klszesz285

1168    '    k. Moszyński: kultura ludowa słowian

rusi śpiewane w takcie ⁴/₄ -f-%, na Łemkowszczyźnie mają miarę %-J- ³/_g. Przytrafiają się też odmianki jednej i tej samej pieśni, z których jedne mają takty parzyste, a inne ³/₈-kowe. Z taktów irracjonalnych widzimy tu, jak u Słowaków, ⁵ ₈ i ⁷/₈; dość licznie występują takty mieszane (% + %, ⁴/₄-j-% itd., itd.). Miar: %, ⁵/₈ + ^3/e „używa się w niektórych melodiach tak konsekwentnie, że musimy podziwiać subtelność poczucia rytmu u wiejskiego ludu". — Na Pokuciu przeważa według Kolberga takt ^{1 2}/₄; „dosyć też często, osobliwie w dumach, daje się słyszeć¹⁴ i takt %; rzadszą bywa miara ³/₄-owa. — Ogólnie na Małorusi panującymi miarami są parzyste (²/₄,⁴/₄,⁶/₈), ale występują też nieparzyste, samodzielne oraz mieszane; słynny zbiór pieśni M. Łysenki podaje, powiedzmy, takie mieszane takty: ⁴/₄-b⁶/₄,⁵/₈-f-⁶/₈,⁵/₄-}-⁷/₄, ³/₄ —j-⁵/₄, %+%-}-%, ⁴/₄ —J- ³/₄-f- ²/₄ ⁴ (ob. przykład wyżej, dod. nut. nr 70). Na Polesiu środkowo-zachodnim — rzecz charakterystyczna! — mieszane takty (%-)-%, %H-⁴/₄, ²_j.'₄*j— ³/₄-j~⁴/₄•'i^-5/₄, ⁴/₄ + ⁶/₄ itd.) zajmują stanowisko dominujące; znaczna większość pieśni zebranych przez F. Kołessę w pow. łuninieckini ma takie właśnie miary. Z tak-tów parzystych najczęściej występują ²/₄, % i %; „takty nieparzyste (%, ^s/₈) trafiają się stosunkowo rzadko". Co do Białorusi świadectwa nie są zgodne. G. Cytowicz w r. 1936 — zapewne dlatego, że uwzględnił wtedy wyłącznie muzykę ludową z Wileńszczyzny, bardziej poddaną wpływom polskim, — uważał takty trójkowe (³/₈, ^a/₄) za częstsze od parzystych (²/₄i ⁴/₄); poza tym cytuje takty mieszane %+%,²/₄ -h⁵/₄ itd.². Natomiast, sądząc według melodii ogłoszonych przez Jancuka, Ćer-nego, Serbova i Hareckiego-Jahorova, na ogół w muzyce białoruskiej przeważają miary parzyste (% i ⁴/₄); jednakowoż wcale częste są także trójkowe (%, wyjątkowo ®/_a), przytrafiające się nieraz nawet śród starych pieśni obrzędowych o ambitusie kwarty, kwinty i seksty; sporadycznie napotykamy tu i owdzie miarę %; nader rozpowszechnione, zwłaszcza na wschodzie (Harecki-Jahorow), są wielce urozmaicone takty mieszane (m. i. takie jak ^s/₄⁷/₄, ^2/4 *i“⁴/4+'³/4~ł'⁵/4’ % + ⁴/8    Bardzo podobnie przedstawia się sytuacja

na Wielkorusi, gdzie obok najpospolitszej bodaj miary ²/₄ (cf. też ⁴/₄ itp.) oraz częstej ³/₄ (też %) i rzadkich: %, ⁹/_g, panoszą się przerozmaite „takty" mieszane, niekiedy bardzo skomplikowane (^s/₄-f-⁷/₄+*/*V*^-1” ⁵/4H^-5/4 + ⁴/₄“h⁷/4 + ⁵/₄ + ⁷/4- ⁷ i i “h % 4“ % > ³/8 % ⁵/8    ⁴/8 H" itp.).

