. Tercję neutralną między 2. a 3. stopniem skali oznaczono przez (l?) przy kluczu; tony zbliżone bardziej do h względnie do b przez ^ względnie 1? nad systemem linijnym. Śpiewana jest ta pieśń przez kobiety w ten sposób, że ostatnia zgłoska wiersza i odpowiadający jej ton (w nutach ujęto je w nawiasy) przycichają dość nagle, i to do tego stopnia, że zaledwie można je dosłyszeć.

“tJ—=3==

- oj, Ach, v po-1'e da pro-le —

v po — — Te pro-le — ga — — — — ła

Właściwy tekst tej pieśni brzmi: „S e odna v(o) po Te doro-żeńka prolegała“, śpiewa się zaś go tak: Ach, ńe odna, ach} vo po Te doro-²... Ach vo pol'e doroźeńka prolega-², oj... Ach v po Te da prolega-³... Ach, v pol'e prolegała". Melodia składa się tu ze 108 tonów. Tekst, sprawiający wrażenie jakby śpiewak z trudem i niejako ciągle od nowa się rozpędzając, usiłował go sobie przypomnieć, zawiera 36 sylab; po odrzuceniu partykuł — zgłosek 30.

Przepaść, dzieląca typową wielkoruską tzw. „przeciągłą" pieśń starszego typu od typowej zachodnio-slowiańskiej, unaoczniła się przed chwilą przed nami w całej pełni (unaoczniła się jednak oczywiście tylko od jednej strony, mianowicie od strony ustosunkowania budowy tekstu do budowy melodii). Czyż można sobie wyobrazić polskiego wieśniaka, który by swoją pieśń, dajmy na to o kalinie, zaśpiewał w ten sposób: „Oj, czego kalino, oj, w do-, oj, w dole sto-, ach, oj, w dole sto-, ach, w dole stoisz?" — Jeśli uprzytomnimy sobie przy tym to, o czym już była mowa w §§ 791 i 797, że mianowicie Wielkorus, powtarzając okres muzyczny, częstokroć za każdym powtórzeniem go odmienia (cf. np. wykres fig. 268), tedy w pełni zdamy sobie sprawę, że w podobnych warunkach trudno jest oczekiwać równej miary wierszy śpiewanego tekstu. I rzeczywiście długość wierszy w pieśniach wielkoruskich bywa różna; choć co prawda różnice te w wielu pieśniach nie idą tak daleko, jakby się można było spodziewać na podstawie wszystkiego, cośmy przed chwilą poznali. Dla „Łućynuśki" zapisanej w b. powiecie bieło-zerskim (cf. § 791, dod. nut. nr 77) podaje Lineva 5 wierszy 14-zgło-skowych i 2 wiersze (trzeci od końca oraz ostatni) 12-zgłoskowe; w 14-zgłoskowych główny akcent jest zawsze na 7 zgłosce; w 12-zgło-skowych — raz na 5 i raz na 6 zgłosce:

„Łu-ći-na mo-^d, łu-cl-nus-ka, Be-rd-zo-va-yd , Ćtd-że ty, mo-ja łu-ći-nuś-ka, ńe jar-ko go-r/$?

.4-li ty, mo-ja łu-ci-nus-ka, v pe-ćz ńe by-^d?

^4-li ty, mo-yd Be-ro-zo-va, ńe zB/-su-se-?zd?“

Lineva 1. e. zesz. 2, s. 10“ nr 7.

Wyraz niedokończony (dordoroźeńka, prolega-= prolegała).