klszesz406

1406 l. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDÓW;

Na ogół jednak paralelizm logiczny w typowych swoich postaciach ani u Słowian zachodnich, ani tym bardziej u południowych nie posiada w drobnej nawet części tego olbrzymiego znaczenia, jakie ma u Słowian wschodnich. Co prawda m. i. także w krajach bałkańskich obok urywków pieśni, podobnych do przytoczonych w powyższych przykładach, spotykamy tu i owdzie inne, wyglądające jak gdyby na zredukowane lub zmienione utwory zbudowane pierwotnie na zasadzie paraleiizmu mniej lub więcej rozwiniętego. Ale, o ile się nie mylę, przeważnie urywki takie tłumaczyć się dają nie tylko z punktu widzenia paraleiizmu. Nie należy bowiem zapominać, że, jak to jeszcze niżej raz podkreślimy, na całym bodaj nieomal świecie istnieje zwyczaj rozpoczynania pieśni m. i. od naszkicowania obrazu przyrody lub od nawiązania do jakiegoś jej zjawiska albo od napomknięcia o nim. Paraleiizmu utożsamiać z tym zwyczajem nie podobna. Mógł się on oczywiście na jego tle rozwinąć; nie znaczy to jednak wcale, by był z nim identyczny.

884. W przykładach paralelizmów przytoczonych w §§ 879 sq. znalazła wyraz przeważnie zewnętrzna analogia obrazów zmysłowych (wzrokowych, słuchowych itp.). Jednakowoż niektóre z nich opierały się na podobieństwie uczuć, rozbudzanych przez obraz przyrody, do uczuć, co władają ludzką duszą w chwilach smutku, gniewu itp. Takich paralelizmów jest na ogół znacznie mniej w ludowej poezji, niż zestawień obrazów wzrokowych lub im pokrewnych. Za to te, które są, mają nieraz ogromne rozpowszechnienie i cieszą się nadzwyczajnym wzięciem. Do nich należy przede wszystkim obraz mgły, opadającej na lasy, góry czy pola, skojarzony ze smutkiem lub tęsknotą dręczącą człowieka. Dwa piękne fragmenty pieśni, wzięte z dwu przeciwnych krańców Słowiańszczyzny: z Bułgarii i Wielkorusi, wystarczą, by zorientować się, o co chodzi w podobnych wypadkach;

a. Padna magla po poleto,

b. Mene tuga na s&rceto, Na sarceto za mometo¹

a. Ach, pał tuman na sińe morę;

b. Vśeliłaśa krućina v retivo

śerdce.

a. Ńe schażivat tumanu so sińa

mofa;

b. Złodejke krućińe — s retiva

śerdca².

W niezwykły sposób wykorzystuje pieśń podobne zestawienie w'następującym przykładzie z Białorusi:

^; (j. Cornaja imhła b. Myłydaja Kyfarinuśka

K źamle prilihła. S vadoj pytikła³.

Opuszczono tu nastrój, odpowiadający czarnej mgłę, co przyległa ziemię, ale bije on z całą jaskrawością od obrazu śmierci młodej dziewczyny. Natomiast w wielu innych pieśniach o podobnym układzie nie sposób jest z taką pewnością orzec, czy istnieje związek nastrojowy między pierwszą a drugą częścią zestawienia, czy też go wcale nie ma. Co gorsza w podobnych wątpliwych wypadkach sąd nasz, na którym i tak nie zawsze możemy polegać, gdy chodzi o interpretację ludowej poezji, jest szczególnie niemiarodajny i chcąc być ścisłym należałoby przeprowadzić odpowiednie indagacje śród ludu. W niektórych tu należących niepewnych przykładach oprócz nastrojowej łączności dwu członów zestawienia należałoby też może brać pod uwagę ewentualną łączność logiczną:

b. Hłupa, hłupa, ńarazumnaja ^au-ćonka

Ńa uzlubiła małojćyka niaładoha itd.^{4 5 6 7 8}.

b. O kaj je tebi, ljubi,

Da si tako żalosten?

Nić ne maraj, ljubi,

Ce tę Ijubica zapusti:

Ti si pa le drugg izbiraj Za żenę zakonskę>“ itd.⁸.

a. Noćyńka moja, noóka ćomnaja!

a. Lani mi je siana padła Na zelene travnike No na drobne rożice,

Letos pak mi je siana padła No mi je pomorila Moje vse veselje!

Przytaczając ostatnie przykłady, stanęliśmy na najdalszych, bardzo już niepewnych i zawodnych krańcach logicznego względnie nastrojowego paraleiizmu. Wszystko, co jeszcze mam do powiedzenia w tym związku, dotyczyć już tylko będzie bądź tzw. paraleiizmu

„Padła mgła na pole, | Mnie tęsknota na serce, | Na serce, za dziewczyną"... (Ob. odn. 3 na str. 1380).

„Ach, padła mgła na sine morze, | Zamieszkała troska w szczerym sercu.,, | Nie zejść już mgle z sinego morza, | Złoczynnej trosce — z szczerego serca". A. Sobo-Iev«kij 1. c. t. 1, r. 1895, s. 437 nr 350.

„Czarna mgła | Do ziemi przyległa. | Młoda Kasieńka | Z wodą spłynęła". E. Romanov 1. c. t. 8, r. 1912, s. 437.

* „Nocko moja, nocko ciemna! | Głupia, głupia nierozumna dzieweńka | Nie pokochała mołojca młodego...". P. Sejn, BĆłorusskije pśsni, r. 1874, s. 252 nr 439. Można by podkreślić, że jednym z małoruskich epitetów dla nocy jest wyraz hłupa, który zresztą dość pospolicie służy na Ukrainie dla określenia nocy głuchej

„Łoni mi szron padł | Na zielone trawniki, | Na drobne kwiatki, | Latoś mi

szron padł | I mi je wytracił | Moją całą radość! || Ach, cóż ci to, luby, | Żeś taki

smutny. | Nic się nie troszcz, luby, | Że cię kochanka rzuciła: \ Ty sobie drugą wy

bieraj | Za żonę ślubną". K. Śtrekelj 1. c. t. 1, r. 1895 sq„ s. 725 nr 826.