788. Przerzućmy się obecnie, na Bałkany zachodnie, do Słowenii. Śród znacznej ilości melodii, znanych S. Vurnikovi z Białej Krajny, blisko 45% posiada takt ³/₄, około 15—20°/_o —    10% — ³U- Bardzo

mało jest pieśni w takcie %, zdradzającym wpływ Włoch (cf. co mówi

Wimiakiewiozowa o tym takcie w muzyce ludowej polskiej: § 787); nieco więcej w takcie */₄, około 2 do 3°/₀ — w takcie ⁵/₄; wreszcie w takcie ⁷/₄ napotkał Vurnik do r. 1931 tylko dwie białokraińskie pieśni. — Pośród 25 ludowych pieśni obrzędowych i religijno-obrzę-dowych chorwackich, ogłoszonych niedawno przez Gayazziego i Śirolę, przeszło połowa (13) ma takt ^z/₄, trzy — ^s/₄, dwie — ♦/, i również dwie — ⁶/_s, poza tym po jednej — ⁴/₄, ^s/₄ + %, ^s/_s + ³/_s, ⁵/₈-j-"/ i ’/₄-p/₄. Również gdzie indziej w Serbochorwacji stosunki metryczne zdają się, mówiąc z wielkim przybliżeniem, układać dość podobnie, i to przy tym nie tylko odnośnie do pieśni obrzędowych; przeważałyby zatem takty parzyste (²/₄,⁴/₄), obok nich zjawiałyby się też często trójkowe (³/₄, ³/_s), rzadziej zaś piątkowe, siódemkowe etc. i różne mieszane (co do głównie serbskich melodii tanecznych ob. § 717). Im bardziej posuwamy się z Serbii zachodniej na południe ku Macedonii, a zwłaszcza na wschód ku Bułgarii, tym więcej komplikują się miary muzyczne. W Macedonii (wzgl. na pograniczach serbsko-macedońskich) na 428 pieśni ogłoszonych przez Djordjeyića 37°/, zapisano w takcie ²/₄; prawie tyle samo -- w miarze trójkowej (19"/, — ³/₄, 17"/, — ³/_g); 13“/₀ — w taktach mieszanych ³/₄ + ²/₄ (albo % + ³/₄); dla 6% nie podano żadnej miary; po kilka pieśni posiada takt ⁴/₄, ⁵/_s, ⁵/₄; zupełnie sporadycznie występują pieśni z podziałką ⁴/_s, ⁷fs ⁴ */s oraz z przeroz-maitymi kombinacjami w rodzaju: ⁵/₈ + */₈, % + %, ^,/s + “/₈i⁵/₈ + ³/₈-j-⁴/₈ itd., itd. Oto przykład tych ostatnich

Nr 72

\l‘z Epf!

Ka — Zi, An—|o, mo — ri,

ka—de ti je, An —go,

==fl-

'd "dl

tvoj -to mom-te?

0    wiele bardziej skomplikowane miary spotykamy u rdzennych Bułgarów (zwłaszcza podobno u Szopów), uchodzących w nauce za obdarzonych szczególniejszym poczuciem rytmicznym. Jednakowoż podobne miary charakteryzują również Grecję-, Turcję, Persję...; u Bułgarów więc należy się w nich może raczej dopatrywać wpływów Bliskiego Wschodu³. Zasadzają się tego rodzaju miary bułgarskie na regularnej alternacji podziałek dwu- i trzymiarowych lut trzy- i czteromiarowych etc., co daje w rezultacie takty piątkowe siódemkowe, dziewiątkowe. Z drugiej strony widzimy tu równiej

¹    V. Djordjević 1. c. s. 136 nr 376.    ² Poniekąd i Rumunię.

^s Miary takie trafiają się m. i. także poniekąd u Rumunów (np. w płd Siedmiogrodzie).

7

1

   Cytuję za P. Sokalskim 1. c. s. 354.

2

   W ostatnich latach po włączeniu do dotychczasowych zbiorów p. Cytowicza pieśni zebranych w Nowogródzkiem i w pow. wilejskim okazało się, źe i tu, biorąc na ogół, zaznaczyła się przewaga taktów parzystych.